Δθαξκνζκέλε Βηνηερλνινγία Θεκαηηθή ελόηεηα 9. Βηνεζηθή Τίηινο: Γλψκε ζρεηηθά κε ηε δενληνινγία ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο Όλνκα Σπγγξαθέα: Δπξσπατθή νκάδα γηα ηε δενληνινγία ηεο επηζηήκεο θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ" (EGE)
Άδεηεο Χξήζεο Τν παξφλ εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ππφθεηηαη ζε άδεηεο ρξήζεο Creative Commons. Γηα εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, φπσο εηθφλεο, πνπ ππφθεηηαη ζε άιινπ ηχπνπ άδεηαο ρξήζεο, ε άδεηα ρξήζεο αλαθέξεηαη ξεηψο. Χξεκαηνδόηεζε Τν παξφλ εθπαηδεπηηθφ πιηθφ έρεη αλαπηπρζεί ζηα πιαίζηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ ηνπ δηδάζθνληα. Τν έξγν «Αλνηθηά Αθαδεκατθά Μαζήκαηα ζην Παλεπηζηήκην Αζελώλ» έρεη ρξεκαηνδνηήζεη κφλν ηε αλαδηακφξθσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ. Τν έξγν πινπνηείηαη ζην πιαίζην ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο «Δθπαίδεπζε θαη Γηα Βίνπ Μάζεζε» θαη ζπγρξεκαηνδνηείηαη απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Τακείν) θαη απφ εζληθνχο πφξνπο. 2
Πεξηερόκελα 1. Δηζαγσγή... 4 2. Τη είλαη ε ζπλζεηηθή βηνινγία;... 4 3. Γηαηί πξέπεη ε ζπλζεηηθή βηνινγία λα εμεηάδεηαη ππφ ην πξίζκα ηεο δενληνινγίαο;... 4 4. Η γλψκε ηεο EGE:... 4 4.1 Αζθάιεηα... 4 4.2 Πεξηβαιινληηθέο εθαξκνγέο... 5 4.3 Δλέξγεηα θαη βηψζηκε ρεκηθή βηνκεραλία... 5 4.4 Βηνταηξηθή θαη βηνθαξκαθεπηηθέο εθαξκνγέο... 5 4.5 Βηναζθάιεηα, πξφιεςε ηεο βηνηξνκνθξαηίαο θαη δηπιή ρξήζε... 5 4.6 Γηαθπβέξλεζε... 5 4.7 Έθδνζε δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο θαη θνηλή θιεξνλνκηά... 6 4.8 Δκπφξην θαη παγθφζκηα δηθαηνζχλε... 6 4.9 Δπηζηήκε θαη θνηλσληαθφο δηάινγνο... 6 4.10 Έξεπλα... 6 3
1. Δηζαγσγή Σηηο 28 Μαΐνπ 2008, ν Πξφεδξνο José Manuel Barroso δήηεζε απφ ηελ Δπξσπατθή νκάδα γηα ηε δενληνινγία ηεο επηζηήκεο θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ λα δηαηππψζεη ηε γλψκε ηεο ζρεηηθά κε ηηο δενληνινγηθέο, λνκηθέο θαη θνηλσληθέο επηπηψζεηο ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο. Η EGE δηαηχπσζε ηε γλψκε ηεο ζηηο 18 Ννεκβξίνπ 2009. 2. Τη είλαη ε ζπλζεηηθή βηνινγία; Η ζπλζεηηθή βηνινγία είλαη έλα λέν εξεπλεηηθφ πεδίν, ζην νπνίν νη επηζηήκνλεο θαη νη κεραληθνί πξνζπαζνχλ λα ηξνπνπνηήζνπλ ηνπο πθηζηάκελνπο νξγαληζκνχο ζρεδηάδνληαο θαη ζπλζέηνληαο ηερλεηά γνλίδηα ή πξσηεΐλεο, κεηαβνιηθνχο ή αλαπηπμηαθνχο κεραληζκνχο θαη νινθιεξσκέλα βηνινγηθά ζπζηήκαηα γηα λα θαηαλνήζνπλ ηε ιεηηνπξγία ησλ βαζηθψλ κνξηαθψλ κεραληζκψλ ησλ βηνινγηθψλ νξγαληζκψλ θαη λα δεκηνπξγήζνπλ λέεο θαη ρξήζηκεο ιεηηνπξγίεο. Η ζπλζεηηθή βηνινγία ζα κπνξνχζε λα έρεη επηπηψζεηο ζηνπο αθφινπζνπο ηνκείο: ζηα βηνθαχζηκα, ζηα αληηξξππαληηθά, ζηα θισζηνυθαληνπξγηθά πξντφληα, ζηα θαιιπληηθά, ζηα δηαγλσζηηθά θαη ζεξαπεπηηθά εξγαιεία, ζηα εκβφιηα, ζηα θάξκαθα, ζηα ηξφθηκα θαη ζηα ζπζηαηηθά ηξνθίκσλ. Σηε γλψκε ηεο, ε EGE βαζίδεηαη ζε νξηζκφ ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο πνπ πεξηιακβάλεη: 1) ηνλ ζρεδηαζκφ ειάρηζησλ θπηηάξσλ/νξγαληζκψλ (θαζψο θαη ειάρηζησλ γνληδησκάησλ) 2) ηελ ηαπηνπνίεζε θαη ρξεζηκνπνίεζε βηνινγηθψλ «ζπληζησζψλ» (εξγαιεηνζήθεο) θαη 3) ηελ θαηαζθεπή πιήξσο ή ελ κέξεη ηερλεηψλ βηνινγηθψλ ζπζηεκάησλ. 3. Γηαηί πξέπεη ε ζπλζεηηθή βηνινγία λα εμεηάδεηαη ππό ην πξίζκα ηεο δενληνινγίαο; Σηε γλψκε ηεο, ε EGE πξνζδηνξίδεη θαη εμεηάδεη δενληνινγηθά δεηήκαηα ηδίσο, αιιά φρη απνθιεηζηηθά, απφ ηελ άπνςε ηεο πξνζηαζίαο θαη αζθάιεηαο. Πέξαλ ησλ δεηεκάησλ απηψλ, ν δενληνινγηθφο πξνβιεκαηηζκφο άπηεηαη ζεκάησλ δηθαηνζχλεο, δηαθπβέξλεζεο, δηαιφγνπ επηζηήκεο θαη θνηλσλίαο, δηαλνεηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ηδεψλ σο πξνο ηε δσή. Όπσο θαη νη δηάθνξεο άιιεο λέεο ηερλνινγίεο, ε ζπλζεηηθή βηνινγία πξέπεη λα ζέβεηαη ην δηεζλέο πιαίζην ζηνλ ηνκέα ηεο δενληνινγίαο θαη ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ηδίσο ηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα, ε νπνία απνηειεί φρη κφλν ζεκειηψδεο δηθαίσκα απηφ θαζαπηφ, αιιά θαη «ην πξαγκαηηθφ ππφβαζξν ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ». Μεηαμχ ησλ δηαθφξσλ άιισλ δενληνινγηθψλ αξρψλ πνπ πξέπεη επίζεο λα ιακβάλνληαη ππφςε πεξηιακβάλνληαη ε αζθάιεηα, ε βησζηκφηεηα, ε δηθαηνζχλε, ε πξφιεςε, ε ειεπζεξία έξεπλαο θαη ε αλαινγηθφηεηα. 4. Η γλώκε ηεο EGE: Σηε γλψκε ηεο, ε EGE δηαηππψλεη δηάθνξεο ζπγθξηκέλεο ζπζηάζεηο ζρεηηθά κε ηε ζπλζεηηθή βηνινγία, κεηαμχ ησλ νπνίσλ νη αθφινπζεο. 4.1 Αζθάιεηα 4
Καηά ηελ EGE, θάζε ρξήζε πξντφλησλ ζπλζεηηθήο βηνινγίαο πξέπεη λα εμαξηάηαη απφ ηελ ηήξεζε ησλ απαηηήζεσλ αζθαιείαο, νη νπνίεο πξέπεη λα κειεηεζνχλ πεξηζζφηεξν. Η EGE ζπληζηά, κεηαμχ άιισλ, λα αξρίζεη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή έξεπλα ζρεηηθά κε ηηο θαηάιιειεο δηαδηθαζίεο εθηίκεζεο ηνπ θηλδχλνπ ζηελ ΔΔ, λα εληνπίζεη ηα πηζαλά θελά ζηηο ηζρχνπζεο ξπζκίζεηο θαη λα αλαιχζεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο κπνξνχλ λα θαιπθζνχλ ηα θελά απηά, θαζψο θαη λα πξνεηνηκάζεη θψδηθα δενληνινγίαο γηα ηελ έξεπλα ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο. 4.2 Πεξηβαιινληηθέο εθαξκνγέο Η EGE ζπληζηά, κεηαμχ άιισλ, πξηλ δηαδνζεί ζην πεξηβάιινλ έλαο νξγαληζκφο πνπ έρεη θαηαζθεπαζηεί ή ηξνπνπνηεζεί κέζσ ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο, λα πξαγκαηνπνηείηαη εθηίκεζε ησλ καθξνπξφζεζκσλ νηθνινγηθψλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ. Τα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο ζα πξέπεη λα αμηνινγνχληαη κε γλψκνλα ηελ αξρή ηεο πξνθχιαμεο θαη ηεο λνκνζεζίαο ηεο ΔΔ ζρεηηθά κε ηε ζθφπηκε ειεπζέξσζε ζην πεξηβάιινλ γελεηηθψο ηξνπνπνηεκέλσλ νξγαληζκψλ (2001/18/EΚ). 4.3 Δλέξγεηα θαη βηώζηκε ρεκηθή βηνκεραλία Σχκθσλα κε ηελ πξφηαζε ηεο νκάδαο, ε ρξήζε ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο γηα ηνλ εθνδηαζκφ ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ κε ελαιιαθηηθέο κνξθέο ελέξγεηαο πξέπεη λα είλαη ζπκπιεξσκαηηθή ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο ΔΔ γηα ηηο αλαλεψζηκεο κνξθέο ελέξγεηαο. Η EGE ζεσξεί επίζεο φηη ε πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ θαηαλαισηψλ απνηειεί ζεκειηψδε παξάγνληα. Δπνκέλσο, ε EGE ηνλίδεη φηη πξέπεη λα κειεηεζεί ε ζήκαλζε ησλ εηδηθψλ πξντφλησλ ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο, φπσο ησλ θαιιπληηθψλ θαη ησλ θισζηνυθαληνπξγηθψλ. 4.4 Βηνταηξηθή θαη βηνθαξκαθεπηηθέο εθαξκνγέο Η EGE ζπληζηά επηπιένλ, πέξαλ ηεο εθαξκνγήο επηζηεκνληθψλ θαη λνκηθψλ πιαηζίσλ, λα εμεηάδνληαη επίζεο ζπγθεθξηκέλα δενληνινγηθά ζέκαηα απφ ηηο αξκφδηεο αξρέο (φπσο Δπξσπατθφο Οξγαληζκφο Φαξκάθσλ - EMEA) ζηελ πεξίπησζε θαξκάθσλ θαη ηαηξηθψλ πξντφλησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ πξσηφθνιια ζπλζεηηθήο βηνινγίαο. 4.5 Βηναζθάιεηα, πξόιεςε ηεο βηνηξνκνθξαηίαο θαη δηπιή ρξήζε Η ζπλζεηηθή βηνινγία κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη λέα κέζα γηα ηνλ ζηξαηησηηθφ ηνκέα, φπσο βηνινγηθά πιηθά θαη φπια. Η δενληνινγηθή αλάιπζε πξέπεη λα αμηνινγεί ηνλ ζηφρν ηεο αζθάιεηαο ζε ζρέζε κε ηε δηαθάλεηα. Η EGE ζπληζηά, επίζεο, ηε δεκηνπξγία κεραληζκψλ ειέγρνπ, φπσο ηεο έθδνζεο αδεηψλ θαη ηεο θαηαρψξηζεο ησλ κέζσλ απηψλ, νχησο ψζηε λα απνθεπρζεί ε ρξήζε ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο γηα ηξνκνθξαηηθνχο ζθνπνχο. Η νκάδα ζπληζηά επίζεο λα ελζσκαησζνχλ δηαηάμεηο ζρεηηθά κε ηνλ πεξηνξηζκφ ή ηελ απαγφξεπζε δηεμαγσγήο εξεπλψλ ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο ζηε Γηεζλή Σχκβαζε πεξί απαγνξεχζεσο ηεο αλαπηχμεσο, παξαγσγήο θαη απνζεθεχζεσο βαθηεξηνινγηθψλ (βηνινγηθψλ) θαη ηνμηληθψλ φπισλ θαη θαηαζηξνθήο απηψλ. 4.6 Γηαθπβέξλεζε Λφγσ ηνπ πθηζηάκελνπ θαηαθεξκαηηζκέλνπ θαη αλεπαξθνχο θαλνληζηηθνχ πιαηζίνπ, ε EGE πξνηξέπεη ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή λα πξνηείλεη θαη λα δεκηνπξγήζεη ηζρπξφ 5
πιαίζην γηα ηε ζπλζεηηθή βηνινγία, ζην νπνίν ζα πξνζδηνξίδνληαη νη αξκφδηνη θνξείο θαη ζα δηεπθξηλίδνληαη νη επζχλεο ηνπο. Η EGE πξνηείλεη ζηελ ΔΔ λα ζέζεη ην πξφβιεκα ηεο δηαθπβέξλεζεο ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο ζηα ζπλαθή παγθφζκηα πιαίζηα δηαβνχιεπζεο. 4.7 Έθδνζε δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο θαη θνηλή θιεξνλνκηά Η EGE πξνηείλεη λα αξρίζνπλ ζπδεηήζεηο ζρεηηθά κε ηα πιένλ θαηάιιεια κέζα δηαζθάιηζεο ηεο πξφζβαζεο ηνπ θνηλνχ ζηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλζεηηθήο βηνινγίαο. Η EGE ππνγξακκίδεη φηη ηα γεληθά δενληνινγηθά δεηήκαηα πνπ εγείξνπλ νη αηηήζεηο επξεζηηερλίαο πξέπεη λα εμεηάδνληαη κε ηθαλνπνηεηηθφ ηξφπν ζην πιαίζην ηνπ ζπζηήκαηνο έθδνζεο δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο. Τν λνκηθφ ζχζηεκα επξεζηηερληψλ ηεο ΔΔ νξίδεη ηελ EGE σο ηνλ θνξέα ζηνλ νπνίν ελαπφθεηηαη ε αμηνιφγεζε ησλ δενληνινγηθψλ επηπηψζεσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηηο επξεζηηερλίεο. Η EGE θαιεί ηνλ Δπξσπατθφ Οξγαληζκφ Γηπισκάησλ Δπξεζηηερλίαο θαη ηνπο εζληθνχο νξγαληζκνχο δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο λα ιάβνπλ ππφςε ην άξζξν 7 ηεο νδεγίαο 98/44 ηεο ΔΔ ζρεηηθά κε ηηο επξεζηηερλίεο θαη λα ην ζέζνπλ ζε εθαξκνγή. 4.8 Δκπόξην θαη παγθόζκηα δηθαηνζύλε Η EGE ζπληζηά λα ελζσκαησζνχλ ηα δενληνινγηθά δεηήκαηα πνπ ζέηεη ε ζπλζεηηθή βηνινγία, φηαλ απηή εμεηάδεηαη ζε δηεζλέο επίπεδν, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ ΠΟΔ. Πξφθεηηαη γηα έλα ζέκα πνπ πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε ζην πιαίζην ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ηνπ γχξνπ ηεο Νηφρα. Η EGE ζπληζηά ζεξκά λα ζεζπηζηνχλ επξσπατθά πξφηππα βηναζθάιεηαο γηα ηα πξντφληα ζπλζεηηθήο βηνινγίαο, σο ειάρηζηα αλαγθαία πξφηππα γηα ηηο εηζαγσγέο θαη ηηο εμαγσγέο πξντφλησλ ζπλζεηηθήο βηνινγίαο ζηελ ΔΔ. 4.9 Δπηζηήκε θαη θνηλσληαθόο δηάινγνο Η νκάδα δεηεί απφ ηελ ΔΔ θαη ηα θξάηε κέιε ηεο ΔΔ λα ιάβνπλ κέηξα γηα λα πξναγάγνπλ ηνλ δεκφζην δηάινγν θαη λα σζήζνπλ ηνπο ελδηαθεξφκελνπο λα εληνπίζνπλ ηνπο θπξηφηεξνπο θνηλσληαθνχο πξνβιεκαηηζκνχο ζηνπο ηνκείο πνπ θαιχπηεη ε ζπλζεηηθή βηνινγία. 4.10 Έξεπλα Η νκάδα θαιεί ηελ Δπηηξνπή λα ππνζηεξίμεη ηε βαζηθή έξεπλα ζηνπο ηνκείο ηεο βηνινγίαο, ηεο ρεκείαο, ηεο ελέξγεηαο, ηεο επηζηήκεο ησλ πιηθψλ θαη ηεο κεραληθήο, θαζψο θαη ηεο εθαξκνζκέλεο θαη δηεπηζηεκνληθήο έξεπλαο, φπσο πξνζδηνξίδνληαη ζηε γλψκε. Τνχην πξέπεη λα αληαλαθιάηαη ζηνλ πξνυπνινγηζκφ Δ&Α ηεο ΔΔ γηα ηα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα-πιαίζηα. Η νκάδα επηζεκαίλεη φηη ε ζπλζεηηθή βηνινγία κπνξεί λα αιιάμεη άξδελ ζην κέιινλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηιακβαλφκαζηε ηε δσή. Δπνκέλσο, θαιεί ηελ Δπηηξνπή λα εγθαηληάζεη έλα αλνηρηφ δηαπνιηηηζκηθφ πιαίζην δηαβνχιεπζεο πνπ ζα εμεηάδεη ηα δεηήκαηα απηά θαη ζα ιακβάλεη ππφςε ηηο θηινζνθηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο ηνπνζεηήζεηο. 6