ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΜΟΥΡΜΟΥΡΗ ΜΑΡΙΝΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΠΙΤΑΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΡΑΜΑ, ΟΚΤΩΜΒΡΙΟΣ 2010 1

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΜΟΥΡΜΟΥΡΗ ΜΑΡΙΝΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΠΙΤΑΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΡΑΜΑ, ΟΚΤΩΜΒΡΙΟΣ 2010 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου Δράμας, ΤΕΙ Καβάλας. Στόχος αυτής της πτυχιακής είναι η μελέτη των Τουριστικών και Αισθητικών Μονοπατιών στο νομό Δράμας. Για την ολοκλήρωση της απαιτήθηκε ενδελεχής έρευνα κυρίως σε βιβλιογραφίες και στο διαδίκτυο. Οι λόγοι που με οδήγησαν στην επιλογή του θέματος είναι η αφθονία σε φυσικά στοιχεία, καθώς και οι πολιτιστικές υποδομές του νομού Δράμας. Γι αυτό το λόγο ασχολήθηκα ειδικότερα με τέσσερις προορισμούς και γενικότερα με τον νομό Δράμας προσπαθώντας να καταγράψω με τον καλύτερο τρόπο τις δυνατότητες αυτού του τόπου για εναλλακτική τουριστική ανάπτυξη. Η υπάρχουσα κατάσταση σε πολλές περιπτώσεις είναι η φυσική, χωρίς καμία ανθρώπινη επέμβαση, και σε άλλες είναι τόσο έντονη όπου έχει αλλοιωθεί κατά πολύ το φυσικό τοπίο. Σκοπός μου είναι να προτείνω λύσεις σε σημεία που χρήζουν ιδιαίτερης σημασίας λόγω της μορφολογίας του εδάφους, της βλάστησης και κυρίως στα σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος όπως π.χ. τα σπήλαια κ.τ.λ. Σε αυτό το σημείο επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα της εργασίας μου, Καθηγητή κ. Νικόλαο Σπιτάλα, που μου έδωσε την ευκαιρία να εκπονήσω την παρούσα πτυχιακή εργασία με τίτλο που επέλεξα εγώ σε συνεργασία με τον ίδιο. 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Τι είναι οι Εναλλακτικός Τουρισμός 1.1.1 Αγροτουρισμός 1.1.2 Συνεδριακός τουρισμός 1.1.3 Πολιτιστικός τουρισμός 1.1.4 Αρχαιολογικός τουρισμός 1.1.5 Θεραπευτικός- Ιαματικός τουρισμός 1.1.6 Οικοτουρισμός 1.1.7 Θρησκευτικός τουρισμός 1.1.8 Ορεινός τουρισμός 1.1.9 Γαστρονομικός τουρισμός 1.2 Η συνεισφορά του Εναλλακτικού Τουρισμού στην τοπική ανάπτυξη 1.3 Ενδογενής τουριστική ανάπτυξη και συμμετοχή της κοινότητας στην αναπτυξιακή διαδικασία 1.4 Οι φιλικές προς το περιβάλλον εναλλακτικές μορφές τουρισμού στην Ελλάδα 1.5 Δασική αναψυχή 1.6 Διεθνής και Ελληνικός τουρισμός ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 2.1 Εναλλακτικός τουρισμός στην Κρήτη 2.1.1 Γαστρονομικός τουρισμός 2.1.2 Αρχαιολογικός τουρισμός 2.1.3 Οικοτουρισμός 2.1.4 Θρησκευτικός τουρισμός 2.2 Εναλλακτικός τουρισμός στα Τρίκαλα 2.3. Εναλλακτικός τουρισμός στα Τζουμέρκα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΩΝ ΜΟΝΟΠΑΤΙΩΝ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ 3.1 Το περιαστικό δάσος του Μενοικίου Όρους και του σπηλαίου Αγγίτη 3.1.1 Τοποθεσία και συνθήκες ιδιοκτησίας 3.1.2 Κοινωνικά στοιχεία 3.1.3 Οδική σύνδεση 3.1.4 Ανθρωπογενές περιβάλλον 3.1.4.1 Αρχαιολογικοί Ιστορικοί Θρησκευτικοί Χώροι 3.1.4.2 Έργα υποδομής και ανάπτυξη 3.1.5 Φυσικό περιβάλλον 4

3.1.5.1 Γεωλογία και Τοπογραφία 3.1.5.2 Κλιματικές και υδρογραφικές συνθήκες 3.1.5.3 Η βλάστηση, η χλωρίδα και η πανίδα 3.1.6 Πεζοπορικές διαδρομές στο Μενοίκιο 3.1.7 Υφισταμένες δυνατότητες και περιορισμοί 3.2 Χιονοδρομικό κέντρο Φαλακρού 3.2.1.Οδική σύνδεση 3.2.2 Κοινωνικά στοιχεία 3.2.3 Περιήγηση στους πρόποδες του όρους Φαλακρού 3.2.4 Χλωρίδα και Πανίδα 3.2.5 Χλωρίδα και Πανίδα 3.2.6 Περιβαλλοντικά προβλήματα 3.2.7 Προτάσεις αξιοποίησης του βουνού και της γύρω περιοχής 3.3 Δάσος Ελατιάς 3.3.1 Ιστορικά και φυσικά στοιχεία 3.3.2 Natura 200 στο Δάσος Ελατιάς 3.4 Παρθένο Δάσος Φρακτού 3.4.1 Χλωρίδα 3.4.2 Πανίδα 3.4.3 Γεωλογικά στοιχεία 3.4.4 Ξενάγηση 3.4.5 Τα χαρακτηριστικά που την καθιστούν ελκυστικό τουριστικό προορισμό 3.4.6 Το καθεστώς προστασίας Natura 2000 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Τι είναι οι Εναλλακτικός Τουρισμός Ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί τμήμα των ειδικών μορφών τουρισμού, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού κινήτρου στη ζήτηση και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής (προσφοράς). Με τον εναλλακτικό τουρισμό, οι άνθρωποι αναζητούν ένα διαφορετικό τρόπο διακοπών, ο οποίος συνδέεται με την προστασία της τοπικής κουλτούρας, την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αλλά και με την αποφυγή της χρήσης υπηρεσιών οργανωμένου μαζικού τουρισμού.ο εναλλακτικός τουρισμός εκτός από τη συμβολική έννοια που έχει αποκτήσει ως μορφή τουρισμού, της οποίας τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η αναζήτηση της αυθεντικότητας και της επαφής με τη φύση, η άρνηση των απρόσωπων τουριστικών πακέτων, η αποφυγή των κοσμικών παραλιών ή ο συνδυασμός των διακοπών με την προσφορά εθελοντικής εργασίας, αναφέρεται σε κάθε ειδική μορφή τουρισμού, η οποία προσελκύει τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα, συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και τέλος προσφέρει λύσεις σε προβλήματα της τουριστικής εποχικότητας. Ωστόσο, ενημερωτικά αναφέρουμε ορισμένες από τις κυρίες μορφές εναλλακτικού τουρισμού: Αγροτουρισμός Συνεδριακός τουρισμός Πολιτιστικός τουρισμός Αρχαιολογικός τουρισμός Θεραπευτικός-Ιαματικός τουρισμός Οικοτουρισμός Θρησκευτικός τουρισμός Ορεινός τουρισμός 6

Γαστρονομικός τουρισμός Είναι φανερό ότι οι μορφές αυτές δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το μαζικό τουρισμό, με την έννοια του παραθαλάσσιου μαζικού τουρισμού. Ωστόσο δρουν συμπληρωματικά προς αυτόν, συμβάλλοντας, κατά κύριο λόγο, στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των περιοχών της περιφέρειας. 1.1.1 Αγροτουρισμός Ο αγροτουρισμός είναι δραστηριότητα που αναπτύσσεται στον αγροτικό χώρο, από αγρότες κατά κύριο επάγγελμα, οι οποίοι είναι μόνιμοι κάτοικοι μιας περιοχής και έχουν ως κύριο σκοπό την ενίσχυση του αγροτικού τους εισοδήματος και της τοπικής οικονομίας, με την εκμετάλλευση τουριστικών καταλυμάτων (ενοικιαζόμενα δωμάτια, πανσιόν, ξενώνες, κάμπινγκ), την τροφοδοσία των τουριστικών μικρομονάδων με προϊόντα τοπικής παραγωγής και την ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων που συνδέονται συμπληρωματικά με τον τουρισμό. Ο αγροτουρισμός, ως εναλλακτική μορφή τουρισμού, εμφανίζεται τη δεκαετία του 1960 στις ΗΠΑ με τη μορφή της φιλοξενίας σε αγροκτήματα και αγροτουριστικά καταλύματα <<Farm and Ranch hospitality>>, και με τις παραλλαγές του γεωργικού τουρισμού <<Farm/ranch based tourism>> και του αγροτικού τουρισμού <<Hotel/resort based tourism>>. Ο αγροτουρισμός στη διεθνή πρακτική έχει επικρατήσει με τις ακόλουθες δυο βασικές μορφές : I. Τη μορφή των διακοπών σε αγροκτήματα(farm house holidays),που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε χώρες όπου η έννοια <<αγρόκτημα>> είναι συνυφασμένη με τη γεωργική εκμετάλλευση( Αυστρία, Γερμανία κ.λ.π.) και οι 7

φιλοξενούμενοι συμμετέχουν στη ζωή των αγροτών και τις αγροτικές δραστηριότητες. II. Τη μορφή των διακοπών σε αγροτουριστικά καταλύματα που παρέχουν <<κλίνη και πρωινό>>-(bed and Breakfast)- που αφορά στη δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων και ενοικιαζόμενων δωματίων σε εξωαστικούς μικροσυνοικισμούς ή σε αγροτικά καταλύματα(αγροικίες) τα οποία βρίσκονται μέσα στον αγροτικό συνοικισμό και παρέχουν φιλοξενία τουριστών σε αυτά. Το σύστημα αυτό προσιδιάζει σε χώρες, όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιρλανδία. Ο αγροτουρισμός ανάλογα με την περιοχή που λαμβάνει χώρα, διακρίνεται στις ακόλουθες κατηγορίες: Αγροτουρισμός σε μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, όπου ο επισκέπτης τουρίστας φιλοξενείται σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους του αγροκτήματος και εθελοντικά μπορεί να ασχολείται με τις γεωργικές ή αγροτικές εργασίες. Αγροτουρισμός σε αγροτικές περιοχές, όπου ο επισκέπτης- τουρίστας φιλοξενείται σε κατάλυμα (ενοικιαζόμενα δωμάτια ή ξενώνες ή πανσιόν) και ασχολείται με αγροτικές εργασίες ή με ψυχαγωγικές δραστηριότητες (πεζοπορία, ορειβασία κ. α.). Αγροτουρισμός σε παραλιακές ή νησιωτικές περιοχές, όπου ο επισκέπτης- τουρίστας φιλοξενείται σε απλά καταλύματα και ασχολείται με ψυχαγωγικές δραστηριότητες της θάλασσας, της ζωής του χωριού. Αγροτουρισμός σε παραδοσιακούς οικισμούς. Όπου ο επισκέπτης τουρίστας φιλοξενείται σε απλά παραδοσιακά καταλύματα,που έχουν τοπικό χρώμα και διαφορετική αρχιτεκτονική όψη, τους προσφέρονται τοπικά προϊόντα και έχουν ποικίλες δραστηριότητες. Αγροτουρισμός σε χωριά ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ή προστατευόμενους χώρους, που είναι χωριά ή εθνικά πάρκα που βρίσκονται κοντά σε όμορφες τοποθεσίες( π.χ. λίμνες. Ποτάμια, βιότοπους κ.α. )που προτιμούνται από τους τουρίστες λόγω της ομορφιάς της φύσης. Αγροτουρισμός σε συνεταιριστικής μορφής συγκροτήματα που είναι 8

πανσιόν μέσα σε ένα φιλικό περιβάλλον, το οποίο περιτριγυρίζεται από πολλές γεωργικές εκμεταλλεύσεις που προβάλλουν τα πολιτιστικά και φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής. 1.1.2 Συνεδριακός τουρισμός Η μορφή αυτή περιλαμβάνει την οργάνωση συνεδρίων και διεθνών εκθέσεων σε περιοχές που προσφέρουν και άλλες δυνατότητες. Δυστυχώς για τη χώρα μας ενώ οι δυνατότητες που διαθέτει για την ανάπτυξη του τουρισμού αυτού είναι πολύ μεγάλες, βρίσκεται στην τελευταία θέση στη διεθνή συνεδριακή πίτα από την άποψη του αριθμού συνεδρίων που φιλοξενεί ετήσια. Η μέχρι σήμερα πείρα δείχνει ότι όσες ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις επένδυσαν σε μεγάλα και σύγχρονα συνεδριακά κέντρα διαπίστωσαν ότι ο τζίρος των συνεδριακών πελατών τους ήταν διπλάσιος από αυτόν των άλλων πελατών τους και ότι παρά τη διεθνή ύφεση η ζήτηση για συνεδριακό τουρισμό αυξάνει σε αντίθεση με το γενικό τουρισμό που μειώνεται. Για την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού απαιτείται η λήψη μιας σειράς μέτρων τα οποία σχετίζονται τόσο με την υποδομή όσο και με την αλλαγή του θεσμικού 9

πλαισίου για τους οργανωτές συνεδρίων και εκθέσεων καθώς πολλά μη ειδικευμένα άτομα οργανώνουν σήμερα συνέδρια με αποτέλεσμα να δυσφημίζεται η Ελλάδα στο εξωτερικό. Όσον αφορά την υποδομή την τελευταία περίοδο υπάρχει μια έντονη κινητικότητα εκ μέρους της πολιτείας για να καλυφθούν οι ελλείψεις και παραλείψεις των προηγουμένων χρόνων. Έτσι προχωρά η δημιουργία ενός Μητροπολιτικού Συνεδριακού και Εκθεσιακού Κέντρου στην Αθήνα στο οποίο υπολογίζεται ότι θα είναι έτοιμο σε περίπου δύο χρόνια. Ήδη έχει επιλεγεί η εταιρία που θα αναλάβει να κατασκευάσει το κέντρο αυτό. Το κόστος της όλης επένδυσης υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει τα 70 εκατ. ευρώ. Το είδος αυτό του τουρισμού μπορεί να συνδυαστεί με αθλητικά γεγονότα, προπονήσεις ή και ατομικό αθλητισμό π.χ. ιστιοπλοΐα, ποδηλασία κ.α. Στην Ελλάδα η μορφή αυτή τουρισμού έχει μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης. Η πλειάδα των αθλητικών εγκαταστάσεων που θα προκύψουν μετά από την οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 θα μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο του αθλητικού τουρισμού καθώς, επωφελούμενοι και από το καλό κλίμα, ξένοι αθλητές και αθλητικά σωματεία θα μπορούν να προετοιμάζονται για μεγάλα αθλητικά γεγονότα στη χώρα μας. 10

1.1.3 Πολιτιστικός τουρισμός Μολονότι δεν υπάρχει ένας γενικά αποδεκτός ορισμός για τον πολιτιστικό τουρισμό, για τον σκοπό αυτού του άρθρου μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον ορισμό που δίνει η Επιτροπή Καναδικού Τουρισμού (CTC). Σύμφωνα με αυτόν: Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ένα είδος τουρισμού ως πολιτιστικό όταν η συμμετοχή σε πολιτιστικές και εκπαιδευτικές εμπειρίες ή εμπειρίες που αναφέρονται στην πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα του ταξιδιού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) θεωρεί πως πολιτιστικός τουρισμός είναι το ταξίδι που γίνεται με κίνητρο βασικά πολιτιστικό περιλαμβάνοντας εκπαιδευτικές περιηγήσεις, θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ, προσκυνήματα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, καθώς και τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος, του λαϊκού πολιτισμού και της τέχνης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πολιτιστικό τουρισμό έχουμε όταν ο επισκέπτης θέλει να κατανοήσει και να εκτιμήσει τον βασικό χαρακτήρα ενός τόπου και τον πολιτισμό του ως σύνολο, περιλαμβάνοντας: την ιστορία και την αρχαιολογία τον λαό και τον τρόπο ζωής του την πολιτιστική εξέλιξη τις τέχνες και την αρχιτεκτονική το φαγητό, το κρασί και την τοπική παραγωγή την κοινωνική, οικονομική και πολιτική δομή τη μορφολογία της περιοχής τα διάφορα φεστιβάλ και εκδηλώσεις Λίγες περιοχές μπορούν να ισχυριστούν ότι αναπτύσσουν ένα marketing που έχει ως στόχο τα προϊόντα πολιτιστικού τουρισμού. Αυτός όμως ο προσανατολισμός προορίζεται για πολύ δυναμικούς χώρους που έχουν μια εξαιρετική κληρονομιά ή 11

εντάσσονται στα μεγάλα λεκανοπέδια του πολιτιστικού τουρισμού ή στην περιφέρεια σε μεγάλους χώρους διεθνούς φήμης. Για τις περισσότερες περιοχές, ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί μόνο ένα στοιχείο μιας ευρύτερης προσφοράς στην οποία εντάσσονται άλλες δραστηριότητες όπως μακρινοί περίπατοι, φυσιολατρικός αθλητισμός κλπ. Πρόκειται μάλλον για τη δημιουργία ενός πολιτιστικού περιβάλλοντος που βασίζεται στην τοπική ταυτότητα, χωρίς ωστόσο να απομονώνεται σε μια ιστορική και γεωγραφική περιγραφή, η οποία μετατρέπει την περιοχή σε περιφέρεια - μουσείο. Εξάλλου χάρη σε αυτά τα προϊόντα πολιτιστικού περιβάλλοντος μπορούμε να πλησιάσουμε το μεγαλύτερο μέρος της πελατείας, εφόσον ο τουρισμός με αποκλειστικό πολιτιστικό ενδιαφέρον δεν αντιπροσωπεύει παρά ένα πολύ μικρό τμήμα της αγοράς. Με αφορμή ή την επίσκεψη για πολιτιστικά γεγονότα ή για μνημεία. Η Ελλάδα έχει μια πολύ μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά που αν την εκμεταλλευθεί κατάλληλα θα προσελκύσει ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας τουριστικής κίνησης. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική, οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων αποτελούν βασικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς και φυσιογνωμίας της χώρας μας. Ο πλούτος και η ποικιλομορφία της ελληνικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αναδεικνύονται στους 653 διατηρητέους παραδοσιακούς οικισμούς, τα 8000 διατηρητέα κτήρια καθώς και τα αρχαία και βυζαντινά μνημεία. Η διατήρηση και η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αποτελεί συστατικό στοιχείο της τουριστικής ανάπτυξης και της προσφοράς εναλλακτικών δυνατοτήτων για κάθε είδους τουριστική δραστηριότητα. Πολλά κτήρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής έχουν σήμερα αποκτήσει νέες χρήσεις και στεγάζουν διάφορες λειτουργίες, όπως τουριστικά καταλύματα, μουσεία, εκθέσεις, εστιατόρια, δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες κ.λπ. Τα ιστορικά κέντρα των ελληνικών πόλεων αναζωογονούνται με ανακαινίσεις κτηρίων, πεζοδρομήσεις και διαμορφώσεις χώρων αποτελώντας ελκυστικούς τόπους επίσκεψής τους. Επιπλέον σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο είναι διάσπαρτες οι οχυρώσεις θέσεων και 12

οικισμών με φυλάκια, πύργους ή τείχη με επάλξεις και πύργους. Χτισμένα από τους Βυζαντινούς, συχνά επάνω σε θέσεις οχυρωμένες από τους αρχαίους χρόνους, δέχτηκαν αργότερα προσθήκες και επεκτάσεις από Φράγκους, Ενετούς ή Γενουάτες και από τους Οθωμανούς. Τα κάστρα του ελληνικού χώρου σηματοδοτούν την ιστορική διαμόρφωση του τόπου μας και αποτυπώνουν τη διαδοχή ιστορικών εποχών, οικοδομικών τεχνικών και πολιτιστικών προτύπων. 1.1.4 Αρχαιολογικός τουρισμός Με μια ιστορία 4000 ετών, η Ελλάδα είναι η κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Είναι η χώρα που γέννησε μοναδικούς φιλοσόφους, όπως ο Σωκράτης και ο Πλάτων, ηγέτες όπως ο Περικλής, ο Αριστείδης και ο Θεμιστοκλής, στρατηλάτες όπως ο Φίλιππος ο Μακεδών και ο γιος του Μέγας Αλέξανδρος. Είναι η χώρα όπου αναπτύχθηκαν και μεγαλούργησαν πολιτισμοί όπως ο Κυκλαδικός, ο Μυκηναϊκός, ο Μινωικός, ο Σπαρτιατικός, ο Μακεδονικός, ο Αθηναϊκός και ο Κορινθιακός. Είναι η πατρίδα της Μυθολογίας, του Παρθενώνα, των Δελφών, (όπου βασιλιάδες και άρχοντες από όλο τον κόσμο της αρχαιότητας προσέρχονταν στο μαντείο για να 13

συμβουλευτούν την Πυθία), της Αρχαίας Ολυμπίας όπου διεξήχθησαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί αγώνες και της Κρήτης. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι έλληνες απέκτησαν εθνική συνείδηση και έθεσαν τα θεμέλια της παντοδύναμης Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ο Βυζαντινός πολιτισμός είναι η συνέχιση του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού με πολλά Ρωμαϊκά και Ανατολικά στοιχεία. Η Ελλάδα έχει άπειρα αρχαία μνημεία, συναρπαστικά μουσεία και θεαματικούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως το Διόν και η Πέλλα, προσφέροντας την ευκαιρία για μια ιστορική περιπλάνηση στους αιώνες, την πιθανότητα για μια νοερή αναδρομή στο μύθο, την ιστορία και την κουλτούρα από τους κλασσικούς χρόνους έως τις ημέρες μας. Πολλά τουριστικά γραφεία οργανώνουν θαυμάσιες περιηγήσεις με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, ομιλίες από διακεκριμένους ανθρώπους των γραμμάτων, επισκέψεις σε χώρους ανασκαφών και συναντήσεις με κατοίκους για συμμετοχή των επισκεπτών σε κοινές πολιτιστικές εκδηλώσεις. 1.1.5 Θεραπευτικός Ιαματικός τουρισμός Η φύση εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές, ήδη, από τους αρχαίους χρόνους. 14

Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα, είτε λόγω της υψηλής τους θερμοκρασίας είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά χαρακτηρίζονται ως μεταλλικά εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές, με τις οποίες οικοδομήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η ιαματική υδροθεραπεία (θερμαλισμός). Η γεωγραφική κατανομή των πηγών δεν είναι τυχαία, καθώς συνδέεται είτε με τεκτονικά γεγονότα, όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών του Καϊάφα, της Κυλλήνης και του Λαγκαδά, είτε με ηφαιστειακές δραστηριότητες όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών των Μεθάνων, της Μήλου, της Λέσβου, της Σαμοθράκης και της Λήμνου. Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες, και διακρίνεται σε δύο είδη: την εσωτερική, η οποία περιλαμβάνει την ποσιθεραπεία (πόση ιαματικών νερών), εισπνοθεραπεία (εισπνοή των αερίων ή των σταγονιδίων των μεταλλικών νερών) και τις πλύσεις (στοματικές, ρινικές, γυναικολογικές) την εξωτερική, η οποία περιλαμβάνει τα λουτρά, τις καταιωνίσεις (για ορισμένο χρόνο το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό, που έρχεται με ψηλή ή χαμηλή πίεση) τις υδρομαλάξεις (το σώμα δέχεται την πίεση του νερού), την υδροκινησιοθεραπεία (συνδυασμός λουτροθεραπείας και κινησιοθεραπείας, όσο το σώμα βρίσκεται στο νερό) και την πηλοθεραπεία (εφαρμογή πηλού, που έχει «ωριμάσει», σε σημεία του σώματος με διάφορες παθήσεις). Για την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού και γενικότερα, του τουρισμού υγείας, λειτουργούν ήδη δύο κέντρα θαλασσοθεραπείας στην Κρήτη, εφοδιασμένα με το ειδικό σήμα λειτουργίας του Ε.Ο.Τ. και είναι υπό κατασκευή άλλα δύο. 15

Σε αυτήν την κατηγορία τουριστικής υποδομής περιλαμβάνονται, επίσης, τα 14 υδροθεραπευτήρια, στα οποία εξυπηρετούνται ετησίως περί τα 100.000 άτομα, με 1.400.000 θεραπευτικές αγωγές (λούσεις, κλπ.) καθώς και δεκάδες άλλες ιαματικές πηγές που λειτουργούν από τοπικούς φορείς και προσφέρουν στους επισκέπτες σύγχρονες υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών. Η φύση εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές, ήδη, από τους αρχαίους χρόνους. Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα, είτε λόγω της υψηλής τους θερμοκρασίας είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά χαρακτηρίζονται ως μεταλλικά εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές, με τις οποίες οικοδομήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η ιαματική υδροθεραπεία (θερμαλισμός). Η γεωγραφική κατανομή των πηγών δεν είναι τυχαία, καθώς συνδέεται είτε με τεκτονικά γεγονότα, όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών του Καϊάφα, της Κυλλήνης και του Λαγκαδά, είτε με ηφαιστειακές δραστηριότητες όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών των Μεθάνων, της Μήλου, της Λέσβου, της Σαμοθράκης και της Λήμνου. Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες, και διακρίνεται σε δύο είδη: την εσωτερική, η οποία περιλαμβάνει την ποσιθεραπεία (πόση ιαματικών νερών), εισπνοθεραπεία (εισπνοή των αερίων ή των σταγονιδίων των μεταλλικών νερών) και τις πλύσεις (στοματικές, ρινικές, γυναικολογικές) την εξωτερική, η οποία περιλαμβάνει τα λουτρά, τις καταιωνίσεις (για ορισμένο χρόνο το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό, που έρχεται με ψηλή ή χαμηλή πίεση) τις υδρομαλάξεις (το σώμα δέχεται την πίεση του 16

νερού), την υδροκινησιοθεραπεία (συνδυασμός λουτροθεραπείας και κινησιοθεραπείας, όσο το σώμα βρίσκεται στο νερό) και την πηλοθεραπεία (εφαρμογή πηλού, που έχει «ωριμάσει», σε σημεία του σώματος με διάφορες παθήσεις). 1.1.6 Οικοτουρισμός Οικοτουρισμός ορίζεται ως μια περιβαλλοντικά υπέρ υπεύθυνη ταξιδιωτική δραστηριότητα σε σχετικά άθικτες φυσικές περιοχές με στόχο την απόλαυση και γνωριμία των φυσικών αλλά και των ενταγμένων στο φυσικό περιβάλλον αγαθών Σύμφωνα με το υπουργείο τουρισμού, ο οικοτουρισμός αποτελεί ένα πεδίο σύνδεσης του τουρισμού με την αειφόρο η αλλιώς βιώσιμη ανάπτυξη, ιδιαίτερα σημαντικό για τις προστατευόμενες φυσικές περιοχές. εμφάνιση και εξέλιξη. Στην αρχική φάση ανάπτυξης του ο οικοτουρισμός θεωρούνταν μια μικρή εξειδικευμένη αγορά που προσφέρει συγκεκριμένες δραστηριότητες οι οποίες εστιάζονται σε «προϊόντα που προσφέρουν ειδικές εμπειρίες». Τελευταία όμως θεωρείται και προσδιορίζεται ως μια σημαντική και ευρύτερη αγορά προσφοράς φυσικών και πολιτιστικών προϊόντων και αυτό διαπιστώνεται από το γεγονός ότι η ζήτηση για οικοτουρισμό δεν ικανοποιείται πια μόνο από μικρές και εξειδικευμένες εταιρείες η γραφεία τουρισμού αλλά και από μεγάλους tour operators. Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού που θεωρείται ένας από τους ταχύτερα 17

αναπτυσσόμενους τομείς του τουρισμού εξηγείται ως έκφραση και αποτέλεσμα της αυξανόμενης περιβαλλοντικής και κοινωνικής ευαισθητοποίησης και συνειδητοποίησης σημαντικού μέρους πληθυσμού στον αναπτυγμένο κόσμο, μια συνειδητοποίησης των αρνητικών επιπτώσεων που έχει επιφέρει ο μαζικός τουρισμός αλλά και τις αξίες του φυσικού περιβάλλοντος. Οι μορφές οικοτουρισμού συναρτώνται με συνηθισμένους τόπους ή χώρους, τα είδη περιβαλλοντικών πόρων που διαθέτουν και τις διάφορες δραστηριότητες που ασκούνται στους χώρους αυτούς. Σχετικά με το χωρικό πλαίσιο διακρίνονται αφενός μορφές που αναπτύσσονται σε φυσικές περιοχές ή σε απομακρυσμένες άθικτες ή συνήθως ακατοίκητες περιοχές (ορεινές αλλά και νησιωτικές), αφετέρου μορφές που αναπτύσσονται σε σχέση με αγροτικούς/παραδοσιακούς οικισμούς και τις ασκούμενες δραστηριότητες (παραγωγικές, πολιτιστικές) του τοπικού πληθυσμού. Στην πρώτη περίπτωση συγκαταλέγονται μορφές που αφορούν ταξίδια για παρατήρηση (φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση) και αναγνώριση, ταξίδια περιπέτειας και ταξίδια υπαίθριας αναψυχής και ήπιας μορφής δραστηριοτήτων σε άθικτο περιβάλλον. Στην δεύτερη περίπτωση οι σχετικές μορφές αφορούν ταξίδια με «ανθρωπολογικά κίνητρα», δηλαδή με κύρια έλξη το ανθρωπογενές περιβάλλον εννοώντας την γνωριμία ντόπιων κατοίκων και παρατήρηση ή συμμετοχή σε ασκούμενες δραστηριότητες και πολιτιστικές εκδηλώσεις, ταξίδια με βασικό κίνητρο την προσωπική αναζωογόνηση και με ενδιαφέροντα επικεντρωμένα σε βιολογικά/οικολογικά προϊόντα διατροφής και υγείας, ταξίδια γνωριμίας της φύσης και παραμονή σε φάρμες ή αγροκτήματα. Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού αποδίδεται και συναρτάται με ορισμένα προβλήματα που δημιούργησε η αύξηση και κυρίως ο τρόπος ανάπτυξης του μαζικού τουρισμού, προβλήματα κυρίως περιβαλλοντικής και κοινωνικής - πολιτιστικής υποβάθμισης περιοχών ή χωρών, αλλά και άνισης κατανομής του προκαλούμενου οικονομικού οφέλους. Η αυξανόμενη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του πληθυσμού, γενικά ή της 18

τουριστικής αγοράς ειδικότερα και οι στόχοι για μια βιώσιμη και αειφόρο τουριστική ανάπτυξη που επιδιώκουν διάφοροι τομείς (διεθνείς, κρατικοί, επιχειρηματικοί) θεωρούνται οι κύριοι προωθητικοί παράγοντες του οικοτουρισμού. Γενικά, ο οικοτουρισμός ορίζεται ως μια περιβαλλοντικά υπεύθυνη ταξιδιωτική δραστηριότητα, σε σχετικά άθικτες φυσικές περιοχές, με στόχο την απόλαυση και γνωριμία των φυσικών αλλά και ενταγμένων στο φυσικό περιβάλλον, αγαθών. Όντας μια περιορισμένων περιβαλλοντικών επιπτώσεων δραστηριότητα - ή μη καταναλωτική - ο οικοτουρισμός εκτός του ότι προσφέρει ευχαρίστηση / απόλαυση και γνώσεις / εμπειρίες στον επισκέπτη, διατηρεί και ενισχύει την ευημερία των τοπικών κοινοτήτων, που θεωρούνται αναπόσπαστο τμήμα μιας τέτοιας δραστηριότητας και αναπτυξιακής διαδικασίας. Ο οικολογικός τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή η οποία έχει άμεση σχέση με το αγροτικό περιβάλλον και είναι συνυφασμένος και με δραστηριότητες σε αγροτικούς χώρους, οι οποίες προωθούν την προστασία του περιβάλλοντος και προσφέρει στους τουρίστες θετικές εμπειρίες και ευκαιρίες για γνωριμία με το περιβάλλον και γενικότερα με την ύπαιθρο. Άλλες έννοιες όπως ο τουρισμός φύσεως ή φυσιολατρικός και ο περιβαλλοντικός τουρισμός σχετίζονται με τον οικοτουρισμό και κατά συνέπεια με τον αγροτουρισμό. Αυτές οι μορφές εστιάζονται σε δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής που χρησιμοποιούν πόρους με ειδικά φυσικά χαρακτηριστικά όπως γιο παράδειγμα χιόνι, θάλασσα, αέρα ή δραστηριότητες συλλεκτικού χαρακτήρα (κυνήγι - σουβενίρ), με διάφορους βαθμούς επίδρασης στο περιβάλλον. Σ ορισμένες χώρες της Ευρώπης υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις του οικοτουρισμού που συναρτώνται με προσπάθειες που έγιναν την τελευταία δεκαετία και επικεντρώνονται: Στην αναβάθμιση του αναπτυξιακού μοντέλου μαζικού τουρισμού και στην προώθηση πολιτικών αειφορικής ανάπτυξης (κυρίως σε μεσογειακές χώρες) Σ ορισμένες εναλλακτικές μορφές τουρισμού και κυρίως αγροτουρισμού. Αλλά και η Ελλάδα παρουσιάζει ευκαιρίες για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού και εντοπίζονται: Στον πλούτο και ποικιλία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων.στη στήριξη από το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο προστατευομένων περιοχών Στα προσφερόμενα από τον κρατικό τομέα οικονομικά κίνητρα / κονδύλια, εθνικά και 19

κοινοτικά Στην αυξανόμενη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του κοινού Στη συσσώρευση σχετικών με τον οικοτουρισμό και αγροτουρισμό εμπειριών. 1.1.7 Θρησκευτικός τουρισμός Είναι αυτός που περιλαμβάνει εκκλησίες, μοναστήρια, πανηγύρεις κλπ, και που στη χώρα μας βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης. Η Ελλάδα είναι ίσως μια από τις λίγες χώρες στον κόσμο που μπορεί να αναπτύξει τη μορφή αυτή του τουρισμού, καθώς τα ελληνικά μοναστήρια αποτελούν θαυμάσια τεκμήρια τέχνης και τεχνικής, χτισμένα από το 10ο αιώνα συνδυάζουν την ελληνική ορθόδοξη παράδοση με την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής και της ζωγραφικής στον ελληνικό χώρο. Ο ορθόδοξος μοναχισμός έχει προσφέρει σε κάθε γωνιά του τόπου μας θαυμάσια μνημεία, προσαρμοσμένα απόλυτα στη γεωγραφική θέση, το ανάγλυφο του εδάφους και το φυσικό τοπίο. Ο πλούτος των Βυζαντινών της μνημείων κάνει την Ελλάδα ιδανικό προορισμό για χιλιάδες προσκυνητές. Μνημεία εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και τέχνης αιώνων, αμέτρητες εκκλησίες και μοναστήρια μαρτυρούν την πλούσια θρησκευτική κληρονομιά της χώρας. Οι Βυζαντινές και μετά-βυζαντινές εκκλησίες σε πόλεις και μικρά χωριά, οι καθεδρικοί ναοί, τα ξωκλήσια της υπαίθρου, τα μοναστήρια και τα ερημητήρια, στολισμένα με θαυμάσια ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και εικόνες, μαρτυρούν την επιμονή στην πίστη και την παράδοση.στη Δυτική Θεσσαλία, τα Μετέωρα (Βυζαντινά μοναστήρια του 14ου αιώνα), είναι σκαρφαλωμένα στις κορφές ενός συγκροτήματος επιβλητικών βράχων. Στη Βόρεια Ελλάδα στη Χερσόνησο της Χαλκιδικής, στο ανατολικό άκρο, βρίσκεται πάνω από χίλια χρόνια η μοναστική κοινότητα του Αγίου όρους, η οποία αποτελείται από είκοσι μοναστήρια που κρύβουν μερικούς από τους πλέον πολύτιμους Βυζαντινούς θησαυρούς και μια πληθώρα κλασσικών και μεσαιωνικών χειρογράφων. Και τέλος στο νησί της 20

Πάτμου, με το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και το σπήλαιο όπου πιστεύεται ότι ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος έγραψε την Αποκάλυψη κατά το τέλος του 1ου μχ. αιώνα. Όλα αυτά είναι λίγα μόνο από τα σημαντικά θρησκευτικά στοιχεία της Ελλάδας που θεωρείται ότι συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πλέον θαυμαστά μνημεία του κόσμου. Εκείνοι που ακολουθούν τα βήματα του Απόστολου Παύλου διασχίζοντας τις βιβλικές πόλεις των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης, Φιλίππων, Χριστούπολης (σημερινής Καβάλας), - της πρώτης πόλης στην Ευρώπη που ασπάστηκε το Χριστιανισμό - και της Ρόδου, κάνουν ένα οδοιπορικό μιας αξέχαστης θρησκευτικής εμπειρίας. 1.1.8 Ορεινός- Αθλητικός τουρισμός Λίγο μετά το 1970 άρχισε να γίνεται χρήση του όρου αθλητικός τουρισμός με σκοπό να περιγραφεί η ειδική μορφή τουρισμού που συνδύαζε και την αθλητική δραστηριότητα. Ο αθλητικός τουρισμός θεωρείται σύγχρονο φαινόμενο σε αντίφαση με τη διαχρονικά στενή σχέση μεταξύ αθλητισμού και τουρισμού. Ο λόγος είναι ότι μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισε να αντιμετωπίζεται ως αυτόφωτο κομμάτι της τουριστικής και της αθλητικής βιομηχανίας αλλά και να αποκτά ακαδημαϊκή οντότητα. 21

Συνδυάζοντας δυο από τις πλέον δημοφιλείς δραστηριότητες ο αθλητικός τουρισμός κατάφερε να προσελκύσει σημαντικό αριθμό ενδιαφερομένων αποκτώντας την αντίστοιχη οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική σημασία. Παράλληλα, οι παραγωγοί της τουριστικής βιομηχανίας οι οποίοι ανέκαθεν αναζητούσαν νέους τομείς επέκτασης των δραστηριοτήτων τους διέκριναν νωρίς τα οικονομικά κυρίως οφέλη του αθλητικού τουρισμού και προχώρησαν σε σημαντικές επενδύσεις. Ως συνέπεια, ο αθλητικός τουρισμός χαρακτηρίζεται από γοργό ρυθμό ανάπτυξης, μεγάλες δυνατότητες εξέλιξης και από το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δημιουργεί σε όλους τους εμπλεκόμενους στο τουριστικό κύκλωμα, παραγωγούς και καταναλωτές. Πολλοί συγγραφείς ορίζουν την έννοια του αθλητικού τουρισμού ως όλες τις μορφές ενεργητικής και παθητικής ανάμιξης σε αθλητικές δραστηριότητες όπου η συμμετοχή είναι τυχαία ή οργανωμένη και γίνεται για επαγγελματικούς ή μη λόγους με προϋπόθεση τη μετακίνηση μακριά από τον τόπο διαμονής και εργασίας. Είναι φανερό ότι ο αθλητικός τουρισμός αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο και ευρύ φαινόμενο. Για την ανάπτυξη του αθλητικού τουρισμού υπάρχει η ανάγκη για διευρυμένη υψηλής ποιότητας υποδομής σε διάφορους τομείς υποστήριξης, οι οποίοι είναι το φυσικό περιβάλλον, οι υπηρεσίες, η διασκέδαση, οι μεταφορές, το τεχνητό περιβάλλον, η στέγαση, η πολιτιστική κληρονομιά, οι οργανισμοί και οι κατασκευασμένες διευκολύνσεις. Ο ορεινός τουρισμός, ο οποίος παρουσιάζει και ορισμένες ομοιότητες με τον τουρισμό χειμερινών σπορ, δεν έχει χρονικούς περιορισμούς εκδήλωσης και αναφέρεται στο σύνολο των δραστηριοτήτων υπαίθριας αναψυχής και τουρισμού, που εκδηλώνεται σε ορεινές περιοχές των χωρών υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών που επιθυμούν να αναπτύξουν αυτής της μορφής τουρισμό. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων που δένουν με το φυσικό περιβάλλον και διαθέτουν όσο το δυνατόν περισσότερους συμπληρωματικούς χώρους, όπως εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες, αίθουσες αναψυχής, κλπ. Οι περιοχές όπου αναπτύσσονται τέτοιες δραστηριότητες, θα πρέπει να εξυπηρετούνται συγκοινωνιακά όσον το δυνατόν πληρέστερα και καλύτερα. 22

Η Ελλάδα, ήδη ένας αγαπημένος προορισμός για καλοκαιρινές διακοπές, είναι μια κατ εξοχήν ορεινή χώρα, αφού στην επικράτειά της υπάρχουν περισσότερα από 300 μεγαλύτερα ή μικρότερα βουνά. Πολλά από αυτά προστατεύονται ως Εθνικοί Δρυμοί, ενώ παράλληλα, τις τελευταίες δεκαετίες, με τις υποδομές που δημιουργήθηκαν αποτελούν ιδανικούς προορισμούς για όσους θέλουν να απολαύσουν δραστηριότητες χειμερινού και ορεινού τουρισμού. Τις τελευταίες δεκαετίες, η χιονοδρομία και το άθλημα του σκι έγιναν εξαιρετικά δημοφιλή στην Ελλάδα. Σήμερα, στο ηπειρωτικό τμήμα της χώρας λειτουργούν, συνολικά, 19 χιονοδρομικά κέντρα σύγχρονων προδιαγραφών - όπως το Καϊμακτσαλάν στην Πέλλα, τα Κελλάρια και ο Φτερόλακας στον Παρνασσό, η Βασιλίτσα στην Πίνδο, ο Χελμός στην Πελοπόννησο - που αποτελούν σημαντικούς πόλους για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων χειμερινού τουρισμού και είναι ιδιαίτερα προσφιλή τόσο στους Έλληνες, όσο και στους ξένους επισκέπτες της χώρας. Σε πολλά από αυτά τα χιονοδρομικά κέντρα πραγματοποιούνται ειδικά προγράμματα για τους αρχάριους και όσους βρίσκονται σε μέσο στάδιο εκμάθησης. Επίσης, εάν δεν διαθέτετε δικό σας εξοπλισμό, στα μεγάλα αστικά κέντρα και στις περιοχές πέριξ των χιονοδρομικών κέντρων θα βρείτε εξειδικευμένα καταστήματα με είδη χειμερινών σπορ, ενώ σε ορισμένα από τα χιονοδρομικά κέντρα σας παρέχεται η δυνατότητα να νοικιάσετε μέρος ή το σύνολο του εξοπλισμού. 23

1.1.9 Γαστρονομικός τουρισμός Οι έλληνες είναι εκείνοι που πρώτοι έβαλαν τα θεμέλια της γαστρονομικής τέχνης. Η αυθεντική Ελληνική μαγειρική, μοναδική και γεμάτη ζωντάνια όπως και οι κάτοικοι της χώρας, παντρεύει τη γεύση και το άρωμα των φρέσκων προϊόντων που παράγει η Ελληνική γη και η γαλάζια θάλασσα που την αγκαλιάζει. Δροσερά και φρέσκα λαχανικά, παρθένο λάδι ελιάς, μέλι, χυμώδη φρούτα, φρέσκα ψάρια και, φυσικά, εξαιρετικά κρασιά από σταφύλια που ωριμάζουν κάτω από τον υπέροχο Ελληνικό ήλιο. Οι επιστήμονες παγκοσμίως έχουν αναγνωρίσει την αξία αυτής της διατροφής και την έχουν δεχθεί ως βάση για την υγιή και μακρά διαβίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Ετσι εξηγείται και το μικρό ποσοστό καρδιακών νόσων που παρατηρείται στην Ελλάδα. Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, για να δώσει την ευκαιρία σε έλληνες και ξένους επισκέπτες να γευθούν εξαιρετικές γαστρονομικές δημιουργίες που χρονολογούνται από την αρχαιότητα, έχει αναπτύξει ένα νέο σύστημα ταξινόμησης Ελληνικών Παραδοσιακών εστιατορίων. Αυτό αφορά Ελληνική κουζίνα βασισμένη στην παράδοση, στην καλή ποιότητα και την αυθεντικότητα. Στην όμορφη Μακεδονική γη, εκεί που η φύση και οι άνθρωποι συνυπάρχουν αρμονικά, σε αμπελώνες κυκλωμένους από ειδυλλιακά τοπία ευλογημένα με ένα προνομιούχο κλίμα, παράγεται σε αφθονία, ο οίνος, βασικό και πανταχού παρόν στοιχείο της Ελληνικής κουλτούρας. "Οι Δρόμοι κρασιού της Μακεδονίας", δημιουργήθηκαν από τις συντονισμένες προσπάθειες των μελών της Ένωσης Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Μακεδονίας, και αποτελούν ένα πρωτοποριακό σχέδιο που περιλαμβάνει δρόμους κρασιού που ξεκινούν από τον επιβλητικό Όλυμπο στην Βυζαντινή Θεσσαλονίκη και την Χαλκιδική, από το συνοριακό χωρίο του Αμύνταιου μέχρι την μακρινή Θράκη. Στοχεύοντας στην αναζήτηση λύσεων προσαρμοσμένων σε αγροτικές περιοχές, το 24

πρόγραμμα αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη και υλοποίηση ανάλογων προοδευτικών ενεργειών για οινοπαραγωγικές περιφέρειες μέσω της ίδρυσης λαογραφικών μουσείων, την έκδοση βιβλίων και την διοργάνωση ποικίλων πολιτιστικών εκδηλώσεων άρρηκτα συνδεδεμένες με την ιστορία, τις τοπικές γιορτές τα έθιμα και την ελληνική παράδοση. Επιχειρώντας ένα πολύπλευρο σχέδιο με την υποστήριξη του Κοινοτικού Προγράμματος Leader II, η Ε.Ν.Ο.Α.Μ. συμβάλει στην ανάπτυξη μιας οικολογικής εκπαίδευσης μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων όπως; χαρτογράφηση τουριστικών διαδρομών της Μακεδονίας, καθορίζοντας τα σημεία οικολογικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος, εκπαίδευση επαγγελματιών που σχετίζονται με το κρασί (εστιατόρων, ξενοδόχων, ειδικών ξεναγών κλπ.), συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς και επιχειρήσεις του χώρου, χορηγίες σε γαστρονομικά και πολιτιστικά δρώμενα και συνέδρια, συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό προωθώντας τα τουριστικά προϊόντα των Δρόμων του Κρασιού. Αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες, μοναστήρια, μουσεία και πολλές περιοχές πολιτιστικής σπουδαιότητας αποτελούν το υπόβαθρο, μαζί με τα εστιατόρια των δρόμων του κρασιού, τις ταβέρνες, τα ουζερί και τα ξενοδοχεία, για την γνωριμία με την Μακεδονική γη, τα προϊόντα της και την παράδοσή της. Το κρασί, όντας ένα πολύτιμο στοιχείο με μεγάλη διατροφική αξία για την φυσική και ψυχική κατάσταση, έχει παίξει ένα βασικό ρόλο στην κοινωνική ζωή των Ελλήνων από τα προϊστορικά χρόνια. Αυτό το θείο δώρο της Μακεδονικής γης είναι αναπόσπαστο κομμάτι την Ελληνικής ιστορίας, της τέχνης και της παράδοσης. 25

1.2 Η συνεισφορά του Εναλλακτικού Τουρισμού στην τοπική ανάπτυξη Τα τελευταία χρόνια εξαιτίας των αρνητικών σχολίων που αποδίδονται στο μαζικό τουρισμό, πολλά κράτη διαμορφώνουν την πολιτική τους προς την ενθάρρυνση πιο ήπιων (εναλλακτικών) μορφών τουρισμού, αναζητώντας έτσι μια λύση για τα μακροχρόνια προβλήματα που έχουν προκληθεί από την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη. Τα κίνητρα του εναλλακτικού τουρίστα και τα καταναλωτικά του πρότυπα, που κατευθύνονται στην αναζήτηση της αυθεντικότητας και στην συναναστροφή του με την παρθένα φύση και τον αυτόχθονα πολιτισμό, περικλείουν ιδιαίτερη σημασία στην προστασία της κοινωνίας, του πολιτισμού και του περιβάλλοντος της περιοχής υποδοχής τουριστών, συνεισφέροντας έτσι στην αειφόρο ανάπτυξη και στη μακροβιότητα των υπαρχόντων πόρων. Ως εκ τούτου, ο εναλλακτικός τουρισμός υποδεικνύει περιορισμούς αναφορικά με τη φέρουσα ικανότητα μιας τουριστικής περιοχής και μπορεί να θεωρηθεί ως τουρισμός μειωμένων αρνητικών επιπτώσεων. Αυξημένη είναι μέσω του εναλλακτικού τουρισμού η διασύνδεση του τουριστικού τομέα με άλλους τομείς της οικονομίας, π.χ. γεωργία, κτηνοτροφία και χειροτεχνία. Απ την άλλη, υπάρχει μειωμένη διαρροή χρημάτων από την τοπική οικονομία για λόγους όπως αγορά εισαγόμενων προϊόντων, εξάρτηση από ξένους οργανωτές ταξιδιών και απασχόληση αλλοδαπών στην ντόπια βιομηχανία, δημιουργώντας έτσι υψηλούς οικονομικούς δεσμούς σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζει 26

ο Gannon ντόπιοι επιχειρηματίες μικρών επιχειρήσεων μπορούν, με μέτριες δαπάνες, να συνεισφέρουν αξιοσημείωτα στην οικονομική ανάπτυξη γιατί προμηθεύουν μικρότερες αγορές, αξιώνουν σχετικά μικρά κεφάλαια, χρησιμοποιούν ντόπιους πλουτοπαραγωγικούς πόρους και ακατέργαστα υλικά και δεν απαιτούν δαπανηρή και εξεζητημένη υποδομή. Οι επενδύσεις μικρής κλίμακας που προωθούνται διαμέσου του εναλλακτικού τουρισμού διατηρούν τον έλεγχο της τουριστικής ανάπτυξης από τους ντόπιους κατοίκους και εξασφαλίζουν αυξημένα οικονομικά οφέλη. Ταυτόχρονα, οι μικρής κλίμακας επιχειρήσεις μπορούν να ενσωματωθούν με μεγαλύτερη ευκολία στο υπάρχον κοινωνικό-πολιτιστικό και οικονομικό περιβάλλον της κοινότητας, βοηθώντας πιο αποτελεσματικά την αειφόρο ανάπτυξη ενός προορισμού. Επιτυγχάνοντας ενδογενή τουριστική ανάπτυξη μέσω της συμμετοχής του ντόπιου κοινωνικού συνόλου στην αναπτυξιακή διαδικασία, οι κάτοικοι μιας περιοχής έχουν τη δυνατότητα να προσδιορίσουν τη ζωή τους, σε μια κοινωνία που θέλουν να ζήσουν, διαμορφώνοντας τον τρόπο που θέλουν να την «πωλήσουν». Η αποδοχή από τους ντόπιους κατοίκους της τουριστικής ανάπτυξης θεωρείται σημαντική για την μακροχρόνια επιτυχία του τουρισμού, γιατί εάν οι τουρίστες δεν είναι ευπρόσδεκτοι και υπάρχει ένα είδος εχθρικότητας απέναντί τους οι αφίξεις τους θα μειωθούν. Συνεπώς, η συμπεριφορά των ντόπιων κατοίκων προς τους εισερχόμενους τουρίστες αποτελεί ένα από τους καθοριστικούς παράγοντες στην επιτυχία της τουριστικής βιομηχανίας μιας περιοχής. Παρόλο που πολλές φορές ο τουρισμός κατηγορείται για υπανάπτυξη και ερήμωση ορισμένων περιοχών της περιφέρειας λόγω της μετανάστευσης του οικονομικά ενεργού πληθυσμού τους στα αστικά κέντρα, ο εναλλακτικός τουρισμός μπορεί να μειώσει αισθητά το πρόβλημα της υπανάπτυξης αφού προσελκύει τουρίστες σε αγροτικές και απομονωμένες περιοχές, αποτρέποντας, μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, τη μετανάστευση των ντόπιων κατοίκων, και ιδιαίτερα της νέας γενιάς, στα μεγάλα αστικά κέντρα. Τέλος, διαμέσου της ανάπτυξης του εναλλακτικού τουρισμού τα τουριστικά οφέλη και οι ζημιές διανέμονται πιο ισάξια μέσα στην τοπική κοινωνία, επιτρέποντας έτσι ένα μεγαλύτερο μέρος του ντόπιου πληθυσμού να ωφελείται από την αναπτυξιακή διαδικασία, αντί να λαμβάνει μόνο το φορτίο των ζημιών. Όμως γεννάται το ερώτημα: 27

Μπορεί η ανάπτυξη μιας τουριστικής περιοχής να ξεκινήσει και να ολοκληρωθεί εσωτερικά της κοινότητας υποδοχής τουριστών, όπως επιτάσσει ο εναλλακτικός τουρισμός ή κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό; Η απάντηση σ αυτό το ερώτημα είναι διφορούμενη. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, π.χ. κράτη της Αφρικής και νησιά της Καραϊβικής, η απάντηση φαίνεται να είναι αρνητική, λόγω του χαμηλού δείκτη συμμετοχής του ντόπιου πληθυσμού σε επιχειρηματικές δραστηριότητες, τις μειωμένες δυνατότητες παραγωγής καταναλωτικών αγαθών, των ανεπαρκών κεφαλαίων για επενδύσεις και την έλλειψη ντόπιου εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Επομένως, στις περιπτώσεις που η ενδογενής τουριστική ανάπτυξη δεν είναι δυνατή, οι κυβερνήσεις πρέπει να καταβάλλουν προσπάθειες για να διατηρηθεί ο μεγαλύτερος έλεγχος της ανάπτυξης από τον ντόπιο πληθυσμό, επιχειρώντας να αυξήσουν τη συμμετοχή της ντόπιας κοινωνίας στην αναπτυξιακή διαδικασία, π.χ. με τη χορήγηση κινήτρων για επενδύσεις σε τοπικούς επιχειρηματίες και με νομοθεσία που να αυξάνει τις ευκαιρίες για εργασία των ντόπιων κατοίκων. Εναλλακτικά, εάν ο προορισμός έχει τη δυνατότητα και τους οικονομικούς πόρους για ενδογενή ανάπτυξη, η κυβέρνηση πρέπει να ενθαρρύνει τους ντόπιους κατοίκους να επενδύσουν στην τουριστική βιομηχανία και να προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν λογικά τους διαθέσιμους κοινωνικό-πολιτιστικούς και περιβαλλοντολογικούς πόρους. 1.3 Ενδογενής τουριστική ανάπτυξη και συμμετοχή της κοινότητας στην αναπτυξιακή διαδικασία Ο κάθε τουριστικός προορισμός αναπτύσσεται στην αρχή προσελκύοντας μη οργανωμένους τύπους τουριστών, τους λεγόμενους εξερευνητές και περιηγητές, γεγονός που επιδρά θετικά στην οικονομία αυτών των προορισμών μια και δεν υπάρχουν μεσάζοντες που να εκμεταλλεύονται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και να κρατούν για λογαριασμό τους την πίτα του λέοντος από τα τουριστικά έσοδα. Γενικότερα όμως η εξάπλωση του τουρισμού τις τελευταίες δεκαετίες από τις δυτικού τύπου οικονομίες στις υποανάπτυκτες περιοχές της περιφέρειας έχει προκαλέσει δομικές αλλαγές, που έχουν τη μορφή του εκσυγχρονισμού της οικονομικής δομής. 28

Εμφανίζεται κυρίως με τη διείσδυση ξένων κεφαλαίων και εξωτερικού ελέγχου των πλουτοπαραγωγικών πηγών, όπως επίσης και την ενίσχυση μιας ομάδας ελίτ που λειτουργεί ως καθοριστικός παράγοντας αλλαγής. Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές εξαιτίας της αδυναμίας ανάπτυξης του τουρισμού από τα έσω, διάφορες μορφές «εξαρτημένης ανάπτυξης» έχουν εκδηλωθεί σε πολλά αναπτυσσόμενα κράτη. Όπως πρεσβεύει η ιδέα της εξαρτημένης ανάπτυξης, ενώ η οικονομική αναζωογόνηση έχει επιτευχθεί σε αρκετά κράτη της περιφέρειας, τα επιθυμητά αποτελέσματα που να διαφοροποιούν την περιφέρεια από την καπιταλιστική ανάπτυξη του πυρήνα δεν έχουν εμφανιστεί. Η έλλειψη επαρκών κεφαλαίων και η επακόλουθη χαμηλή δυνατότητα επενδύσεων και παραγωγικότητας, έχουν ως αποτέλεσμα η περιφέρεια να είναι παγιδευμένη σε ένα φαύλο κύκλο φτώχειας, με τον περιφερειακό τουρισμό να ελέγχεται από τις βιομηχανικές μητροπολιτικές χώρες, οι οποίες αποτελούν τον πυρήνα της οργάνωσης του τουριστικού κυκλώματος. Ως αποτέλεσμα, η εξέλιξη του τουρισμού σε πολλές, κυρίως νησιωτικές περιοχές και κράτη του τρίτου κόσμου λειτουργεί σύμφωνα με τα πρότυπα της νεοαποικιοκρατίας και της πλήρους οικονομικής εξάρτησης, όπου «οι πλούσιες μητροπολιτικές κοινωνίες δυτικού τύπου» κυριαρχούν αποφασιστικά στην τουριστική βιομηχανία των υποανάπτυκτων και αναπτυσσόμενων οικονομιών μέσω της εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών τους πόρων.διάφοροι μελετητές έχουν επισημάνει τις καταστροφικές συνέπειες της εξωγενούς τουριστικής ανάπτυξης στην οικονομική και κοινωνική δομή του κάθε προορισμού υποδοχής τουριστών, αντιμετωπίζοντας τον τουρισμό ως μια νέα μορφή αποικιοκρατίας. Υποστηρίζουν ότι η εξωγενής τουριστική ανάπτυξη προσφέρει περισσότερα οφέλη στις καπιταλιστικές χώρες από όπου προέρχονται οι περισσότεροι τουρίστες χωρίς να συνεισφέρει ικανοποιητικά στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών υποδοχής τουριστών. Συνεπώς, η εξωγενής ανάπτυξη ενός προορισμού μπορεί να κατηγορηθεί για χαμηλά πολλαπλασιαστικά φαινόμενα, για χρήση εισερχόμενου (μη ντόπιου) εργατικού δυναμικού, για αυξανόμενη ξένη κυριαρχία καθώς και εξωτερικού ελέγχου της τουριστικής βιομηχανίας. Για να αποφευχθούν οι παραπάνω αρνητικές συνέπειες πολλοί επενδυτές και φορείς ανάπτυξης αναζητούν διέξοδο σε ενδογενή πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στην τουριστική ανάπτυξη είναι 29

μια από τις προϋποθέσεις ανάπτυξης του εναλλακτικού τουρισμού. Αυτή η συμμετοχή μπορεί να διερευνηθεί από δύο σκοπιές: συμμετοχή στα οφέλη από την τουριστική ανάπτυξη και συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων αναφορικά με την αναπτυξιακή διαδικασία και το σχεδιασμό του προσφερόμενου προϊόντος. Για να μπορέσουν οι κάτοικοι μιας τουριστικής περιοχής να ωφεληθούν από την τουριστική ανάπτυξη πρέπει να τους δοθεί η ευκαιρία για κάτι τέτοιο. Πολλές φορές όμως τα οφέλη από την τουριστική ανάπτυξη, συγκεντρώνονται στα χέρια ενός περιορισμένου αριθμού ατόμων, που αυτά έχουν τα απαραίτητα κεφάλαια να επενδύσουν στον τουρισμό σε αντίθεση με άλλες ομάδες της κοινότητας (π.χ. χαμηλής κοινωνικής τάξης, ανεκπαίδευτα και φτωχά άτομα).) Έχει διερευνηθεί η συμμετοχή της κοινωνίας στην τουριστική ανάπτυξη από τη σκοπιά της εμπλοκής όπου: Μεμονωμένα άτομα μέσα σε μια τουριστικά προσανατολισμένη κοινότητα εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων και στη διαδικασία υλοποίησής τους αναφορικά με τις κύριες εκδηλώσεις των πολιτικών και κοινωνικό-οικονομικών δραστηριοτήτων (σ.181). Διαμέσου της συμμετοχής στην αναπτυξιακή διαδικασία οι κάτοικοι μιας περιοχής έχουν την ευκαιρία να καθορίσουν οι ίδιοι την έκταση και τη μορφή της τουριστικής ανάπτυξης καθώς και τον τρόπο που θέλουν να «πωλήσουν» την περιοχή τους. Δυστυχώς στην Ελλάδα τις περισσότερες φορές οι κάτοικοι δεν συμμετέχουν στην αναπτυξιακή διαδικασία που επηρεάζει τις ζωές τους. Οι κοινότητες είναι οι προορισμοί των περισσοτέρων ταξιδιωτών και επομένως η ανάπτυξη και η διαχείριση της τουριστικής βιομηχανίας πρέπει να είναι αποτελεσματική για να μπορέσει να καρποφορήσει. Η συμμετοχή των κατοίκων στην αναπτυξιακή διαδικασία είναι μια μορφή σχεδιασμού από κάτω προς τα πάνω, που δίνει έμφαση στην τοπικά ελεγχόμενη ανάπτυξη αντί για την ανάπτυξη της ίδιας της κοινότητας. Παρατηρήθηκε ότι οι τουρίστες είναι καταναλωτές και χρήστες των πόρων της κοινότητας και επομένως η ίδια η κοινότητα αποτελεί ένα είδος εμπορεύματος. Στην πραγματικότητα μερικές κοινότητες σκόπιμα κατασκευάζονται ή/και τροποποιούνται για κατανάλωση από τους τουρίστες. Πιστεύεται πως παρόλο που η γνώμη των ντόπιων κατοίκων προς τον τουρισμό εύλογα διευρύνεται, η 30

ενσωμάτωση αυτών των ιδεών στη διαδικασία του σχεδιασμού είναι κάπως ασυνήθιστη. Υπάρχουν περιπτώσεις που η κυβέρνηση (που τις περισσότερες φορές αναλαμβάνει το ρόλο του αξιοποιητή) είναι απρόθυμη να διαπραγματευτεί ορισμένα προβλήματα εξαιτίας του πολιτικού κόστους ή γιατί τα ενδιαφέροντά της στοχεύουν προς άλλες κατευθύνσεις. Αποδοκιμάζεται η απροθυμία ορισμένων κυβερνώντων να επιδιώξουν την εμπλοκή της ντόπιας κοινωνίας στην αναπτυξιακή προσπάθεια, σημειώνοντας ότι «ο σχεδιασμός είναι για τους πολίτες μιας περιοχής και αυτοί πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στις μελλοντικές επεκτατικές κατευθύνσεις της περιοχής τους και να εκφράζουν τις γνώμες τους για τον τύπο της κοινωνίας που θέλουν να ζήσουν». Μόνο με το να έχουν τους ντόπιους κατοίκους στο πλευρό τους μπορούν οι τουρίστες να συνυπάρξουν ειρηνικά και μόνο τότε η κοινότητα υποδοχής τουριστών μπορεί να διαβεβαιώσει ότι το περιβάλλον στο οποίο οι τουρίστες εκλύθηκα αρχικά θα διασφαλιστεί, για τη μακροχρόνια ευημερία των ντόπιων και την απόλαυση της συνεχής ροής τουριστών. Παρόλα αυτά αρκετοί επενδυτές και φορείς ανάπτυξης αποφεύγουν την ενεργή εμπλοκή της κοινωνίας με τη σκέψη ότι μπορεί να λειτουργήσει ως σπατάλη χρόνου στη λήψη αποφάσεων και ως εκ τούτου αρκετές φορές θεωρείται ανώφελη και δύσχρηστη. Οι δαπάνες για μια τέτοια πολιτική «δεν είναι μόνο οικονομικής φύσεως αλλά επίσης και διοικητικής επιβάρυνσης, όπως η πιθανότητα διάλυσης της εξουσίας, η έλλειψη χρόνου αλληλεπίδρασης με τους πολίτες, η έλλειψη υπομονής να εκπαιδευθούν άλλοι, η απαγόρευση να εκπαιδευτούν από αλλογενείς, η ελλιπής αποφασιστικότητα να βελτιωθούν οι διαπραγματευτικές δεξιοτεχνίες, η διακινδύνευση της απώλειας του ελέγχου σε διάφορα ζητήματα της βιομηχανίας και τελικά ο κίνδυνος αποτυχίας και αρνητικής δημοσιότητας». 1.4 Οι φιλικές προς το περιβάλλον εναλλακτικές μορφές τουρισμού στην Ελλάδα Η κύρια αιτία δημιουργίας των δυσμενών επιδράσεων του τουρισμού στο περιβάλλον ήταν η απρογραμμάτιστη, μη ελεγχόμενη και βεβιασμένη τουριστική ανάπτυξη, για να ικανοποιηθεί η απότομη αύξηση της τουριστικής ζήτησης και για να 31

εξασφαλίσουν, μια χώρα ή ένας τουριστικός προορισμός ή οι τουριστικοί επιχειρηματίες, το μέγιστο κέρδος από τον τουρισμό, σε μικρό χρονικό διάστημα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες παρατηρήθηκαν μεγάλες συγκεντρώσεις τουριστών σε ορισμένους τουριστικούς προορισμούς οι διαχειριστές των οποίων να ικανοποιήσουν τις αυξημένες τουριστικές ανάγκες πήραν τα ανάλογα τουριστικά μέτρα, πολλά από τα οποία όμως ήταν βλαπτικά για το περιβάλλον ή παρέλειψαν να πάρουν συμπληρωματικά μέτρα διαφύλαξης του περιβάλλοντος. Έτσι η πρώτη εχθρική ή ηπιότερα μη φιλική προς το περιβάλλον μορφή τουρισμού εμφανίζεται να είναι ο μαζικός τουρισμός, ο οποίος για τη χώρα μας είναι έντονα εποχικός και κυρίως παράκτιος. Εχθρική ή μη φιλική προς το περιβάλλον μορφή τουρισμού είναι γενικά κάθε μορφή που βλάπτει το περιβάλλον, το υποβαθμίζει ή το καταστρέφει. Αντίθετα φιλική προς το περιβάλλον μορφή τουρισμού είναι η κάθε μορφή που δεν επιδρά δυσμενώς στο περιβάλλον αλλά το αφήνει στην ίδια κατάσταση στην οποία βρισκόταν πριν εκδηλωθεί η τουριστική δραστηριότητα. Στην πρώτη περίπτωση γενεσιουργός αιτία είναι μια βλαπτική για το περιβάλλον τουριστική ανάπτυξη, ενώ στη δεύτερη γενεσιουργός αιτία είναι η λεγόμενη αειφορική τουριστική ανάπτυξη. Θεωρητικά κάθε μορφή τουρισμού που αναπτύσσεται σύμφωνα με τα δόγματα της αειφορίας είναι φιλική προς το περιβάλλον. Και τέτοιες μορφές μπορούν να είναι όλες μορφές τουρισμού. Στην πράξη όμως δυστυχώς επικρατεί το δόγμα εκμετάλλευσης που εξυπηρετεί το μαζικό τουρισμό ο οποίος και αντιπροσωπεύει το 90% της όλης τουριστικής δραστηριότητας έναντι του 10% που αντιπροσωπεύουν όλες μαζί οι φιλικές προς το περιβάλλον εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Ονομαστικά, σαν φιλικές προς το περιβάλλον εναλλακτικές μορφές τουρισμού χαρακτηρίζονται οι παρακάτω, που όλες μαζί αποτελούν τη γενικότερη μορφή του εναλλακτικού τουρισμού. i. Ο αειφόρος τουρισμός που συνιστάται με διάφορους επιθετικούς προσδιορισμούς όπως, υπεύθυνος, μαλακός, ελεγχόμενος, ανθεκτικός, μεταβιομηχανικός, μετατουρισμός κ.λπ. 32