Άγηος Μάρθος ο Αζθεηής : Σύληοκε Βηογραθία - Εηζαγωγηθά Στόιηα Σύληοκε βηογραθία: Ο φζηνο παηέξαο καο Μάξθνο ν Αζθεηήο, είρε αθκάζεη θαηά ην έηνο 430. Υξεκάηηζε καζεηήο ηνπ αγίνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζνζηφκνπ θαηά ην Νηθεθφξν Κάιιηζην (ηνκ. ΗΗ, βηβι. 14. θεθ.53), θαη ήηαλ ζχγρξνλνο ηνπ αγίνπ Νείινπ θαη ηνπ Ηζηδψξνπ ηνπ Πεινπζηψηε, νη νπνίνη ήηαλ πεξηβφεηνη αζθεηέο. Φηιφπνλνο ζηε κειέηε ησλ Γξαθψλ, ζπλέγξαςε πνιινχο ιφγνπο γεκάηνπο απφ άθζνλε κάζεζε θαη πλεπκαηηθή σθέιεηα. Απφ απηνχο, 32 αλαθέξνληαη απφ ηνλ Νηθεθφξν Κάιιηζην, νη νπνίνη δηδάζθνπλ φιν ην δξφκν ηνπ αζθεηηθνχ βίνπ θαη νη νπνίνη ηψξα δελ ζψδνληαη. ψδνληαη κφλν νρηψ ιφγνη ηνπ, δηαθνξεηηθνί απφ ηνπο παξαπάλσ, ηνπο νπνίνπο αλαθέξεη θαη ν Κάιιηζηνο θαη ν θξηηηθφο Φψηηνο (αλάγλ. 200). Απφ απηνχο, ν ιφγνο «πεξί πλεπκαηηθνχ λφκνπ» είλαη πξψηνο, θαη ν «πεξί ησλ νηνκέλσλ εμ έξγσλ δηθαηνχζζαη» ηξίηνο, δηαηξεκέλνη θαη νη δχν ζε ζχληνκα θεθάιαηα, θαη ν «πξνο κνλαρφλ Νηθφιανλ» είλαη φγδννο. Οη ιφγνη απηνί θαηαρσξήζεθαλ εδψ σο πην ρξήζηκνη απφ ηνπο άιινπο θαη γηαηί αλήθνπλ θαη νη ηξεηο ζηνλ πλεπκαηηθφ λφκν. Αλαθέξεη ηα ζπγγξάκκαηά ηνπ θαη ν νζηνκάξηπξαο Πέηξνο ν Γακαζθελφο θαη ν Γξεγφξηνο ν ηλαΐηεο θαη ν αγηφηαηνο παηξηάξρεο Κάιιηζηνο θαη ν Παχινο ν Δπεξγεηηλφο θαη πνιινί άιινη Παηέξεο. ινη απηνί κειέηεζαλ ηα έξγα ηνπ θαη πξνηξέπνπλ θαη καο λα ηα κειεηνχκε.
Ζ αγία Δθθιεζία ηνπ Υξηζηνχ ηηκά ηε κλήκε ηνπ ζηηο 5 Μαξηίνπ θαη εγθσκηάδεη ηνπο αζθεηηθνχο ηνπ αγψλεο, ηε ζνθία ησλ ιφγσλ ηνπ θαη ηε ράξε πνπ ηνπ δφζεθε απφ ην Θεφ. ********* Εηζαγωγηθά ζτόιηα: Ο φζηνο Μάξθνο ν αζθεηήο είλαη έλαο απφ ηνπο πιένλ επηθαλείο αζθεηηθνχο ζπγγξαθείο ησλ κέζσλ βπδαληηλψλ ρξφλσλ θαη ν δεκνθηιέζηεξνο δάζθαινο ηνπ αζθεηηθνχ βίνπ, ψζηε νη βπδαληηλνί αζθεηηθνί ρξηζηηαλνί λα ιέλε: πψιεζνλ πάληα θαη αγφξαζνλ Μάξθνλ. Γελλήζεθε ηνλ 5ν αηψλα, ππήξμε καζεηήο ηνπ αγίνπ Ησάλλε ηνπ Υξπζνζηφκνπ θαη ζε κεγάιε ειηθία θαηέθπγε ζε κηα Έξεκν, φπνπ θαη θνηκήζεθε ελ Κπξίσ ζε βαζχηαην γήξαο. Σα έξγα ηνπ φκσο επέδεζαλ αλά ηνπο αηψλεο θαη επεξέαζαλ απνθαζηζηηθά ηε κνλαρηθή ζθέςε θαη εκπεηξία. Σα πιείζηα ησλ ζπγγξακκάησλ ηνπ ράζεθαλ θαη απφ ηα ππάξρνληα κέρξη ηα κέζα ηνπ 18νπ αηψλα, νη ζπληάθηεο ηεο Φηινθαιίαο εμέιεμαλ ηξία αληηπξνζσπεπηηθφηεξα ηνπ Οζίνπ Μάξθνπ: «Πεξί πλεπκαηηθνχ λφκνπ», «Πεξί ησλ νηνκέλσλ εμ έξγσλ δηθαηνχζζαη» θαη κία «επηζηνιή πξνο Νηθφιανλ κνλάδνληα». Μία δε πξαγκαηεία ηνπ «Πεξί ησλ αηηίσλ ησλ πεηξαζκψλ» είρε πξν πνιινχ πεξηιεθζεί ζηνλ γ ηφκν ηνπ «Δπεξγεηηλνχ» (33 ππφζ.). Ο φζηνο Μάξθνο θαη νη άιινη φζηνη παηέξεο, δελ κηινχζαλ νχηε έδηλαλ κνληκφηεηα ζηηο ζθέςεηο ηνπο κε ηελ εγγξαθή ηνπο, αλ δελ δνχζαλ ηηο αιήζεηεο ηεο πλεπκαηηθήο δσήο θαη αλ δελ είραλ ηελ θαζνιηθή καξηπξία ηεο πλεπκαηηθήο παξαδφζεσο. Έηζη, ν άγηνο απηφο εξεκίηεο έγξαςε ηηο εκπεηξίεο ηνπ ζηεξηδφκελνο ζηηο άγηεο Γξαθέο θαη κέζα ζηα πιαίζηα ηεο πλεπκαηηθήο παξαδφζεσο, αιιά κε ηελ πξνζσπηθή ηνπ ηδηνηππία, πνπ ζπλίζηαηαη ζηνλ ηνληζκφ ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ πλεπκαηηθνχ λφκνπ. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αλαιχεη ηα δηάθνξα ζέκαηα θαίλεηαη κελ πξσηφηππνο αιιά θαηά βάζε βξίζθεηαη ζην λνπ ησλ Παηέξσλ. Πξφθεηηαη, φπσο είπακε, γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ πλεπκαηηθνχ λφκνπ, δειαδή γηα ηε ζηαζεξή ζρέζε δχν πξαγκάησλ ή δχν ελεξγεηψλ: ηελ αλζξψπηλε ειεχζεξε θαη ππεχζπλε πξάμε θαη ηελ εθ πξνλνίαο, πξνο ην ζπκθέξνλ ηνπ πιάζκαηνο, απφθξηζε ηνπ Θενχ. Γειαδή θάλεηο ηελ άιθα πξάμε ή δέρεζαη ηνλ ηάδε ινγηζκφ; Θα αθνινπζήζνπλ αλάινγεο παηδαγσγηθέο ελέξγεηεο ηνπ Θενχ. Ο φζηνο Μάξθνο ζηεξίδεη ηηο απφςεηο ηνπ φρη κφλν ζηε δηθαηνζχλε ηνπ Θενχ, αιιά θαη ζηελ αγάπε Σνπ. Απηφ πνπ βξίζθεηαη κέζα ζηε ζθέςε θαη ζηα ρείιε ησλ αζθεηψλ: «ελ άιινηο πηαίνκελ θαη ελ άιινηο παηδεπφκεζα» - απφ ηνλ αγαπψληα Θεφ-, ν άγηνο Μάξθνο ην αλαιχεη δηεμνδηθφηαηα, εηζάγνληαο ζηε ζρέζε Θενχ θαη αλζξψπνπ κηα λνκηθή ζθέςε, πνπ πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε θαη ιεηηνπξγία φρη κφλν ηεο αγάπεο Σνπ, αιιά θαη ηεο δηθαηνζχλεο Σνπ. Πέξαλ φκσο ηεο ζρέζεσο Θενχ θαη αλζξψπνπ πηζηνχ, πνπ εθδειψλεηαη ζηαζεξά, ν πλεπκαηηθφο λφκνο ιεηηνπξγεί θαη πλεπκαηηθψο. Γειαδή θαη ρσξίο λα παξέκβεη ν Θεφο, νη ινγηζκνί θαη νη πξάμεηο πνηθίιεο πνηφηεηαο αθνινπζνχληαη απφ αλάινγα εζσηεξηθά ελεξγήκαηα θαη αιινηψζεηο, απφ ηα νπνία δελ απνπζηάδεη ηειείσο ή ν
Θεφο ή ν δηάβνινο. Πξφθεηηαη γηα κηα κπζηεξηψδε πξαγκαηηθφηεηα, ε νπνία δελ εκπίπηεη ζηελ πξνζνρή καο, αιιά φκσο ηελ πηζηεχνκε. Με ηελ επθαηξία απηή ζα ζπληζηνχζα θαη ην δηάβαζκα ηεο πξαγκαηείαο ηνπ νζίνπ Μάξθνπ «Πεξί ησλ αηηίσλ ησλ πεηξαζκψλ», πνπ απνηειεί έλα δηαθσηηζηηθφ θείκελν γηα ηνπο πεηξαζκνχο, αηνκηθνχο θαη γεληθνχο, ζαλ «ζενκελίεο». Ζ άιιε πξαγκαηεία ηνπ είλαη ζπγγελήο πξνο ηελ πξψηε, αιιά κε έκθαζε ζηελ πίζηε πξνο ηνλ Υξηζηφ, ζαλ κέηξν ηεο αμίαο ησλ έξγσλ. Σα έξγα, ηηο εληνιέο, ηηο θάλνκε θαηά ηνλ ζην απηφλ, φρη γηα αληαπφδνζε, αιιά ζαλ θαλέξσκα ηεο πίζηεψο καο θαη γηα λα δηαηεξήζνκε ηελ θαζαξφηεηα ηνπ βαπηίζκαηνο. Γηαηί ε «βαζηιεία ησλ νπξαλψλ δελ είλαη κηζζφο έξγσλ, αιιά ράξε ηνπ Κπξίνπ εηνηκαζκέλε ζηνπο πηζηνχο δνχινπο Σνπ». Σα 226 θεθάιαηα πνπ αλαθέξνληαη ζ εθείλνπο πνπ λνκίδνπλ φηη ζψδνληαη απφ ηα έξγα ηνπο, είλαη νκνινγνπκέλσο έλα ζχλνιν παξαηεξήζεσλ κε νμπδεξθή πλεπκαηηθφ νθζαικφ ζηηο πνηθίιεο ελέξγεηεο θαη πξάμεηο ηνπ πλεπκαηηθνχ αλζξψπνπ θαη απνβιέπνπλ ζηε κφξθσζε ηαπεηλνχ θαη αιεζηλνχ θξνλήκαηνο. Κη έηζη, νχηε ν Καζνιηθηζκφο απνδεηθλχεηαη φηη βξίζθεηαη ζε ζσζηφ δξφκν, ηνλίδνληαο ηελ αμία θαζ εαπηήλ ησλ έξγσλ, νχηε ν Πξνηεζηαληηζκφο νξζνπνδεί, πνπ θξνλεί φηη ε ζσηεξία ζπληειείηαη κε κφλε ηελ πίζηε. Ζ επηζηνιή πξνο ηνλ κνλάδνληα Νηθφιαν απνηειεί κηα ζχλνςε ππνδείμεσλ κεζφδσλ θαη ηξφπσλ πλεπκαηηθήο αζιήζεσο, κε αθεηεξία ηελ κειέηε ησλ επεξγεζηψλ ηνπ Θενχ θαη ηελ αδηάιεηπηε επγλσκνζχλε γη απηέο. Πξνηξέπεη ζε ζπλερή πλεπκαηηθή κειέηε θαη πξνζεπρή θαη επηζεκαίλεη ηνλ θίλδπλν ησλ πηψζεσλ απφ ηελ ξαζπκία, ηε ιήζε ησλ ζείσλ θαη ηελ αθνινπζνχζα άγλνηα, πνπ ηηο νλνκάδεη «ηξεηο γίγαληεο». Γεληθψο ηα έξγα ηνπ νζίνπ Μάξθνπ είλαη θνζκεκέλα κε ζετθή ζνθία, γεκάηε ράξε θαη θιαζζηθή νκνξθηά ζηε θξάζε θαη ζηε δηαηχπσζε, αθνχ ηελ πινχζηα παηδεία ηνπ ηελ είρε ππνηάμεη ζηηο ραξηησκέλεο εκπεηξίεο ηνπ. Τα 200 θεθάιαηα περί ηοσ πλεσκαηηθού λόκοσ 1. Δπεηδή πνιιέο θνξέο ζειήζαηε λα κάζεηε πψο ν λφκνο είλαη πλεπκαηηθφο(1) θαηά ηνλ Απφζηνιν, θαη ηη πξέπεη λα γλσξίδνπλ θαη λα θάλνπλ εθείλνη πνπ ζέινπλ λα ηνλ θπιάμνπλ, πάλσ ζ απηφ ην δήηεκα ζα ζαο πσ θαηά ηε δχλακή κνπ. 2. Πξψηα-πξψηα γλσξίδνκε φηη ν Θεφο είλαη αξρή θάζε θαινχ θαη κεζφηεηα θαη ηέινο. Σν θαιφ δελ είλαη δπλαηφ λα πξάηηεηαη ή λα πηζηεχεηαη, παξά κφλν κε ηελ έλσζε κε ηνλ Ηεζνχ Υξηζηφ θαη κε ηελ έκπλεπζε ηνπ Αγίνπ Πλεχκαηνο. 3. Κάζε αγαζφ, θαη νηθνλνκίαλ έρεη ραξηζηεί ζηνπο αλζξψπνπο. Κη εθείλνο πνπ πηζηεχεη έηζη δελ ζα ην ράζεη πνηέ. 4. Ζ βέβαηε πίζηε είλαη έλαο πχξγνο. Ο Υξηζηφο γίλεηαη ηα πάληα ζηνλ πηζηεχνληα. 5. ε θάζε πξνζπάζεηά ζνπ, βάιε αξρή ηνλ Θεφ πνπ είλαη ε αξρή θάζε αγαζνχ, γηα λα γίλεη θαηά Θεφλ εθείλν πνπ απνθάζηζεο λα θάλεηο.
6. πνηνο έρεη ηαπεηλνθξνζχλε θαη εξγαζία πλεπκαηηθή, φζα δηαβάδεη ζηηο ζείεο Γξαθέο, φια ζα ηα ελλνήζεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη φρη γηα άιινλ. 7. Να παξαθαιείο ην Θεφ λα αλνίμεη ηα κάηηα ηεο ςπρήο ζνπ, γηα λα δεηο ηελ σθέιεηα ηεο πξνζεπρήο θαη ηεο κειέηεο εθείλεο πνπ εθαξκφδεηαη ζηελ πξάμε. 8. Δθείλνο πνπ έρεη θάπνην πλεπκαηηθφ ράξηζκα θαη ζπκπαζεί εθείλνπο πνπ δελ έρνπλ, κε ηε ζπκπάζεηα θπιάγεη ην ράξηζκα. Ο αιαδφλαο θαη ππεξήθαλνο ζα ην ράζεη απφ ηνπο αιαδνληθνχο ινγηζκνχο ηνπ. 9. Σν ζηφκα ηνπ ηαπεηλφθξνλα ιέεη ηελ αιήζεηα. Δθείλνο πνπ αληηιέγεη ζηελ αιήζεηα είλαη φκνηνο κε ηνλ ππεξέηε εθείλνλ πνπ ξάπηζε ηνλ Κχξην ζην πξφζσπν(2). 10. Με γίλεηο καζεηήο εθείλνπ πνπ επαηλεί ηνλ εαπηφ ηνπ, γηα λα κε κάζεηο ππεξεθάλεηα αληί ηαπείλσζε. 11. Μελ πςεινθξνλήζεηο επεηδή ελλνείο ηηο Γξαθέο, γηα λα κελ πεξηπέζεηο ζην πλεχκα ηεο βιαζθεκίαο. 12. Μελ πξνζπαζείο λα ιχζεηο θάπνην δχζθνιν πξφβιεκα κε θηινλεηθία, αιιά κε ηα κέζα πνπ επηβάιιεη ν πλεπκαηηθφο λφκνο, δειαδή κε ηελ ππνκνλή, ηελ πξνζεπρή θαη ηελ απιφηεηα ηεο ειπίδαο. 13. Δθείλνο πνπ πξνζεχρεηαη ζσκαηηθά ρσξίο λα έρεη αθφκε γλψζε πλεπκαηηθή, είλαη ηπθιφο πνπ θσλάδεη: «Τηέ Γαβίδ ειέεζφλ κε»(3). 14. Ο άιινηε ηπθιφο φηαλ ζεξαπεχηεθε ε ηχθισζή ηνπ θαη είδε ηνλ Κχξην, δελ ηνλ απνθάιεζε πιεφλ πηφ ηνπ Γαβίδ, αιιά αθνχ Σνλ νκνιφγεζε «Τηφ Θενχ»(4), Σνλ πξνζθχλεζε. 15. Μελ ππεξεθαλεπηείο αλ ρχλεηο δάθξπα ζηελ πξνζεπρή ζνπ. Δίλαη ν Υξηζηφο πνπ άγγημε ηα κάηηα ζνπ θαη ζεξάπεπζε ηελ ηχθισζε ηνπ λνπ ζνπ. 16. Δθείλνο πνπ κηκήζεθε ηνλ ηπθιφ θαη έβγαιε ην ξνχρν ηνπ θαη πιεζίαζε ηνλ Κχξην(5), έγηλε αθφινπζφο Σνπ θαη θήξπθαο ησλ ηειεηνηέξσλ δνγκάησλ. 17. Ζ θαθία, φηαλ ηελ κειεηά θαλείο κε ηελ ζθέςε ηνπ, απνζξαζχλεη ηελ θαξδηά. Δθείλνο πνπ ζθνηψλεη ηελ θαθία κε ηελ εγθξάηεηα θαη ηελ ειπίδα, δίλεη ζηελ θαξδηά ηνπ ζπληξηβή. 18. Τπάξρεη ζπληξηβή θαξδηάο ήξεκε θαη σθέιηκε πνπ θέξλεη θαηάλπμε ζ' απηή. Καη ππάξρεη θαη άιιε ζπληξηβή αλψκαιε θαη επηβιαβήο, πνπ πιεγψλεη ηελ θαξδηά. 19. Αγξππλία θαη πξνζεπρή θαη ππνκνλή ησλ ζιηβεξψλ, θέξνπλ ζπληξηβή αζθαιή θαη σθέιηκε ζηελ θαξδηά, αξθεί λα κελ δηαιχζνκε ηελ ηζνξξνπία ησλ ηξηψλ απηψλ κε ηελ πιενλεμία. Δθείλνο πνπ ππνκέλεη ζ' απηά, ζα ιάβεη βνήζεηα θαη ζηα άιια. Δθείλνο φκσο πνπ ηα ακειεί θαη δηαζθνξπίδεηαη εδψ θη εθεί, ζα ληψζεη αλππφθνξε νδχλε θαηά ηελ ψξα ηνπ ζαλάηνπ.
20. Ζ θαξδηά πνπ αγαπά ηηο εδνλέο γίλεηαη θπιαθή θαη αιπζίδα ζηελ ςπρή θαηά ηελ ψξα ηνπ ζαλάηνπ. Δλψ ε θηιφπνλε θαξδηά είλαη πφξηα αλνηρηή. 21. ηδεξέληα πφξηα πνπ νδεγεί ζηελ πφιε είλαη ε ζθιεξή θαξδηά. ' εθείλνλ φκσο πνπ θαθνπαζεί θαη είλαη ζιηκκέλνο, αλνίγεηαη απφ κφλε ηεο, φπσο θαη ζηνλ Πέηξν(6). 22. Πνιινί είλαη νη ηξφπνη ηεο πξνζεπρήο θαη δηαθέξεη ν έλαο απφ ηνλ άιινλ. Αιιά θαλέλαο ηξφπνο πξνζεπρήο δελ είλαη επηβιαβήο, εθηφο αλ δελ είλαη πξνζεπρή, αιιά ζαηαληθή εξγαζία. 23. Κάπνηνο άλζξσπνο ζέιεζε λα θάλεη θαθφ, αιιά απφ ζπλήζεηα πξνζεπρήζεθε πξνεγνπκέλσο. Καη θαη' νηθνλνκία Θενχ εκπνδίζηεθε θαη χζηεξα πνιχ επραξίζηεζε ηνλ Θεφ. 24. Ο Γαβίδ ζέινληαο λα θνλεχζεη ηνλ Νάβαι ηνλ Καξκήιην ζπκήζεθε ηελ ζεία αληαπφδνζε θαη παξαηηήζεθε απφ ηνλ ζθνπφ ηνπ. Δπραξίζηεζε πνιχ ην Θεφ γη' απηφ(7). Γλσξίδνκε πάιη ηη έθαλε φηαλ ιεζκφλεζε ηνλ Θεφ, θαη δε ζηακαηνχζε ηελ ακαξηία, κέρξηο φηνπ ν πξνθήηεο Νάζαλ ηνλ έθεξε ζηελ κλήκε ηνπ Θενχ(8). 25. ηαλ ζπκάζαη ην Θεφ, πνιιαπιαζίαζε ηε δέεζή ζνπ, γηα λα ζνπ ζπκίζεη ν Κχξηνο φηαλ Σνλ ιεζκνλήζεηο. 26. ηαλ δηαβάδεηο ηηο ζείεο Γξαθέο, λα ελλνείο ηα θξπκκέλα ζ' απηέο λνήκαηα. Γηαηί φζα γξάθηεθαλ ζην παξειζφλ, φια έρνπλ γξαθηεί γηα δηδαζθαιία καο(9). 27. Ζ Γξαθή νλνκάδεη ηελ πίζηε «ππφζηαζε φζσλ ειπίδνκε»(10) θαη εθείλνπο πνπ δελ αηζζάλνληαη φηη ν Υξηζηφο είλαη κέζα ηνπο, ηνπο νλνκάδεη «αδφθηκνπο»(11), δειαδή άμηνπο απνδνθηκαζίαο. 28. πσο κε ηα έξγα θαη ηα ιφγηα θαλεξψλεηαη ν ζηνραζκφο, έηζη κε ηηο επεξγεζίεο ηνπ Θενχ πνπ δέρεηαη ε θαξδηά, θαλεξψλεηαη ε κειινληηθή αληαπφδνζε. 29. Ζ θαξδηά πνπ νηθηίξεη ηνπο άιινπο, ζα νηθηηξεζεί. Δίλαη θαλεξφ θαη ην αληίζεην. 30. Ο λφκνο ηεο ειεπζεξίαο (δει. ηνπ Δπαγγειίνπ) δηδάζθεη φιε ηελ αιήζεηα. Καη νη πνιινί ηνλ δηαβάδνπλ κφλν γηα λα ιάβνπλ κηα γλψζε ηνπ. Λίγνη φκσο ηνλ ελλννχλ, αλάινγα κε ηελ εθηέιεζε ησλ εληνιψλ. 31. Με δεηάο ηελ ηειεηφηεηα απηνχ ηνπ λφκνπ ζε αλζξψπηλεο αξεηέο, γηαηί ηέιεηνο ζ' απηέο δελ ππάξρεη. Ζ ηειεηφηεηά ηνπ είλαη θξπκκέλε ζην ηαπξφ ηνπ Υξηζηνχ. 32. Ο λφκνο ηεο ειεπζεξίαο, κε ηελ αιεζηλή γλψζε δηαβάδεηαη, κε ηελ εξγαζία ησλ εληνιψλ γίλεηαη αληηιεπηφο, ε πιήξσζή ηνπ φκσο γίλεηαη κε ηνπο νηθηηξκνχο ηνπ Υξηζηνχ. 33. ηαλ βηάζνκε ηνλ εαπηφ καο λα θαηνξζψζνκε φιεο ηηο εληνιέο ηνπ Θενχ, ηφηε ζα ελλνήζνκε φηη ν λφκνο ηνπ Κπξίνπ είλαη αςεγάδηαζηνο(12), θη φηη εκείο ηνλ εθηεινχκε κε ηα αγαζά καο έξγα, ρσξίο φκσο ηνπο νηθηηξκνχο ηνπ Θενχ δελ κπνξεί λα ηεξεζεί ηέιεηα απφ ηνπο αλζξψπνπο.
34. ζνη δε ινγαξηάδνπλ φηη είλαη ππφρξενη λα ηεξνχλ φιεο ηηο εληνιέο ηνπ Υξηζηνχ, απηνί δηαβάδνπλ ζσκαηηθά ην λφκν ηνπ Θενχ, θαη δελ ελλννχλ κήηε εθείλα πνπ ιέλε, κήηε εθείλα γηα ηα νπνία δίλνπλ δηαβεβαηψζεηο(13). Γη' απηφ θαη λνκίδνπλ φηη ηάρα εθπιεξψλνπλ ην λφκν κε ηα έξγα ηνπο. 35. Τπάξρεη πξάμε πνπ θαίλεηαη θαιή, αιιά ν ζθνπφο εθείλνπ πνπ ηελ θάλεη δελ είλαη θαιφο. Τπάξρεη θαη άιιε πξάμε πνπ θαίλεηαη θαθή θαη ν ζθνπφο εθείλνπ πνπ ηελ θάλεη είλαη αγαζφο. Καη απηφ ζπκβαίλεη φρη κφλν ζε έξγα αιιά θαη ζε ιφγηα. Απηή ε αληίζεζε άιινηε νθείιεηαη ζε απεηξία ή άγλνηα, άιινηε ζε πνλεξή πξφζεζε, άιινηε φκσο ζε επζεβή ζθνπφ. 36. Δθείλνο πνπ κέζα ζηνπο επαίλνπο θξχβεη θαηεγνξία θαη κνκθή, δε θαλεξψλεηαη εχθνια ζηνπο πην απινχο αλζξψπνπο. κνηνο κ' απηφλ είλαη εθείλνο πνπ θελνδνμεί ελψ εθδειψλεηαη κε ηαπεηλφ ζρήκα. Απηνί θξχβνληαο γηα πνιχ θαηξφ ηελ αιήζεηα κέζα ζην ςεχδνο, χζηεξα θαλεξψλνληαη απφ ηα πξάγκαηα. 37. Τπάξρεη άλζξσπνο πνπ θάλεη θάηη θαηλνκεληθά θαιφ, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο γηα λα ακπλζεί θαηά ηνπ πιεζίνλ. Καη ππάξρεη άιινο πνπ κε ην λα κελ ην θάλεη απηφ, σθειείηαη πλεπκαηηθά. 38. Τπάξρεη έιεγρνο πνπ γίλεηαη απφ θαθία ή απφ άκπλα, θαη άιινο πνπ γίλεηαη απφ θφβν Θενχ θαη αγάπε γηα ηελ αιήζεηα. 39. Δθείλνλ πνπ έπαςε λα ακαξηάλεη θαη ήδε κεηαλνεί, κελ ηνλ ειέγρεηο πιένλ. Αλ ηζρπξίδεζαη φηη ηνλ ειέγρεηο θαηά Θεφλ, θαλέξσζε πξψηα ηηο δηθέο ζνπ ακαξηίεο. 40. Κάζε αξεηήο πξνέιεπζε είλαη ν Θεφο, φπσο ηνπ θαζεκεξηλνχ θσηφο ν ήιηνο. 41. ηαλ θαηνξζψζεηο θάπνηα αξεηή, ζπκήζνπ ην Υξηζηφ πνπ είπε: «Υσξίο ηε βνήζεηά κνπ δελ κπνξείηε λα θάλεηε ηίπνηα»(14). 42. Σα αηψληα αγαζά ζα δνζνχλ ζηνπο αλζξψπνπο αθνχ ζα ππνζηνχλ ζιίςεηο(15). Οκνίσο θαη ηα θαθά ζε φζνπο πεξλνχλ κε θελνδνμία θαη εδνλή. 43. Δθείλνο πνπ αδηθείηαη απφ ηνπο αλζξψπνπο γιπηψλεη ακαξηίεο θαη βξίζθεη βνήζεηα αλάινγε κε ηε ζιίςε. 44. Δθείλνο πνπ πηζηεχεη ζην Υξηζηφ πνπ κηιάεη γηα αληαπφδνζε, ππνθέξεη θάζε αδηθία πξφζπκα, αλάινγα κε ηελ πίζηε ηνπ. 45. Δθείλνο πνπ πξνζεχρεηαη γηα εθείλνπο πνπ ηνλ αδηθνχλ, ρηππά κε νξκή ηνπο δαίκνλεο. Δθείλνο πνπ αληηζηέθεηαη ζ' εθείλνπο πνπ ηνλ αδηθνχλ, πιεγψλεηαη απφ ηνπο δαίκνλεο. 46. Καιχηεξα λα ζε αδηθνχλ νη άλζξσπνη θαη φρη νη δαίκνλεο. Δθείλνο πνπ επαξεζηεί ηνλ Κχξην, ηνπο λίθεζε θαη ηνπο δχν. 47. Κάζε θαιφ έξρεηαη απφ ηνλ Κχξην θαη' νηθνλνκίαλ. Απηφ δηαθεχγεη κε ηξφπν κπζηηθφ απφ ηνπο αράξηζηνπο θαη αγλψκνλεο θαη νθλεξνχο.
48. Κάζε θαθία θαηαιήγεη ζηελ απαγνξεπκέλε εδνλή, θαη θάζε αξεηή ζε πλεπκαηηθή παξεγνξηά. ηαλ επηθξαηήζεη ε πξψηε, εξεζίδεη ηα ζρεηηθά κε απηήλ. Αληίζηνηρα γίλεηαη θαη κε ηε δεχηεξε, 49. Καηεγνξία απφ ηνπο αλζξψπνπο θέξλεη ζιίςε ζηε θαξδηά, εμαγλίδεη φκσο φπνηνλ ηελ ππνκέλεη. 50. Ζ άγλνηα θάλεη ηνλ άλζξσπν λα αληηιέγεη ζηα σθέιηκα. Καη φηαλ απνζξαζχλεηαη, απμάλεη ηελ πξνυπάξρνπζα θαθία. 51. ηαλ δελ ζνπ ζπκβαίλεη θακηά δεκία, πεξίκελε ζιίςε. Καη επεηδή πξφθεηηαη λα δψζεηο ιφγν(16), δηψμε ηελ πιενλεμία ζνπ. 52. ηαλ ακαξηήζεηο θξπθά, κελ πξνζπαζείο λα θξπθηείο, επεηδή φια είλαη γπκλά θαη μεζθεπαζκέλα ζηα κάηηα ηνπ Κπξίνπ(17), πξνο ηνλ Οπνίν ζα δψζνκε ιφγν γηα ηηο πξάμεηο καο. 53. Φαλέξσλε λνεξά ηνλ εαπηφ ζνπ ζηνλ Κχξην. Γηαηί ν άλζξσπνο βιέπεη ζην πξφζσπν, ελψ ν Θεφο ζηελ θαξδηά(18). 54. Σίπνηε λα κελ ζθέθηεζαη νχηε λα θάλεηο, ρσξίο ζθνπφ ζχκθσλν κε ην ζέιεκα ηνπ Θενχ. Γηαηί εθείλνο πνπ βαδίδεη άζθνπα, καηαηνπνλεί. 55. Δθείλνο πνπ ακαξηάλεη ρσξίο θάπνηα αλάγθε, δχζθνια κεηαλνεί, γηαηί ε δηθαηνζχλε ηνπ Θενχ δελ θάλεη ιάζνο. 56. Κάζε ιππεξφ πεξηζηαηηθφ θέξλεη ηε κλήκε ηνπ Θενχ ζηνλ θξφληκν άλζξσπν θαη πξνθαιεί αλάινγε ζιίςε ζ' εθείλνλ πνπ ιεζκνλεί ην Θεφ. 57. Κάζε αζέιεηε ζιίςε λα ζνπ γίλεηαη αθνξκή λα ζπκάζαη ην Θεφ, θαη πνηέ δελ ζα ζνπ ιείςεη αθνξκή πξνο κεηάλνηα. 58. Ζ ιεζκνζχλε κφλε ηεο δελ έρεη θακηά δχλακε, αιιά απφ ηε δηθή καο ακέιεηα ηζρπξνπνηείηαη αλάινγα. 59. Με ιεο: «Ση λα θάλσ; Δγψ δελ ζέισ θη φκσο (ε ιεζκνζχλε) έξρεηαη». Δπεηδή φηαλ ζπκφζνπλ ην Θεφ, δελ έθαλεο φ,ηη φθεηιεο. 60. Κάλε ην θαιφ πνπ ζπκάζαη. Σν θαιφ πνπ δε ζπκάζαη ζα ζνπ θαλεξσζεί. Καη κελ παξαδψζεηο ην λνπ ζνπ ζε άθξηηε ιεζκνζχλε. 61. «Ο άδεο θαη ε απψιεηα είλαη θαλεξά ζηνλ Κχξην»(19), ιέεη ε Γξαθή. Απηά αλαθέξνληαη ζηελ άγλνηα θαη ηε ιεζκνζχλε πνπ αλαπηχζζνληαη ζηελ θαξδηά καο. 62. Άδεο είλαη ε άγλνηα, γηαηί θαη ηα δχν δε θαίλνληαη. Απψιεηα είλαη ε ιεζκνζχλε, γηαηί ράζακε θάηη πνπ είρακε. 63. Δμέηαδε ηηο δηθέο ζνπ ακαξηίεο θαη φρη ηνπ πιεζίνλ ζνπ, θαη δελ ζα δηαξπαγεί απφ ηνπο δαίκνλεο ην λνεξφ ζνπ εξγαζηήξην.
64. Ζ ακέιεηα ζην λα θάλνκε φια ηα θαηά ηε δχλακή καο θαιά δχζθνια ζπγρσξείηαη. ε ειεεκνζχλε φκσο θαη ε πξνζεπρή επαλνξζψλνπλ φζνπο ακέιεζαλ λα θάλνπλ ην θαιφ. 65. Κάζε ζιίςε θαηά Θεφλ, είλαη έξγν επζέβεηαο πξαγκαηηθφ. Γηαηί ε αιεζηλή αγάπε δνθηκάδεηαη απφ ηα αληίζεηα. 66. Μελ πεηο φηη απφθηεζεο αξεηή ρσξίο ζιίςε. γηαηί είλαη αδνθίκαζηε ε αξεηή πνπ απφθηεζεο κε άλεζε. 67. Κάζε αζέιεηεο ζιίςεσο λα αλαινγίδεζαη ην απνηέιεζκα, θαη ζα βξεηο ζ' απηφ, ην ζβήζηκν θάπνηαο ακαξηίαο. 68. Πνιιέο ζπκβνπιέο ησλ άιισλ καο πξνζθέξνληαη γηα ην ζπκθέξνλ καο. Γηα ηνλ θαζέλα φκσο ηίπνηε δελ είλαη θαηαιιειφηεξν απφ ηε δηθή ηνπ γλψκε. 69. Αλ δεηάο λα ζεξαπεπηείο, θξφληηζε ηε ζπλείδεζή ζνπ θαη θάλε φ,ηη ζνπ ιέεη, θαη πνιχ ζα σθειεζείο. 70. Σα θξπθά ηνπ αλζξψπνπ ηα γλσξίδεη ν Θεφο θαη ε ζπλείδεζε, θαη απφ απηά ηα δχν αο δηνξζψλεηαη ν θαζέλαο. 71. Ο άλζξσπνο φζα κπνξεί, πξνζπαζεί θαηά ην ζέιεκά ηνπ. Ο Θεφο φκσο ην απνηέιεζκα ησλ πξάμεσλ ηνπ αλζξψπνπ ην θέξλεη θαηά ην δίθαην. 72. Αλ ζέιεηο λα επαηλείζαη απφ ηνπο αλζξψπνπο ρσξίο λα έρεηο επζχλε, αγάπεζε πξψηα λα ειέγρεζαη γηα ηηο ακαξηίεο ζνπ. 73. ζε ληξνπή δερηεί θαλείο κε επραξίζηεζε γηα ράξε ηεο αιήζεηαο ηνπ Υξηζηνχ, εθαηνληαπιάζηα ζα δνμαζηεί απφ πνιινχο. Καη είλαη θαιχηεξν θάζε αγαζφ λα ην ελεξγεί ν άλζξσπνο γηα ράξε ησλ κειινληηθψλ αγαζψλ. 74. ηαλ ν άλζξσπνο σθειήζεη άλζξσπν κε ιφγηα ή κε πξάμεηο, λα ζθέθηνληαη θαη νη δχν φηη είλαη Θενχ δσξεά. Δθείλνο πνπ δελ ην ελλνεί απηφ, ζα εμνπζηαζηεί απφ εθείλνλ πνπ ην ελλνεί. 75. Δθείλνο πνπ επαηλεί ηνλ πιεζίνλ ηνπ ππνθξηηηθά, ζα ηνλ θαηεγνξήζεη θάπνηε θαη απηφο ζα ληξαπεί. 76. Δθείλνο πνπ δελ γλσξίδεη ηελ ελέδξα ησλ ερζξψλ, εχθνια ζθάδεηαη. θη εθείλνο πνπ δελ γλσξίδεη ηηο αηηίεο ησλ παζψλ, εχθνια πέθηεη. 77. Απφ ηε θηιεδνλία έξρεηαη ε ακέιεηα θαη απφ ηελ ακέιεηα ε ιεζκνζχλε ησλ θαιψλ. Γηαηί ν Θεφο έρεη ραξίζεη ζε φινπο ηε γλψζε εθείλσλ πνπ καο ζπκθέξνπλ. 78. Ο άλζξσπνο ζπκβνπιεχεη ηνλ πιεζίνλ ηνπ, θαζψο γλσξίδεη. Ο Θεφο πάιη ελεξγεί ζ' απηφλ πνπ αθνχεη θαηά ηελ πίζηε ηνπ. 79. Δίδα ακαζείο θαη απινχο αλζξψπνπο πνπ ήηαλ ηαπεηλφθξνλεο ζηελ πξάμε, θαη έγηλαλ πην ζνθνί απφ ηνπο ζνθνχο.
80. Άιινο ακαζήο, φηαλ άθνπζε λα επαηλνχληαη νη πξνεγνχκελνη, δε κηκήζεθε ηελ ηαπεηλνθξνζχλε ηνπο, αιιά θελνδφμεζε γηα ηελ ακάζεηά ηνπ θη απφθηεζε ππεξεθάλεηα. 81. Δθείλνο πνπ εμεπηειίδεη ηε θξφλεζε θαη θαπρηέηαη γηα ακάζεηα, δελ είλαη κφλν ακαζήο θαηά ην ιφγν, αιιά θαη θαηά ηε γλψζε(20). 82. πσο άιιν είλαη ζνθία ιφγνπ θαη άιιν θξφλεζε, έηζη άιιν είλαη ακάζεηα θαη άιιν αθξνζχλε. 83. Γελ βιάπηεη δηφινπ ε ακάζεηα ησλ ιφγσλ ηνλ επιαβέζηαην, φπσο νχηε ε ζνθία ησλ ιφγσλ βιάπηεη ηνλ ηαπεηλφθξνλα. 84. Με ιεο, δελ γλσξίδσ ην πξέπνλ θαη επνκέλσο δελ ακαξηάλσ πνπ δελ ην πξάηησ. Γηαηί αλ έθαλεο φζα θαιά γλψξηδεο, ζα ζνπ θαλεξψλνληαλ ζηε ζπλέρεηα θαη ηα ινηπά, φπσο βιέπεηο θαζψο πξνρσξείο ην έλα ζπίηη κεηά ην άιιν. Γελ ζε ζπκθέξεη πξηλ εξγαζηείο ηα πξψηα, λα κάζεηο ηα δεχηεξα. Δπεηδή ε γλψζε θνπζθψλεη, δειαδή θέξλεη ππεξεθάλεηα εμαηηίαο ηεο αξγίαο, ελψ ε αγάπε νηθνδνκεί, γηαηί ππνκέλεη ηα πάληα(21). 85. Μειέηα ηα ιφγηα ηεο ζείαο Γξαθήο κε ηελ πξάμε θαη κελ επεθηείλεζαη ζε πνιπινγία, ππεξεθαλεπφκελνο γηα ζθέςεηο ζεσξεηηθέο. 86. Δθείλνο πνπ άθεζε ηελ πξάμε θαη βαζίδεηαη ζε κηα απιή γλψζε, αληί γηα δίθνπν καραίξη θξαηά θαιακέλην ξαβδί, ην νπνίν ζε θαηξφ πνιέκνπ, θαηά ηελ Γξαθή, ζα ηνπ ηξππήζεη ην ρέξη θαη ζα κπεη κέζα ζ' απηφ θαη ζα ηνπ βάιεη ην θπζηθφ δειεηήξην πξνηνχ ηνπ ην βάινπλ νη ερζξνί(22). 87. Ο Θεφο θξίλεη θαη δπγίδεη θάζε δηαινγηζκφ καο. Μπνξεί ην ίδην πξάγκα λα ην ζθεθηεί θαλείο ή απιά ή κε εκπάζεηα. 88. Δθείλνο πνπ εθηειεί θάπνηα εληνιή, αο πεξηκέλεη ηνλ πεηξαζκφ πνπ επηζχξεη. Γηαηί ε αγάπε πξνο ηνλ Υξηζηφ κε ηα αληίζεηα δνθηκάδεηαη. 89. Μελ θαηαθξνλήζεηο πνηέ θαη ακειήζεηο ηνπο ινγηζκνχο ζνπ. Γηαηί ν Θεφο γλσξίδεη ρσξίο ιάζνο θάζε ινγηζκφ. 90. ηαλ έρεηο ινγηζκφ πνπ ζε πξνηξέπεη λα δεηήζεηο αλζξψπηλε δφμα, λα μέξεηο θαιά, φηη ζνπ πξνεηνηκάδεη αηζρχλε. 91. Γλσξίδεη ν ερζξφο ην δίθαην ηνπ πλεπκαηηθνχ λφκνπ θαη γη' απηφ δεηά κφλν ηε λνεξά ζπγθαηάζεζε. Έηζη ή ζα αλαγθάζεη απηφλ πνπ ληθήζεθε λα ππνβιεζεί ζηνπο θφπνπο ηεο κεηάλνηαο, ή αλ δελ κεηαλνεί, ζα ηνλ ζιίςεη κε αθνχζηεο ζπκθνξέο. Κάπνηε ηνλ θάλεη λα γνγγχδεη εμαηηίαο ησλ ζπκθνξψλ, ψζηε θαη εδψ λα πνιιαπιαζηάζεη ηηο νδχλεο, θαη θαηά ηελ ψξα ηνπ ζαλάηνπ λα ηνλ απνδείμεη άπηζην εμαηηίαο ηεο αλππνκνλεζίαο ηνπ. 92. Δλαληίνλ ησλ ζιίςεσλ πνιινί πνιιά αληέηαμαλ. Αιιά ρσξίο πξνζεπρή θαη κεηάλνηα θαλείο δελ δηέθπγε ηηο ζπκθνξέο.
93. Σα θαθά παίξλνπλ δχλακε ην έλα απφ ην άιιν. Δπίζεο θαη ηα θαιά απμάλνληαη ην έλα κε ηε δχλακε ηνπ άιινπ, θαη ηνλ άλζξσπν πνπ κεηέρεη ζ' απηά ηνλ πξνηξέπνπλ πεξηζζφηεξν πξνο ηα εκπξφο. 94. Σα κηθξά ακαξηήκαηα ν δηάβνινο ηα δείρλεη κεδακηλά επεηδή δηαθνξεηηθά δελ κπνξεί λα θέξεη ηνλ άλζξσπν ζηα κεγαιχηεξα θαθά. 95. Ρίδα ηεο αηζρξήο επηζπκίαο είλαη ν αλζξψπηλνο έπαηλνο, φπσο θαη ηεο ζσθξνζχλεο ν έιεγρνο ηεο θαθίαο, φρη φηαλ ηνλ αθνχκε κφλν, αιιά φηαλ ηνλ παξαδερφκαζηε. 96. Σίπνηε δελ σθειήζεθε εθείλνο πνπ εγθαηέιεηςε ηνλ θφζκν θαη δεη κε εδππάζεηα, επεηδή εθείλν πνπ έθαλε κε ηα ρξήκαηα ην θάλεη θαη ηψξα πνπ δελ έρεη ηίπνηε. 97. Παξνκνίσο ν εγθξαηήο, αλ απνθηά ρξήκαηα, είλαη αδειθφο ηνπ πξνεγνπκέλνπ θαηά ηε δηάλνηα. Έρεη ηελ ίδηα κεηέξα κε απηφλ, δει. ηελ λνεξά εδνλή, παηέξα φκσο δηαθνξεηηθφ, γηαηί πξφθεηηαη γηα άιιν πάζνο. 98. Τπάξρεη άλζξσπνο πνπ θφβεη έλα πάζνο γηα ράξε κεγαιχηεξεο εδππάζεηαο, θαη απφ εθείλνπο πνπ αγλννχλ ην ζθνπφ ηνπ επαηλείηαη. Ίζσο θαη ν ίδηνο αγλνεί ηνλ εαπηφ ηνπ, φηη εξγάδεηαη αλψθεια. 99. Αηηία θάζε θαθίαο είλαη ε θελνδνμία θαη ε εδνλή. Δθείλνο πνπ δελ ηα κίζεζε απηά, δελ ληθά θαλέλα πάζνο. 100. Ρίδα φισλ ησλ θαθψλ νλνκάζηεθε ε θηιαξγπξία(23), αιιά απηή ζαθψο απνηειείηαη απφ εθείλεο (δει. ηελ θελνδνμία θαη ηελ εδνλή). 101. Σπθιψλεηαη ν λνπο κε ηα ηξία απηά πάζε, ηε θηιαξγπξία, ηελ θελνδνμία θαη ηελ εδνλή. 102. Σξεηο ζπγαηέξεο ηεο βδέιιαο είλαη απηέο θαηά ηελ Γξαθή, πνπ ηηο αγαπά ε κεηέξα ηνπο ε αθξνζχλε. 103. Ζ γλψζε θαη ε πίζηε πνπ είλαη ζχληξνθνη ηεο αλζξψπηλεο θχζεσο, απφ ηίπνηε άιιν, παξά απφ ηηο αλσηέξσ θαθίεο εμαζζέλεζαλ. 104. Θπκφο θαη νξγή θαη πφιεκνη θαη θφλνη θαη φια ηα ινηπά θαθά γη' απηέο ηηο ηξεηο θαθίεο πνιχ έρνπλ δπλακψζεη κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. 105. Πξέπεη ινηπφλ λα κηζήζνπκε ηε θηιαξγπξία, ηε θελνδνμία θαη ηελ εδνλή, σο κεηέξεο ησλ θαθψλ θαη κεηξπηέο ησλ αξεηψλ. 106. Γη' απηέο ηηο θαθίεο έρνκε πξνζηαγή λα κελ αγαπνχκε ηνλ θφζκν κεδέ ηα πξάγκαηα ηνπ θφζκνπ(25). ρη γηα λα κηζήζνκε ρσξίο δηάθξηζε ηα θηίζκαηα ηνπ Θενχ, αιιά γηα λα πεξηθφςνκε ηηο αθνξκέο ησλ ηξηψλ απηψλ θαθηψλ.
107. Καλέλαο πνπ παίξλεη κέξνο ζε εθζηξαηεία δελ κπιέθεηαη ζε βηνηηθέο ππνζέζεηο(26). Γηαηί εθείλνο πνπ ζέιεη λα ληθήζεη ηα πάζε ελψ είλαη κπιεγκέλνο ζηα βηνηηθά, κνηάδεη κ' εθείλνλ πνπ ζέιεη λα ζβήζεη ηε θσηηά κε άρπξα. 108. Δθείλνο πνπ εμαηηίαο ρξεκάησλ ή δφμαο ή εδνλήο νξγίδεηαη θαηά ηνπ πιεζίνλ, δελ γλσξίδεη φηη ν Θεφο δηνηθεί ηα πάληα κε δηθαηνζχλε. 109. ηαλ αθνχζεηο ηνλ Κχξην λα ιέεη: «Καζέλαο πνπ δελ απαξληέηαη φια ηα ππάξρνληά ηνπ, δελ είλαη άμηνο γηα κέλα»(27), κελ ελλνήζεηο φηη ιέεη κφλν γηα ρξήκαηα, αιιά θαη γηα φιεο ηηο πξάμεηο ηεο θαθίαο. 110. Δθείλνο πνπ δελ γλσξίδεη ηελ αιήζεηα, νχηε κπνξεί λα πηζηεχεη αιεζηλά. Γηαηί ε γλψζε, θπζηθά πξνεγείηαη ηεο πίζηεσο. 111. πσο ζε θάζε πξάγκα πνπ βιέπνκε, ν Θεφο έδσζε θαηάιιειεο θπζηθέο ηδηφηεηεο, έηζη έθαλε θαη ζηνπο αλζξψπηλνπο ινγηζκνχο είηε ζέινκε είηε δελ ζέινκε. 112. πνηνο ακαξηάλεη θαλεξά ρσξίο λα κεηαλνεί θαη δελ έπαζε ηίπνηε κέρξη ην ζάλαηφ ηνπ, γη' απηφλ λα πηζηεχεηο φηη ε θξίζε ζα είλαη ρσξίο έιενο. 113. Δθείλνο πνπ πξνζεχρεηαη κε θξφλεζε, ππνκέλεη ηα ζπκβαίλνληα ζιηβεξά. Δθείλνο πνπ έρεη κλεζηθαθία, δελ πξνζεπρήζεθε αθφκε θαζαξά. 114. Αλ δεκησζείο ή πβξηζηείο ή εθδησρηείο απφ θάπνηνλ, κε ινγαξηάζεηο ην παξφλ, αιιά πεξίκελε ην κέιινλ. θαη ζα βξεηο φηη ζνπ έγηλε πξφμελνο πνιιψλ θαιψλ, φρη κφλν ζηνλ παξφληα, αιιά θαη ζηνλ κέιινληα αηψλα. 115. πσο κεξηθνχο αξξψζηνπο ηνπο σθειεί ε πηθξή αςηζηά, έηζη ηνπο δηεζηξακκέλνπο ηνπο ζπκθέξεη λα ππνθέξνπλ ζπκθνξέο. Γηαηί ζηνπο πξψηνπο ηα θάξκαθα δίλνπλ επεμία, ελψ ηνπο δεχηεξνπο ηνπο θάλνπλ λα κεηαλννχλ. 116. Αλ δελ ζέιεηο λα θαθνπαζείο, κελ ζέιεηο λα θαθνπνηείο. Γηαηί ην έλα αθνινπζεί αλαπφθεπθηα ην άιιν. Δπεηδή φ,ηη ζπείξεη ν άλζξσπνο, ηνχην θαη ζα ζεξίζεη(28). 117. ηαλ ζπείξνκε κε ηε ζέιεζή καο ηα θαθά θαη έπεηηα αθνχζηα ηα ζεξίδνκε, πξέπεη λα ζαπκάδνκε ηε δηθαηνζχλε ηνπ Θενχ. 118. Δπεηδή κεηαμχ ζπνξάο θαη ζεξηζκνχ κεζνιαβεί θαηξφο, γη' απηφ απηζηνχκε γηα ηελ αληαπφδνζε. 119. Αλ ακαξηήζεηο, κελ θαηεγνξείο ηελ πξάμε αιιά ηελ ηδέα. Γηαηί αλ δελ πήγαηλε κπξνζηά ν λνπο, δελ ζα αθνινπζνχζε ην ζψκα. 120. Απφ εθείλνπο πνπ αδηθνχλ θαλεξά, πην πνλεξφο είλαη εθείλνο πνπ αδηθεί θξπθά. Γη' απηφ θαη ζθιεξφηεξα θνιάδεηαη. 121. Δθείλνο πνπ δνινπινθεί θαη θάλεη θαθφ ζηα θξπθά είλαη θίδη, θαηά ηε Γξαθή, πνπ θάζεηαη ζην δξφκν θαη δαγθψλεη ην άινγν ζηε θηέξλα(29).
122. Δθείλνο πνπ ζπγρξφλσο επαηλεί θαη θαηεγνξεί ηνλ άιινλ, απηφο θαηέρεηαη απφ θελνδνμία θαη θζφλν. Καη κε ηνπο επαίλνπο πξνζπαζεί λα θξχςεη ην θζφλν, ελψ κε ηηο θαηεγνξίεο ζπληζηά ηνλ εαπηφ ηνπ σο θαιχηεξν απφ εθείλνλ. 123. πσο δελ είλαη δπλαηφ λα βφζθνπλ καδί πξφβαηα θαη ιχθνη, έηζη είλαη αδχλαην λα ηχρεη έιενο εθείλνο πνπ δνιηεχεηαη ηνλ πιεζίνλ ηνπ. 124. Δθείλνο πνπ καδί κε ηελ εληνιή αλαθαηψλεη θξπθά ην δηθφ ηνπ ζέιεκα, είλαη κνηρφο θαζψο δειψλεηαη ζηε νθία(30), θαη απφ έιιεηςε θξελψλ ππνθέξεη ιχπεο θαη αηηκίεο. 125. πσο είλαη αδχλαηε ε ζπλχπαξμε θσηηάο θαη λεξνχ, έηζη είλαη ελάληηεο ε δηθαηνινγία θαη ε ηαπείλσζε. 126. Δθείλνο πνπ δεηεί άθεζε, αγαπά ηελ ηαπεηλνθξνζχλε. Δθείλνο πνπ θαηαθξίλεη ηνλ άιινλ επηζθξαγίδεη ηηο ακαξηίεο ηνπ. 127. Μελ αθήζεηο ακαξηία ρσξίο λα ηελ εμαιείςεηο, αθφκα θαη αλ είλαη πνιχ κηθξή, γηα λα κε ζε παξαζχξεη θαηφπηλ ζε κεγαιχηεξα θαθά. 128. Αλ ζέιεηο λα ζσζείο, αγάπεζε ηνλ αιεζηλφ ιφγν θαη κελ απνζηξαθείο πνηέ αδηάθξηηα έιεγρν απφ άιινλ. 129. Λφγνο αιεζηλφο, δει. έιεγρνο, κεηέβαιιε ηα «γελλήκαηα ερηδλψλ» θαη ππέδεημε λα θχγνπλ απφ ηελ «κέιινπζα νξγή»(31). 130. Δθείλνο πνπ δέρεηαη ιφγνπο αιήζεηαο, ππνδέρεηαη ην Θεφ Λφγν. Γηαηί ιέεη: «Δθείλνο πνπ δέρεηαη εζάο, δέρεηαη εκέλα»(32). 131. Παξαιπηηθφο πνπ ηνλ θαηέβαζαλ απφ ην δψκα ζηνλ Ηεζνχ είλαη ν ακαξησιφο, πνπ ειέγρεηαη θαηά Θεφλ απφ πηζηνχο θαη γηα ηελ πίζηε εθείλσλ ιακβάλεη ηελ άθεζε(33). 132. Καιχηεξα λα πξνζεχρεζαη κε επιάβεηα γηα ηνλ πιεζίνλ ζνπ, παξά λα ηνλ ειέγρεηο γηα θάζε ακάξηεκα. 133. Δθείλνο πνπ κεηαλνεί ζσζηά, πεξηπαίδεηαη απφ ηνπο αλφεηνπο αλζξψπνπο. Καη απηφ είλαη ζεκάδη φηη επαξεζηεί ην Θεφ. 134. Δθείλνο πνπ αγσλίδεηαη, εγθξαηεχεηαη απ' φια θαη δελ ζηακαηά λα εγθξαηεχεηαη, κέρξηο φηνπ εμνινζξεχζεη ν Κχξηνο ην ζπέξκα απφ ηε Βαβπιψλα(34). 135. Πεο πσο είλαη δψδεθα ηα πάζε. Αλ έλα απφ απηά αγαπήζεηο κε ην ζέιεκά ζνπ, είλαη ηθαλφ λα αλαπιεξψζεη θαη ηα άιια έληεθα. 136. Φσηηά πνπ θαίεη είλαη ε ακαξηία. ζν ινηπφλ θφςεηο ην πιηθφ πνπ ηελ ηξνθνδνηεί, ηφζν θαη ζα ζβεζηεί. Καη φζν πιηθφ ξίμεηο κέζα ζηε θσηηά, ηφζν πεξηζζφηεξν ζα θνπληψζεη.
137. Αλ ζε επαηλέζνπλ θαη ππεξεθαλεπηείο, πεξίκελε αηηκία. Γηαηί ιέεη: «πνηνο πςψλεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζα ηαπεηλσζεί»(35). 138. ηαλ δηψμνκε απφ ην λνπ καο θάζε αθνχζηα θαθία, ηφηε ζα πνιεκήζνκε θαη ελαληίνλ ησλ παζψλ, ζηα νπνία πέθηνκε απφ πξφιεςε. 139. Πξφιεςε είλαη, ησλ πξνεγνπκέλσλ ακαξηηψλ αζέιεηε κλήκε. Καη ζηνλ αγσληζηή εκπνδίδεηαη λα εμειηρζεί ζε πάζνο, ν ληθεηήο φκσο κε ηελ πξψηε πξνζβνιή ηνλ αλαηξέπεη. 140. Πξνζβνιή είλαη θίλεζε θαξδηάο ρσξίο ακαξησιφ νκνίσκα ή θαληαζία ζαλ κηα θιεηζνχξα πνπ ηελ έρνπλ θαηαιάβεη νη έκπεηξνη πξνεγνπκέλσο. (Κιεηζνχξα = ζηελφ πέξαζκα κεηαμχ δχν βνπλψλ). 141. πνπ ππάξρνπλ εηθφλεο απφ ην ινγηζκφ, εθεί έρεη γίλεη ζπγθαηάζεζε. Μφλνλ ε ρσξίο εηθφλα πξνζβνιή είλαη αλακάξηεηε. Τπάξρεη άλζξσπνο πνπ θεχγεη απφ απηά ζαλ δαπιφο πνπ μεθεχγεη απφ ηε θσηηά(36), θαη ππάξρεη θη εθείλνο πνπ δελ γπξίδεη πίζσ κέρξηο φηνπ θνπληψζεη ε θιφγα. 142. Με ιεο φηη έξρεηαη ν πεηξαζκφο ρσξίο λα ζέισ. Γηαηί νπσζδήπνηε θη αλ δελ αγαπάο ηελ ακαξησιή πξάμε, αγαπάο φκσο ηηο αηηίεο ηεο. 143. Δθείλνο πνπ δεηεί έπαηλν, βξίζθεηαη κέζα ζε πάζνο. Κη εθείλνο πνπ νδχξεηαη γηα ζιίςε πνπ ηνπ ήξζε, αγαπά ηελ εδνλή. 144. αλ λα είλαη πάλσ ζε δπγαξηά είλαη άζηαηε ε ζθέςε ηνπ θηιήδνλνπ. Άιινηε θιαίεη θαη ζξελεί γηα ηηο ακαξηίεο ηνπ, άιινηε πνιεκά θαη αληηιέγεη θαηά ηνπ πιεζίνλ επηδηψθνληαο ηηο εδνλέο. 145. Δθείλνο πνπ φια ηα ειέγρεη(37) θαη θαηέρεη φ,ηη θαιφ εχξεη, ζηε ζπλέρεηα ζα απνθχγεη θαη θάζε πνλεξφ. 146. Ο άλζξσπνο πνπ καθξνζπκεί, έρεη πνιιή θξφλεζε(38). κνηνο κε απηφλ είλαη φπνηνο ηεληψλεη ην απηί ηνπ γηα λα αθνχεη ιφγνπο πλεπκαηηθήο ζνθίαο. 147. Υσξίο κλήκε Θενχ, αιεζηλή γλψζε δελ ππάξρεη. Ζ πλεπκαηηθή γλψζε ρσξίο ηε κλήκε ηνπ Θενχ είλαη λφζνο. 148. Σνλ ζθιεξφθαξδν σθειεί ιφγνο πην ιεπηήο γλψζεσο, πνπ λα ηνλ θέξλεη ζε θφβν. Γηαηί ρσξίο θφβν δελ δέρεηαη επραξίζησο ηνπο θφπνπο ηεο κεηάλνηαο. 149. Σνλ πξάν άλζξσπν σθεινχλ ιφγνη πεξί πίζηεσο, γηαηί δελ ελνριεί ηε καθξνζπκία ηνπ Θενχ θαη δελ ηνλ θαηεγνξεί ε ζπλείδεζή ηνπ γηα ζπρλέο παξαβάζεηο. 150. Άλζξσπν κε ζεκαληηθή δχλακε κε ηνλ ειέγμεηο γηα θελνδνμία, αιιά ππφδεημέ ηνπ ηελ επηδξνκή ηεο κειινληηθήο αηηκίαο. Γηαηί κε απηφλ ηνλ ηξφπν ειέγρεηαη ν θξφληκνο άλζξσπνο.
151. Δθείλνο πνπ κηζεί ηνλ έιεγρν(39) έρεη παξαδνζεί ζειεκαηηθά ζην πάζνο. Δθείλνο πνπ δέρεηαη ηνλ έιεγρν, είλαη θαλεξφ φηη παξαζχξεηαη ζην πάζνο απφ πξνεγνχκελε θαθή ζπλήζεηα. 152. Με ζέιεηο λα αθνχο μέλεο πνλεξίεο, γηαηί έηζη ζνπ εληππψλνληαη θαη ηα πεξηζηαηηθά θαη ραξαθηεξηζηηθά ησλ μέλσλ πνλεξηψλ. 153. ηαλ αθνχζεηο θαθά ιφγηα, λα νξγίδεζαη ελαληίνλ ηνπ εαπηνχ ζνπ θαη φρη ελαληίνλ εθείλνπ πνπ ηα είπε. Γηαηί αλ πνλεξά αθνχζεηο, πνλεξά ζ' απνθξηζείο. 154. Αλ θαλείο ζπλαπαληεζεί κε αλζξψπνπο πνπ κηινχλ κάηαηα, λα λνκίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ ππεχζπλν γηα ηνπο κάηαηνπο απηνχο ιφγνπο. Κη αλ δελ είλαη απφ πξφζθαηε, είλαη ρξεψζηεο απφ παιηά ακαξηία. 155. Αλ θαλείο ζε επαηλεί ππνθξηηηθά, πεξίκελε θάπνηα ψξα θαη θαηεγνξία απφ ηνλ ίδην. 156. Σηο ζιίςεηο ηνπ παξφληνο λα ηηο αληαιάζζεηο πξνθαηαβνιηθά κε ηα κειινληηθά αγαζά, θαη πνηέ δελ ζα αηνλήζεη ν αγψλαο ζνπ απφ ακέιεηα. 157. ηαλ ζε βνεζήζεη θαλείο πιηθψο θαη ηνλ επαηλέζεηο σο αγαζφ, ρσξίο λα ινγαξηάζεηο ην Θεφ, χζηεξα ν ίδηνο ζα ζνπ θαλεί πνλεξφο. 158. Κάζε θαιφ έξρεηαη απφ ηνλ Κχξην θαη' νηθνλνκία θαη απφ ζεία ζπγθαηάβαζε. Κη εθείλνη πνπ ηα θέξλνπλ είλαη ππεξέηεο ησλ θαιψλ. 159. Σηο ελαιιαγέο ησλ θαιψλ θαη ησλ θαθψλ λα ηηο δέρεζαη κε εξεκία. Έηζη αλαηξέπεη ν Θεφο ηηο αλσκαιίεο ησλ πξαγκάησλ. 160. Απηά πνπ καο ζπκβαίλνπλ, νθείινληαη ζηνπο ακαξησινχο ινγηζκνχο καο. Γηαηί ν Θεφο ηα αζέιεηα ηα απέδσζε ηαηξηαζκέλα ζηα εθνχζηα. 161. Σα αηζζεηά είλαη γελλήκαηα ησλ λνεξψλ θαη απνδίδνπλ ην πξέπνλ κε απφθαζε ηνπ Θενχ. 162. Απφ θαξδηά πνπ ηξπθά θαη δεη εδνληθά, γελληνχληαη ινγηζκνί θαη ιφγνη πνλεξνί θαη ζαλαηεθφξνη. Καη απφ ηνλ θαπλφ θαηαιαβαίλνπκε ηη είλαη εθείλν πνπ θαίγεηαη. 163. Να παξακέλεηο κε λήςε κέζα ζην λνπ ζνπ θαη δελ ζα θνπηάζεηο ζε ψξα πεηξαζκψλ. Αλ θχγεηο απφ εθεί, ππφκελε ηηο επεξρφκελεο ζιίςεηο. 164. Να πξνζεχρεζαη λα κε ζνπ έξζεη πεηξαζκφο(40). ηαλ φκσο έξζεη, δέμνπ ηνλ ζαλ δηθφ ζνπ θαη φρη ζαλ μέλν. 165. Πάςε λα ζθέθηεζαη νπνηαδήπνηε πιενλεμία, θαη ηφηε ζα κπνξέζεηο λα δεηο ηηο απάηεο θαη ηηο παλνπξγίεο ηνπ δηαβφινπ. 166. Δθείλνο πνπ ιέεη φηη γλσξίδεη φιεο ηηο ηέρλεο θαη ηηο απάηεο ηνπ δηαβφινπ, καο δείρλεη φηη δελ γλσξίδεη ηέιεηα ηνλ εαπηφ ηνπ.
167. ηαλ ν λνπο απαιιαγεί απφ ηηο ζσκαηηθέο θξνληίδεο, βιέπεη αλάινγα ηηο παλνπξγίεο ησλ ερζξψλ. 168. Δθείλνο πνπ παξαζέξλεηαη απφ ηνπο ινγηζκνχο ηνπ, ηπθιψλεηαη απφ απηνχο θαη ελψ βιέπεη ηηο ελέξγεηεο ηεο ακαξηίαο, ηηο αηηίεο ηνπο δελ κπνξεί λα ηηο δεη. 169. Τπάξρεη άλζξσπνο ν νπνίνο θαλεξά εθηειεί ζετθή εληνιή, ελψ δνπιεχεη ζε πάζνο, θαη κε ηνπο πνλεξνχο ινγηζκνχο θαηαζηξέθεη ηελ αγαζή πξάμε. 170. ηαλ βξίζθεζαη ζηελ αξρή ηνπ θαθνχ, κελ πεηο: «Γελ ζα κε ληθήζεη». Γηαηί φζν βξίζθεζαη κέζα ζην θαθφ, ηφζν έρεηο ήδε ληθεζεί. 171. Κάζε πξάγκα απφ ιίγν αξρίδεη, θαη ζηγά ζηγά αλαπηχζζεηαη θαη κεγαιψλεη. 172. Γίρηπ πνιχπινθν είλαη ε κέζνδνο ηεο θαθίαο, θη εθείλνο πνπ έκπιεμε ιίγν, αλ ακειήζεη ζθίγγεηαη εμ νινθιήξνπ, 173. Με ζέιεηο λα αθνχο ηελ δπζηπρία ησλ ερζξψλ ζνπ. Δθείλνο πνπ αθνχεη ηε δηήγεζε απηή, καδεχεη ηνπο θαξπνχο ηεο θαθήο ηνπ πξνζέζεσο. 174. Με λνκίδεηο φηη θάζε ζιίςε έξρεηαη ζηνπο αλζξψπνπο εμαηηίαο ησλ ακαξηηψλ. Τπάξρνπλ άλζξσπνη πνπ επαξεζηνχλ ηνλ Θεφ θαη φκσο έρνπλ ζιίςεηο. Γηαηί ιέεη ε Γξαθή: «Θα δησρηνχλ νη άλνκνη θαη νη απφγνλνη ησλ αζεβψλ ζα εμνινζξεπηνχλ»(41). Αιι' επίζεο ιέεη: «ινη φζνη ζέινπλ λα δνπλ κε επζέβεηα ζην φλνκα ηνπ Ηεζνχ Υξηζηνχ, ζα ππνζηνχλ δησγκνχο»(42). 175. ηνλ θαηξφ ηεο ζιίςεσο λα πξνζέρεηο ηελ πξνζβνιή ηεο εδνλήο, γηαηί εχθνια γίλεηαη παξαδεθηή, επεηδή παξεγνξεί ηε ζιίςε. 176. Μεξηθνί ιέγνπλ θξφληκνπο εθείλνπο πνπ κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ θαη λα αλαιχνπλ ηα αηζζεηά πξάγκαηα. Φξφληκνη φκσο είλαη εθείλνη πνπ εμνπζηάδνπλ ηα θαθά ηνπο ζειήκαηα. 177. Πξηλ απφ ηελ εμαθάληζε ησλ θαθψλ, κελ ππαθνχζεηο ζηελ θαξδηά ζνπ. Γηαηί φ,ηη ηεο βάιεηο, απφ απηφ ην πξάγκα δεηά θη άιιν. 178. πσο ππάξρνπλ θίδηα ζηα δαζψδε θαξάγγηα θαη άιια πνπ θσιηάδνπλ κέζα ζηα ζπίηηα, έηζη ππάξρνπλ θαη πάζε πνπ δηακνξθψλνληαη κε ηε ζθέςε θαη άιια πνπ γίλνληαη κε ηε πξάμε, αλ θαη απφ άιιεο εηθφλεο, κεηακνξθψζεθαλ ζε άιιεο. 179. ηαλ δεηο εθείλα πνπ βξίζθνληαη κέζα ζνπ ζηαζεξά, λα θηλνχληαη θαη λα πξνθαινχλ ηνλ λνπ, πνπ είλαη ήζπρνο, ζε θάπνην πάζνο, λα γλσξίδεηο φηη ν λνπο ζνπ θάπνηε πξνεγήζεθε θαη έθεξε ζε πξάμε θαη ηα έβαιε κέζα ζηελ θαξδηά. 180. Γελ γίλεηαη ζχλλεθν ρσξίο λα πλεχζεη ιίγνο άλεκνο, θαη δε γελληέηαη πάζνο ρσξίο ινγηζκφ. 181. Αλ δελ πξάηηνκε πιένλ ηα ζαξθηθά ζειήκαηα θαηά ηε Γξαθή(43), εχθνια κε ηε βνήζεηα ηνπ Κπξίνπ ζα ζβήζνπλ απηά, ηα νπνία πξνεγνπκέλσο είρακε κέζα καο.
182. Οη εηθφλεο πνπ βξίζθνληαη ραξαγκέλεο κέζα ζην λνπ είλαη πνλεξφηεξεο θαη δπλαηφηεξεο. Οη εηθφλεο πνπ δηακνξθψλνληαη κε ηε ζθέςε είλαη αηηίεο απηψλ θαη έρνπλ πξνεγεζεί (δει. πξψηα ηηο ζθέθηεθε ν λνπο, δελ ηηο έδησμε θαη ηφηε εγθαηαζηάζεθαλ ζην βάζνο ηεο θαξδηάο σο λνζεξνί ινγηζκνί θαη πάζε). 183. Τπάξρεη θαθία πνπ εγθαηάζηαζεθε ζηε θαξδηά εμαηηίαο ηεο καθξνρξφληαο ζπλήζεηαο. Καη ππάξρεη θαθία πνπ πνιεκά κε ινγηζκνχο κέζσ ησλ θαζεκεξηλψλ πξαγκάησλ. 184. Ο Θεφο ηηο πξάμεηο καο ηηο ινγαξηάδεη ζχκθσλα κε ηηο πξνζέζεηο καο. Γηαηί ιέεη ε Γξαθή: «Να ζνπ δψζεη ν Κχξηνο θαηά ηελ θαξδηά ζνπ»(44). 185. Δθείλνο πνπ δελ θαξηεξεί ζηε κειέηε θαη εμέηαζε ηεο ζπλεηδήζεσο, νχηε ηνπο ζσκαηηθνχο θφπνπο γηα ηελ επζέβεηα δέρεηαη επράξηζηα. 186. Ζ ζπλείδεζε είλαη έλα βηβιίν πνπ ην έρνκε απφ ηε θχζε καο. Δθείλνο πνπ ην κειεηά ζηελ πξάμε, δέρεηαη βνήζεηα. 187. Δθείλνο πνπ δελ πξνηηκά ηνπο θφπνπο γηα ράξε ηεο επζέβεηαο ζειεκαηηθά, παηδεχεηαη ζθιεξφηεξα απφ ηνπο αζέιεηνπο θφπνπο. 188. Δθείλνο πνπ γλψξηζε ην ζέιεκα ηνπ Θενχ θαη θαηά ηε δχλακή ηνπ ην εθηειεί, κε κηθξνχο θφπνπο ζα απνθχγεη ηνπο κεγάινπο. 189. Δθείλνο πνπ ζέιεη λα ληθήζεη ηνπο πεηξαζκνχο ρσξίο πξνζεπρή θαη ππνκνλή, δελ ζα ηνπο δηψμεη αιιά ζα πεξηπιαθεί πεξηζζφηεξν. 190. Ο Κχξηνο είλαη θξπκκέλνο κέζα ζηηο εληνιέο Σνπ, θαη ζ' εθείλνπο πνπ Σνλ δεηνχλ, βξίζθεηαη αλάινγα κε ηελ πξνζπκία θαη ηελ εξγαζία ησλ εληνιψλ. 191. Μελ πεηο: «Έθαλα ηηο εληνιέο θαη δελ βξήθα ηνλ Κχξην». Γηαηί γλψζε θαη αξεηή, θαηά ηελ Γξαθή, πνιιέο θνξέο βξήθεο. Καη φπνηνη νξζά Σνλ δεηνχλ, ζα εχξνπλ εηξήλε(45). 192. Δηξήλε είλαη ε απαιιαγή απφ ηα πάζε, ε νπνία ρσξίο ηελ ελέξγεηα ηνπ Αγίνπ Πλεχκαηνο δελ βξίζθεηαη. 193. Άιιν είλαη εθηέιεζε εληνιήο θαη άιιν αξεηή, αλ θαη ε κία απφ ηελ άιιε παίξλεη ηελ αθνξκή. 194. Δθηέιεζε εληνιήο είλαη ην λα θάλεη θαλείο ην δηαηαγκέλν απφ ην ζείν λφκν. Αξεηή, ην λα αξέζθεηαη θαλείο πξαγκαηηθά ζηελ εθηέιεζε ηεο ζείαο εληνιήο. 195. πσο έλαο είλαη ν πιηθφο πινχηνο, αιιά απνθηηέηαη κε δηάθνξνπο ηξφπνπο, έηζη κία είλαη ε αξεηή, αιιά είλαη πνιιψλ εηδψλ νη εξγαζίεο ηεο. 196. Δθείλνο πνπ εθεπξίζθεη θαη ιέεη ιφγνπο επζεβείο ρσξίο λα έρεη έξγα, πινπηίδεη απφ αδηθία θαη νη θφπνη ηνπ, θαηά ηε Γξαθή, κπαίλνπλ ζε μέλα ζπίηηα(46).
197. ια ππαθνχνπλ ζην ρξπζφ, ιέεη ε παξνηκία. Καη απφ ηε ράξε ηνπ Θενχ, φιεο νη ζθέςεηο ηαθηνπνηνχληαη θαη δηνξζψλνληαη. 198. πλείδεζε αγαζή βξίζθεηαη κε ηελ πξνζεπρή. Καη πξνζεπρή πάιη θαζαξή, κε ηε ζπλείδεζε. Γηαηί ην έλα έρεη αλάγθε ην άιιν εθ θχζεσο. 199. Ο Ηαθψβ έξαςε γηα ηνλ Ησζήθ πνιχρξσκν θφξεκα(47). Καη ν Κχξηνο ραξίδεη ζηνλ πξάν ηελ γλψζε ηεο αιήζεηαο, φπσο είλαη γξακκέλν: «Θα δηδάμεη ν Κχξηνο ζηνπο πξάνπο ηνπο δξφκνπο Σνπ»(48). 200. Πάληνηε λα πξάηηεηο ην αγαζφ θαηά δχλακε, θαη ζηνλ θαηξφ πνπ ρξεηάδεηαη ην κεγαιχηεξν, κελ πξνηηκάο ην κηθξφηεξν, γηαηί ιέεη ε Γξαθή: «Καλέλαο πνπ έβαιε ην ρέξη ηνπ ζην άξνηξν θαη θνηηάεη πίζσ δελ είλαη θαηάιιεινο γηα ηελ βαζηιεία ησλ Οπξαλψλ»(49). ----------- ---------------- -------------------- 1. Ρσκ. 7, 14. 2. Ησ. 18, 22. 3. Λνπθ. 18, 38. 4. Ησ. 9, 38. 5. Μαξθ. 10, 50. 6. Πξαμ. 12, 10. 7. Α Βαζηι. 25. 8. Β Βαζηι. 12. 9. Ρσκ. 15, 4. 10. Δβξ. 11, 1. 11. Β Κνξ. 13, 5. 12. Φαικ. 18, 8. 13. Α Σηκ. 1, 7. 14. Ησ. 15, 5. 15. Πξαμ. 14, 22. 16. Δβξ. 13, 17. 17. Δβξ. 4, 13. 18. Α Βαζηι. 16, 7. 19. Παξνηκ. 15, 11. 20. Β Κνξ. 11, 6. 21. Α Κνξ. 8, 1. 13, 7. 22. Γ Βαζηι. 18, 21. 23. Α Σηκ. 6, 10. 24. Παξνηκ. 24, 50. 25. Α Ησ. 2, 15. 26. Β Σηκ. 2, 4. 27. Λνπθ. 14, 33. 28. Γαι. 6, 7. 29. Γελ. 49, 17. 30. Παξνηκ. 6, 32. 31. Μαηζ. 3, 7. 32. Μαηζ. 10, 40. 33. Μαξθ. 2, 4. 34. Ηεξ. 27, 16.
35. Λνπθ. 14, 11 36. Εαρ. 3, 2. 37. Α Θεζ. 5, 21. 38. Παξνηκ. 14, 29. 39. Παξνηκ. 12, 1. 40. Μαηζ. 6, 18. 41. Φαικ. 36, 28. 42. Β Σηκ. 3, 12. 43. Δθ. 2, 3. 44. Φαικ. 19, 5. 45. Παξνηκ. 16, 8. 46. Παξνηκ. 5, 10. 47. Γελ. 37, 3. 48. Φαικ. 24, 9. 49. Λνπθ. 9, 62. Τα 226 θεθάιαηα περί ασηώλ ποσ λοκίδοσλ όηη δηθαηώλοληαη από ηα έργα ηοσς 1. Ζ παξαλνκία ησλ θνζκηθψλ ζα ειεγρζεί κε φζα γξάθνληαη παξαθάησ, απφ εθείλνπο πνπ έρνπλ ζηαζεξή πίζηε θαη γλψξηζαλ ηελ αιήζεηα. 2. Ο Κχξηνο, ζέινληαο λα θαλεξψζεη φηη θάζε εληνιή απνηειεί ρξένο καο θαη φηη ε πηνζεζία είλαη δσξεά Σνπ, κε ην αίκα Σνπ ραξηζκέλε ζηνπο αλζξψπνπο, ιέεη: «ηαλ θάλεηε φια ηα δηαηαγκέλα ζ εζάο, λα ιέηε, είκαζηε δνχινη ηηπνηέληνη θαη θάλακε φηη ρξσζηνχζακε λα θάλνκε»(50). Γη απηφ ε βαζηιεία ησλ Οπξαλψλ δελ είλαη κηζζφο γηα έξγα, αιιά ράξε ηνπ Κπξίνπ πνπ έρεη εηνηκαζηεί γηα ηνπο πηζηνχο δνχινπο Σνπ. 3. Γελ απαηηεί ν δνχινο ζαλ κηζζφ ηελ ειεπζεξία, αιιά επαξεζηεί ηνλ Κχξην ζαλ ρξεψζηεο θαη ηελ πεξηκέλεη θαηά ράξε. 4. Ο Υξηζηφο πέζαλε ζχκθσλα κε ηηο Γξαθέο γηα ηηο ακαξηίεο καο(51), θαη ζ εθείλνπο πνπ ηνλ ππεξεηνχλ θαιψο, ραξίδεη ειεπζεξία. Γηαηί ιέεη: «Δχγε δνχιε άμηε θαη πηζηέ! ηάζεθεο πηζηφο ζηα ιίγα, ζα ζνπ εκπηζηεπζψ ηα πνιιά. Έια κέζα ζηε ραξά ηνπ Κπξίνπ ζνπ»(52). 5. Γελ είλαη αθφκα δνχινο πηζηφο, εθείλνο πνπ βαζίδεηαη ζηε ςηιή γλψζε ησλ ζείσλ, αιιά εθείλνο πνπ δείρλεη ηελ πίζηε ηνπ κε ηελ εθπιήξσζε ησλ εληνιψλ ηνπ Υξηζηνχ. 6. Δθείλνο πνπ ηηκά ηνλ Κχξην, εθηειεί εθείλα πνπ Απηφο δηαηάδεη. ηαλ ζθάιιεη ή παξαθνχζεη, ππνκέλεη ηηο ζπλέπεηεο, αθνχ νθείινληαη ζ απηφλ. 7. Αλ είζαη θηινκαζήο, λα γίλεηο θαη πξφζπκνο εθηειεζηήο ησλ ζείσλ εληνιψλ, γηαηί ε ςηιή γλψζε ησλ ζείσλ «θνπζθψλεη»(53) ηνλ άλζξσπν. 8. Οη πεηξαζκνί πνπ καο έξρνληαη αλαπάληερα, είλαη ζεία νηθνλνκία θαη καο δηδάζθνπλ λα είκαζηε θηιφπνλνη ζηελ εξγαζία ησλ εληνιψλ, θαη ρσξίο λα ην ζέινκε καο ειθχνπλ ζηελ κεηάλνηα.
9. Οη ζιίςεηο πνπ έξρνληαη ζηνπο αλζξψπνπο είλαη γελλήκαηα ησλ ακαξηηψλ θαη θαθηψλ ηνπο. Αλ ηηο ππνκέλνκε κε πξνζεπρή, ηφηε βιέπνκε λα έξρνληαη πάιη ηα θαιά. 10. Μεξηθνί πνπ ηνπο παίλεςαλ γηα αξεηή επραξηζηήζεθαλ θαη ηελ εδνλή ηεο θελνδνμίαο ηε λφκηζαλ γηα ζεία παξεγνξηά. Άιινη πνπ ειέγρζεθαλ γηα ακαξηία πφλεζαλ, θαη ηνλ σθέιηκν πφλν ηνλ λφκηζαλ φηη είλαη ελέξγεηα ηεο θαθίαο. 11. ζνη κε πξφθαζε ηνπο αγψλεο ηνπο ππεξεθαλεχνληαη ζε βάξνο ησλ πην ακειψλ, απηνί λνκίδνπλ φηη δηθαηψλνληαη απφ ηα ζσκαηηθά ηνπο έξγα. ζνη, βαζηδφκελνη ζηελ ςηιή θαη ρσξίο έξγα γλψζε, πεξηθξνλνχκε φζνπο δελ γλσξίδνπλ ηα ζεία, είκαζηε πνιχ πην αλφεηνη απφ απηνχο. 12. Αλ δελ έρνκε έξγα, δελ είλαη αθφκε βέβαηε ε γλψζε καο θαη αλ αθφκε είλαη αιεζηλή. Γηαηί ζε θάζε πεξίπησζε ηελ επηβεβαίσζε ηελ απνηειεί ην έξγν. 13. Πνιιέο θνξέο απφ ηελ ακέιεηα γηα ηελ πξάμε ζθνηίδεηαη θαη ε γλψζε. Γηαηί εθείλνη νη νπνίνη παξακέιεζαλ ηειείσο ηελ πλεπκαηηθή εξγαζία, απηψλ θαη νη ελζπκήζεηο ζα ζβήζνπλ κε ηνλ ρξφλν. 14. Γη απηφ ε Γξαθή ζπκβνπιεχεη λα απνθηήζνκε πιήξε γλψζε γηα ηνλ Θεφ, γηα λα ηνλ ππεξεηνχκε νξζά κε ηα έξγα καο. 15. ηαλ κε ηξφπν θαλεξφ εθηεινχκε ηηο εληνιέο, παίξλνκε ηελ αλάινγε ακνηβή καο απφ ηνλ Κχξην θαη σθεινχκαζηε ςπρηθά αλάινγα κε ην ζθνπφ ηεο πξναηξέζεσο. 16. Δθείλνο πνπ ζέιεη λα θάλεη θάηη θαη δελ κπνξεί, είλαη ζαλ λα ην έθαλε, απέλαληη ζηνλ θαξδηνγλψζηε Θεφ. Απηφ ηζρχεη θαη γηα ηα θαιά θαη γηα ηα θαθά. 17. Ο λνπο, θαη ρσξίο ην ζψκα πνιιά πξάηηεη, θαιά θαη θαθά. Σν ζψκα φκσο ρσξίο ην λνπ, ηίπνηε απφ απηά δελ κπνξεί λα θάλεη, γηαηί πξηλ απφ ηελ πξάμε αλαγλσξίδεηαη ν λφκνο ηεο ειεπζεξίαο θαη απνθαζίδεη ν λνπο ηη λα πξάμεη θαη ηη λα κελ πξάμεη. 18. Μεξηθνί, ελψ δελ ηεξνχλ ηηο εληνιέο, λνκίδνπλ φηη πηζηεχνπλ νξζά. Μεξηθνί πάιη πνπ ηηο ηεξνχλ, πεξηκέλνπλ ηε Βαζηιεία ζαλ κηζζφ πνπ ηνπο ηνλ ρξεσζηεί ν Θεφο. Καη νη δχν βξίζθνληαη έμσ απφ ηελ αιήζεηα. 19. Απφ ηνλ θχξην ελφο δνχινπ, δελ νθείιεηαη κηζζφο ζηνλ δνχιν, νχηε πάιη ειεπζεξψλνληαη εθείλνη πνπ δελ ππεξεηνχλ ζσζηά. 20. Αλ ν Υξηζηφο πέζαλε γηα καο(54), ζχκθσλα κε ηηο Γξαθέο, θαη δε δνχκε γηα ηνλ εαπηφ καο, αιιά γηα Δθείλνλ πνπ πέζαλε γηα καο θαη αλαζηήζεθε(55), είλαη θαλεξφ φηη ρξεσζηνχκε λα Σνλ ππεξεηνχκε κέρξη ζαλάηνπ. Πψο ινηπφλ ζα ζθεθηνχκε φηη καο ρξεσζηεί ν Υξηζηφο ηελ πηνζεζία; 21. Ο Υξηζηφο είλαη Κχξηνο νπζηαζηηθά θαη Κχξηνο θαη νηθνλνκίαλ, επεηδή θαη ρσξίο λα ππάξρνκε καο έπιαζε θαη αθνχ πεζάλακε εμαηηίαο ηεο ακαξηίαο, καο εμαγφξαζε κε ην Αίκα Σνπ, θαη ζ εθείλνπο πνπ πηζηεχνπλ ζ απηφ δψξηζε ηε ράξε. 22. ηαλ αθνχζεηο ηε Γξαθή πνπ ιέεη φηη «ζα απνδψζεη ζηνλ θαζέλα θαηά ηα έξγα ηνπ»(56), κε ζθεθηείο έξγα άμηα ηεο θνιάζεσο ή ηεο Βαζηιείαο, αιιά έξγα ηεο
πίζηεσο ή ηεο απηζηίαο ζ Απηφλ, ηα νπνία ν Υξηζηφο αληαπνδίδεη ζηνλ θαζέλα, φρη ζαλ λα θάλεη δνζνιεςία εκπνξηθή αιιά σο Θεφο δεκηνπξγφο θαη αγνξαζηήο καο (κε ην Αίκα Σνπ). 23. ζνη αμησζήθακε θαη βαπηηζζήθακε, ηα θαιά έξγα δελ ηα πξνζθέξνκε ζην Θεφ γηα λα ιάβνκε αληαπφδνζε γη απηά, αιιά γηα λα θπιάμνκε ηελ θαζαξφηεηα ηνπ αγίνπ Βαπηίζκαηνο. 24. Κάζε θαιφ έξγν πνπ θάλνκε, καο θάλεη λα απέρνκε απφ ην αληίζεηφ ηνπ θαθφ, αιιά δελ κπνξεί λα καο πξνζζέζεη αγηαζκφ ρσξίο ηε ζεία ράξε. 25. Ο εγθξαηήο απέρεη απφ ηε ιαηκαξγία. Ο αθηήκνλαο απφ ηελ πιενλεμία. Ο ήζπρνο απφ ηελ πνιπινγία. Ο αγλφο απφ ηελ θηιεδνλία. Ο ζεκλφο απφ ηελ πνξλεία. Ο απηάξθεο απφ ηελ θηιαξγπξία. Ο πξάνο απφ ηελ ηαξαρή. Ο ηαπεηλφο απφ ηελ θελνδνμία. Ο ππνηαθηηθφο απφ ηε θηινλεηθία. Ο ειεγθηηθφο απφ ηελ ππνθξηζία. Δπίζεο, ν πξνζεπρφκελνο απφ ηελ απειπηζία, ν θησρφο απφ ηα πνιιά ρξήκαηα, ν νκνινγεηήο απφ ηελ άξλεζε, ν κάξηπξαο απφ ηελ εηδσινιαηξεία. Βιέπεηο πψο θάζε αξεηή πνπ γίλεηαη κέρξη ζαλάηνπ, δελ είλαη άιιν παξά απνρή απφ ηελ ακαξηία; Ζ απνρή απφ ηελ ακαξηία είλαη θπζηθφ έξγν θαη φρη αληάιιαγκα ηεο Βαζηιείαο ησλ Οπξαλψλ. 26. Ο άλζξσπνο κφιηο θαη κπνξεί λα θπιάμεη φζα επηβάιιεη ε θχζε ηνπ. Ο Υξηζηφο δηα ηνπ ηαπξνχ ραξίδεη ηελ πηνζεζία. 27. Τπάξρεη εληνιή κεξηθή (πνπ αθνξά ζην κέξνο), θαη άιιε πνπ ηα ζπκπεξηιακβάλεη φια. Με ηελ κεξηθή δηαηάδεη λα δίλεη θαλείο ζ εθείλνλ πνπ δελ έρεη(57), κε ηελ άιιε δηαηάδεη λα απαξλείηαη θαλείο φια ηα ππάξρνληά ηνπ(58). 28. Τπάξρεη ελέξγεηα ηεο ράξεο ηελ νπνία αγλνεί ν λήπηνο πλεπκαηηθά, θαη ππάξρεη άιιε ελέξγεηα ηεο θαθίαο πνπ κνηάδεη κε ηελ αιήζεηα. Καιφ είλαη λα κελ ηα παξαηεξνχκε απηά, γηα λα κελ πέζνκε ζε πιάλε, νχηε λα ηα αλαζεκαηίδνκε, κελ ηπρφλ θαη είλαη αιεζηλά, αιιά φια λα ηα αλαθέξνκε κε ειπίδα ζην Θεφ. Γηαηί Απηφο γλσξίδεη ηελ ρξεζηκφηεηα θαη ησλ δχν. 29. Δθείλνο πνπ ζέιεη λα πεξάζεη ηε λνεηή ζάιαζζα ησλ παζψλ, καθξνζπκεί, ηαπεηλνθξνλεί, αγξππλεί, εγθξαηεχεηαη. Αλ πξνζπαζήζεη λα πεξάζεη ρσξίο απηά ηα ηέζζεξα, ηαξάδεη κφλν ηελ θαξδηά, λα πεξάζεη φκσο δελ κπνξεί. 30. Ζ εζπρία είλαη απνθνπή ησλ θαθψλ. Αλ πάξεη θαη ηηο πξνεγνχκελεο ηέζζεξηο αξεηέο καδί κε πξνζεπρή, δελ ππάξρεη ζπληνκφηεξε βνήζεηα πξνο απφθηεζε ηεο απάζεηαο. 31. Γελ κπνξεί λα εζπράζεη ν λνπο, αλ δελ εζπράζεη ην ζψκα. Οχηε λα θαηαξγήζεη ηνλ ηνίρν πνπ ηα ρσξίδεη, ρσξίο εζπρία θαη πξνζεπρή. 32. Ζ θαηψηεξε θχζε καο πνπ δνπιεχεη ζηηο επηζπκίεο ηεο ζάξθαο, επηζπκεί ελαληίνλ ηεο πλεπκαηηθήο θχζεψο καο πνπ εκπλέεηαη απφ ην Άγην Πλεχκα. Δθείλνη πνπ ζπκπεξηθέξνληαη ζχκθσλα κε ηηο εκπλεχζεηο ηνπ Αγίνπ Πλεχκαηνο, δελ εθηεινχλ ηηο επηζπκίεο ηεο ζάξθαο(59).
33. Γελ ππάξρεη ηέιεηα πξνζεπρή ρσξίο λνεξή επίθιεζε. ηαλ ρσξίο πεξηζπαζκφ θσλάδεη δπλαηά ν λνπο, ζα επαθνχζεη ν Κχξηνο. 34. Ο λνπο φηαλ πξνζεχρεηαη ρσξίο πεξηζπαζκφ, πξνζεθηηθά θαη επίκνλα, πηέδεη θαη ζπληξίβεη ηελ θαξδηά. Μηα θαξδηά γεκάηε ζπληξηβή θαη ηαπείλσζε ν Θεφο δελ ζα ηελ εμνπδελψζεη(60). 35. Καη ε πξνζεπρή αξεηή ιέγεηαη, αλ θαη είλαη κεηέξα ησλ αξεηψλ. Γηαηί γελλά ηηο αξεηέο δηα κέζνπ ηεο ελψζεσο κε ηνλ Υξηζηφ. 36.,ηη θάλνκε ρσξίο πξνζεπρή θαη θαιή ειπίδα, χζηεξα απνδεηθλχεηαη βιαβεξφ θαη αηειέο. 37. ηαλ αθνχζεηο φηη «ζα είλαη νη ηειεπηαίνη πξψηνη θαη νη πξψηνη ηειεπηαίνη»(61), λα ζθεθηείο κεηφρνπο αξεηψλ θαη κεηφρνπο αγάπεο. Γηαηί ε αγάπε είλαη ηειεπηαία κεηαμχ ησλ αξεηψλ θαηά ηελ ηάμε, πξψηε φκσο ζηελ αμία. Καη φιεο ηηο αξεηέο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ πξηλ απφ απηή, ηηο απνδεηθλχεη ηειεπηαίεο. 38. Αλ πάλσ ζηε πξνζεπρή ζνπ ζε θαηαιάβεη αθεδία, ή ζηελνρσξεζείο κε δηάθνξνπο ηξφπνπο απφ ηελ θαθία, ζπκήζνπ ην ζάλαηφ ζνπ θαη ηηο θνβεξέο θνιάζεηο. Καιχηεξα λα πξνζθνιιάζαη ζην Θεφ κε πξνζεπρή θαη ειπίδα(62), παξά λα έρεηο εμσηεξηθέο ελζπκήζεηο, θαη αλ αθφκε είλαη σθέιηκεο. 39. Κακηά απφ ηηο αξεηέο δελ κπνξεί λα αλνίμεη απφ κφλε ηεο ην δξφκν πξνο ην Θεφ, αλ δελ εμαξηψληαη φιεο κε αθνινπζία ε κηα απφ ηελ άιιε. 40. Γελ είλαη εγθξαηήο εθείλνο πνπ ηξέθεηαη κε ινγηζκνχο. Αθφκε θαη αλ είλαη σθέιηκνη, δελ είλαη πην σθέιηκνη απφ ηελ ειπίδα. 41. Θαλάζηκε ακαξηία είλαη εθείλε γηα ηελ νπνία δελ κεηαλνεί ν άλζξσπνο. Καη άγηνο αλ πξνζεπρεζεί γη απηήλ γηα άιινλ, δελ εηζαθνχεηαη. 42. Δθείλνο πνπ κεηαλνεί ζσζηά, δελ βάδεη αληηκέηξεκα ζηηο παιηέο ακαξηίεο ηνλ θφπν, αιιά κε απηφλ εμηιεψλεη ηνλ Θεφ. 43. Αλ έρνκε ρξένο λα θάλνκε θάζε εκέξα φζα θαιά κπνξεί λα θάλεη ν άλζξσπνο, ηη ινηπφλ ζα αληαπνδψζνκε ζην Θεφ γηα ηηο πξνεγνχκελεο ακαξηίεο καο; 44. ζν ππεξβνιηθή αξεηή αλ πξαγκαηνπνηήζνπκε ζήκεξα, απηφ δελ επηθέξεη αληαπφδνζε, αιιά είλαη έιεγρνο φηη ζην παξειζφλ είκαζηαλ ακειείο. 45. Δθείλνο πνπ ζιίβεηαη λνεξά θαη αλαπαχεηαη ζαξθηθά, είλαη φκνηνο κ εθείλνλ πνπ ζιίβεηαη ζσκαηηθά θαη δηαζθνξπίδεηαη λνεξά. 46. Ζ ζειεκαηηθή ζιίςε θαη απφ ηα δχν, ζπλεξγεί θαη ζην έλα θαη ζην άιιν: ε δηαλνεηηθή ζπλεξγεί ζηε ζαξθηθή θαη ε ζαξθηθή ζηε δηαλνεηηθή, γηαηί ε ζχλζεζή ηνπο γίλεηαη πην θνπηαζηηθά. 47. Μεγάιε αξεηή είλαη λα ππνκέλεη θαλείο ηηο επεξρφκελεο ζιίςεηο, θαη λα αγαπά ηνλ πιεζίνλ πνπ ηνλ κηζεί, ζχκθσλα κε ηνλ ιφγν ηνπ Κπξίνπ(63).
48. Γείγκα αγάπεο ρσξίο ππνθξηζία είλαη ε ζπγρψξεζε ησλ αδηθεκάησλ. Γηαηί θαη ν Κχξηνο έηζη αγάπεζε ηνλ θφζκν. 49. Γελ είλαη δπλαηφ λα ζπγρσξήζεη θαλείο κε ηελ θαξδηά ηνπ ηα παξαπηψκαηα ησλ άιισλ, αλ δελ έρεη αιεζηλή πλεπκαηηθή γλψζε, γηαηί απηή θαλεξψλεη ηηο ζιίςεηο ζηνλ θαζέλα ζαλ δηθέο ηνπ. 50. Σίπνηε δελ ζα ράζεηο απφ φζα αθήζεηο ζπγρσξψληαο γηα ηνλ Κχξην. Γηαηί ζηνλ ίδην θαηξφ ζα έξζνπλ πνιιαπιάζηα. 51. ηαλ ιεζκνλήζεη θαλείο φηη ζθνπφο ηνπ είλαη ε επζέβεηα, ηφηε ην θαλεξφ έξγν ηεο αξεηήο είλαη αλψθειν. 52. Αλ ζε θάζε άλζξσπν ε ζηξαβή θαηεχζπλζε ηνπ λνπ είλαη βιαβεξή, πνιχ πεξηζζφηεξν είλαη ζ εθείλνπο πνπ έρνπλ ζαλ θαλφλα ηεο δσήο ηνπο ηελ αθξίβεηα ζε ιφγνπο, ζε πξάμεηο θαη ζε ινγηζκνχο. 53. Να θηινζνθείο έκπξαθηα ζρεηηθά κε ηε βνχιεζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηελ αληαπφδνζε ηνπ Θενχ. Γηαηί ηα ιφγηα δελ είλαη σθειηκφηεξα ή ζνθφηεξα απφ ηα έξγα. 54. ηνπο θφπνπο γηα ράξε ηεο επζέβεηαο επαθνινπζεί ε ζεία βνήζεηα. Απηφ πξέπεη λα ην κάζνκε απφ ην ζείν λφκν θαη ηε ζπλείδεζε. 55. Έλαο δέρηεθε κηα γλψκε θαη απξφζεθηα ηελ θξάηεζε. Άιινο ηε δέρηεθε θαη έθαλε ηε ζχγθξηζή ηεο κε ηελ αιήζεηα. Δξσηάηαη, πνηνο απφ ηνπο δχν ελήξγεζε κε κεγαιχηεξε επζέβεηα; 56. Γλψζε αιεζηλή είλαη ε ππνκνλή ησλ ζιίςεσλ θαη ην λα κελ θαηεγνξείο ηνπο αλζξψπνπο γηα ηηο ζπκθνξέο ζνπ. 57. Δθείλνο πνπ θάλεη ην θαιφ θαη δεηεί αληαπφδνζε, δελ ππεξεηεί ην Θεφ αιιά ην ζέιεκά ηνπ. 58. Γελ είλαη δπλαηφλ εθείλνο πνπ ακάξηεζε λα μεθχγεη παξά κε ηελ κεηάλνηα πνπ αξκφδεη ζην ζθάικα ηνπ. 59. Μεξηθνί ιέλε, δελ κπνξνχκε λα πξάμνκε ην αγαζφ, αλ δε δερηνχκε ελεξγψο ηε ράξε ηνπ Πλεχκαηνο. 60. Πάληνηε εθείλνη πνπ είλαη κε ηελ πξναίξεζή ηνπο πξνζεισκέλνη ζηηο εδνλέο, δε θξνληίδνπλ λα θάλνπλ εθείλν πνπ κπνξνχλ, λνκίδνληαο φηη ζηνλ αγψλα ηνπο κέλνπλ αβνήζεηνη απφ ην Θεφ. 61. Ζ ράξε δφζεθε κπζηηθά ζε φζνπο βαπηίζζεθαλ ζην φλνκα ηνπ Υξηζηνχ, ελεξγεί φκσο ζ απηνχο αλάινγα κε ηελ εξγαζία ησλ εληνιψλ. Καη θξπθά ε ράξε δελ παχεη λα καο βνεζεί, απφ εκάο φκσο εμαξηάηαη λα πξάηηνκε ην αγαζφ θαηά δχλακε. 62. ηελ αξρή ε ράξε θαηά θάπνην ηξφπν πνπ αξκφδεη ζην Θεφ, αλαζεθψλεη ηελ
πεζκέλε ζπλείδεζε. Γη απηφ θαη θαθνπνηνί πνπ κεηαλφεζαλ επαξέζηεζαλ ηνλ Θεφ. 63. Άιινηε ε ράξε είλαη θξπκκέλε ζηε δηδαζθαιία ηνπ πιεζίνλ καο. Κάπνηε αθνινπζεί ηελ αλάγλσζε θαη κε θπζηθή αθνινπζία δηδάζθεη ηε δηθή ηεο αιήζεηα. Αλ ινηπφλ ηεο θπζηθήο απηήο αθνινπζίαο δελ θξχςνκε ην ηάιαλην (πνπ ιάβακε κε απηνχο ηνπο ηξφπνπο), ζηε ραξά ηνπ Κπξίνπ ελεξγψο ζα εηζέιζνπκε(64). 64. Δθείλνο ν νπνίνο πξηλ εξγαζηεί ηηο εληνιέο δεηεί ηηο ελέξγεηεο ηνπ Πλεχκαηνο, είλαη φκνηνο κε δνχιν πνπ ηνλ αγφξαζαλ θαη ν νπνίνο κφιηο αγνξάζηεθε, καδί κε ην ηίκεκα, δεηεί λα ηνπ δψζνπλ γξακκέλν θαη ην ραξηί ηεο ειεπζεξίαο. 65. Δθείλνο πνπ βξίζθεη φηη νη ζιίςεηο ηνπ έξρνληαη απφ ηε δηθαηνζχλε ηνπ Θενχ, απηφο αλαδεηψληαο ηνλ Κχξην βξήθε γλψζε καδί κε δηθαηνζχλε(65). 66. Αλ ελλνήζεηο θαηά ηε Γξαθή φηη «ζε φιε ηε γε βξίζθνληαη νη θξίζεηο ηνπ Κπξίνπ»(66), ηφηε θάζε ζπκθνξά ζνχ γίλεηαη δάζθαινο ζενγλσζίαο. 67. Αλάινγα κε ηε ζθέςε θάζε αλζξψπνπ, ηνπ έξρεηαη απηφ πνπ πξέπεη. Σελ πνηθηιία ηνπ πεηξαζκνχ πνπ ρξεηάδεηαη, ηε γλσξίδεη κφλν ν Θεφο. 68. ηαλ νη άλζξσπνη ζνπ θάλνπλ θάπνηα αηηκία, επζχο ζθέςνπ φηη ζα ζνπ έξζεη θάπνηα δφμα απφ ην Θεφ. Καη γηα ηελ αηηκία δελ ζα λνηψζεηο ιχπε θαη ηαξαρή, αιιά θαη ζηε δφμα ζα κείλεηο πηζηφο θαη δελ ζα θαηαθξηζείο φηαλ ζνπ έξζεη. 69. ηαλ επαηλείζαη απφ ην πιήζνο θαη επδνθίαλ ηνπ Θενχ, κελ αλαθαηέςεηο θακηά επίδεημε ζε φ,ηη νηθνλφκεζε ν Θεφο, γηα λα κελ αιιάμνπλ ηα πξάγκαηα θαη πέζεηο ζην αληίζεην. 70. Ο ζπφξνο δελ απμάλεηαη ρσξίο γε θαη λεξφ. θαη ν άλζξσπνο δελ ζα σθειεζεί ρσξίο εθνχζηνπο θφπνπο θαη ζεία βνήζεηα. 71. Γε γίλεηαη λα πέζεη βξνρή ρσξίο ζχλλεθν. νχηε ρσξίο αγαζή εζσηεξηθή καξηπξία (ζπλείδεζε), λα επαξεζηήζεη θαλείο ην Θεφ. 72. Μελ αξλείζαη λα καζαίλεηο, θαη αο ηπραίλεη λα μέξεηο πάξα πνιιά. Γηαηί απηφ πνπ κπνξεί λα νηθνλνκήζεη ν Θεφο είλαη πνιχ πην σθέιηκν απφ ηε δηθή καο θξφλεζε. 73. ηαλ απφ θάπνηα εδνλή, ε θαξδηά μεγιηζηξήζεη απφ ηνλ ηφπν ηεο θηινπνλίαο ηεο, ηφηε ζαλ πέηξα πνιχ βαξηά πνπ θπιάεη πξνο ηα θάησ, δελ κπνξεί εχθνια λα ζπγθξαηεζεί. 74. πσο έλα κνζράξη άπεηξν πνπ ςάρλνληαο γηα ρνξηάξη έθηαζε ζε απφθξεκλν ηφπν, έηζη ε ςπρή απνπιαλάηαη ιίγν-ιίγν απφ ηνπο ινγηζκνχο. 75. ηαλ ν λνπο, κε αλδξεία πνπ δίλεη ν Κχξηνο, απνζπά ηελ ςπρή απφ ρξφληα ζπλήζεηα ακαξηίαο, ηφηε ε θαξδηά είλαη ζαλ λα θνιάδεηαη απφ δεκίνπο πνπ ηελ ζέξλνπλ ν έλαο απφ δσ θη ν άιινο απφ θεη, ν λνπο δειαδή θαη ην πάζνο. 76. πσο εθείλνη πνπ ηαμηδεχνπλ ζηε ζάιαζζα γηα ράξε ηεο ειπίδαο ηνπ θέξδνπο, επραξίζησο ππνθέξνπλ ηνλ θαχζσλα ηνπ ήιηνπ, έηζη θη εθείλνη πνπ κηζνχλ ηελ θαθία,