ΣΤΕΡΟΕΙΔΗ ΟΡΜΟΝΕΣ - ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γενικό Τμήμα Εργαστήριο Χημείας, Καθηγητής Μόσχος Πολυσίου 1
Στεροειδή Τα στεροειδή, είναι μια κατηγορία μη υδρολυόμενων λιπιδίων με χαρακτηριστική δομή. Κοινό δομικό χαρακτηριστικό τους είναι το στεράνιο, τετρακυκλικό σύστημα συμπυκνωμένων δακτυλίων (τριών εξαμελών και ενός πενταμελούς). Οι 6-μελείς δακτύλιοι έχουν διαμόρφωση ανάκλιντρου. 2
Στεροειδή Το μόριο της χοληστερόλης αποτελεί το πλέον διαδεδομένο στεροειδές και είναι η πρόδρομος ένωση για τη βιοσύνθεση περισσοτέρων από 100 στεροειδών ενώσεων. Η χοληστερόλη βιοσυντίθεται στο ήπαρ και η υψηλή συγκέντρωσή της στο αίμα έχει ως πιθανό αποτέλεσμα τη συσσώρευσή της στα τοιχώματα των αρτηριών (αθηροσκλήρυνση) με επακόλουθο τον περιορισμό του ομαλού ρυθμού ροής του αίματος και δευτερογενώς τη δημιουργία καρδιαγγειακών παθήσεων. 3
Στεροειδή Στον ανθρώπινο οργανισμό τα περισσότερα στεροειδή είναι ορμόνες (χημικοί αγγελιοφόροι), που εκκρίνονται από αδένες και μεταφέρονται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος σε συγκεκριμένους ιστούς. Διακρίνονται στις: Α) Γεννητικές ορμόνες ή Σεξουαλικές ορμόνες (ανάπτυξη, αναπαραγωγή, γεννητικούς αδένες) και Β) Αδρενοκορτικές ορμόνες ή Κορτικοστεροειδή (μεταβολικές διαδικασίες, επινεφρίδια). 4
Στεροειδή - Ορμόνες Α) Γεννητικές ορμόνες ή σεξουαλικές ορμόνες (ανάπτυξη, αναπαραγωγή, γεννητικούς αδένες). Ι) Ανδρικές γεννητικές ορμόνες, ανδρογόνα. Βιοσυντίθενται στους όρχεις με πρόδρομη ένωση τη χοληστερόλη και προσδίδουν τα δευτερεύοντα ανδρικά χαρακτηριστικά κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Επίσης στα ανδρογόνα οφείλεται και ανάπτυξη των ιστών και των μυών. 5
Α) Γεννητικές ορμόνες Στεροειδή - Ορμόνες ΙΙ) Γυναικείες γεννητικές ορμόνες, οιστρογόνα, προγεστίνες Βιοσυντίθενται στις ωοθήκες με πρόδρομη ένωση την τεστοστερόνη και προσδίδουν τα δευτερεύοντα γυναικεία χαρακτηριστικά καθώς και τη ρύθμιση εμμηνόρρειας. Οι προγεστίνες είναι απαραίτητες για την προπαρασκευή της μήτρας ώστε να δεχθεί το γονιμοποιημένο ωάριο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. 6
Στεροειδή - Ορμόνες Β) Αδρενοκορτικές ορμόνες ή Κορτικοστεροειδή (μεταβολικές διαδικασίες, επινεφρίδια) Μεταλλοκορτικοειδή: ελέγχουν το μηχανισμό διόγκωσης των ιστών, ρυθμίζουν την ισορροπία Na + και K + στα κυτταρικά υγρά. Γλυκοκορτικοειδή: ρυθμίζουν το μεταβολισμό της γλυκόζης και ελέγχουν τις φλεγμονές. 7
Στεροειδή - Συνθετικά Συντίθενται στα φαρμακευτικά εργαστήρια ως νέα φάρμακα. Περιλαμβάνουν αντισυλληπτικά και αναβολικά. Αντισυλληπτικά: Οιστρογόνα + Προγεστίνη Στανοζολόλη: ανιχνεύτηκε σε πολλούς αθλητές στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1988 8
Βιταμίνες Είναι οργανικές ενώσεις πολύπλοκης δομής και είναι απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Διαφέρουν από τις ορμόνες στο γεγονός ότι ο οργανισμός δεν έχει τη δυνατότητα να τις βιοσυνθέτει και ως εκ τούτου πρέπει να τις προσλαμβάνει από τις τροφές. Κατατάσσονται ανάλογα με τη δράση τους και τη διαλυτότητά τους. Λιποδιαλυτές: A,D,E,K (συμπεριλαμβάνονται στα λιποειδή) Υδατοδιαλυτές: Β, C, H 9
Βιταμίνες Η βιταμίνη Α είναι γνωστή ως ρετινόλη και παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της όρασης. Η βιοσύνθεσή της γίνεται στο ήπαρ με πρόδρομη ένωση το β-καροτένιο. 10
Βιταμίνες Η βιταμίνη D, η βιταμίνης της ηλιοφάνειας. Χοληκαλσιφερόλη D 1 και εργοκαλσιφερόλη D 2 : Στεροειδή Ελέγχουν την πρόσληψη του ασβεστίου από τα οστά Δεν υπάρχουν στα τρόφιμα αλλά σχηματίζονται μέσω φωτοχημικών αντιδράσεων. 11
Βιταμίνες Η βιταμίνη Ε, (α-τοκοφερόλη) και έχει σημαντική αντιοξειδωτική δράση με αποτέλεσμα να προστατεύει τις βιολογικές μεμβράνες από οξείδωση. Χρησιμοποιείται ευρέως ως πρόσθετο τροφίμων, προστατεύει τα λίπη και έλαια από το οξειδωτικό τάγγισμα. Πιστεύεται ότι συμβάλει στην καθυστέρηση της γήρανσης. HO CH 3 H 3 C CH 3 12
Βιταμίνες Η βιταμίνη C, (ασκοβικό οξύ), προλαμβάνει την εκδήλωση του σκορβούτου (αιμορραγική ασθένεια), συντηρητικό και βελτιωτικό τροφίμων. 13