ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

5 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ Α ΤΑΞΗ - ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ «Σχολική και κοινωνική ζωή» Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΡΟΜΟΥ (ΓΚΡΑΦΙΤΙ) ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Σχολ. έτος 2013-14 1

5 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ Α ΤΑΞΗ - ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ «Σχολική και κοινωνική ζωή» Καθηγητής: Κ. Σκούρτης ΘΕΜΑ: Η ζωγραφική του δρόµου (γκράφιτι) ως τρόπος έκφρασης των νέων. Α. Σκοπός της συγκεκριµένης βιωµατικής δράσης ήταν να διερευνηθούν οι λόγοι που ωθούν τους νέους να γράφουν και να ζωγραφίζουν σε κάθε δηµόσια επιφάνεια, καθώς και τι θέλουν να εκφράσουν µε αυτή την ενέργεια. Επίσης να αναζητηθεί το αισθητικό αποτέλεσµα της συνήθειας αυτής των νέων και να συσχετιστεί µε άλλες εκφράσεις τους, όπως η µουσική, η συµπεριφορά κ.ά. Β. Το θέµα επιλέχτηκε µετά τη διαπίστωση ότι οι τοίχοι και κάθε επιφάνεια του σχολείου, αλλά και γενικότερα της πόλης, γεµίζουν µε υπογραφές, σύµβολα, ζωγραφιές κ.ά. φτιαγµένα από νέους. Επίσης διαπιστώνεται ο θαυµασµός και η µίµηση των νέων για τα πιο πρωτότυπα από αυτά τα δηµιουργήµατα και η τάση των µαθητών να σχεδιάζουν γκράφιτι και στο µάθηµα των Εικαστικών, το οποίο διδάσκει ο επιβλέπων καθηγητής. Η συσχέτιση του γκράφιτι µε σύγχρονες τάσεις της ζωγραφικής βοηθάει στο πλησίασµα των νέων µε την τέχνη και παράλληλα τίθενται και ερωτήµατα για την αισθητική στους δηµόσιους χώρους και την αυθαίρετη επέµβαση κάποιων στη δηµόσια και ιδιωτική ιδιοκτησία, καθώς και πλήθος άλλων θεµάτων που προκύπτουν από το φαινόµενο γκράφιτι στις πόλεις. Γ. Αναζητώντας δεδοµένα για τα γκράφιτι, βρίσκουµε πως υπάρχουν άφθονα στην πόλη και στην καθηµερινή µας ζωή, έχουν δηµοσιευτεί βιβλία και εκδίδονται πολλά ξένα περιοδικά, τα οποία κυκλοφορούν και στη χώρα µας. Επίσης το διαδίκτυο παρέχει πάρα πολλά θέµατα και πληροφορίες.. Από την έρευνα µεταξύ των µαθητών του σχολείου αναµενόταν να διευκρινιστούν οι ανάγκες και οι τρόποι έκφρασης των νέων, το αισθητικό αποτέλεσµα του γκράφιτι, όπως το εισπράττουν οι νέοι, καθώς και το θέµα της ρύπανσης. Στο τέλος της έρευνας παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα καθώς και κάποια γκράφιτι µε αισθητικές αξιώσεις φτιαγµένα από τους µαθητές. Ε. Χρησιµοποιήθηκαν ηλεκτρονικά µέσα διερεύνησης και αποτύπωσης των αποτελεσµάτων για µικρότερο κόστος και τα υλικά του µαθήµατος των Εικαστικών (χρώµατα, µπλοκ κ.λπ.). ΟΜΑ ΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Για την εργασία αυτή οι µαθητές δούλεψαν οµαδικά. Μοιράστηκαν σε 4 οµάδες, κατά την επιθυµία τους, οι οποίες ήταν χωρισµένες σε µικρότερες υποοµάδες, πιο ευέλικτες, και το γ τρίµηνο η σύστασή τους άλλαξε. Οι οµάδες έγιναν περισσότερες και µετακινήθηκαν ορισµένοι µαθητές, ώστε να συνεργάζονται καλύτερα. 2

1 η Οµάδα Κιατίπη Έλη Ηλιόπουλος Κώστας Καραΐνδρος Βαγγέλης Βαµβάτσικος Μάριος Κωνσταντακοπούλου Φαίη 2 η Οµάδα Κουτριµπάνος Φίλιππος Τσαρουχάς Γρηγόρης Κουρούση Κωνσταντίνα Χέλµης Κώστας Τερζή Κωνσταντίνα 3 η Οµάδα Σπυροπούλου Σοφία Παπαεµµανουήλ Έλενα Μπαµπανιώτης Γιάννης Μπογκντάνι Ντορίνα Σαµαρά Βαλέρια 4 η Οµάδα Χρηστίδη Αγγελική Μιχελάκου ήµητρα Σκοπελίτη Μαριλή Μπαµπάκου Ειρήνη Τσελνίκου Σίσυ Κατής Ιάσων Οι µαθητές της 2 ης οµάδας, σχέδιο της Κωνσταντίνας Κουρούση 3

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Η ζωγραφική του δρόµου (γκράφιτι) ως τρόπος έκφρασης των νέων Ασπρόµαυρο γκράφιτι στο Γκάζι της Αθήνας ΤΟ ΓΚΡΑΦΙΤΙ (GRAFFITI) Γκράφιτι είναι η αναγραφή κειµένων, όπως συνθήµατα, µηνύµατα, µεµονωµένες λέξεις και υπογραφές ή ζωγραφική σε επιφάνειες που βρίσκονται σε δηµόσιους χώρους (για παράδειγµα σε τοίχους πολυκατοικιών). Είναι ένα παγκόσµιο φαινόµενο και πρωτοεµφανίστηκε την ίδια περίοδο και στα ίδια µέρη που αναπτύχθηκε το µουσικό κίνηµα του «χιπ χοπ», από τον ίδιο καταπιεσµένο κόσµο. Γι αυτό πολλοί θεωρούν ότι αποτελεί µέρος της κουλτούρας «χιπ χοπ». Η περίοδος 1971-1974 αναφέρεται ως µία «πρωτοποριακή εποχή», κατά την οποία τα γκράφιτι επιβλήθηκαν σαν ένα κύµα, υπέβαλαν µορφές και απέκτησαν µεγάλη δηµοτικότητα. Σύντοµα, µετά από τη µετανάστευση του φαινοµένου στη Νέα Υόρκη, το Μπρονξ (Μανχάταν) παρήγαγε έναν από τους πρώτους καλλιτέχνες γκράφιτι, για να κερδίσει την προσοχή των µέσων στη Νέα Υόρκη. Ο «TAKI 183» ήταν ένας Ελληνοαµερικάνος από την Ουάσιγκτον που χρησιµοποίησε ένα µίγµα του ονόµατός του Dimitris, TAKI, και τον αριθµό της οδού του, 183rd ως tag. Λόγω του παράξενου ονόµατος και του αριθµού, οι άνθρωποι άρχισαν να παίρνουν το µήνυµά του, και να µιµούνται γράφοντας στους τοίχους «Mary 122», «George 21» κτλ. Αυτό καταγράφηκε σε ένα άρθρο του 1971 στους New York Times µε τον τίτλο «Taki 183» και έτσι ο «TAKI 183» έγινε ο πρώτος που αναγνωρίστηκε από την κοινωνία έξω από την υποοµάδα των νέων οπαδών του γκράφιτι. 4

Γκράφιτι στον τοίχο του 5 ου Γυµνασίου Ηρακλείου Αττικής Είδη γκράφιτι H θεµατολογία του γκράφιτι είναι πολύ πλούσια και συνεχώς επινοούνται καινούργιες µορφές του. Μερικά από τα είδη γκράφιτι που συναντούµε σήµερα συχνότερα είναι: 1. Πολύχρωµες λέξεις ή φράσεις σε εξωτερικούς τοίχους και σε εγκαταλειµµένους χώρους, µάντρες, παλιά εργοστάσια και γενικότερα δηµόσιους χώρους. Όταν γίνονται σε προσωπικό χώρο, που το βλέπουν ελάχιστοι, δεν θεωρείται γκράφιτι. 2. Συνθήµατα (πολιτικά, ποδοσφαιρικά κ. ά.). 3. Ζωγραφική (φαινόµενο προερχόµενο από την Αφρική). 4. ιαµαρτυρία για την υφιστάµενη κατάσταση (για παράδειγµα στην Βόρεια Ιρλανδία οι τοιχογραφίες που απαθανατίζουν νεκρούς και θέµατα από τις συγκρούσεις µε τους Βρετανούς ή στην Παλαιστίνη µε τις απεικονίσεις των θυµάτων του απελευθερωτικού τους αγώνα). 5. Σε εσωτερικούς τοίχους και επιφάνειες (συνήθως µικρού µεγέθους), π.χ. τουαλέτες, σκοπιές και θρανία. 6. Αυτοσχέδια ποιήµατα και σύντοµες έξυπνες φράσεις. 7. Με στένσιλ, δηλαδή φτιαγµένα µε τη βοήθεια κοµµένου χαρτιού και ψεκασµένα µε σπρέυ κ. ά. 5

Tα «tags» στα γκράφιτι Το «tag» (στα ελληνικά «ταγκιά») είναι η υπογραφή που γίνεται, από τον καλλιτέχνη ενός γκράφιτι. Σε ένα γκράφιτι η υπογραφή είναι µικρή, βρίσκεται είτε µέσα στην ζωγραφιά είτε κάτω, σε µια άκρη (δεν γίνεται να είναι πιο µεγάλο το «tag» από το γκράφιτι). Tα «characters» Τα «characters» (από την ελληνική λέξη «χαρακτήρας») είναι οι «χαρακτηριστικοί» τύποι που απεικονίζονται πάνω στα γκράφιτι. Συνήθως απεικονίζουν το πρόσωπο αυτού που κάνει το γκράφιτι σε στυλ κωµικής µορφής ή καρικατούρας (comic). Τις περισσότερες φορές έχουν τονισµένα χαρακτηριστικά, οργισµένο ύφος, και εικονίζονται µε όλα τα αξεσουάρ της νεανικής κουλτούρας, όπως καπέλα φορεµένα ανάποδα, σκέιµπορντς κ.ά. 6

Από το «graffito» στο σύγχρονο ελληνικό γκράφιτι Το «graffito» στο χώρο της αρχαιολογίας είναι ένα σηµάδι ή µια ηθεληµένη εγχάραξη που έγινε σε µια µεγάλη επιφάνεια, π.χ. σε ένα τοίχο. Τα σηµάδια µπορεί να σχηµάτιζαν εικόνα ή γραφή. Ήταν κάτι σαν µια επέµβαση σε έναν δηµόσιο χώρο ή σε ένα µνηµείο και έγιναν µε σκοπό να υποδείξει κάποιος ένα µήνυµα ή να δηλώσει την παρουσία του. Έχει µια αναλογία µε το σύγχρονο γκράφιτι. Από τις εγχαράξεις αυτές πολλές φορές οι αρχαιολόγοι αντλούν πολύτιµες πληροφορίες. Τέτοια σηµάδια, εικόνες και γραφές έχουν βρεθεί σε πολλούς αρχαιολογικούς χώρους και χρονολογούνται από την προϊστορική εποχή έως πρόσφατα. Πολλοί πιστεύουν πως το σύγχρονο ελληνικό γκράφιτι ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη το 1987 και συνδέθηκε άµεσα µε τα πρώτα ελληνικά µουσικά συγκροτήµατα µουσικής «χιπ χοπ» (FFC, TXC κ.ά) και γενικότερα τη νεανική κουλτούρα. Τα γκράφιτι ακολούθησαν διάφορα στυλ που ονοµάστηκαν free style, flow, bubble style, simple style, wild και demi wild style κ.ά. Το σύγχρονο ελληνικό γκράφιτι έχει να επιδείξει πολύ αξιόλογα έργα σε πολλούς τοίχους των πόλεών µας. Τα γκράφιτι στους δρόµους της Αθήνας προκάλεσαν το ενδιαφέρον της µεγάλης Αµερικάνικης εφηµερίδας New York Times, που φιλοξένησαν τον Απρίλη του 2014 ένα εκτενές αφιέρωµα µε πρωταγωνιστές τους πιο γνωστούς Έλληνες «γκραφιτάδες». Ανάλογη δηµοσίευση έχει γίνει και στην Βρετανική εφηµερίδα Guardian. Γκράφιτι σε τοίχους πολυκατοικίας στην Αθήνα, φωτογραφία εφηµερίδας New York Times 7

Ένας σύγχρονος Έλληνας ζωγράφος πρώην «γκραφιτάς» Ο ζωγράφος Στέλιος Φαϊτάκης ζει στην Αθήνα και ξεκίνησε να ασχολείται µε τη τέχνη του γκράφιτι το 1994 ζωγραφίζοντας φιγούρες στους δρόµους της πόλης. Σπούδασε στη σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και αποφάσισε να ξεκινήσει µια ιδιότυπη µορφή street art και ζωγραφικής, η οποία χρησιµοποιεί την τεχνοτροπία της Βυζαντινής Εικονογραφίας, σε παραστάσεις που είναι κάθε άλλο παρά συνηθισµένες. Θέµατα όπως η αγάπη, ο θάνατος, η ζωή, οι σχέσεις, η βία, η εξουσία, ο πόνος, η φύση και η σύγχρονη ζωή που απεικονίζονται στα έργα του µε αυτή την τεχνοτροπία γίνονται επιβλητικά και σε καθηλώνουν. Τα έργα του παρουσιάζονται σε διάφορες εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τοιχογραφία - γκράφιτι του Στέλιου Φαϊτάκη 8

Ζωγραφική του τοίχου από µεγάλους ζωγράφους, πρόδροµους των σύγχρονων γκράφιτι Αναζητώντας τους πρόδροµους του σύγχρονου γκράφιτι ανάµεσα στους µεγάλους ζωγράφους συναντάµε την πιο χαρακτηριστική περίπτωση, τον µεγάλο Μεξικανό ζωγράφο Ντιέγκο Ριβέρα. Ο Ριβέρα γεννήθηκε στις 8 εκεµβρίου του 1886 στην πόλη Guanajuato του Μεξικού. Οι τοιχογραφίες του διηγούνταν ιστορίες µε θέµατα από την µεξικάνικη ιστορία και κοινωνία. Χρησιµοποιούσε τολµηρά, ζωηρά χρώµατα και µεγάλες επίπεδες, απλοποιηµένες φιγούρες µε επιρροές από την τέχνη των Αζτέκων. Το ζωγραφικό έργο του Ριβέρα έχει έντονο πολιτικό χαρακτήρα, επειδή τον ενδιέφερε να απεικονίζει απλούς ανθρώπους της χώρας του µε τα προβλήµατά τους και τη φτώχεια τους, στα οποία θεωρούσε ότι δίνει λύση ο πολιτικός αγώνας. Τοιχογραφία του Ντιέγκο Ριβέρα 9

Η γνώµη των µαθητών της Βιωµατικής ράσης για τα γκράφιτι στους τοίχους της πόλης Το γκράφιτι για µας είναι µοντέρνα ζωγραφική δρόµου µε πολλή φαντασία. Οι καλλιτέχνες γκράφιτι είναι συχνά ισάξιοι αυτών που τα έργα τους παρουσιάζονται σε µεγάλες εκθέσεις, γι' αυτό και πιστεύουµε πως τους αξίζει η ίδια αναγνώριση. Υπάρχουν γκράφιτι, ιδιαίτερα στο κέντρο της πόλης, που είναι τόσο εντυπωσιακά, ώστε πολλές φορές γίνονται σηµείο αναφοράς: κανονίζουµε ραντεβού «έξω απ το σταθµό του τρένου µπροστά στο ασπρόµαυρο γκράφιτι» ή δίνουµε σε κάποιον οδηγίες λέγοντας, «στρίβετε αριστερά στη γωνία µε το γκράφιτι που δείχνει ένα κορίτσι να πετά»! Εκτός αυτού, όµως, το γκράφιτι είναι και µια διέξοδος από τη δύσκολη καθηµερινότητα, τόσο για εκείνους που δηµιουργούν τα έργα, όσο και για εµάς που τα θαυµάζουµε. Βρωµίζει το γκράφιτι την πόλη; Είναι αλήθεια πως πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες µπορούν να βρωµίσουν την πόλη. Μια απ' αυτές είναι και το γκράφιτι, όταν γίνεται χωρίς σχεδιασµό και χωρίς σεβασµό προς τους συµπολίτες µας και τη δηµόσια ή ιδιωτική περιουσία. Οι βαµµένοι µε σπρέι συρµοί του τρένου, όπου ο επιβάτης εµποδίζεται να δει από το παράθυρο και τους οποίους οι τουρίστες θεωρούν δείγµα παραµέλησης των δηµόσιων συγκοινωνιών, δεν είναι το ίδιο µε την κάλυψη του πλαϊνού, µουντού τοίχου µιας πολυκατοικίας, η οποία πιθανόν ζητήθηκε να γίνει από τους ίδιους τους ενοίκους. Το αλόγιστο γέµισµα των τοίχων ενός όµορφου νεοκλασικού κτιρίου µε µαύρες υπογραφές «γκραφιτάδων» ασχηµαίνει την πόλη µας, σε αντίθεση µε µια πολύχρωµη ζωγραφιά σε τοίχο παιδικής χαράς µιας υποβαθµισµένης συνοικίας. Όπως για τόσα άλλα, έτσι και για το γκράφιτι, εξαρτάται από τον τρόπο µε τον οποίο το χρησιµοποιούν οι νέοι, την κοινωνική τους παιδεία, αλλά και την ανοχή του κράτους στην παραβατικότητα. 10

Γκράφιτι στους τοίχους της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΑΣ Για να κατανοήσουµε καλύτερα την ανάγκη που κάνει τους νέους να εκφράζονται µε κάθε είδους γκράφιτι, κάναµε µια στατιστική έρευνα, στην οποία συµµετείχαν και απάντησαν σχεδόν όλοι οι µαθητές του σχολείου µας µε τη βοήθεια του επιβλέποντα καθηγητή και βάσει του παρακάτω ερωτηµατολογίου: 11

ΤΑΞΗ: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΓΚΡΑΦΙΤΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΗΜΟΣΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ 1. Έχετε γράψει στους τοίχους του σχολείου µας; (Αν απαντήσατε ναι:) Α.. Πόσες φορές έγινε αυτό; 2. Mε ποιο υλικό (στυλό, µαρκαδόρος, σπρέυ ή άλλο); 3. Έχετε γράψει σε άλλους δηµόσιους χώρους; (Αν απαντήσατε ναι:) Α.. Πόσες φορές έγινε αυτό; Β. Mε ποιο υλικό; 4. Σας αρέσουν τα πολύχρωµα γκράφιτι µε σπρέυ στους τοίχους της πόλης; 5. Γνωρίζετε νέους που κάνουν γκράφιτι µε σπρέυ; 6. Σας ενοχλεί ότι στους τοίχους υπάρχουν γραµµένα διάφορα; Αν απαντήσατε ναι, τι σας ενοχλεί ποιο πολύ; 7. Tι νοµίζετε ότι θέλουν κυρίως να εκφράσουν οι νέοι όταν γράφουν ή κάνουν γκράφιτι στους δηµόσιους τοίχους; Για να είναι τα αποτελέσµατα της έρευνας όσο γίνεται εγκυρότερα οι µαθητές απάντησαν ανώνυµα, χωρίς το φόβο να εκτεθούν αν αποκαλυφθούν οι ενέργειές τους που έχουν να κάνουν, ίσως, µε το βρώµισµα του σχολείου. Τα συµπεράσµατα της έρευνας µεταξύ των µαθητών του σχολείου µας 1. Τα περισσότερα παιδιά έχουν γράψει µία ή περισσότερες φορές στους τοίχους του σχολείου µας. Αυτό γίνεται κυρίως µε µαρκαδόρους. 2. Σε δηµόσιους χώρους γράφουν τα περισσότερα παιδιά, και µάλιστα πολλές φορές,. Αυτό γίνεται µε διάφορα υλικά και κυρίως µε σπρέυ. 3. Στη µεγάλη πλειοψηφία των µαθητών αρέσουν τα πολύχρωµα γκράφιτι που συναντούµε στους δρόµους της πόλης. Ελάχιστα (4 %) τα απορρίπτουν τελείως. 4. Οι περισσότεροι γνωρίζουν «γκραφιτάδες» και φαίνεται πως θαυµάζουν τα έργα τους, και γι αυτό, ίσως, πολλοί τους µιµούνται. 5. Στους περισσότερους µαθητές δεν αρέσουν τα άσχηµα γκράφιτι, τα υβριστικά και τα µουτζουρωµένα. 6. Οι νέοι, κατά τους µαθητές του σχολείου µας, εκφράζουν µε τα γκράφιτι κυρίως συναισθήµατα και τις οπαδικές ποδοσφαιρικές προτιµήσεις τους. 12

Αναλυτικά οι απαντήσεις των µαθητών: Έχετε γράψει στους τοίχους του σχολείου μας; Πολλές φορές 4% Συνεχώς 17% Όχι 17% Λίγες φορές 29% Μία φορά 33% 13

Με ποιo υλικό; Στυλό 16% Διάφορα 36% Μαρκαδόρος 16% Άλλο 0% Σπρέυ 32% 14

Tι σας ενοχλεί από όσα υπάρχουν γραμμένα στους τοίχους; Όταν δεν είναι στους σωστούς χώρους 13% Όταν είναι κοντά στο σπίτι μου 3% Κάτι άλλο που με ενοχλεί 8% Όλα 5% Κανένα 20% Μουτζουρωμένα 18% Κακόγουστα 15% Υβριστικά 18% _ Τα κείµενα της εργασίας ανήκουν στους µαθητές της Α τάξης «Βιωµατικής ράσης» και τοποθετήθηκαν σε αφηγηµατική σειρά από τον υπεύθυνο καθηγητή, που τράβηξε και τις φωτογραφίες από τους δρόµους της Αθήνας. Οι στατικές απεικονίσεις έγιναν από τους µαθητές της 3ης Οµάδας. Τα σκίτσα της σελίδας 6 σχεδίασαν οι µαθητές Κώστας Ηλιόπουλος (1 ο ) και Μάριος Βαµβάτσικος (2 ο και 3 ο ) και της σελίδας 9 η Κωνσταντίνα Κουρούση. Το σχέδιο της 1 ης σελίδας είναι της µαθήτριας της Γ τάξης Βάσως Μαντζακοπούλου. Τα έργα των ζωγράφων Ριβέρα και Φαϊτάκη προέρχονται από το διαδίκτυο. Η εργασία ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2014. 15

16

17