Δρ. Περικλής Ζαβρίδης: Τί είναι τα ιατρεία πόνου Μια νέα τάση στην ιατρική επιστήμη, όχι νέα διεθνώς, αλλά καινούργια στην Κύπρο, αποκτά ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον του κοινού. Πρόκειται για τα «ιατρεία πόνου», τα οποία αντιμετωπίζουν χρόνιες παθήσεις με τρόπο καινοτόμο και σύμφωνα με τους ειδικούς, αποτελεσματικό.μιλώντας σήμερα στο PafosNet ο δρ. Περικλής Ζαβρίδης, εκ των πρώτων ιατρών που ειδικεύτηκε στον κλάδο και δραστηριοποιήθηκε στην Κύπρο στον τομέα αυτό, διευκρινίζει τις ακριβείς διαστάσεις του θέματος, που ευνόητα απασχολεί το μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Πως προσδιορίζεται επιστημονικά ως εμπειρία, η έννοια του πόνου; Εμπεριέχει, υποκειμενικά, αντικειμενικά στοιχεία ή και τα δύο μαζί; «Σήμερα, η έννοια του πόνου, αν και χιλιοειπωμένη, φαίνεται να είναι δύσκολο να καθοριστεί τί ακριβώς εμπεριέχει. Αυτό έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι ο πόνος είναι μία εμπειρία προσωπική και όχι ένα απλό σύμπλεγμα του τύπου «ερέθισμα-απάντηση». Ο πόνος είναι μία πολύπλοκη δυσάρεστη υποκειμενική εμπειρία με αισθητική, συναισθηματική και κοινωνική διάσταση. Tα βλαπτικά ερεθίσματα που μεταδίδονται στον εγκέφαλο, ερμηνεύονται από τον κάθε άνθρωπο με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τα προσωπικά του βιώματα, την θρησκεία του, την οικονομική του κατάσταση και πολλές άλλες παραμέτρους». Υπάρχουν είδη πόνου; Αν ναι, ποια είναι αυτά και κατά πόσον κατηγοριοποιούνται και βάσει ποιων κριτηρίων;
«Ο πόνος μπορεί να διακριθεί σε κατηγορίες, ανάλογα με την αιτιολογία (πόνος από τη διέγερση των αλγοϋποδοχέων, νευροπαθητικός ή μικτός πόνος), την ποιότητα, την προέλευση του (σπλαχνικός πόνος, οστικός πόνος, κ.α) και την χρονική διάρκεια (οξύς ή χρόνιος). Σαν χρόνιος πόνος χαρακτηρίζεται ο πόνος που συνεχίζεται πέραν των 3 ή 6 μηνών. Τέλος υπάρχει και η διάκριση του πόνου σε "καλοήθη" και "κακοήθη" (ο κακοήθης είναι ο καρκινικός πόνος)». Τι είναι νευροπαθητικός και τι αλγαισθητικός πόνος; Μπορείτε να μας δώσετε κάποια παραδείγματα; «Ο αλγαισθητικός πόνος είναι ο πόνος που προκαλείται από τη διέγερση ειδικών υποδοχέων πόνου που ονομάζονται αλγοϋποδοχείς (ευρέως κατανεμημένοι στο δέρμα, υποδόριους ιστούς, οστά, μύες, συνδετικό ιστό, αγγεία και σπλάγχνα). Αυτοί οι υποδοχείς απαντούν σε ερεθίσματα όπως μηχανικά, θερμικά ή χημικά. Παράδειγμα του αλγαισθητικού πόνου είναι ο οξύς μετεγχειρητικός πόνος. Ο νευροπαθητικός πόνος, προέρχεται από πραγματικό τραυματισμό ή ερεθισμό του νεύρου ή σε διαταραχή της λειτουργίας του νεύρου. Έχει χαρακτηριστική κλινική εικόνα και δικούς του παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που τον αφορίζουν σε ξεχωριστή νοσολογική οντότητα (πάθηση). Ο νευροπαθητικός πόνος μπορεί να οφείλεται σε διαβητική νευροπάθεια, λοίμωξη από έρπη ζωστήρα, οσφυαλγία, χρόνιο μετεγχειρητικό πόνο, καρκινικό πόνο, πόνο μέλους φάντασμα μετά από ακρωτηριασμό. Οι ασθενείς τυπικά τον περιγράφουν ως κάψιμο, αιμωδία, μυρμήγκιασμα, τρύπημα, σαν να τους διαπερνά ρεύμα». Ποια η σχέση πόνου και εγκεφάλου; «O πόνος συνήθως είναι μια προειδοποίηση του σώματος ότι κάτι δεν πάει καλά. Μερικές φορές το σύστημα προειδοποίησης «καταρρέει» και σημαίνει συναγερμό χωρίς να υπάρχει λόγος, ή τουλάχιστον χωρίς να υπάρχει σημαντικός λόγος και τα υπερδιεργεμένα νεύρα εξακολουθούν να αναφέρουν το άλγος στον εγκέφαλο. Όταν συμβεί αυτό τότε ο πόνος χαρακτηρίζεται χρόνιος». Ο πόνος επιφέρει και συνέπειες στην κοινωνικότητα του ατόμου; Επηρεάζει το ίδιο το άτομο και τον κοινωνικό του περίγυρο;
«Ο πόνος συχνά περιορίζει τη δυνατότητα του ανθρώπου να εργαστεί, να διασκεδάσει ή ακόμη και να αυτοεξυπηρετηθεί. Πολλά άτομα που υποφέρουν από χρόνιο πόνο εγκαταλείπουν τη δουλειά τους και έτσι αποκτούν και οικονομικό πρόβλημα. Καθώς ο χρόνος περνά δίχως να νιώθουν καμιά ανακούφιση, τα άτομα αυτά τείνουν να γίνουν εσωστρεφή και να πάθουν κατάθλιψη. «Αγκιστρώνονται» στην οικογένεια τους, στους φίλους τους ή σε όποια άλλα άτομα τους φροντίζουν, στάση που μεγαλώνει τη μοναξιά και την κοινωνική τους απομόνωση». Ποια είδη πόνου, αντιμετωπίζονται πιο εύκολα και ποια πιο δύσκολα, από τους γιατρούς; «Ο οξύς αλγαισθητικός πόνος (π.χ μετεγχειρητικός πόνος) αντιμετωπίζεται εύκολα με απλά αναλγητικά όπως παρακεταμόλη, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και οπιοειδή. Ο νευροπαθητικός πόνος είναι πιο έντονος, συνεχής, ανθεκτικός και δεν αντιμετωπίζεται με τα πιο πάνω παυσίπονα. Τα φάρμακα που είναι αποτελεσματικά σε αυτό το είδος του πόνου είναι τα αντικαταθλιπτικά, τα αντιεπιληπτικά ή άλλων κατηγοριών φάρμακα. Όπως και στον αλγαισθητικό πόνο έτσι και εδώ μπορούμε να εφαρμόσουμε ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές όπως οι περιφερικοί αποκλεισμοί, η νευρόλυση με ραδιοσυχνότητές, η επισκληρίδια έγχυση φαρμάκων και πολλές άλλες τεχνικές». Τι εννοούμε με τον όρο ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές και ποιες είναι αυτές; «Οι ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές εφαρμόζονται στους ασθενείς για τη διάγνωση και θεραπεία επώδυνων διαταραχών. Βοηθούν τους πάσχοντες να επιστρέψουν στις καθημερινές δραστηριότητές τους γρήγορα και χωρίς ισχυρή εξάρτηση από φάρμακα. Η εξειδίκευση της επεμβατικής θεραπείας πόνου είναι από τις πιο ταχεία αναπτυσσόμενες ειδικότητες παγκοσμίως και ασκείται κυρίως από αναισθησιολόγους. Αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο θεραπείας ανάμεσα στη συντηρητική αντιμετώπιση με φάρμακα, φυσικοθεραπεία, κινησιοθεραπεία και τη χειρουργική αντιμετώπιση παθήσεων. Οι τεχνικές αυτές είναι οι εξής: στοχευμένες εγχύσεις φαρμάκων σε περιφερικά νεύρα, νευρικές ρίζες και συμπαθητικά γάγγλια. Αυχενική, θωρακική και οσφυϊκή επισκληρίδιο, ενδαρθρικές εγχύσεις, τοποθέτηση μόνιμης ενδορραχιαίας αντλίας έγχυσης οπιοειδών, διηθήσεις με τοπικό αναισθητικό στα σημεία πυροδότησης (trigger points). Νευρόλυση με
εφαρμογή ραδιοσυχνοτήτων για την αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου, νευρομετατροπή του γαγγλίου του τριδύμου για την ανακούφιση από ανθεκτική νευραλγία τριδύμου και πολλές άλλες τεχνικές». Δηλαδή τι παθήσεις βλέπετε στα ιατρεία πόνου; «Μια μεγάλη κατηγορία ασθενών που απευθύνονται στα ιατρεία/κλινικές χρόνιου πόνου είναι οι καρκινοπαθείς γιατί στα ιατρεία αυτά τυγχάνουν ολιστικής αντιμετώπισης του προβλήματος τους(φαρμακευτικά αλλά και με τις ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές που ανέφερα πιο πάνω). Ακόμη στα ιατρεία πόνου αποτείνονται ασθενείς με ημικρανίες και κεφαλαλγίες, μεσοπλεύριες νευραλγίες, νευραλγία τριδύμου, μεθερπητική νευραλγία μετά από λοίμωξη από έρπη ζωστήρα, αυχεναλγίες, οστεοαρθρίτιδα, πόνο μέλους φάντασμα μετά από μαστεκτομή ή ακρωτηριασμό άνω ή κάτω άκρου, ανθεκτικό πόνο μετά από θωρακοτομή ή βουβωνοκήλη, οσφυαλγία, ισχιαλγία, πόνο από ενδομητρίωση και πολλές άλλες παθήσεις χρόνιου πόνου. Ποιος είναι ο ειδικός για τον χρόνιο πόνο; Τι πρέπει να ψάξει κάποιος για την αντιμετώπιση του προβλήματος του; «Οι αναισθησιολόγοι διεθνώς είναι εκείνοι που έχουν τη διαχείριση του πόνου στα χέρια τους γιατί η ειδικότητα της αναισθησιολογίας είναι η μόνη ειδικότητα που έχει στο γνωστικό της αντικείμενο τον πόνο (οξύ και χρόνιο). Η αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου απαιτεί την εξειδικευμένη γνώση στην αξιολόγηση, τη διάγνωση και τη θεραπεία όλων των διαφορετικών τύπων πόνου. Η γνώση σε βάθος της φυσιολογίας του πόνου, η ικανότητα αξιολόγησης ασθενών με περίπλοκα προβλήματα πόνου, η κατανόηση εξειδικευμένων εξετάσεων για τη διάγνωση επώδυνων καταστάσεων, η κατάλληλη συνταγογράφηση φαρμάκων σε ποικίλα προβλήματα πόνου και οι δεξιότητες για τη διεξαγωγή των διαδικασιών, όπως αποκλεισμούς νεύρων, σπονδυλικές ενέσεις και άλλες επεμβατικές τεχνικές, είναι όλα μέρος αυτού που ένας ειδικός για την αντιμετώπιση του πόνου χρησιμοποιεί για τη θεραπεία του. Με τον αυξανόμενο αριθμό νέων και περίπλοκων φαρμάκων, τεχνικών και τεχνολογιών που διατίθενται κάθε χρόνο για τη θεραπεία του πόνου, ο γιατρός για τον έλεγχο του, είναι μοναδικά εκπαιδευμένος να χρησιμοποιεί αυτές τις νέες γνώσεις με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα για να βοηθήσει τους ασθενείς του. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κάποιος αν ο γιατρός χρησιμοποιεί μια πολυεπιστημονική προσέγγιση για τη διαχείριση του πόνου ή απλά συνταγογραφεί κάποια αναλγητικά φάρμακα. Ο ειδικός στη διαχείριση του πόνου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο συντονισμό πρόσθετης φροντίδας, όπως η φυσικοθεραπεία, η ψυχολογική θεραπεία
και τα προγράμματα αποκατάστασης, προκειμένου να προσφέρουν στους ασθενείς ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό πρόγραμμα για τη θεραπεία του πόνου τους». Από ποιες χώρες ξεκίνησε αρχικά η λειτουργία κλινικών πόνου; Η Κύπρος πού βρίσκεται όσον αφορά το συγκεκριμένο θέμα και πόσο ενήμερο είναι το κοινό στη Κύπρο για την ύπαρξη αυτής της ειδικότητας; «Ο μεγαλύτερος πρωτοπόρος ήταν ο καθηγητής αναισθησιολογία στο Τέξας των ΗΠΑ Winnie που περιέθαλψε τους πρώτους πολυτραυματίες βετεράνους στρατιώτες του Αμερικάνο-ιαπωνικού μετώπου το 1945-1946 που είχαν αναπτύξει χρόνιο πόνο λόγω των τραυμάτων τους και ίδρυσε την πρώτη κλινική πόνου. Ο σκοπός της λειτουργίας ενός ιατρείου πόνου και παρηγορητικής θεραπείας είναι πρώτα από όλα να διαπιστωθεί «γιατί πονάει ο άρρωστος», «ποια είναι η αιτία του πόνου» και ακολούθως να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική πολυπαραγοντική αντιμετώπιση του. Στις περιπτώσεις ασθενών με κακοήθη πόνο (καρκινικό πόνο) το ιατρείο πόνου αποστολή έχει να προσφέρει ανακουφιστική και παρηγορική φροντίδα μέχρι το τέλος της ζωής. Στην Κύπρο δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες κλινικές Χρόνιου Πόνου αυτή την στιγμή καταρτισμένες με το απαιτούμενο προσωπικό (νοσηλευτές, ιατρούς, ψυχολόγους, φυσιοθεραπευτές με εξειδίκευση στον χρόνιο πόνο). Υπάρχουν κάποιοι συνάδελφοι που τρέχουν απλά ιατρεία Χρόνιου Πόνου με περιορισμένες δυνατότητες αντιμετώπισης πολύπλοκων περιστατικών. Δυστυχώς το κοινό της Κύπρου, ακόμη και ο ιατρικός κόσμος δεν γνωρίζει την ύπαρξη αυτής της ειδικότητας και κατ επέκταση την ύπαρξη τέτοιων ιατρείων. Οι παραπομπές ασθενών στα ιατρεία μας είναι πολύ περιορισμένες. Ο ασθενής παραμένει στον ορθοπεδικό, τον νευροχειρουργό, τον ογκολόγο, τον δερματολόγο και δεν θα ψάξει τον ειδικό για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου του. Ως αποτέλεσμα όπως ανέφερα και πιο πάνω είναι να μην υπάρχει πολυπαραγοντική και πολυεπιστημονική προσέγγιση του προβλήματος του». Στην Κύπρο, τονίζει ο δρ. Ζαβρίδης, είναι σε εξέλιξη μια προσπάθεια για οργάνωση τέτοιας κλινικής στο Αmerican Μedical Center στην Λευκωσία.
Ο Δρ. Περικλής Ζαβρίδης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πάφο. Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Semmelweis University of Budapest, απ όπου πήρε πτυχίο Ιατρικής το Σεπτέμβριο του 2005. Απέκτησε την ειδικότητα της Αναισθησιολογίας τον Σεπτέμβριο του 2012 μετά από εκπαίδευση στο Αναισθησιολογικό Τμήμα του Γ.Ν.Ν. Δράμας και στη συνέχεια στο Αναισθησιολογικό Τμήμα του Ιπποκράτειου Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών. Κατά την διάρκεια της ειδικότητας εκπαιδεύτηκε για τρεις μήνες στο Αναισθησιολογικό τμήμα του St Pierre Hospital of Brussels. Παράλληλα με την ειδικότητα απέκτησε μεταπτυχιακό δίπλωμα εξειδίκευσης στην Διαχείριση Χρόνιου Πόνου (MSc Pain Management) στο Leicester University και μεταπτυχιακό στην Επείγουσα Προνοσοκομειακή Ιατρική στο ΕΚΑΒ Αθηνών. Επίσης τελείωσε με επιτυχία τη Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση στην Αλγολογία το 2016 (Ένα ετήσιο πρόγραμμα με θεωρητική και πρακτική εξάσκηση που διοργανώνει η Ελληνική Εταιρεία Αλγολογίας και είναι υπό την αιγίδα και την έγκριση της EFIC). Είναι υποψήφιος διδάκτορας στην Α Προπαιδευτική Χειρουργική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών.