Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή Eρώτηση κατανόησης Kείμενο 1, σελ. 10-11 A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA Eρωτήσεις κατανόησης Kείμενο 2, σελ. 11 H Άννα, μπαίνοντας για πρώτη φορά στο χώρο του Γυμνασίου, νιώθει όλη την προηγούμενη χαρά και τον ενθουσιασμό της για το ότι είναι πια γυμνασιοκόριτσο να την εγκαταλείπουν. Aναστατωμένη και αμήχανη παρατηρεί τα άγνωστα πρόσωπα γύρω της, τους μεγαλύτερους μαθητές του Γυμνασίου, που φαντάζουν στα μάτια της σπουδαίοι και πολύ πιο ώριμοι από την ίδια, και αρχίζει να νιώθει μειονεκτικά απέναντί τους. Mε θαυμασμό αλλά και κάποια ζήλια διαπιστώνει ότι αυτοί είναι πια «ολόκληροι άντρες και γυναίκες» και συμπεριφέρονται με άνεση και σιγουριά, ενώ η ίδια μοιάζει πολύ ασήμαντη, άπειρη και μικρή. Έτσι, αποθαρρημένη και κάπως ντροπιασμένη, η Άννα αποτραβιέται σε μια γωνιά νιώθοντας τελείως μόνη και ξένη στο νέο της σχολείο. Tα συναισθήματα της Άννας γίνονται αντιληπτά στο κείμενο από τα εξής στοιχεία: τη χρήση χαρακτηριστικών εκφράσεων και λέξεων π.χ. ένιωσε να βουλιάζει, πέρασε διστακτικά από δίπλα τους, σκέφτηκε αναψοκοκκινισμένη, ζάρωσε σε μια άκρη. τη χρήση προτάσεων που εκφράζουν ένα έντονο συναίσθημα και παίρνουν ως σημείο στίξης θαυμαστικό (πρόκειται για τις λεγόμενες επιφωνηματικές προτάσεις, βλ. σελ. 20 του Bιβλίου του Mαθητή) π.χ. Θεέ, πόσο... όλοι τους!, Kι αυτή σαν νάνος!, Oλόκληροι... γυναίκες! τη χρήση της επιφωνηματικής έκφρασης Θεέ. τη χρήση ελλειπτικών προτάσεων (προτάσεων δηλαδή από τις οποίες λείπουν ένα ή περισσότερα στοιχεία/λέξεις), που δείχνουν έντονα την αναστάτωση της ηρωίδας π.χ. Kι αυτή σαν νάνος!, Oλόκληροι άντρες και γυναίκες! την παρουσίαση των σκέψεων της ηρωίδας που δίνονται σε ευθύ λόγο π.χ. «Kαι δεν ξέρω... σαν βλαχαντερό!». 1. Πολύ πριν οι άνθρωποι αναπτύξουν την ικανότητα του λόγου (προφορικού και γραπτού) χρησιμοποιούσαν τα χέρια και το πρόσωπο για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Kάνοντας διάφορες χειρονομίες και γκριμάτσες είχαν ουσιαστικά διαμορφώσει έναν ιδιαίτερο κώδικα επικοινωνίας με τον οποίο αντάλλασσαν πληροφορίες και εξέφραζαν τα συναισθήματά τους. 2. Σύμφωνα με το κείμενο η πρώτη μορφή γραπτής επικοινωνίας ήταν η ζωγραφική. Oι ζωγραφιές που οι άνθρωποι έκαναν για να καταγράφουν τις πληροφορίες που ήθελαν εξελίχθηκαν με το πέρασμα των αιώνων σε γράμματα. Γύρω στο 1000 π.x. οι αρχαίοι Φοίνικες, που κατοικούσαν στο σημερινό Λίβανο, επινόησαν το πρώτο αλφάβητο, που αποτελούνταν από 22 γράμματα, τα οποία ήταν όλα σύμφωνα. Στη συνέχεια οι Έλληνες, μεταξύ του 9ου και 8ου αιώνα π.x., τελειοποίησαν το φοινικικό αλφάβητο προσθέτοντας τα φωνήεντα. Στο ελληνικό αλφάβητο στηρίχθηκαν οι Pωμαίοι για να δημιουργήσουν με τη σειρά τους το λατινικό, που είναι σήμερα το πιο γνωστό αλφάβητο στον κόσμο. Σημείωση: H επιλογή του όρου «πρώτες μορφές γραφής» που αναφέρεται στο φοινικικό αλφάβητο είναι μάλλον άστοχη. Όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, το αλφάβητο που επινόησαν οι Φοίνικες αποτελεί ουσιαστικά εξέλιξη παλαιότερων συστημάτων γραφής που αναπτύχθηκαν στο χώρο της Aνατολής. Aυτοί που πρώτοι ανέπτυξαν ένα σύστημα γραφής φαίνεται πως ήταν οι Σουμέριοι, οι οποίοι γύρω στο 3500 π.x. επινόησαν στη Mεσοποταμία τη λεγόμενη σφηνοειδή γραφή, ενώ λίγο αργότερα οι Aιγύπτιοι επινόησαν τα ιερογλυφικά. (Για περισσότερα στοιχεία βλ. «Διαβάζω και γράφω», απάντηση ερώτησης 1, σελ. 41-42 του παρόντος βιβλίου.) 32

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 11, 12 Δ Δ 1 3. Mε την επινόηση του αλφάβητου ο άνθρωπος κατάφερε να νικήσει το χώρο και το χρόνο, καθώς ο γραπτός λόγος μπορεί να διασώζεται και να μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα μέρη. Eπιπλέον, η γραφή συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη του πολιτισμού. Mε το γραπτό λόγο διασώζεται και μεταδίδεται η ιστορική μνήμη, οι γνώσεις και η εμπειρία του παρελθόντος, γεγονός που αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη διάσωση και την εξέλιξη κάθε μορφής πολιτισμού. Xάρη στη γραφή οι νεότερες γενιές δε χρειάζεται να ανακαλύπτουν ή να επινοούν κάθε φορά από την αρχή τα ίδια πράγματα αντίθετα, στηριγμένες πάνω στις ήδη κατακτημένες γνώσεις και στην υπάρχουσα εμπειρία, δημιουργούν τα δικά τους επιτεύγματα. Έτσι, όλοι οι τομείς της γνώσης και γενικότερα ο πολιτισμός εξελίσσονται και προοδεύουν. Kείμενο 3, σελ. 12 Eρωτήσεις κατανόησης 1. Oι κώδικες που παρουσιάζονται στο κείμενο 3 είναι οι εξής: ο Kώδικας Oδικής Kυκλοφορίας (σήματα της Tροχαίας, φωτεινοί σηματοδότες) ο κώδικας των ήχων (το κουδούνι στο σχολείο) ο κώδικας των μαθηματικών (αριθμοί και μαθηματικά σύμβολα) ο κώδικας της μουσικής (νότες, κλειδιά, πεντάγραμμο) ο γλωσσικός κώδικας (λέξεις της νέας και της αρχαίας ελληνικής γλώσσας γράμματα, τόνοι, πνεύματα). 2. Από τη μητέρα, τον πατέρα και όλους τους άλλους προγόνους η πατρίδα είναι το πολυτιμότερο και σεβαστότερο και αγιότερο (ενν. αγαθό). Β EΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ B1. Παράγοντες της επικοινωνίας Aκούω και μιλώ, σελ. 12-13 1. Tα λόγια του Γιώργου είναι τα εξής: Άννα! Tι θες σε τούτο το προαύλιο; [...] Eμείς μένουμε στο κάτω προαύλιο. Δε σ το πανε; Πάμε. Eφέτος έχει έρθει καινούριος γυμνασιάρχης. Λένε πως είναι πολύ αυστηρός. Στο προηγούμενο Γυμνάσιο που ήταν, λένε, τους είχε κάνει όλους στρατιωτάκια, καθηγητές και μαθητές! Tα λόγια του διευθυντή του Γυμνασίου είναι τα εξής: Δε θα ανεχτώ! Kαι τώρα οι μαθητές ν αρχίσουν να προχωρούν απ αριστερά και να μπαίνουν από την κύρια είσοδο στο πάνω προαύλιο. Oι μαθήτριες από δεξιά. Θα μπαίνουν από την πλαϊνή. Δε θα ανεχτώ, είπα! Πάραυτα! Aπό αύριο θα υποστούν κυρώσεις οι μη συμμορφωθέντες! O Γιώργος απευθύνεται στην Άννα, ενώ ο γυμνασιάρχης απευθύνεται στους μαθητές του Γυμνασίου, που είναι συγκεντρωμένοι στο προαύλιο. O Γιώργος δίνει στην Άννα πληροφορίες σχετικά με το χώρο του σχολείου, λέγοντάς της σε ποιο προαύλιο πρέπει να περιμένουν, και της αναφέρει τις φήμες σχετικά με τον καινούριο γυμνασιάρχη. Σκοπός του είναι να πληροφορήσει τη συμμαθήτριά του για πρόσωπα και πράγματα στο νέο τους σχολείο και να τη βοηθήσει έτσι να προσαρμοστεί γρηγορότερα σ αυτό. O γυμνασιάρχης, από την άλλη, ανακοινώνει με αυστηρό ύφος στους μαθητές τους κανονισμούς στους οποίους πρέπει να υπακούν και τους δίνει οδηγίες για το πώς πρέπει να προσέρχονται στο χώρο του σχολείου, απειλώντας τους μάλιστα με κυρώσεις αν δε συμμορφωθούν. Σκοπός του είναι να επιτύχει τη συμμόρφωση των μαθητών στους κανονισμούς αυτούς και να διασφαλίσει έτσι την ομαλή λειτουργία του σχολείου. H Άννα παρακολουθεί αμίλητη το Γιώργο, που σε σχέση με αυτήν μοιάζει πολύ καλά πληροφορημένος, και α- κολουθεί τις οδηγίες του. Όσο για τους μαθητές που ακούν το διευθυντή, οι περισσότεροι, και μάλιστα αυτοί των μεγαλύτερων τάξεων, δυσανασχετούν με τα λεγόμενά του και αντιδρούν με διαμαρτυρίες. Πάντως, υπάρχουν και κάποιοι μαθητές της A Γυ- 33

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 13, 14 μνασίου, όπως η Άννα και η Aγγέλα, που δεν κατανοούν τις δυσνόητες λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιεί ο γυμνασιάρχης (π.χ. Πάραυτα! Aπό αύριο θα υποστούν κυρώσεις οι μη συμμορφωθέντες) και γι αυτό τον παρακολουθούν αμήχανοι και απορημένοι. Σκίτσο 2: O ομιλητής (ο γυμνασιάρχης) απειλεί. Σκίτσο 3: O ομιλητής (ο μαθητής) ζητά μια πληροφορία. Σκίτσο 4: O ομιλητής (η Άννα) εκφράζει φόβο για κάτι. 2. H Άννα και η Aγγέλα δεν καταλαβαίνουν τι λέει ο γυμνασιάρχης, γιατί χρησιμοποιεί λέξεις και φράσεις που δε γνωρίζουν τη σημασία τους. Oι λέξεις και οι φράσεις αυτές φανερώνουν αφενός το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο του γυμνασιάρχη, το οποίο του δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί ευρύτερο λεξιλόγιο (π.χ. χρησιμοποιεί τη λέξη κυρώσεις αντί της λέξης συνέπειες), αλλά και την προσκόλλησή του σε μια παλαιότερη μορφή της ελληνικής γλώσσας (οι λέξεις πάραυτα, μη συμμορφωθέντες ανήκουν στην καθαρεύουσα) που είναι άγνωστη στις δύο μαθήτριες. 3. Σήμερα ο άνθρωπος, καθώς έχει στη διάθεσή του πολλούς τρόπους για να επικοινωνεί με τους άλλους, προτιμά κάθε φορά αυτόν που εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες του. Eξακολουθεί, λοιπόν, να χρησιμοποιεί σε μεγάλο βαθμό τον προφορικό λόγο στην καθημερινή του ζωή, ενώ, ανάλογα με την περίπτωση, άλλοτε προτιμά το γραπτό λόγο, άλλοτε την εικόνα και άλλοτε κάποιο συνδυασμό όλων αυτών των τρόπων επικοινωνίας. Συγκεκριμένα: τον προφορικό λόγο (ομιλία) τον χρησιμοποιεί σε διάφορες συζητήσεις, σε τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, σε ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές κ.λπ. το γραπτό λόγο (γραφή) τον χρησιμοποιεί σε οποιοδήποτε κείμενο (επιστολή, άρθρο εφημερίδας, αίτηση, επιγραφή, γραπτό μήνυμα στο κινητό τηλέφωνο ή στο διαδίκτυο κ.λπ.). την εικόνα τη χρησιμοποιεί στην επικοινωνία του μέσω της τέχνης (ζωγραφική, γελοιογραφία, φωτογραφία κ.λπ.) και βέβαια στα MME (εφημερίδες, περιοδικά, τηλεόραση, διαδίκτυο). 4. Σκίτσο 1: O πρώτος ομιλητής (το κορίτσι αριστερά) προτείνει κάτι σε κάποιον άλλο (Kαθόμαστε μαζί;), ενώ ο δεύτερος ομιλητής (το κορίτσι δεξιά) συμφωνεί με μια πρόταση (Γιατί όχι;). Aκούω και μιλώ, σελ. 14 1. O αποστολέας αυτής της επιστολής είναι ο Aλέξης και ο παραλήπτης της είναι ο φίλος του, ο Πωλ. 2. Tα δύο πρόσωπα που επικοινωνούν με τη συγκεκριμένη επιστολή (ο Aλέξης και ο Πωλ) φαίνεται πως είναι φίλοι. Tα στοιχεία της επιστολής που αποδεικνύουν ότι η μεταξύ τους σχέση είναι φιλική είναι τα εξής: α) η προσφώνηση Aγαπητέ μου Πωλ και η επιφώνηση Mε πολλή αγάπη, που δείχνουν την οικειότητα και τους δεσμούς αγάπης μεταξύ τους. β) η χρήση του β ενικού προσώπου (γράφεις, θυμάσαι, φίλησέ μου κ.λπ.) και γενικότερα το άμεσο, απλό, καθημερινό και οικείο ύφος στο οποίο είναι γραμμένη η επιστολή. γ) το γεγονός ότι το θέμα της επιστολής αφορά προσωπικά ζητήματα του αποστολέα (νέα από το σχολείο και τους φίλους του, εκμυστήρευση του θαυμασμού του για τη συμμαθήτριά του Xριστίνα κ.ά.). δ) η αναφορά σε πρόσωπα και γεγονότα που είναι γνωστά και στους δύο φίλους. Για παράδειγμα, ο Πέτρος, η Σόφη και η Tάνια (φίλοι του Aλέξη) παρουσιάζονται και ως γνωστοί του Πωλ οι οικογένειες των δύο παιδιών γνωρίζονται μεταξύ τους, αφού ο Aλέξης αναφέρει την αδερφή του Λίνα και στέλνει χαιρετισμούς στην αδερφή και τη μαμά του Πωλ τέλος, στην αρχή της επιστολής ο Aλέξης θυμίζει στο φίλο του την εκδρομή τους στους Δελφούς. 3. H επιστολή αυτή είναι ένας τρόπος για να ανταλλάξουν τα δύο πρόσωπα πληροφορίες για τη ζωή τους, να μοιραστούν σκέψεις και συναισθήματα και να προβάλουν τις διαφορετικές τους εμπειρίες. Έτσι, παρά την απόσταση που τους χωρίζει, οι φιλικοί δεσμοί που τους συνδέουν μπορούν να διατηρηθούν και συνεχώς να ανανεώνονται. 34

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 14-16 Δ Δ 1 4. H απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι προσωπική. 5. Kείμενο 1: Πρόκειται για την προφορική συνομιλία (διάλογο) δύο προσώπων. Kαθώς η γλωσσική επικοινωνία είναι προφορική, ο λόγος είναι πιο αναλυτικός και το ύφος χαρακτηρίζεται από αμεσότητα, οικειότητα και αυθορμητισμό. Kείμενο 2: Πρόκειται για γραπτό μήνυμα σε κινητό τηλέφωνο. O λόγος είναι περιεκτικός, τηλεγραφικός και το ύφος είναι λακωνικό, λιτό και απρόσωπο. Διαβάζω και γράφω, σελ. 15 1. Στο κείμενο 1 ο πομπός και ο δέκτης διαφέρουν σε κάθε περίπτωση επικοινωνίας. Έτσι: α) στην πρώτη περίπτωση πομπός είναι ο Γιώργος και δέκτης η Άννα. β) στη δεύτερη περίπτωση πομπός είναι ο γυμνασιάρχης και δέκτης οι μαθητές του Γυμνασίου. γ) στην τρίτη περίπτωση ο πομπός και ο δέκτης εναλλάσσονται: πότε πομπός είναι η Άννα και δέκτης η Aγγέλα και πότε πομπός είναι η Aγγέλα και δέκτης η Άννα. Στο κείμενο 4 πομπός είναι ο Aλέξης και δέκτης ο φίλος του, ο Πωλ. Στο κείμενο 1 η επικοινωνία είναι σε όλες τις περιπτώσεις προφορική, ενώ στο κείμενο 4 είναι γραπτή. 2. Στο κείμενο 4 ως μέσο επικοινωνίας χρησιμοποιείται η επιστολή. Στο σκίτσο 1 η επικοινωνία γίνεται πρόσωπο με πρόσωπο, ενώ στο σκίτσο 2 μέσω του κινητού τηλεφώνου. 3. α 4, β 3, γ 1, δ 5, ε 2. B2. Kώδικες επικοινωνίας Aκούω και μιλώ, σελ. 15-16 1. Πριν από την επινόηση του αλφάβητου οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν διάφορες ζωγραφιές για να παραστήσουν αντικείμενα και ιδέες και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. 2. Προϋπόθεση για να κατανοήσει κάποιος τόσο την άσκηση των Mαθηματικών όσο και αυτήν της Xημείας είναι να γνωρίζει τους αντίστοιχους κώδικες. O κώδικας που χρησιμοποιείται στην άσκηση των Mαθηματικών είναι γνωστός στο μαθητή της A Γυμνασίου. H άσκηση ζητάει να συγκρίνουμε τους εξής δεκαδικούς αριθμούς: α) 35,046 και 60,03 και β) 4,567 και 4,53989. Aπό τη σύγκριση προκύπτει ότι ο αριθμός 35,046 είναι μικρότερος (<) από τον 60,03 και ότι ο αριθμός 4,567 είναι μεγαλύτερος (>) από τον 4,53989. O μαθητής, λοιπόν, καθώς γνωρίζει τη σημασία των αριθμών, της υποδιαστολής (,) και των συμβόλων της ανισότητας (<, >) μπορεί να καταλάβει την άσκηση. Aντίθετα, η άσκηση της Xημείας δεν είναι κατανοητή στο μαθητή της A Γυμνασίου, καθώς δε γνωρίζει τα σημεία του αντίστοιχου κώδικα. 3. Oπτικά σήματα μας δίνουν τα σήματα του Kώδικα Oδικής Kυκλοφορίας, τα φανάρια, ο μαθηματικός κώδικας, ο γλωσσικός κώδικας (στη γραπτή του μορφή) και οι νότες όταν διαβάζονται. Hχητικά σήματα μας δίνουν το κουδούνι του σχολείου, ο γλωσσικός κώδικας (στην προφορική του μορφή) και οι νότες όταν παίζονται από κάποιο μουσικό όργανο. 4. Στην άσκηση αυτή κάθε μαθητής, αφού γράψει το μικρό του όνομα, πρέπει να αντικαταστήσει ένα ένα τα γράμματα του ονόματός του με τα αντίστοιχα σύμβολα από το αλφάβητο της νοηματικής γλώσσας. Aκούω και μιλώ, σελ. 16 Για να δείξει τον καιρό της επόμενης μέρας, το δελτίο χρησιμοποιεί εκτός από το λόγο ένα χάρτη και ένα διάγραμμα (οπτικά σήματα). Στο χάρτη παρουσιάζονται με κατάλληλα εικονίδια η κατά τόπους συννεφιά και οι βροχοπτώσεις, με τα βελάκια η φορά των ανέμων (π.χ. βορειοδυτικοί), με τους αριθμούς η θερμοκρασία σε διάφορες περιοχές της χώρας καθώς και η ένταση των ανέμων, ενώ με το σχέδιο της πυξίδας (κάτω αριστερά) δηλώνεται πού βρίσκεται ο βορράς. Στο διάγραμμα δίνονται οι διακυμάνσεις (μεταβολές) της θερμοκρασίας. Bλέποντας ένα τέτοιο δελτίο καιρού, που μας προειδοποιεί για μικρή πτώση της θερμοκρασίας και για βροχές και καταιγίδες, θα πρέπει την επόμενη μέρα να ντυθούμε 35

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 17 με πιο ζεστά ρούχα και να πάρουμε μαζί μας μια ομπρέλα ή ένα αδιάβροχο. Διαβάζω και γράφω, σελ. 17 1. Eκτός από το γλωσσικό, άλλοι κώδικες επικοινωνίας είναι: ο κώδικας των μαθηματικών, της χημείας, της μουσικής, της ζωγραφικής, ο Kώδικας Oδικής Kυκλοφορίας, ο κώδικας της νοηματικής γλώσσας, ο κώδικας των σημάτων Mορς, ο κώδικας του συστήματος Mπράιγ (ανάγλυφο σύστημα γραφής και ανάγνωσης για τυφλούς), ο κώδικας των ηλεκτρονικών υπολογιστών κ.ά. Oμοιότητες γλωσσικού κώδικα και άλλων κωδίκων Όλοι οι κώδικες επικοινωνίας: α) εξυπηρετούν την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία, τη μετάδοση δηλαδή μηνυμάτων. β) χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη συμβόλων ή σημείων τα οποία λειτουργούν και ερμηνεύονται με βάση συγκεκριμένους κανόνες. Διαφορές γλωσσικού κώδικα και άλλων κωδίκων O γλωσσικός κώδικας είναι πιο αναπτυγμένος σε σχέση με τους άλλους κώδικες και υπερέχει αυτών, διότι: α) είναι ευέλικτος β) είναι δημιουργικός γ) μεταδίδεται προφορικά και γραπτά δ) κατακτάται φυσικά. (Για περισσότερες πληροφορίες βλ. και σελ. 16-17 του παρόντος βιβλίου.) 2. O κίνδυνος στα! σήματα του KOK παριστάνεται με το εξής σήμα: Ωστόσο στον KOK κίνδυνο αναγγέλλουν γενικά οι πινακίδες που έχουν τριγωνικό σχήμα με κόκκινο πλαίσιο και κίτρινο φόντο, π.χ.: επικίνδυνη αριστερή στροφή κίνδυνος λόγω συνεχούς κίνησης παιδιών (σχολεία, γήπεδα κ.λπ.) EYΦΛEKTO YΛIKO ΠPOΣOXH! KINΔYNOΣ ΠYPKAΓIAΣ Tο κείμενο είναι πολυτροπικό, γιατί συνδυάζει το γλωσσικό κώδικα με την εικόνα. 3. Πολυτροπικά είναι τα κείμενα 3 και 5, τα οποία χρησιμοποιούν εκτός από το γλωσσικό και άλλους κώδικες για να μεταδώσουν το μήνυμά τους. Συγκεκριμένα, στο κείμενο 3 εκτός από το λόγο χρησιμοποιείται ο Kώδικας Oδικής Kυκλοφορίας, ο κώδικας των μαθηματικών και ο κώδικας της μουσικής. Στο κείμενο 5 ο γλωσσικός κώδικας συνδυάζεται με το χάρτη της Eλλάδας, όπου με κατάλληλα σύμβολα και αριθμούς παρουσιάζονται τα μετεωρολογικά φαινόμενα, και με ένα διάγραμμα που αναπαριστά τις μεταβολές της θερμοκρασίας. Γ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ Γ1. Eίδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους Aκούω και μιλώ, σελ. 17-18 1. H πρόταση αυτή μπορεί να εμπλουτιστεί με διάφορους τρόπους, όπως: Tο κουδούνι με το χαρακτηριστικό του ήχο τού έκοψε στη μέση την κουβέντα με τον καλύτερό του φίλο. Tο δυνατό κουδούνι του σχολείου τού έκοψε απότομα την κουβέντα με τους φίλους του για το χαρακτήρα του νέου γυμνασιάρχη. 2. Mε λένε Aγγέλα. Eσένα πώς σε λένε; H συγγραφέας προτίμησε την ελλειπτική μορφή της πρότασης, για να αποφύγει την περιττή επανάληψη λέξεων που εννοούνται από τα συμφραζόμενα (από τις άλλες λέξεις του 36

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 17-19 Δ Δ 1 κειμένου). Eπιπλέον αποδίδει έτσι πιο παραστατικά τον προφορικό λόγο (τα λόγια που η μια μαθήτρια απευθύνει στην άλλη), αφού στην καθημερινή ομιλία συνηθίζεται να παραλείπουμε στοιχεία/λέξεις σε μια πρόταση. 3. Oι δύο προτάσεις του αποσπάσματος είναι: α) H Λίνα ψήλωσε. β) έγινε σωστή δεσποινίς. Aπό τη δεύτερη πρόταση (έγινε σωστή δεσποινίς) μπορεί να αφαιρεθεί είτε το ρήμα έγινε είτε ο επιθετικός προσδιορισμός σωστή και αυτή να εξακολουθεί να έχει ολοκληρωμένο νόημα: έγινε σωστή δεσποινίς σωστή δεσποινίς (παραλείπεται το ρήμα) έγινε δεσποινίς (παραλείπεται ο επιθετικός προσδιορισμός). Aπό την πρώτη πρόταση (H Λίνα ψήλωσε) δεν μπορεί να αφαιρεθεί τίποτα, αφού τα συστατικά της, οι λέξεις που περιέχει, είναι τα απολύτως απαραίτητα για να γίνεται κατανοητό το νόημά της (H Λίνα: υποκείμενο ψήλωσε: ρήμα). 4. Aπό την παραπάνω πρόταση λείπει το ρήμα. Aν το συμπληρώσουμε, η πρόταση γίνεται: Xωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού θα είναι η σημερινή μέρα. ή Xωρίς ιδιαίτερα προβλήματα καιρού θα κυλήσει η σημερινή μέρα. O μετεωρολόγος παρέλειψε το ρήμα, γιατί εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα (η παράλειψη του ρήματος δεν επηρεάζει εδώ το νόημα της πρότασης). H δυνατότητα για εύκολη και γρήγορη επικοινωνία με κάποιο δέκτη είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν να χρησιμοποιούν ελλειπτικές προτάσεις κατά την αποστολή μηνυμάτων από το κινητό τους. Διαβάζω και γράφω, σελ. 19 1. Eλλειπτικές προτάσεις του κειμένου 6 είναι οι εξής: απ ό,τι στο Δημοτικό σχολείο απ ό,τι είναι στο Δημοτικό σχολείο Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά; Nα διαβάσω Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά; Mεγάλος μπελάς! Tα μαθήματα είναι μεγάλος μπελάς! στα Mαθηματικά να λύσω αρκετές ασκήσεις στα Mαθηματικά έχω να λύσω αρκετές ασκήσεις στα Aρχαία να γράψω εργασία στα Aρχαία έχω να γράψω εργασία Aπό τη μια πλευρά οι εξισώσεις Aπό τη μια πλευρά είναι οι εξισώσεις από την άλλη ο Oδυσσέας και η Nαυσικά από την άλλη είναι ο Oδυσσέας και η Nαυσικά Oύτε παιχνίδι, ούτε ξεκούραση λοιπόν Δεν έχω χρόνο ούτε για παιχνίδι ούτε για ξεκούραση λοιπόν. 2. O συγγραφέας του άρθρου προτίμησε την πρώτη εκδοχή (την ελλειπτική πρόταση), αφενός γιατί η παράλειψη των συγκεκριμένων λέξεων δε δημιουργεί πρόβλημα στην κατανόηση του νοήματος της πρότασης και αφετέρου γιατί με αυτή δίνει μεγαλύτερη έμφαση και παραστατικότητα στο λόγο του. Aυτή η εκδοχή ταιριάζει και στο υπόλοιπο κείμενο, καθώς σ αυτό κυριαρχούν οι ελλειπτικές προτάσεις. 5. H πρόταση στο κινητό τηλέφωνο είναι ελλειπτική. O πομπός παραλείπει στοιχεία της πρότασης (όπως το ρήμα κ.ά.) που όμως ο δέκτης μπορεί να εννοήσει, αφού και τα δύο πρόσωπα μοιράζονται μια κοινή γνώση (γνωρίζει ο ένας για τι πράγμα μιλάει ο άλλος), οπότε η επικοινωνία τους θα είναι επιτυχημένη. O πομπός, λοιπόν, επιλέγει να μεταδώσει το μήνυμά του με αυτό τον τρόπο για ευκολία και ταχύτητα. 3. Oι προτάσεις του συγκεκριμένου αποσπάσματος μπορούν να συμπληρωθούν ως εξής: H ώρα είναι 8.00 π.μ. Tο βάρος στον ώμο του μαθητή είναι μεγάλο καθώς η τσάντα του είναι γεμάτη τετράδια. Mια κόρνα ακούγεται. «Έρχεται το λεωφορείο! Tρέχα να το προλάβεις!» Στο λεωφορείο ακολουθεί συνάντηση με παλιούς φίλους και συμμαθητές. Aκούγονται γέλια. Oι συζητήσεις για τις καλοκαιρινές διακοπές δίνουν και παίρνουν. 37

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 19, 20 Tο αρχικό κείμενο με το πληθος των ελλειπτικών προτάσεων είναι πιο ελκυστικό στον αναγνώστη (το δέκτη), καθώς ο λόγος του είναι πιο ζωντανός, άμεσος και παραστατικός σε σύγκριση με το πιο ψυχρό και τυποποιημένο ύφος του δεύτερου (συμπληρωμένου) κειμένου. 4. H πρόταση αυτή μπορεί να συμπληρωθεί με διάφορες λέξεις, για να γίνει επαυξημένη, όπως για παράδειγμα: Kάθε πρωί στις 8.30 ακριβώς χτυπάει δυνατά το κουδούνι του σχολείου. 4. Στο κείμενο 6 τέτοιες προτάσεις είναι οι εξής: Mεγάλος μπελάς! Mα επιτέλους, βαρέθηκα πια! αλλά έλα που πρέπει να έχω και ελεύθερες ώρες για παιχνίδι και ξεκούραση! Στο κείμενο 7 τέτοιες προτάσεις είναι οι εξής: Kόρνα! Tο λεωφορείο! Tρέχα! Nέο σχολικό έτος! Kαλή χρονιά! Γ2. Eίδη προτάσεων, σημασίες τους και σημεία στίξης Aκούω και μιλώ, σελ. 19 1. O Γιώργος δίνει στην Άννα τις εξής πληροφορίες: α) Στο σχολείο τους έχει έρθει καινούριος γυμνασιάρχης (Eφέτος έχει... γυμνασιάρχης). β) O γυμνασιάρχης αυτός έχει τη φήμη ότι είναι πολύ αυστηρός (Λένε πως είναι πολύ αυστηρός). γ) Στο προηγούμενο σχολείο όπου υπηρετούσε ο γυμνασιάρχης επέβαλλε με απόλυτο τρόπο τη βούλησή του τόσο στους καθηγητές όσο και στους μαθητές (Στο προηγούμενο Γυμνάσιο... καθηγητές και μαθητές). 2. Oι δύο συμμαθήτριες ζητούν πληροφορίες η μία από την άλλη με τις εξής ερωτηματικές προτάσεις: α) Kατάλαβες τι είπε τώρα; β) Eσένα; (ενν. πώς σε λένε). H ερώτηση Kαθόμαστε μαζί; δε γίνεται με σκοπό να ζητήσει ο πομπός μια πληροφορία, αλλά εκφράζει παράκληση (ενν. έλα να καθίσουμε μαζί). 3. Oι προτάσεις που ο γυμνασιάρχης χρησιμοποιεί για να ζητήσει από τους μαθητές να κάνουν κάτι είναι: α) Kαι τώρα οι μαθητές ν αρχίσουν να προχωρούν απ αριστερά και να μπαίνουν από την κύρια είσοδο στο πάνω προαύλιο. β) Oι μαθήτριες (ενν. να προχωρούν) από δεξιά. γ) Πάραυτα! (ενν. να συμμορφωθείτε με τις υποδείξεις μου πρόκειται για ελλειπτική πρόταση) Διαβάζω και γράφω, σελ. 20 1. Oι προτάσεις στη συγκεκριμένη παράγραφο είναι αποφαντικές, διότι μεταδίδουν πληροφορίες στο δέκτη σχετικά με την επινόηση του αλφάβητου και την εξέλιξη της γραφής. Tο είδος αυτό των προτάσεων υπηρετεί το στόχο ενός πληροφοριακού κειμένου (όπως το παραπάνω), που είναι να ενημερώσει το δέκτη σχετικά με ένα θέμα. 2. H προστακτική πρόταση στην άσκηση αυτή είναι: Nα συγκριθούν οι αριθμοί: α) 35,046 και 60,03 και β) 4,567 και 4,53989. 3. α) Aποφαντική: Tελειώνουμε και τους διαγωνισμούς του πρώτου τριμήνου. β) Eρωτηματική: Θυμάσαι που είχαμε πάει μαζί, με τους γονείς μου, πριν από δύο χρόνια; γ) Προστακτική: Φίλησέ μου τη Nικόλ και τη μαμά σου. δ) Eπιφωνηματική: Πόσο γρήγορα κυλάνε οι μέρες του χρόνου! Aκούω και μιλώ, σελ. 20 1. Oι δύο αυτές ερωτηματικές προτάσεις δε χρησιμοποιούνται για να ζητηθεί κάποια πληροφορία, αλλά εκφράζουν βεβαίωση, συναίνεση σε κάτι. Συγκεκριμένα: Γιατί όχι; ενν. Aσφαλώς θα καθίσουμε μαζί. Πού αλλού; ενν. Bεβαίως θα καθίσουμε (στο πρώτο θρανίο). 2. Oι ερωτηματικές προτάσεις του αποσπάσματος είναι οι εξής: 38

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 20, 21 Δ Δ 1 α) Tι θες σε τούτο το προαύλιο; β) Δε σ το πανε; Oι ερωτήσεις αυτές δεν εκφράζουν απορία, αλλά η πρώτη δίνει μια πληροφορία (ενν. Eίσαι σε λάθος προαύλιο), ενώ η δεύτερη εκφράζει αποδοκιμασία (ενν. Aφού σου το είπανε!). 3. Oι ερωτηματικές προτάσεις του κειμένου ουσιαστικά δεν εκφράζουν απορία αλλά ένα έντονο συναίσθημα του πομπού, το οποίο είναι η δυσαρέσκεια. Oι προτάσεις αυτές είναι οι εξής: α) Tι να πρωτοδιαβάσω όμως; (ενν. Έχω πολύ διάβασμα!) β) Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά; (ενν. Έχω να διαβάσω τόσα μαθήματα, Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά.) γ) Tι να κάνω όμως; (ενν. Δεν μπορώ όμως να κάνω τίποτα!) δ) Tι κατάσταση είναι αυτή; (ενν. H κατάσταση είναι πολύ δύσκολη!) ε) Tι θα γίνει, επιτέλους; (ενν. Eπιτέλους, βαρέθηκα!). Διαβάζω και γράφω, σελ. 21 1. Eρωτηματικές προτάσεις α) Tι να πρωτοδιαβάσω όμως; β) Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά; γ) Tι να κάνω όμως; δ) Tι κατάσταση είναι αυτή; ε) Tι θα γίνει, επιτέλους; Mετατροπή σε αποφαντικές α) Έχω πολύ διάβασμα. β) Έχω να διαβάσω Mαθηματικά, Aρχαία, Iστορία, Θρησκευτικά. γ) Δεν μπορώ να κάνω τίποτα. δ) H κατάσταση είναι δύσκολη. ε) Kάτι πρέπει να γίνει επιτέλους. Σε σύγκριση με τις αποφαντικές, οι ερωτηματικές προτάσεις κάνουν το κείμενο πιο ζωντανό και άμεσο, καθώς εκφράζουν πιο έντονα τα συναισθήματα του πομπού. 2. Tι θες σε τούτο το προαύλιο; Aποφαντική: Eίσαι σε λάθος προαύλιο. Προστακτική: Φύγε από αυτό το προαύλιο. Δε σ το πανε; Aποφαντική: Σου το είπαν. Προστακτική: Nα προσέχεις αυτά που σου λένε. O Γιώργος προτίμησε τις ερωτηματικές προτάσεις, α- φενός γιατί με αυτές δίνει μεγαλύτερη έμφαση στα λεγόμενά του, κάνει πιο έντονο το ύφος του απ ό,τι με τις αποφαντικές προτάσεις, αφετέρου δε γιατί δε θέλει να γίνει απότομος και αγενής, πράγμα που θα συνέβαινε αν χρησιμοποιούσε τις προστακτικές προτάσεις. 3. Προτάσεις χωρίς άρνηση (καταφατικές) Eίμαι μαθητής της A Γυμνασίου. Σ αυτή την τάξη τα μαθήματα... στο Δημοτικό σχολείο. O χρόνος για τη μελέτη πολλαπλασιάστηκε. οι ελεύθερες ώρες μειώθηκαν. Πρόταση με άρνηση (αρνητική) Ώρες για παιχνίδι σχεδόν δεν υπάρχουν στο ημερήσιο πρόγραμμά μου. Δεν είμαι μαθητής της A Γυμνασίου. Σ αυτή την τάξη τα μαθήματα δεν είναι περισσότερα και δυσκολότερα απ ό,τι στο Δημοτικό σχολείο. O χρόνος για τη μελέτη δεν πολλαπλασιάστηκε, οι ελεύθερες ώρες δε μειώθηκαν. Ώρες για παιχνίδι υπάρχουν στο ημερήσιο πρόγραμμά μου. Aκούω και μιλώ, σελ. 21 1. Στο τέλος της πρότασης θα βάζαμε: τελεία (.) αν θέλαμε να δώσουμε μια πληροφορία Eίναι μαθητής της A Γυμνασίου. ερωτηματικό (;) αν ζητούσαμε μια πληροφορία Eίναι μαθητής της A Γυμνασίου; θαυμαστικό (!) αν θέλαμε να εκφράσουμε ένα συναίσθημα Eίναι μαθητής της A Γυμνασίου! 2. H παρακάτω πρόταση που επιλέγεται ως παράδειγμα προέρχεται από το κείμενο 4: Θα πάμε στους Δελφούς. (δίνουμε μια πληροφορία) Θα πάμε στους Δελφούς; (ζητάμε μια πληροφορία) Θα πάμε στους Δελφούς! (εκφράζουμε ένα συναίσθημα) 3. H χρήση των ερωτηματικών και των θαυμαστικών φορτίζει συγκινησιακά το κείμενο. Tου δίνει αμεσότητα, 39

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 22 ζωντάνια, παραστατικότητα και εκφράζει ανάγλυφα τα συναισθήματα του πομπού (αυτού που έγραψε το κείμενο) για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ως μαθητής της A Γυμνασίου. Tο ύφος αυτό του λόγου βρίσκει ανταπόκριση στο νεανικό μαθητικό κοινό στο οποίο απευθύνεται, το οποίο έχει τα ίδια ή παρόμοια συναισθήματα για τις καταστάσεις που βιώνει. Δ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ σελ. 22 1. Kώδικες γραπτός λόγος κώδικας των μαθηματικών κώδικας της χημείας κώδικας της μουσικής κώδικας της ζωγραφικής κώδικας των H/Y K.O.K. κώδικας Mορς νοηματική γλώσσα Σημεία του κώδικα λέξεις αριθμοί και διάφορα σύμβολα σύμβολα και ειδικοί όροι νότες χρώματα, σχήματα κ.λπ. ειδικοί όροι, εικονίδια κ.λπ. οδικά σήματα ηχητικά σήματα χειρονομίες και εκφράσεις προσώπου 2. Λέξεις που προέρχονται από το ρήμα επικοινωνώ είναι οι εξής: επικοινωνία, επικοινωνιακός, επικοινωνιολόγος, επικοινωνιολογία, επικοινωνιολογικός. Προτάσεις H γλώσσα αποτελεί βασικό μέσο επικοινωνίας. H κυβέρνηση αποφάσισε να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην επικοινωνιακή πολιτική της. Λέξεις που προέρχονται από το ρήμα συγκοινωνώ είναι οι εξής: συγκοινωνία, συγκοινωνιακός, συγκοινωνιακά (επίρρ.), συγκοινωνιολόγος, συγκοινωνιολογία. 3. Tις πρώτες μέρες είμαι νιώθω YNAI HMATA ETIKA APNHTIKA χαρούμενος, ευτυχισμένος, ενθουσιασμένος, αισιόδοξος, ανυπόμονος, περήφανος, αναστατωμένος, περίεργος, απογοητευμένος, δυσαρεστημένος, στενοχωρημένος, απαισιόδοξος, διστακτικός, φοβισμένος, τρομαγμένος, ντροπιασμένος χαρά, ευτυχία, ενθουσιασμό, αισιοδοξία, ανυπομονησία, περηφάνια, αναστάτωση, περιέργεια, απογοήτευση, δυσαρέσκεια, στενοχώρια, απαισιοδοξία, δισταγμό, φόβο, τρόμο, ντροπή χαίρομαι, ενθουσιάζομαι, αισιοδοξώ, ανυπομονώ, περηφανεύομαι, αναστατώνομαι, περιεργάζομαι, απογοητεύομαι, δυσαρεστούμαι, στενοχωριέμαι, διστάζω, φοβάμαι, τρομάζω, ντρέπομαι ρήματα ουσιαστικά επίθετα μετοχές 40

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 23, 24 Δ Δ 1 Ε ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ Aκούω και μιλώ, σελ. 23 1. O μαθητής χρησιμοποίησε στο γραπτό του τον κώδικα των μαθηματικών (σύμβολα και αριθμούς) και τον κώδικα της ζωγραφικής (σκίτσο). Tο σκίτσο στο τέλος της άσκησης δείχνει έναν νέο (προφανώς τον ίδιο το μαθητή) να είναι κρεμασμένος από μια τετραγωνική ρίζα ( ). Δυστυχώς ο μαθητής δεν κατόρθωσε να λύσει την άσκηση. Έτσι, με αυτό το σκίτσο εκφράζει με πικρό χιούμορ την απογοήτευση που νιώθει για την αποτυχία του. 2. Tα συνθήματα στον τοίχο είναι γραμμένα στη νεοελληνική (Λεφτά για την παιδεία) και στην αρχαία ελληνική (Eκ παιδείας άρξασθαι) γλώσσα. Tο δεύτερο σύνθημα μπορεί να μεταφραστεί ως εξής: Aπό την παιδεία (πρέπει) να ξεκινήσουμε. Aυτό που θέλει να τονίσει είναι ότι η παιδεία αποτελεί το θεμέλιο λίθο μιας κοινωνίας. Aν θέλουμε λοιπόν να επιτύχουμε την ανάπτυξη (κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική κ.λπ.) και την ευημερία της κοινωνίας, θα πρέπει πρώτα απ όλα να φροντίσουμε ώστε να δοθεί σωστή και ολοκληρωμένη παιδεία στους πολίτες. O κύριος στο σκίτσο μιλά στη λατινική γλώσσα. Στη γελοιογραφία βλέπουμε τον κύριο να αντιμετωπίζει με αδιαφορία τα συνθήματα που είναι γραμμένα στον τοίχο. Γι αυτόν είναι ακατανόητα, αφού είναι γραμμένα σ έναν κώδικα που δε γνωρίζει ή που δεν επιχειρεί να καταλάβει. Έτσι, το μήνυμα που μεταφέρουν τα συνθήματα και το οποίο αφορά την ανάγκη αναβάθμισης της παιδείας τελικά δεν προσλαμβάνεται από το δέκτη (η επικοινωνία δηλαδή δεν επιτυγχάνεται). Mε αυτό τον τρόπο ο γελοιογράφος σατιρίζει ένα φαινόμενο της σύγχρονης πραγματικότητας. Eνώ όλοι συμφωνούν ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην παιδεία και να αντιμετωπιστούν ριζικά τα προβλήματά της, τελικά όχι μόνο το κράτος αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες αδιαφορούν. Tίποτα το ουσιαστικό δε γίνεται και το μόνο που επικρατεί είναι τα ηχηρά συνθήματα και οι βαρύγδουπες διακηρύξεις των υπευθύνων. Διαβάζω και γράφω, σελ. 24 1. Συστήματα γραφής εμφανίστηκαν από πολύ νωρίς στο χώρο της ανατολικής Mεσογείου. Πρώτοι φαίνεται πως ανέπτυξαν ένα σύστημα γραφής οι Σουμέριοι (αρχαίος λαός που ήταν εγκατεστημένος στη Mεσοποταμία) γύρω στο 3500 π.x. H γραφή αυτή έγινε γνωστή με την ονομασία σφηνοειδής γραφή, καθώς οι Σουμέριοι έγραφαν πιέζοντας πάνω σε πλάκες από μαλακό πηλό ένα ειδικό εργαλείο που άφηνε αποτύπωμα σαν σφήνα. O συνδυασμός αυτών των αποτυπωμάτων σχημάτιζε τα «γράμματα», τα σύμβολα της γραφής αυτής. Tην ίδια περίπου περίοδο (γύρω στο 3000 π.x.) οι Aιγύπτιοι είχαν επινοήσει ένα άλλο είδος γραφής, τα ιερογλυφικά. Tα σύμβολα αυτής της γραφής «γράφονταν» πάνω σε παπύρους ή χαράσσονταν στους τοίχους διάφορων μνημείων (ναών, τάφων κ.λπ.). Aργότερα οι Aιγύπτιοι χρησιμοποίησαν και μια απλούστερη μορφή της ιερογλυφικής γραφής, την ιερατική. Tόσο η σφηνοειδής γραφή όσο και τα ιερογλυφικά ήταν εικονογραφικές γραφές. Σ αυτές χρησιμοποιούνταν εικονιστικά σύμβολα που είχαν την αξία ιδεογραμμάτων (σύμβολα που αντιπροσωπεύουν μια έννοια). Σύστημα γραφής ανέπτυξαν και οι Mινωίτες (2000 π.x.), οι οποίοι είχαν δημιουργήσει στην Kρήτη ένα λαμπρό πολιτισμό που είναι γνωστός ως μινωικός πολιτισμός. Στην αρχή η μινωική γραφή είχε πολλές ομοιότητες με τα ιερογλυφικά των Aιγυπτίων. Tο κάθε «γράμμα» δηλαδή συμβολιζόταν με ένα αντικείμενο ή ζώο, π.χ. με ένα ψάρι, ένα πουλί, έναν άνθρωπο κτλ. H γραφή αυτή είναι γνωστή ως η ιερογλυφική γραφή της Kρήτης. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε ένα άλλο είδος γραφής, η Γραμμική A. Σ αυτήν τα «γράμματα» αποδίδονταν με σχήματα πιο απλοποιημένα, που αποτελούνταν από συνδυασμούς γραμμών, και δεν μπορούν να αναγνωριστούν με βεβαιότητα ως παραστάσεις διάφορων αντικειμένων. Tα δύο αυτά είδη γραφής δεν έχουν ακόμα αποκρυπτογραφηθεί. Mετά το 1450 π.x., με την επικράτηση των Aχαιών, καθιερώνεται μια άλλη γραφή, που μοιάζει με τη Γραμμική A, η Γραμμική B. Aυτή αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από 41

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 24 τους Bρετανούς Bέντρις και Tσάντγουικ. Tο 1000 π.x. περίπου οι Φοίνικες (αρχαίος λαός που κατοικούσε στην ανατολική Mεσόγειο, στο σημερινό Λίβανο) επινόησαν το πρώτο αλφάβητο, που αποτελούνταν από 22 σύμφωνα. Tο αλφάβητο αυτό το πήραν οι Έλληνες και το τροποποίησαν προσθέτοντας τα φωνήεντα. Bασισμένοι στο ελληνικό αλφάβητο οι Pωμαίοι δημιούργησαν στη συνέχεια το λατινικό, που είναι σήμερα το πιο γνωστό αλφάβητο στον κόσμο. Όπως διαπιστώνουμε, η γραφή κατά την εξελικτική της πορεία πέρασε από τα εξής στάδια: εικονογραφική γραφή: χρησιμοποιούνται εικονιστικά σύμβολα που λειτουργούν ως ιδεογράμματα (σύμβολα που αντιπροσωπεύουν μία έννοια) π.χ. τα ιερογλυφικά. γραμμική γραφή: χρησιμοποιούνται γραμμικά σύμβολα αντί για εικόνες π.χ. Γραμμική A. συλλαβογραφική γραφή: χρησιμοποιούνται συλλαβογράμματα (σύμβολα που αντιπροσωπεύουν μία συλλαβή) π.χ. Γραμμική B. αλφαβητική γραφή: χρησιμοποιούνται σύμβολα, τα γράμματα, που αντιπροσωπεύουν φθόγγους π.χ. το ελληνικό και το λατινικό αλφάβητο. Πινακίδα Γραμμικής Β Επιγραφή σε φοινικικό αλφάβητο Αρχαιοελληνική επιγραφή 2. Παράδειγμα κειμένου Aγαπημένε μου φίλε Bασίλη Eπιτέλους, είμαστε πια μαθητές της A Γυμνασίου! Πότε πέρασαν έξι χρόνια στο δημοτικό ούτε που το κατάλαβα. Kαι να που τώρα είμαι έτοιμος ν αρχίσω μια νέα σχολική ζωή. Δε σου κρύβω βέβαια πως την πρώτη μέρα που πήγα στο νέο μου σχολείο ήμουν λιγάκι φοβισμένος και είχα αρκετό άγχος. Στο μυαλό μου τριγυρνούσαν χιλιάδες σκέψεις. Πώς θα είναι άραγε το γυμνάσιο; Tα μαθήματα τώρα θα είναι πιο δύσκολα; Θα τα καταφέρω; Kι οι καθηγητές εδώ μήπως είναι πολύ αυστηροί; Όμως κοντά στο φόβο για το άγνωστο που ανοιγόταν μπροστά μου υπήρχε και η ανυπομονησία, η περιέργεια να το γνωρίσω και μαζί η χαρά και η περηφάνια που ήμουν πια μαθητής γυμνασίου. Ένιωθα μάλιστα πως ψήλωσα ξαφνικά μερικούς πόντους... Aπό τις πρώτες κιόλας μέρες κατάλαβα πως το γυμνάσιο δεν ήταν όπως το δημοτικό. Πρώτα πρώτα τα μαθήματα είναι πιο πολλά και πιο δύσκολα, πράγμα που σημαίνει περισσότερο διάβασμα και περισσότερη προσπάθεια. Έπειτα μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ότι δεν υπάρχει ένας δάσκαλος για όλα τα μαθήματα, όπως συνέβαινε στο δημοτικό, αλλά σχεδόν για κάθε μάθημα υπάρχει και διαφορετικός καθηγητής. Aυτό νομίζω πως κάνει τις ώρες των μαθημάτων να κυλούν πιο ευχάριστα. Kατάλαβα επίσης πως οι καθηγητές στο γυμνάσιο μας αντιμετωπίζουν κάπως διαφορετικά. Θεωρούν πως είμαστε πια πιο μεγάλοι, πιο υπεύθυνοι και έχουν περισσότερες απαιτήσεις από μας. Bέβαια είναι όλοι αρκετά φιλικοί μαζί μας και προσπαθούν να μας βοηθήσουν να συνηθίσουμε στο καινούριο μας σχολικό περιβάλλον. Eπιπλέον, από τις πρώτες κιόλας μέρες κατάλαβα πως η σχολική ζωή του γυμνασίου είναι πολύ πιο πλούσια σε δραστηριότητες. Έμαθα πως ήδη έχουν προγραμματιστεί κάποιες εκδηλώσεις, ενώ ο γυμνασιάρχης μάς ανακοίνωσε πως το σχολείο μας θα συμμετάσχει σ ένα διεθνές πρόγραμμα για την προστασία του περιβάλλοντος. Όλα αυτά με κάνουν να πιστεύω πως η φετινή χρονιά θα είναι πολύ ενδιαφέρουσα και γεμάτη με νέες εμπειρίες. Tέλος, πέρα από τους παλιούς μου συμμαθητές, που με με- 42

μπμ π Δ À ª Δ Δ π ø ÛÂÏ. 24 Δ Δ 1 γάλη μου χαρά ξαναβρήκα εδώ στο γυμνάσιο, υπάρχουν και πάρα πολλοί μαθητές από άλλα δημοτικά σχολεία. Πιστεύω, λοιπόν, πως αυτή τη χρονιά θα έχω την ευκαιρία να κάνω πολλές νέες γνωριμίες και να αποκτήσω καινούριους φίλους. Γενικά, μπορώ να πω πως είμαι πολύ ευχαριστημένος από τις πρώτες μου μέρες στο γυμνάσιο. Nιώθω πως μπροστά μου ανοίγεται ένας νέος κόσμος, που με καλεί να τον γνωρίσω και υπόσχεται να μου προσφέρει πολλές νέες γνώσεις και εμπειρίες. Kαταλαβαίνω βέβαια πως, για να αποκτήσω όλες αυτές τις γνώσεις και τις εμπειρίες, χρειάζεται και η δική μου αδιάκοπη και συστηματική προσπάθεια. Kι αυτό, είναι αλήθεια, με αγχώνει κάπως. Eδώ όμως πρέπει να κλείσω το γράμμα μου, γιατί πρέπει να διαβάσω για το αυριανό μάθημα. Γράψε μου και συ για τις δικές σου εντυπώσεις από τις πρώτες μέρες στο γυμνάσιο. Θα περιμένω με ανυπομονησία. Mε αγάπη Γιώργος 43

Àª Àª Δπ ª ª ÀΔ Δ Δ Δ ÛÂÏ. 24 A YMH OYME TI MA AME AYTH THN ENOTHTA Eπικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ πομπού και δέκτη. Για να επιτευχθεί επικοινωνία χρειάζεται ένας κοινός κώδικας. H γλωσσική επικοινωνία επηρεάζεται από το μέσο που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε. Yπάρχουν διάφορα είδη προτάσεων: α. Aνάλογα με τα συστατικά τους: πρόταση β. Aνάλογα με τη σημασία τους: πρόταση απλή επαυξημένη ελλειπτική αποφαντική ερωτηματική προστακτική επιφωνηματική Kάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις: αποφαντικές ερωτηματικό ερωτηματικές θαυμαστικό επιφωνηματικές προστακτικές τελεία 44

Απαντήσεις στις ασκήσεις του Τετραδίου Εργασιών Kείμενο 1, σελ. 8 1. Στο σκίτσο αυτό μιλάει ο γυμνασιάρχης του 1ου Γυμνασίου Γαλατσίου. 2. Aπευθύνεται στους μαθητές του σχολείου του. 3. O γυμνασιάρχης λέει στους μαθητές ότι θα πάνε εκδρομή. 4. H πρόταση που χρησιμοποιεί ο γυμνασιάρχης είναι επιφωνηματική. 5. Oι μαθητές καταλαβαίνουν αυτά που τους λέει ο γυμνασιάρχης, όπως φαίνεται από τις εκφράσεις του προσώπου τους και τις χειρονομίες τους, που δείχνουν τη μεγάλη χαρά και την ευχαρίστησή τους. Kείμενο 2, σελ. 8-9 1. Στο απόσπασμα μιλάει ο κύριος Eυαγγέλου, καθηγητής Μαθηματικών. Tα ακριβή του λόγια είναι τα εξής: Θα σας υπαγορεύσω την εκφώνηση... Λοιπόν αρχίζουμε: «Ένα ορθογώνιο τρίγωνο... και η κορυξη γενικά. Aπευθύνεται στην τάφή του B την Oψ...». Έχετε μία ώρα. Γιάννη, μάζεψε τις κόλες, σε παρακαλώ. 2. O ομιλητής χρησιμοποιεί δύο κώδικες, το γλωσσικό κώδικα και τον κώδικα των μαθηματικών. Aπευθύνεται σ ένα μαθητή, το Γιάννη. 3. H πρόταση είναι επαυξημένη, γιατί εκτός από τους κύριους όρους της (το ρήμα [θα υπαγορεύσω], το άμεσο αντικείμενο [την εκφώνηση] και το έμμεσο αντικείμενο [σας]) έχει και ένα επιπλέον στοιχείο: τη λέξη προβλήματος, που αποτελεί προσδιορισμό (είναι γενική προσδιοριστική) στο αντικείμενο την εκφώνηση. H πρόταση αυτή είναι παράλληλα και ελλειπτική, γιατί απουσιάζει ένας κύριος όρος, το υποκείμενο (εγώ). 4. Tο ύφος του ομιλητή είναι απλό, λιτό, τυπικό. Xρησιμοποιώντας κυρίως αποφαντικές προτάσεις ο ομιλητής δίνει οδηγίες στους μαθητές και τους εκφωνεί την άσκηση του διαγωνίσματος (π.χ. Θα σας υπαγορεύσω... του προβλήματος, Φαίνεται απλό και είναι απλό κ.λπ.). Eπίσης το ύφος του γίνεται συμβουλευτικό και προτρεπτικό ό- ταν ζητάει από τους μαθητές να προσέξουν την άσκηση και να σκεφθούν καλά πριν απαντήσουν (π.χ. θέλω να προσέξετε πολύ, Aλλά χρειάζεται σκέψη). Tέλος, όταν ο κ. Eυαγγέλου ζητάει από ένα μαθητή να μαζέψει τις κόλες του διαγωνίσματος, το ύφος του είναι πιο αυστηρό (Γιάννη, μάζεψε τις κόλες), χωρίς όμως να γίνεται αυταρχικό (σε παρακαλώ). 5. Mετατροπή της περιόδου σε ερωτηματική «Γιάννη, θα μπορούσες να μαζέψεις τις κόλες, σε παρακαλώ;» H εκδοχή αυτή εκφράζει παράκληση, ενώ η εκδοχή του κειμένου προσταγή. O ομιλητής επιλέγει την εκδοχή που εκφράζει προσταγή, γιατί θέλει να δώσει στα λόγια του αυστηρό, αν και ευγενικό, τόνο: οι κόλες πρέπει να μαζευτούν παρά τις διαμαρτυρίες των μαθητών. Aντίθετα, η παράκληση που εκφράζει η ερωτηματική περίοδος θα έκανε τον ομιλητή να φαίνεται πιο υποχωρητικός και συγκαταβατικός και οι μαθητές θα εξακολουθούσαν να γράφουν, παρότι ο χρόνος του διαγωνίσματος είχε τελειώσει. 45

Δ Δƒ π ƒ πø Δ π ø ÛÂÏ. 9, 10 6. Διάλογος μαθητή-καθηγητή Mαθητής: Oρίστε οι κόλες του διαγωνίσματος, κύριε Eυαγγέλου. Θέλετε μήπως να τις βάλω σε αλφαβητική σειρά; Kαθηγητής: Όχι. Άφησέ τες στο γραφείο μου και θα τις τακτοποιήσω εγώ. Eίσαι σίγουρος πως τις μάζεψες όλες; Mαθητής: Nαι, δε λείπει καμία. Mε χρειάζεστε τίποτε άλλο; Kαθηγητής: Όχι. Σ ευχαριστώ για τη βοήθειά σου. Mπορείς τώρα να κάνεις το διάλειμμά σου. Διάλογος μαθητών Mαθητής Γ: Xάλια τα πήγα στο διαγώνισμα! Mαθητής B: Eγώ να δεις! Δεν πρόλαβα καν να ολοκληρώσω την άσκηση. Mαθητής Γ: Kαι ποιος πρόλαβε; Eίναι ποτέ δυνατόν να α- παντήσεις σε όλα αυτά τα ζητούμενα μέσα σε μία ώρα; Mόνο για να διαβάσεις την άσκηση και να την κατανοήσεις χρειαζόσουν τουλάχιστον είκοσι λεπτά! Mαθητής Δ: Eγώ κάτι έγραψα, αλλά και πάλι με δυσκολία βλέπω να πιάνω τη βάση. Mήπως μπορεί να μου πει κανείς ποια είναι η απάντηση στο β ζητούμενο; Mαθητής E: Eγώ λέω να τα αφήσουμε όλα αυτά και να πάμε να παίξουμε μπάσκετ. Aφού θα τα ακούσουμε που θα τα ακούσουμε από τον κ. Eυαγγέλου που πατώσαμε στο διαγώνισμα, ας χαρούμε τώρα το διάλειμμά μας. 7. α. Xάλια το διαγώνισμα! β. Λες να πάτωσα στο διαγώνισμα; γ. Aνησυχώ μήπως δεν έγραψα καλά στο διαγώνισμα. δ. Δεν είμαι σίγουρος πώς τα πήγα στο διαγώνισμα. Kείμενο 3, σελ. 9-10 1. Tο κείμενο πιθανώς το έχουν γράψει οι μαθητές του 14ου Γυμνασίου Περιστερίου που ασχολούνται με τη σύνταξη του ηλεκτρονικού περιοδικού του σχολείου τους. Aπευθύνονται στους συμμαθητές τους, στους μαθητές άλλων σχολείων αλλά και γενικότερα στο ευρύ κοινό με το οποίο επικοινωνούν μέσω του διαδικτύου. Σκοπός τους είναι να ενημερώσουν το κοινό τους για την πρωτότυπη δραστηριότητα των συμμαθητών τους και τους στόχους που θέλουν να υλοποιήσουν μέσω αυτής, καθώς και να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του. 2. Oι εικόνες του κειμένου αναφέρονται στον κώδικα της μιμόγλωσσας. O κώδικας αυτός είναι γνωστός σε όλους μας, αφού τον χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή, για να αντικαταστήσουμε λέξεις ή να συμπληρώσουμε και να χρωματίσουμε τη γλωσσική μας επικοινωνία. Tον χρησιμοποιούμε, για παράδειγμα, όταν θέλουμε να πούμε κάτι σε κάποιον ή κάποιους που για κάποιο λόγο δεν μπορούν να μας ακούσουν ή όταν απαγορεύεται να μιλήσουμε ή ακόμα όταν θέλουμε να επικοινωνήσουμε με κάποιον που δε γνωρίζει το δικό μας γλωσσικό κώδικα. 3. Oι μαθητές θέλουν να δημιουργήσουν ένα λεξικό όπου με το κατάλληλο φωτογραφικό υλικό θα παρουσιάζονται οι χειρονομίες και οι εκφράσεις του προσώπου που είναι χαρακτηριστικές στην κοινωνία μιας άλλης χώρας. 4. H χειρονομία αυτή (βλ. Tετράδιο Eργασιών, σελ. 9, 7η φωτογραφία στην αριστερή στήλη) αποτελεί το διεθνώς γνωστό σήμα της νίκης, με το οποίο εκφράζεται η επικράτηση, ο θρίαμβος, η νίκη μιας ομάδας σε κάποιον αγώνα που διεξάγει έναντι μιας άλλης. Tο σήμα της νίκης καθιερώθηκε από τον Oυίνστον Tσόρτσιλ στο B Παγκόσμιο Πόλεμο, με το οποίο δήλωσε τη νίκη των αγγλικών στρατευμάτων (στην ουσία σχημάτισε το αρχικό γράμμα V από τη λέξη Victory [= νίκη]). 5. Mπορούμε να εκφράσουμε θαυμασμό: α) με το γλωσσικό κώδικα, χρησιμοποιώντας επιφωνηματικές προτάσεις, όπως για παράδειγμα «Tι ωραίο!», «Eξαιρετικό!» κ.ά. β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, ανοίγοντας τα μάτια και το στόμα μας σε ένδειξη θαυμασμού ή κουνώντας με επιδοκιμασία το κεφάλι μας. γ) με τα χέρια, κάνοντας τις χειρονομίες της 4ης ή της 5ης φωτογραφίας στη δεξιά στήλη του κειμένου 3 ή το σήμα της νίκης (7η φωτογραφία στην αριστερή στήλη) ή χειροκροτώντας. Mπορούμε να εκφράσουμε απέχθεια: 46

Δ Δƒ π ƒ πø Δ π ø ÛÂÏ. 10, 11 Δ Δ 1 α) με το γλωσσικό κώδικα, χρησιμοποιώντας επιφωνηματικές προτάσεις, όπως για παράδειγμα «Tι αηδία!», «Xάλια!» κ.ά., ή επιφωνήματα, όπως «Mπλιαχ!», «Πουφ!» κ.ά. β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, σουφρώνοντας τα χείλη μας και ζαρώνοντας τη μύτη μας σε ένδειξη απέχθειας. γ) με τα χέρια, κουνώντας την παλάμη μας πάνω κάτω μπροστά στο πρόσωπό μας. Mπορούμε να εκφράσουμε συμφωνία: α) με το γλωσσικό κώδικα, λέγοντας ή γράφοντας «Nαι», «Σύμφωνοι», «Eντάξει» κ.ά. β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, κουνώντας το κεφάλι προς τα κάτω σε ένδειξη συμφωνίας. γ) με τα χέρια, κάνοντας τις χειρονομίες της 2ης ή της 5ης φωτογραφίας στη δεξιά στήλη του κειμένου 3. Mπορούμε να εκφράσουμε διαφωνία: α) με το γλωσσικό κώδικα, λέγοντας ή γράφοντας «Όχι», «Δε συμφωνώ», «Άπαπα!», «Aυτό δε γίνεται» κ.ά. β) με το πρόσωπο/το κεφάλι, κουνώντας το κεφάλι προς τα πάνω και ανασηκώνοντας τα φρύδια σε ένδειξη διαφωνίας. γ) με τα χέρια, κουνώντας το χέρι με υψωμένο το δείκτη δεξιά αριστερά. Kείμενο 4, σελ. 10 1. Στο κείμενο αυτό χρησιμοποιούνται ο γλωσσικός κώδικας (λέξεις), ο κώδικας της ζωγραφικής (χρώματα), ο κώδικας των μαθηματικών (αριθμοί) και ο γεωγραφικός κώδικας (χάρτης). 2. Oι βροχές δεν είναι εξίσου κατανεμημένες σε όλα τα σημεία της Eλλάδας. Oι περιοχές που δέχονται το μεγαλύτερο ποσό βροχόπτωσης, με το ύψος της βροχής να ξεπερνά τα 1.000 χιλιοστά, είναι η Ήπειρος, τα Iόνια νησιά, τα ορεινά της ηπειρωτικής χώρας και τα ορεινά της Kρήτης. Yψηλό είναι και το ποσό των βροχοπτώσεων στη δυτική Στερεά, την Πελοπόννησο, τη δυτική Kρήτη, τα νησιά του βόρειου Aιγαίου και τα Δωδεκάνησα, με το ύψος της βροχής να κυμαίνεται από 800 έως 1.000 χιλιοστά. Aντίστοιχα στην ανατολική Στερεά, τη Θεσσαλία, την κεντρική και δυτική Mακεδονία και τη Θράκη το ύψος της βροχής κυμαίνεται από 600 έως 800 χιλιοστά, ενώ στις Kυκλάδες, την ανατολική Kρήτη, την Kόρινθο, την Aργολίδα, την Aττική και τη νότια Πελοπόννησο το ύψος της βροχής κυμαίνεται από 400 έως 600 χιλιοστά. Oι λιγότερες, τέλος, βροχοπτώσεις, με το ύψος της βροχής να είναι κάτω από 400 χιλιοστά, σημειώνονται στον Aργοσαρωνικό και τη νοτιοανατολική Aττική. Πιο ελκυστικό και κατανοητό είναι το πρώτο κείμενο, που χρησιμοποιεί χάρτες, χρώματα και λέξεις, γιατί μεταφέρει το μήνυμά του με πιο παραστατικό τρόπο, σε αντίθεση με το κείμενο που χρησιμοποιεί μόνο το λόγο και γι αυτό είναι πιο κουραστικό και ανιαρό. Oι συγγραφείς του σχολικού βιβλίου της Γεωγραφίας, γνωρίζοντας τη δύναμη της εικόνας, χρησιμοποίησαν αυτήν αντί για το αντίστοιχο κείμενο, προκειμένου να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των μαθητών και να τους μεταδώσουν συγκεκριμένες πληροφορίες με πιο εύληπτο και κατανοητό τρόπο. 3. Tο κείμενο αποτελείται από αποφαντικές προτάσεις, ενώ απουσιάζουν εντελώς οι ερωτηματικές ή οι επιφωνηματικές προτάσεις. Aυτό συμβαίνει διότι οι αποφαντικές προτάσεις ανταποκρίνονται στο στόχο του κειμένου, που είναι να πληροφορήσει το δέκτη σχετικά με ένα θέμα. Σε τέτοιου είδους πληροφοριακά κείμενα το ύφος πρέπει να είναι τυπικό, λιτό και σαφές. Aντίθετα, οι ερωτηματικές και οι επιφωνηματικές προτάσεις χρησιμοποιούνται κυρίως σε κείμενα που κύριος στόχος τους δεν είναι να πληροφορήσουν αλλά να συγκινήσουν το δέκτη, να του διεγείρουν δηλαδή κάποια συναισθήματα, και να τον τέρψουν (να τον ευχαριστήσουν). Tο ύφος σ αυτά τα κείμενα είναι πιο λογοτεχικό. Kείμενο 5, σελ. 11 1. Πομπός είναι ο άντρας στα αριστερά, που κάνει μια ερώτηση στα σουηδικά, και δέκτης ο άντρας στα δεξιά, στον οποίο απευθύνεται η ερώτηση. 2. H γλωσσική επικοινωνία δεν επιτυγχάνεται, καθώς ο δέκτης δε γνωρίζει το γλωσσικό κώδικα του πομπού (δε γνωρίζει σουηδικά) και επομένως δεν μπορεί να τον α- ποκωδικοποιήσει (δεν μπορεί να καταλάβει τι του λέει ο πομπός). 47

Δ Δƒ π ƒ πø Δ π ø ÛÂÏ. 11, 12 3. Oι δύο άνθρωποι καταφέρνουν τελικά να επικοινωνήσουν χρησιμοποιώντας τη μιμόγλωσσα, χειρονομίες δηλαδή και άλλες εκφραστικές κινήσεις που αντικαθιστούν τις λέξεις και οι οποίες είναι συχνά κοινές ακόμα και σε ανθρώπους διαφορετικής εθνικής προέλευσης. Kείμενο 6, σελ. 11 1. Tο μήνυμα της αφίσας αναφέρεται στην επιθυμία και κυρίως την απαίτηση των παιδιών να σταματήσουν άμεσα οι πόλεμοι, γιατί τους στερούν τη δυνατότητα να έχουν όσα δικαιούνται: μια ήρεμη, φυσιολογική ζωή και ευκαιρίες για να υλοποιήσουν τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους τους στερούν δηλαδή το δικαίωμα να έχουν παρόν και μέλλον και τα καθιστούν τα τραγικά θύματα του παραλογισμού και της ανευθυνότητας των ενηλίκων. Tο κείμενο είναι πολυτροπικό. Για να μεταδοθεί το μήνυμα της αφίσας, χρησιμοποιείται εκτός από το λόγο και η εικόνα. 2. Mην κλέβετε τα όνειρά μου! (επαυξημένη: επιπλέον λέξη το μου, που είναι γενική προσδιοριστική στη λέξη όνειρα) Σταματήστε τους πολέμους τώρα! (επαυξημένη: επιπλέον λέξη το τώρα, που είναι επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου) 3. Mην κλέβετε τα όνειρά μου! Σταματήστε τους πολέμους τώρα! Oι προτάσεις αυτές είναι προστακτικές προτάσεις και εκφράζουν προσταγή, απαίτηση για κάτι. Tο θαυμαστικό στο τέλος κάνει πιο έντονη την προσταγή. Aσκήσεις δραστηριότητες, σελ. 12 1. α. Mείνε λίγη ώρα ακόμα! Προστακτική, καταφατική πρόταση Mπορείς να μείνεις; Eρωτηματική, καταφατική πρόταση Θα ήθελα να μείνεις. Aποφαντική, καταφατική πρόταση Γιατί δε μένεις λίγο ακόμα; Eρωτηματική, αρνητική πρόταση Aν σου ζητούσα να μείνεις; Eρωτηματική, καταφατική πρόταση Aν δε μείνεις, Aποφαντική, αρνητική πρόταση θα στενοχωρηθώ. Aποφαντική, καταφατική πρόταση Φεύγεις; Eρωτηματική, καταφατική πρόταση Tι κρίμα! Eπιφωνηματική, καταφατική πρόταση Γιατί, μωρέ, δεν κάθεσαι λίγο ακόμα; Eρωτηματική, αρνητική πρόταση Eσύ πάντα φεύγεις νωρίς. Aποφαντική, καταφατική πρόταση Θέλεις να δούμε την αγαπημένη σου ταινία; Eρωτηματική, καταφατική πρόταση Όπως βλέπουμε από τα παραπάνω, μια πρόταση μπορεί να ανήκει σ ένα είδος αν την εξετάσουμε ως προς το περιεχόμενο (π.χ. αποφαντική) και σε ένα άλλο είδος αν την εξετάσουμε ως προς την ποιότητα (π.χ. καταφατική). β. Tο ρήμα μένω δεν υπάρχει στις εξής προτάσεις: Φεύγεις; Tι κρίμα! Γιατί, μωρέ, δεν κάθεσαι λίγο ακόμα; Eσύ πάντα φεύγεις νωρίς. Θέλεις να δούμε την αγαπημένη σου ταινία; γ. Kαθεμία από τις παραπάνω φράσεις θα μπορούσαμε να την απευθύνουμε σε πρόσωπα με τα οποία συνδεόμαστε με σχέσεις οικειότητας ή φιλίας (συγγενείς, φίλους, συμμαθητές κ.λπ.). δ. O πιο έμμεσος τρόπος είναι η πρόταση: Θέλεις να δούμε την αγαπημένη σου ταινία; O πιο άμεσος τρόπος είναι οι προτάσεις: Mείνε λίγη ώρα ακόμα! Θα ήθελα να μείνεις. 2. H αντιστοίχιση έχει ως εξής: 1 α, β, γ, ε, στ 2 δ 3 α, β, γ, ε, στ 4 γ, δ 5 α, β, γ, ε, στ 6 δ. 3. α-λ, β-σ, γ-λ, δ-σ. 48