ΕΝΟΤΗΤΑ 9 η ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑ: ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Στη θεραπευτική αντιµετώπιση των δυσκολιών των παιδιών στη φωνολογική ενηµερότητα τηρούµε τις γενικές αρχές ασφάλεια, επιτυχία, επιβράβευση. Είµαστε πολύ προσεκτικοί στους βραχυπρόθεσµους στόχους µας, αρχίζοντας πάντοτε µε ασκήσεις που τα παιδιά µπορούν να ολοκληρώσουν µε επιτυχία. Χρειάζεται αυστηρή οργάνωση και πλούσιο υλικό. Όλη η θεραπεία γίνεται µε παιγνίδι. Ανάπτυξη Οµοιοκαταληξίας Λέµε στα παιδιά απλές προτασούλες µε λέξεις που κάνουν οµοιοκαταληξία π.χ. Η φίλη µου η Πόπη παίζει µε το τόπι. Το µικρό γατάκι θέλει γαλατάκι. Η νονά Μαρίνα µένει στην Αθήνα. ίνουµε στα παιδιά την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν τις λέξεις που κάνουν οµοιοκαταληξία σε ποιηµατάκια και τραγουδάκια π.χ. Η καλή µας η αγελάδα Βόσκει κάτω στη λιακάδα Μικρά χόρτα και µεγάλα Για να κατεβάσει γάλα Λέµε τρεις λεξεις και ρωτάµε ποιες δύο ακούγονται το ίδιο π.χ. Λεµόνι πετσέτα κυδώνι Κότα πάπια µπότα Μπανάνα καµπάνα κουδούνι Λέµε τραγουδάκια του νηπιαγωγείου. Εµείς λέµε την πρώτη προτασούλα και το παιδί συµπληρώνει την επόµενη π.χ. Οι καλές οι πάπιες παίζουν στο νερό, πα, πα, πα φωνάζουν µπάνιο.. - 92 -
Κάνουµε περισσότερο παραστατική την οµοιοκαταληξία χρησιµοποιώντας οπτική βοήθεια π.χ. µικρά αντικείµενα (κουµπιά πούλιες) µε διάφορα χρώµατα. Αναπαριστούµε το πρώτο φώνηµα (εκκίνηση, onset) της λέξης και µε κύβους (µεγαλύτερα αντικείµενα) τη ρήµα (υπόλοιπο της λέξης). είχνουµε στο παιδί τι σηµαίνει οµοιοκαταληξία αφαιρώντας το πρώτο φώνηµα (π.χ. το κόκκινο κουµπί) και αντικαθιστώντας του µε άλλο (π.χ. πράσινο ή κίτρινο). Παραδείγµατα Μ-αίρη, χ-έρι, τ-αίρι. Στα µεγαλύτερα παιδιά εξηγούµε τι σηµαίνει οµοιοκαταληξία. Ότι οι λέξεις ακούγονται το ίδιο. Ζητούµε από τα παιδιά να µας εξηγήσουν τα ίδια τι σηµαίνει οµοιοκαταληξία, ώστε να γνωρίζουµε αν πραγµατικά κατάλαβαν το νόηµα της. Κατάτµηση Λέξεων : Σύνθετες λέξεις Αρχίζουµε την κατάτµηση λέξεων χρησιµοποιώντας στην αρχή σύνθετες λέξεις ώστε το κάθε κοµµάτι να έχει νόηµα. πιατοθήκη (πιάτο- θήκη), αετοφωλιά (αετο-φωλιά) δασοφύλακας (δάσο-φύλακας) πες αετοφωλιά, τώρα πες αετό ποια λέξη λείπει πες δασοφύλακας τώρα πες φύλακας, ποια λέξη λείπει πιάτο- θήκη πέστα και τα δυο µαζί πιατοθήκη πες καληµέρα χωρίς να πεις καλή Ζητούµε από τα παιδιά να κάνουν αυτά σύνθετες λέξεις κούκλα και σπίτι (κουκλόσπιτο) νερό και µύλος (νερόµυλος) πατάτες και κεφτέδες (πατατοκεφτέδες) Εάν δουλεύουµε σε µικρή οµάδα δίνουµε στα µισά παιδιά το πρώτο µισό εικόνας σύνθετων λέξεων και στα υπόλοιπα το άλλο µισό. Τα παιδιά της πρώτης οµάδας λένε δυνατά τη λέξη τους και σε συνέχεια η δεύτερη οµάδα λέει τη δική τους. Τέλος όλα µαζί προσπαθούν να βρούνε τη σύνθετη λέξη. - 93 -
Συλλαβές Αρχίζοντας µε δισύλλαβες λέξεις χωρίζουµε σε συλλαβές µα-µά, νε-ρό, πί-τσα χτυπώντας παλαµάκια στην κάθε συλλαβή. Αυξάνουµε σταδιακά τις συλλαβές (ντου-λά-πα, τη-λέ-φω-νο, τη-λε-ό-ρα-ση κλπ.). Χρησιµοποιούµε τα ονόµατα των παιδιών (Α-λε-ξάν-δρα, Γιά-ννης) κάνοντας και σχόλια όπως αυτό είναι µεγάλο όνοµα, αυτό είναι µικρό όνοµα κλπ. ιδάσκουµε στα παιδιά τις βασικές συλλαβές (ΣΦ) πα, πο, πε, πι, που, τα, το, τε, τι, του ζητάµε να µαντέψουν από ποια συλλαβή αρχίζει µια ορισµένη λέξη. Στα µεγαλύτερα παιδιά ζητάµε να µας πουν ποια είναι η πρώτη και ποια η τελευταία συλλαβή µιας λέξης. Σύνθεση συλλαβών Αν στο λα βάλω ένα δι στη σαλάτα θα µε βρει Άναψε τη φω και τια όταν έχει παγωνιά Το χειµώνα το βαρύ κάνει κρυ και ο πολύ Φωνήµατα ιασκεδάζουµε δηµιουργώντας αστεία ονόµατα για κάθε ένα από τα γράµµατα (θ) θυµωµένο θηρίο, (χ) χαζούλι χελιδόνι, (σ)σαλιάρικο σαλιγκάρι Σχολιάζουµε για το φώνηµα από το οποίο αρχίζει η κάθε λέξη. Σχολιάζουµε τη φωνηµική σύνθεση γνωστών λέξεων. Γιώργος το όνοµά σου αρχίζει από.. Ζητούµε από τα παιδιά να αναγνωρίσουν τα αρχικά φωνήµατα σε λέξεις. Ξεκινάµε µε λέξεις που αρχίζουν από εξακολουθητικά φωνήµατα (σ, φ, θ) έτσι ώστε αυτοί οι ήχοι να µπορούν να επιµηκυνθούν όσο χρειάζεται. Φφφφφίδι, Σσσσσύκο κλπ. Παίζουµε το παιγνίδι µάντεψε τι χρησιµοποιώντας µόνο το αρχικό φώνηµα των λέξεων π.χ, Εδώ πάνω στο τραπέζι βλέπω κάτι που αρχίζει από µµµ µολύβι. - 94 -
Ζητούµε από το παιδί να σκεφθεί µια λέξη που να αρχίζει από ένα ορισµένο φώνηµα π.χ. Πες µου ένα ζώο που αρχίζει από γ.., Ένα φρούτο που αρχίζει από µ. Κάνουµε κολάζ µε εικόνες που κόβουµε από ορισµένα φωνήµατα (σάκα, σαλάµι, σαλόνι, σίδερο κλπ.). περιοδικά και οι οποίες αρχίζουν από Χρησιµοποιώντας για κάθε φώνηµα διαφορετικού χρώµατος κύβους, κουµπιά, καραµέλες (µικρά αντικείµενα) φτιάχνουµε λέξεις, αρχίζοντας από πολύ απλές ΦΣΦ µονοσύλλαβες λέξεις και προχωρώντας σταδιακά σε µεγαλύτερες. Ζητάµε από τα παιδιά να µετρήσουν πόσους κύβους έχει η λέξη. Αναπαριστώντας κάθε φώνηµα µε διαφορετικού χρώµατος κύβους ζητάµε από το παιδί να φτιάξει µόνο του απλές λεξούλες. Για να το βοηθήσουµε περισσότερο κόβουµε µια στενή λουρίδα από χαρτόνι και τη χωρίζουµε σε 7-10 κουτάκια. Στο κάθε κουτάκι το παιδί τοποθετεί και ένα κύβο. Χτυπώντας παλαµάκια για κάθε φώνηµα το παιδί µαθαίνει να ξεχωρίζει τα φωνήµατα σε κάθε λέξη. Χειρισµός Φωνηµάτων µέσα στη λέξη Ζητάµε από τα παιδιά να αναγνωρίσουν ποιος αρχικός ήχος λείπει από ζευγάρια λέξεων: µάτι /άτι ποιο φώνηµα λείπει; κάρτα/ άρτα µύλος /µήλο ποιο φώνηµα λείπει; σπέρνω, πες το ξανά και µην πεις σ. στρέφω πες το ξανά και µη πεις σσς. σκάλα πες το ξανά και µη πεις κ. Χρησιµοποιώντας µικρά αντικείµενα ή φαγώσιµα (σµάρτις, σταφίδες, φυστίκια) αναπαριστούµε τα φωνήµατα λέξεων µε αυτά και δηµιουργούµε αλλάζοντας τη θέση των αντικειµένων από µία αρχική λέξη άλλες λέξεις σκάλα άλα/ σάλα/ κάλας, λάκα. Χρησιµοποιώντας και πάλι µικρά αντικείµενα ζητάµε από το παιδί αλλάζοντας τον ένα µόνο κύβο (το πρώτο φώνηµα ) να κάνουν νέες λέξεις κ-ότα, µπ-ότα, ρ-ώτα, ν-ότα, φ- ώτα. - 95 -
Συσχέτιση φωνηµάτων µε γράµµατα (φωνήµατα γραφήµατα) Υπάρχει διαφωνία στην βιβλιογραφία εάν η εργασία στη κατανόηση της συσχέτισης φωνήµατος γραφήµατος πρέπει να προηγείται ή να έπεται της κατάτµησης της λέξης σε φωνήµατα και το χειρισµό τους µέσα στη λέξη. Παρόλο που η σχέση γραφήµατος φωνήµατος στην Ελληνική γλώσσα είναι απλή, χρειάζεται συστηµατική εργασία για να την κατακτήσουν τα παιδιά µε δυσκολίες στην ανάγνωση. Χρησιµοποιώντας όσο το δυνατόν περισσότερες από τις αισθήσεις π.χ. όραση (οπτική βοήθεια: χειρονοµίες, νοηµατική, εικόνες, prompts), ακοή (συστηµατική ακουστική διάκριση), αφή (κιναισθητικές εµπειρίες: ιχνογράφηση γραµµάτων, κατασκευή γραµµάτων από χαρτόνι) προσπαθούµε να εδραιώσουµε στο παιδί αυτή τη σχέση. είγµατα ασκήσεων φωνολογικής ενηµερότητας. - 96 -
- 97 -
- 98 -
- 99 -
Εικόνα 1: Ακουστική διάκριση απλών λέξεων. - 100 -
- 101 -
Εικόνα 2: Θεραπευτικές ασκήσεις Κατάτµηση και Σύνθεση. - 102 -
- 103 -
Εικόνα 3: Ένδειξη προαναγνωστικών δεξιοτήτων Μαθήµατα µε τα φωνήµατα (Αγγελική Γιαννικοπούλου). - 104 -