ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΙΛΙΣΟΥ ΟΛΥΜΠΙΕΙΟ- ΖΑΠΠΕΙΟ- ΑΡΔΗΤΤΟΣ-ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΙΛΙΣΟΥ ΟΛΥΜΠΙΕΙΟ- ΖΑΠΠΕΙΟ- ΑΡΔΗΤΤΟΣ-ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ Μία ενιαία ιστορική και φυσική ενότητα ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: Ι. ΠΟΛΥΖΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ε.Μ.Π. Λ. ΤΡΙΑΝΤΗΣ, Υ.Δ. Ε.Μ.Π. Ε. ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Υ.Δ. ΕΜΠ ΘΕΜΑ: ΕΚΘΕΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΑΘΗΝΑ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2009 ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΥΠΟΓΡΑΦΗ: ΠΑΡΕΛΗΦΘΗ:

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 2 - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 3 Αντικείμενο και βασικοί στόχοι... 4 Μεθοδολογία......... 5 1. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 1.1 Η Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης.. 6 1.2 Η θέση του Εθνικού Κήπου στο Κέντρο Πόλης. 8 1.3 Πολεοδομικά χαρακτηριστικά της Ευρύτερης Περιοχής Μελέτης....... 11 1.4 Προβλεπόμενες πολεοδομικές παρεμβάσεις... 14 2. ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΞΟΝΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 2.1 Ενοποίηση Εθνικού Κήπου με φυσικές/ιστορικές ενότητες του Κέντρου Πόλης... 18 2.2 Βασικές Αρχές σχεδιασμού 2.2.1 Ισχυροποίηση της ένταξης του Εθνικού Κήπου στον αστικό ιστό......... 20 2.2.2 Βελτίωση της προσβασιμότητας και των μετακινήσεων από και προς τον Κήπο... 21 2.2.3 Ανάδειξη των γειτονικών αρχαιολογικών και πολιτιστικών χώρων.. 22 2.2.4 Αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος... 22 3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΣΤΟΝ ΙΣΤΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ 3.1 Περιμετρική Ζώνη Μετάβασης.... 25 3.2 Επιθυμητές Συνδέσεις/Διαδρομές.. 28 3.2.1 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με Διοικητικό Κέντρο- Οδό Πανεπιστημίου- Αθηναϊκή Τριλογία... 29 3.2.2 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με Κολωνάκι και λόφο Λυκαβηττού... 31 3.2.3 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με Πολιτιστικό Κέντρο - Άλσος Ριζάρη- Πινακοθήκη- Ίδρ. Ερευνών... 33 3.2.4 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με Παναθηναϊκό Στάδιο- λόφο Αρδηττού και Άγρας- Παγκράτι. 35 3.2.5 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με Ζάππειο- Ολυμπιείο- Ιλισό- συνοικία Μετς... 38 3.2.6 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με Μουσείο Ακρόπολης- Δ. Αρεοπαγίτου- συνοικία Μακρυγιάννη 41 3.2.7 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με Ιστορικό Κέντρο Αθήνας- συνοικία Πλάκας... 43 3.2.8 Σύνδεση του Εθνικού Κήπου με το Εμπορικό Τρίγωνο- Οδό Ερμού... 45 4. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ.... 46 Βιβλιογραφία... 52 Παράρτημα... 53

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 3 - Εισαγωγή Ο Εθνικός Κήπος είναι ένας μοναδικός φυσικός και ιστορικός τόπος, άμεσα συνδεδεμένος με την ιστορία και τους μετασχηματισμούς της Αθήνας. Ως χωρική και ιστορική ενότητα αναφέρεται όχι μόνο στο Κέντρο Πόλης 1, αλλά και ευρύτερα σε ολόκληρο το Μητροπολιτικό Συγκρότημα Αθηνών 2. Η αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου παρουσιάζει μία σειρά από ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με τη ιστορία του, τη μοναδικότητά του ως διαμόρφωση τοπίου, τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά του, καθώς και με τη σχέση του με το Κέντρο Πόλης. Οι προσπάθειες για την προστασία και αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου συμπίπτουν χρονικά και εννοιολογικά με τη στροφή σε θέματα πράσινων χώρων και περιβάλλοντος που παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και στην ελληνική κοινωνία. Στην κατεύθυνση αυτή, η συγκυρία είναι η πλέον κατάλληλη για να αναδειχθούν με ιδιαίτερη ένταση περιβαλλοντικά ζητήματα και να προωθηθούν παρεμβάσεις που μπορούν να έχουν θετική επίδραση στην καθημερινότητα και στο επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων της Αθήνας. Η μελέτη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του Εθνικού Κήπου, αναδεικνύει ζητήματα που σχετίζονται με το σχεδιασμό χώρων πρασίνου και περιβαλλοντικών ενοτήτων, καθώς και με την ένταξη τους στον ιστό της πόλης. Μέσα από αυτή την οπτική, οι προτάσεις για την αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρότυπο για άλλες περιοχές και δήμους, καθώς και για αντίστοιχες παρεμβάσεις σε άλλα αστικά κέντρα. Η διερεύνηση της σχέσης του Εθνικού Κήπου με την περιοχή που τον περιβάλλει προϋποθέτει αρχικά την κατανόηση της ιστορικής και πολεοδομικής του σημασίας. Στην κατεύθυνση αυτή, η διερεύνηση αναγνωρίζει την κεντρική σημασία του Εθνικού Κήπου και παραδέχεται ότι απευθύνεται σε όλον τον πληθυσμό της Πρωτεύουσας. Αυτό βέβαια, δεν σημαίνει ότι ο Κήπος μπορεί να φιλοξενεί χρήσεις υπερτοπικής κλίμακας, όπως λόγου χάρη μεγάλες καλλιτεχνικές ή πολιτιστικές εκδηλώσεις. Άλλωστε, σε κοντινή απόσταση υπάρχουν εγκαταστάσεις κατάλληλες για τέτοιου είδους χρήσεις. Αντίθετα, οι παρεμβάσεις που προτείνουμε στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Κήπου επιχειρούν να ενδυναμώσουν την ένταξη του Εθνικού Κήπου στη ζωή της πόλης, προστατεύοντας τις ιδιαίτερες ποιότητες και τα χαρακτηριστικά του, ενώ παράλληλα επιχειρούν να ωθήσουν τους κατοίκους, αλλά και τους επισκέπτες της πόλης, να τον προσεγγίσουν, να τον διασχίσουν και να τον εντάξουν στις καθημερινές τους μετακινήσεις, εργασίας και αναψυχής. Ο Εθνικός Κήπος, εξάλλου, αποτελεί ένα φυσικό περιβάλλον υψηλής ποιότητας που προσφέρει μοναδικές συνθήκες και ένα ιδιαίτερα ευχάριστο μικροκλίμα στο Κέντρο Πόλης, διατηρώντας ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες σημαντική διαφορά θερμοκρασίας (έως 5 ο C) σε σχέση με το αστικό περιβάλλον. Στόχος του Προγράμματος είναι να διατηρηθούν τα φυσικά χαρακτηριστικά του Κήπου, να διαχυθούν σε μία ευρύτερη περιοχή και να συμβάλουν στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών της Πρωτεύουσας. 1 Ως Κέντρο Πόλης (Downtown, Centro Citta, Centre Ville) ορίζουμε μία ευρύτερη από το Ιστορικό Κέντρο ενότητα, η οποία περιλαμβάνει περιοχές με κεντρικές διοικητικές και εμπορικές χρήσεις. 2 Το Μητροπολιτικό Συγκρότημα Αθηνών αποτελείται από το Λεκανοπέδιο, τα Μεσόγεια και το Θριάσιο Πεδίο. Σήμερα συγκεντρώνει περίπου τέσσερα εκατομμύρια κατοίκους.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 4 - Αντικείμενο και βασικοί στόχοι Αντικείμενο της εργασίας αυτής και ιδιαίτερο τμήμα του Ερευνητικού Προγράμματος για την Αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου, όπως ορίζεται από τη σχετική σύμβαση, αποτελεί η «Πολεοδομική Ερευνητική Πρόταση για τη Συσχέτιση του Εθνικού Κήπου με τον περιβάλλοντα αστικό χώρο, σε επίπεδο γενικότερης Πολεοδομικής Οργάνωσης». Σύμφωνα με τις βασικές υποθέσεις εργασίας της Ερευνητικής Ομάδας του ΕΜΠ, ο Εθνικός Κήπος αποτελεί ταυτόχρονα: Δημόσιο χώρο, ενταγμένο σε ένα δίκτυο ανοιχτών, κοινόχρηστων χώρων Ιστορικό μνημείο, ενταγμένο σε ένα δίκτυο ιστορικών τόπων και ενοτήτων Περιβαλλοντική ενότητα, σε συνέχεια σημαντικών χώρων πρασίνου Τόπο αναψυχής, ενταγμένο στο Κέντρο Πόλης. Στη συγκεκριμένη ενότητα, κάθε μία από τις παραπάνω ιδιότητες του Κήπου μελετάται σε συνάρτηση με τα ιδιαίτερα πολεοδομικά χαρακτηριστικά των περιοχών που τον περιβάλλουν, καθώς και με βάση τις παρεμβάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί ή προβλέπεται να υλοποιηθούν σε αυτές. Οι προτάσεις της πολεοδομικής διερεύνησης υπερβαίνουν τα στενά όρια της Περιοχής Μελέτης, δηλαδή τα όρια του Εθνικού Κήπου, και στοχεύουν να τον συνδέσουν με τον ευρύτερο αστικό περίγυρο. Οι παρεμβάσεις που προτείνονται, αναφέρονται σε δύο επίπεδα: το επίπεδο υπερτοπικής εμβέλειας, και το επίπεδο μίας πιο τοπικής, αλλά εξίσου σημαντικής επιρροής του στις περιοχές και τις συνοικίες με τις οποίες γειτνιάζει. Βασική επιδίωξη των παρεμβάσεων είναι η ένταξη του Εθνικού Κήπου σε ένα δίκτυο υφιστάμενων ή προτεινόμενων πορειών και συνδέσεων, που με επίκεντρο το χώρο του Κήπου θα συμβάλλουν στην άρθρωση σημαντικών ιστορικών και φυσικών χώρων του Κέντρου Πόλης. Η παρούσα πολεοδομική διερεύνηση οργανώνεται σε τέσσερα κεφάλαια: Το πρώτο περιλαμβάνει την αποτίμηση της υπάρχουσας κατάστασης, τη χαρτογραφική αποτύπωση της σχέσης του Κήπου με την Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης, την ανάλυση των πολεοδομικών της χαρακτηριστικών, καθώς και μια σύντομη αναφορά στις προβλεπόμενες πολεοδομικές παρεμβάσεις. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αρχές και άξονες σχεδιασμού, στην κατεύθυνση της ένταξης του Κήπου στο Κέντρο Πόλης, της βελτίωσης της προσβασιμότητας και της διευκόλυνσης των καθημερινών μετακινήσεων, της ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων και της αναβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι προτάσεις για την πολεοδομική συσχέτιση του Κήπου με τον αστικό ιστό, μέσω της δημιουργίας μίας ζώνης μετάβασης γύρω

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 5 - από τον Κήπο και μιας σειράς συνδέσεων με τις γύρω περιοχές, με σημαντικούς δημόσιους χώρους και χώρους πρασίνου και πολιτισμού. Η διερεύνηση ολοκληρώνεται στο τέταρτο κεφάλαιο με την παρουσίαση ενδεικτικών σημειακών παρεμβάσεων, όπως οι πεζοδρομήσεις, οι διαπλατύνσεις πεζοδρομίων, οι φυτεύσεις και οι διασταυρώσεις διαδρομών με οδικούς άξονες. Μεθοδολογία Η έρευνα βασίστηκε στην ανάλυση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, στη συγκέντρωση και την αποδελτίωση του σχετικού υλικού, στην επιτόπου παρατήρηση και τη συστηματική καταγραφή των χαρακτηριστικών της Ευρύτερης Περιοχής Μελέτης, καθώς και σε δεδομένα που προέκυψαν από σειρά συναντήσεων με εκπροσώπους εμπλεκόμενων φορέων. Όσον αφορά τη βιβλιογραφία ιδιαίτερα χρήσιμη για την ενότητα αυτή ήταν η μελέτη όχι μόνο των κειμένων με αντικείμενο τον Εθνικό Κήπο και τους σχεδιασμούς του, αλλά και γενικότερων προτάσεων/ σχεδιασμών για το κέντρο της Αθήνας και τις γύρω περιοχές. Κατά τη διάρκεια της έρευνας πραγματοποιήθηκαν οι εξής συναντήσεις: Με τη Διευθύντρια της Εταιρείας Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας, κ. Ντόρα Γαλάνη, Με τη Διευθύντρια της Γ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού κ. Νικολέτα Διβάρη-Βαλάκου, καθώς και με την αρχαιολόγο του Υπουργείου Πολιτισμού κ. Όλγα Ζαχαριάδου, Με τον Πρόεδρο της Επιτροπής Ολυμπιείων Κληροδοτημάτων κ. Ιωάννη Δομάγερ. Οι παραπάνω συναντήσεις συνέβαλαν καθοριστικά στο συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων και τη διατύπωση μιας ολοκληρωμένης πρότασης για τη σύνδεση του Εθνικού Κήπου με το αστικό του περιβάλλον και την πόλη. Θα θέλαμε επίσης να ευχαριστήσουμε για τη χορήγηση στοιχείων (σχετικές μελέτες, χάρτες, πληροφορίες και έντυπο υλικό): τον Αρχιτέκτονα κ. Γιώργο Προβελέγγιο, που συμμετείχε στη Μελέτη Συνολικής Ανάδειξης Αρχαιολογικού Χώρου Ολυμπιείου, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας. τον Αρχιτέκτονα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών, κ. Λάζαρο Γεωργακόπουλο, το Γεωπόνο του Ζαππείου κ. Δημήτρη Νικολάου.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 6 - ΚΕΦ. 1. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 1.1 Η Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης Ο Εθνικός Κήπος εντάσσεται στο Κέντρο Πόλης και αποτελεί κομβικό σημείο, στη διασταύρωση διαφορετικών περιοχών και πολεοδομικών ενοτήτων. Ανήκει στο 2 ο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων και συνορεύει: στα βόρεια με το Κολωνάκι, στα ανατολικά με την περιοχή του Πολιτιστικού Κέντρου Αθηνών, τα Ιλίσια και το Παγκράτι, στα νότια με το Ζάππειο, το Παναθηναϊκό Στάδιο και το Μετς, στα δυτικά με το ιστορικό κέντρο, την Πλάκα και την περιοχή του Εμπορικού Τριγώνου. Περιβάλλεται από τις λεωφόρους: Β. Σοφίας στα βόρεια και Β. Αμαλίας στα δυτικά, την Ηρώδου Αττικού ανατολικά, ενώ νότια συνορεύει με την έκταση του Ζαππείου Μεγάρου. Εικόνα 1: Ο Εθνικός Κήπος και η Ευρύτερη Περιοχή του, Πηγή: Google Earth Οι παραπάνω περιοχές διαφέρουν ως προς την ανάπτυξη και το χαρακτήρα τους. Άλλες είναι ιδιαίτερα πυκνοδομημένες και φορτισμένες με υπερτοπικές χρήσεις και άλλες διατηρούν την κατοικία ως κυρίαρχο στοιχείο οργάνωσης του αστικού χώρου. Παρά την πολυπλοκότητα των σχέσεων που δημιουργούν οι διαφοροποιήσεις στο χαρακτήρα τους, εξετάζονται σε ένα γενικότερο πλαίσιο διευθετήσεων, που αποσκοπούν στην καλύτερη συσχέτιση και ένταξη του Εθνικού Κήπου στη σύγχρονη πόλη. Η Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης ορίζεται με τρόπο ώστε να αναδεικνύει την ιστορική, πολιτιστική και οικολογική σημασία και τη μοναδικότητα του Εθνικού Κήπου. Τα όριά της δεν ταυτίζονται με τα διοικητικά και θεσμικά όρια των συνοικιών του κέντρου και των εμπορικών και διοικητικών περιοχών που τον περιβάλλουν. Αντίθετα, ως Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης ορίζουμε τον άμεσο χώρο γειτνίασης του Κήπου, ο οποίος και τον τροφοδοτεί με τις σημαντικότερες κινήσεις. Τα όριά της έχουν προκύψει με ποιοτικά και λειτουργικά κριτήρια και κυρίως με βάση την απόσταση που μπορεί να διανυθεί άνετα με πεζή μετακίνηση: μετακινήσεις των είκοσι λεπτών ή αλλιώς απόσταση ακτίνας 500-600μ.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 7 - Εικόνα 2: Ο Εθνικός Κήπος σε σχέση με τις πολεοδομικές ενότητες που τον περιβάλλουν Οι περιοχές που περιβάλλουν τον Εθνικό Κήπο σχηματοποιούνται στις εξής ενότητες: Διοικητικό Κέντρο και οδός Πανεπιστημίου Λόφος Λυκαβηττού και Κολωνάκι Πολιτιστικό Κέντρο Αθηνών, Πινακοθήκη και Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Παναθηναϊκό Στάδιο, λόφος Αρδηττού και Παγκράτι Ζάππειο, Ολυμπιείο, Ιλισός και Μετς Μουσείο Ακρόπολης, Διονυσίου Αεροπαγίτου και περιοχή Μακρυγιάννη Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας και Πλάκα Εμπορικό Κέντρο Αθήνας και οδός Ερμού Οι πιο πάνω ενότητες ορίζονται ως Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης του Εθνικού Κήπου.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 8-1.2 Η θέση του Εθνικού Κήπου στο Κέντρο Πόλης Σύμφωνα με την ανάγνωσή μας, ο Εθνικός Κήπος εντάσσεται σε πολλαπλά δίκτυα χώρων: στο δίκτυο των αρχαιολογικών χώρων και χώρων πρασίνου, στο δίκτυο των δημόσιων χώρων του Κέντρου Πόλης και στο δίκτυο χώρων ιστορίας και πολιτισμού. Όσον αφορά στο πρώτο δίκτυο, ο Εθνικός Κήπος αποτελεί τμήμα ενός συνόλου ελευθέρων χώρων, χώρων πρασίνου, περιβαλλοντικών και αρχαιολογικών ενοτήτων. Στην ευρύτερη περιοχή του βρίσκεται η Ακρόπολη και ο λόφος του Φιλοπάππου, ο λόφος του Λυκαβηττού και η περιοχή του Α Νεκροταφείου Αθηνών (Εικόνα 3). Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο Αθηνών, το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από υπαίθριους χώρους. Στα όριά του έχει πρόσφατα εντοπιστεί η Παλαίστρα του Λυκείου του Αριστοτέλη, που αποτελεί τμήμα ενός ιδιαίτερα σημαντικού αρχαιολογικού χώρου. Τέλος, σε γειτνίαση με τον Εθνικό Κήπο βρίσκονται οι λόφοι Άγρας και Αρδηττού, το Ολυμπιείο κληροδότημα (Ζάππειο, Παναθηναϊκό Στάδιο, περιοχή Ιλισού) και ο αρχαιολογικός χώρος του Ολυμπιείου (ναός Ολυμπίου Διός, Πύλη Αδριανού). Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ευρύτερη Περιοχή του Κήπου βρισκόταν η κοίτη του Ιλισού, σήμερα κάτω από τις οδούς Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρρόης, η οποία είναι εμφανής μόνο σε ένα μικρό τμήμα του Ολυμπιείου κληροδοτήματος. Η περιοχή ήταν συνυφασμένη με το υδάτινο στοιχείο του Ιλισού από την αρχαιότητα μέχρι τη δεκαετία του 1960,οπότε και ολοκληρώθηκαν τα έργα διευθέτησης της κοίτης του, γεγονός που εξηγεί και τη μεγάλη συγκέντρωση ιερών και αρχαιολογικών χώρων. Εικόνα 3: Ο Εθνικός Κήπος στο δίκτυο περιβαλλοντικών και αρχαιολογικών ενοτήτων

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 9 - Ο Εθνικός Κήπος βρίσκεται επιπλέον σε άμεση σχέση με το δίκτυο των μνημειακών, δημόσιων χώρων του Κέντρου Πόλης, που οργανώνεται κυρίως στα βόρεια και δυτικά όριά του. Η ένταξη του Κήπου στο παραπάνω δίκτυο έχει προκύψει από την ιστορική αλλά και λειτουργική του συσχέτιση με το κτίριο της Βουλής (παλαιά Ανάκτορα) και την πλατεία Συντάγματος και από τον παράλληλο μετασχηματισμό των παραπάνω χώρων στο χρόνο. Ο χώρος του Εθνικού Κήπου βρίσκεται σε άμεση επαφή και με το δίκτυο δημόσιων χώρων και πεζοδρόμων που έχει δημιουργηθεί μετά την ανάπλαση της Πλάκας και του Εμπορικού Τριγώνου (Ερμού, Αιόλου κ.α.), καθώς και την Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας (πεζόδρομος Διον. Αρεοπαγίτου- Απ. Παύλου) (Εικόνα 4). Εικόνα 4: Ο Εθνικός Κήπος στο δίκτυο των σημαντικών δημόσιων χώρων Τέλος, ο Εθνικός Κήπος σχετίζεται και με ένα δίκτυο χώρων ιστορίας και πολιτισμού. Ο άμεσος χώρος γειτνίασής του απαριθμεί τα κυριότερα δημόσια κτίρια της χώρας (Βουλή, Προεδρικό Μέγαρο, Μέγαρο Μαξίμου, Ζάππειο Μέγαρο, Υπουργείο Εξωτερικών, Υπουργείο Εσωτερικών, Πρεσβείες κ.α.). Γενικότερα οι άξονες που περιβάλλουν τον Εθνικό Κήπο έχουν έντονα μνημειακό χαρακτήρα, καθώς συγκεντρώνουν σημαντικά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, που έχουν συνδεθεί με τη νεώτερη ιστορία της Αθήνας. Εκεί βρίσκονται κτίρια του 19ου αιώνα που σήμερα στεγάζουν χρήσεις πολιτισμού (το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μουσείο Θεοχαράκη, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο), νεοκλασικά, εκλεκτικιστικά και μοντέρνα δημόσια κτίρια και κατοικίες των αρχών του 20ου αιώνα, αλλά και σημαντικά δείγματα της δημόσιας αρχιτεκτονικής που πραγματοποιήθηκαν μετά τη δεκαετία του 1960 (Εθνική Πινακοθήκη,

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 10 - Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ωδείο Αθηνών, Πολεμικό Μουσείο, Ξενοδοχείο Hilton). Σε μικρή απόσταση από τον Εθνικό Κήπο, σε ένα νεοκλασικό κτίριο στο Παγκράτι πρόκειται να στεγαστεί και το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή. Στα όρια της Ευρύτερης Περιοχής του Εθνικού Κήπου βρίσκεται επίσης το Νέο Μουσείο Ακρόπολης, το υπό διαμόρφωση νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Φιξ, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το πάρκο Ελευθερίας και μία σειρά από μικρότερα μουσεία και χώροι πολιτισμού στην περιοχή της Πλάκας (Εικόνα 5). Εικόνα 5: Ο Εθνικός Κήπος στο δίκτυο χώρων ιστορίας και πολιτισμού Αξίζει επίσης να αναφερθεί η ύπαρξη σημαντικών αθλητικών εγκαταστάσεων στο χώρο του Ολυμπιείου Κληροδοτήματος (Γυμναστήριο Φωκιανού, Όμιλος Αντισφαίρισης, Κολυμβητήριο και Γήπεδο Εθνικού), οι οποίες πέραν του χαρακτήρα τους ως χώροι αθλητισμού, συνδέονται άμεσα με την ιστορία και την εξέλιξη της σύγχρονης πόλης. Το σύνολο των παραπάνω χώρων συναποτελούν την Ευρύτερη Περιοχή του Εθνικού Κήπου πάνω στην οποία αρθρώνονται οι προτάσεις μας.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 11-1.3 Πολεοδομικά χαρακτηριστικά της Ευρύτερης Περιοχής Μελέτης Ο Εθνικός Κήπος περιβάλλεται από κεντρικές εμπορικές και διοικητικές περιοχές, περιοχές κατοικίας του Κέντρου Πόλης και των γειτονικών συνοικιών. Νότια και ανατολικά κυριαρχεί η κατοικία, ενώ βόρεια και δυτικά χρήσεις του Κέντρου Πόλης, κυρίως διοίκηση, εμπόριο και αναψυχή. Σε μικρή απόσταση, υπάρχει μία σημαντική συγκέντρωση δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων που σχετίζονται με τον πολιτισμό, ενώ στην περιοχή συγκεντρώνονται ορισμένα από τα πιο σημαντικά νοσοκομεία της Αθήνας. Εικόνα 6: Χρήσεις γης στην Ευρύτερη Περιοχής Μελέτης Πηγή: Στοιχεία μελέτης ΜΑΜ, επεξεργασία Σπουδαστήριο Πολεοδομικών Ερευνών ΕΜΠ. Όπως φαίνεται και από τους σχετικούς χάρτες, το κέντρο της Αθήνας έχει γενικά υψηλές πυκνότητες πληθυσμού και υψηλά επίπεδα υλοποιημένων συντελεστών δόμησης. Όσον αφορά στην Ευρύτερη Περιοχή του Εθνικού Κήπου, σχετικά υψηλές πυκνότητες πληθυσμού παρατηρούνται στις περιοχές κατοικίας προς τα βόρεια και ανατολικά, δηλαδή προς το Κολωνάκι και το Παγκράτι, ενώ χαμηλότερες πυκνότητες προς την Πλάκα και το Ιστορικό Κέντρο (Εικόνες 7 και 8). Στην περιοχή κυριαρχούν τα σχετικά υψηλά κτίρια, με εξαίρεση τις περιοχές της Πλάκας και του Μετς. Ο μέσος αριθμός ορόφων στους οδικούς άξονες /μέτωπα του Εθνικού Κήπου κυμαίνεται από δύο ως έξι ορόφους. Η κεντρική σημασία του Εθνικού Κήπου καθιστά την ανάγνωση των πολεοδομικών χαρακτηριστικών της Ευρύτερης Περιοχής του περισσότερο πολύπλοκη. Η ζωντάνια που τη χαρακτηρίζει προκύπτει από το γεγονός ότι αποτελεί κόμβο σε επίπεδο χρήσεων και κινήσεων. Εκεί συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός κεντρικών λειτουργιών, όπως υπηρεσίες και υπουργεία, μοναδικά μνημεία και σημαντικοί δημόσιοι χώροι. Ο κομβικός χαρακτήρας της Περιοχής εντείνεται από τη διασταύρωση οδικών αξόνων, Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (μετρό, τραμ, τρόλεϊ, λεωφορεία) αλλά και ροών πεζών, κατοίκων και επισκεπτών.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 12 - Εικόνα 7: Ο πληθυσμός της Ευρύτερης Περιοχής Μελέτης Πηγή: Στοιχεία ΕΣΥΕ, επεξεργασία Σπουδαστήριο Πολεοδομικών Ερευνών ΕΜΠ. Εικόνα 8: Πυκνότητα κατοίκων (άτομα/εκτάριο) στην Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης Πηγή: Στοιχεία ΕΣΥΕ, επεξεργασία Σπουδαστήριο Πολεοδομικών Ερευνών ΕΜΠ.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 13 - Αν και ο Εθνικός Κήπος βρίσκεται στο κέντρο των παραπάνω δυναμικών, ροών και κινήσεων, οι οποίες διαμορφώνουν το μοναδικό χαρακτήρα της Ευρύτερης Περιοχής του, παραμένει σε σημαντικό βαθμό αποκομμένος από αυτή. Μάλιστα, η ένταση των κινήσεων στην περιφέρειά του δημιουργεί ένα ισχυρό όριο ανάμεσα στο μέσα και το έξω, στο φυσικά διαμορφωμένο και το αστικό περιβάλλον, το οποίο εμποδίζει την καλύτερη συσχέτισή τους. Όσον αφορά στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής μελέτης, ο Εθνικός Κήπος, μαζί με τους λόφους, τα άλση και τα μεγάλα πάρκα του Κέντρου Πόλης, εντάσσεται στο δίκτυο των υπερτοπικών χώρων πρασίνου, που απευθύνεται στο σύνολο των κατοίκων της Αθήνας (Εικόνα 9) Στην κατεύθυνση της οργάνωσης των χώρων πρασίνου της περιοχής μπορούν να γίνουν δύο γενικές διαπιστώσεις. Η πρώτη σχετίζεται με την αντίθεση ανάμεσα στους μεγάλους χώρους πρασίνου του Κέντρου Πόλης και τις ελλείψεις σε πλατείες, χώρους πρασίνου και δημόσιους χώρους που παρατηρούνται στις κοντινές συνοικίες, όπως το Κουκάκι και το Παγκράτι. Με βάση τη διαπίστωση αυτή, στόχος της έρευνας είναι να οργανώσει τις προσβάσεις των συνοικιών στους υπερτοπικής σημασίας χώρους πρασίνου, καθώς και τις προσπελάσεις μέσω των χώρων αυτών προς το Κέντρο Πόλης. Εικόνα 9: Χώροι Πρασίνου στο Δήμο Αθηναίων Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Δήμου Αθηναίων 2007-2010 Η δεύτερη διαπίστωση αφορά την απουσία λειτουργικών συνδέσεων ανάμεσα στους σημαντικούς χώρους πρασίνου της Ευρύτερης Περιοχής Μελέτης. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός των υπερτοπικής σημασίας πάρκων, στην Περιοχή υπάρχουν σημαντικοί υπαίθριοι χώροι και χώροι πρασίνου σε κτίρια που ανήκουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα καθώς και σε ιδιώτες. Οι χώροι αυτοί, αν και δεν είναι αναγκαστικά προσβάσιμοι στο ευρύ κοινό, δημιουργούν περιβαλλοντικές ενότητες και συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών στο Κέντρο Πόλης. Στην κατεύθυνση, πρέπει να επισημάνουμε την ευρύτερη ενότητα που σχηματίζεται ανάμεσα στον Εθνικό Κήπο και το Λυκαβηττό, η οποία περιλαμβάνει τους κήπους του Προεδρικού Μεγάρου, τους υπαίθριους χώρους του Πολιτιστικού Κέντρου Αθηνών, καθώς και τους χώρους που βρίσκονται στις υπώρειες του Λυκαβηττού (νοσοκομείο Ευαγγελισμός, Νοσοκομείο Μετοχικού Ταμείου Στρατού, Βρετανική Σχολή Αθηνών, Μονή Πετράκη, Ναυτικό Νοσοκομείο, Πάρκο Ελευθερίας κ.α.). Στόχος της παρέμβασης είναι η άρση του περίκλειστου χαρακτήρα του Εθνικού Κήπου, στην κατεύθυνση της καλύτερης συσχέτισής του με τις αστικές και φυσικές ενότητες που τον περιβάλλουν.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 14-1.4 Προβλεπόμενες πολεοδομικές παρεμβάσεις Οι προβλεπόμενες προτάσεις και παρεμβάσεις στην Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης εντάσσονται σε γενικότερους σχεδιασμούς και προγράμματα για την προστασία και ανάδειξη ιστορικών και φυσικών χώρων του μητροπολιτικού συγκροτήματος της Αθήνας. Το υφιστάμενο -προς αναθεώρηση πλέον- Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας του 1985 (Ν.1515) περιλαμβάνει σημαντικές αναφορές και μέτρα για την οικολογική ανασυγκρότηση της Αθήνας, την προστασία του τοπίου και της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Ένα από τα σημαντικότερα προγράμματα που βασίστηκαν στις κατευθύνσεις του ΡΣΑ/85 ήταν το Πρόγραμμα Ενοποίησης Χώρων Πρασίνου Λεκανοπεδίου. Το Πρόγραμμα αυτό, το οποίο ενσωμάτωνε τα προγράμματα Ενοποίησης Χώρων Πρασίνου Πολιτιστικών και Κοινωνικών Λειτουργιών και Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, προωθούσε την ενοποίηση των αστικού πρασίνου (Μητροπολιτικού, διαδημοτικού και τοπικού) και τη διασύνδεσή του με το περιαστικό (ορεινοί όγκοι), στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός εκτεταμένου δικτύου «πράσινων διαδρομών και διαδρόμων». Ο Εθνικός Κήπος, ως ένα από τα «σημαντικά υφιστάμενα Πάρκα», εντάχθηκε στο πρώτο επίπεδο παρεμβάσεων, που αναφέρεται στη διάρθρωση του Μητροπολιτικού πρασίνου, ενώ ο χώρος του, αποτελούσε το σημείο «συνάντησης» των δύο επιμέρους προγραμμάτων για την ενοποίηση των Αρχαιολογικών χώρων και των Πολιτιστικών λειτουργιών. Εικόνα 10: Συνολικό Πρόγραμμα Ενοποίησης Χώρων Πρασίνου, Πολιτιστικών και Κοινωνικών Δραστηριοτήτων Πηγή: ΟΡΣΑ

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 15 - Όσον αφορά στις προτεινόμενες παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας, ιδιαίτερη σημασία για την Περιοχή Μελέτης έχει η αναφορά του ΡΣΑ/85 στην ανάδειξη συγκεκριμένων ιστορικών αξόνων της πόλης, μεταξύ των οποίων είναι και ο άξονας της Πανεπιστημίου. Μάλιστα, το κείμενο διαβούλευσης του ΡΣΑ/85, που κυκλοφόρησε το 1983 με τον τίτλο «Αθήνα και πάλι Αθήνα», πρότεινε την πεζοδρόμηση του ιστορικού άξονα της οδού Πανεπιστημίου με παράλληλη διέλευση τραμ (βλ. Εικόνα 29). Από τα προγράμματα του ΡΣΑ/85 έχει υλοποιηθεί μεγάλο μέρος της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων, το οποίο έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό την όψη της Αθήνας, ενώ τα προγράμματα της Ενοποίησης των Πολιτιστικών λειτουργιών και της Ανάδειξης των ιστορικών αξόνων της πόλης δεν έχουν προχωρήσει στο στάδιο της υλοποίησης. Εικόνα 11: Η περιοχή του Δήμου Αθηναίων και το Πολιτιστικό Πάρκο Αθηνών. Πηγή: ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ - ΒΕΝΕΤΑΣ Α. (2008), Ο Κήπος της Αμαλίας. Σχεδιασμός, ίδρυση και εξέλιξη του εξέλιξη του εθνικού κήπου της Αθήνας, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, σελ. 115. Αντίστοιχα, και οι στόχοι του σχεδίου νόμου για το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αττικής 2009, που βρίσκεται σε διαδικασία διαβούλευσης, περιέχουν κατευθύνσεις για τη «βιώσιμη ανάπτυξη, την προστασία των φυσικών πόρων, του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομίας» και για τη «βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της πόλης». Οι κατευθύνσεις για την ανάδειξη του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας περιλαμβάνουν την «ολοκλήρωση της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων» και τη «δημιουργία δικτύου πεζοδρόμων που σχετίζονται με χώρους πρασίνου και μνημεία και είναι σε στενή σχέση με τις εμπορικές λειτουργίες του Κέντρου Πόλης». Στο πλαίσιο των προτάσεών του νέου ΡΣΑ προωθείται η μερική πεζοδρόμηση αξόνων που συγκεντρώνουν σχεδόν το σύνολο των δημόσιων κτιρίων, των μνημείων και των κτιρίων αρχιτεκτονικού, καλλιτεχνικού και

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 16 - ιστορικού ενδιαφέροντος της νεώτερης Αθήνας. Στις προτάσεις περιλαμβάνονται οι λεωφόροι Πανεπιστημίου, Β. Όλγας και Αμαλίας, καθώς και τμήματα των λεωφόρων Σταδίου, Ακαδημίας και Β. Σοφίας, που βρίσκονται στην Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης. Ιδιαίτερη σημασία για την Ευρύτερη Περιοχή έχει η προβλεπόμενη πεζοδρόμηση της Β. Όλγας και η ολοκλήρωση του Προγράμματος Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας. Η ενότητα του αρχαιολογικού χώρου του Ολυμπιείου αποτελεί το τμήμα του προγράμματος που γειτνιάζει άμεσα με τον Εθνικό Κήπο. Η μελέτη που έγινε για την παραπάνω ενότητα προέβλεπε σειρά από παρεμβάσεις στην ευρύτερη περιοχή του αρχαιολογικού χώρου, με στόχο τη διαμόρφωση διαδρομών, την ανάδειξη των Παριλίσιων ιερών, την αναβίωση του Ιλισού και την αναμόρφωση των αθλητικών εγκαταστάσεων της περιοχής. Ορισμένες από τις προτάσεις της μελετητικής ομάδας υλοποιήθηκαν την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ άλλες όπως η δημιουργία υπόγειου χώρου στάθμευσης και η υπόγεια διάβαση πεζών κάτω από τη λεωφόρο Συγγρού, στη Πύλη του Αδριανού, δεν προχώρησαν στο στάδιο της υλοποίησης. Θα πρέπει να επισημάνουμε πως κατά τη διάρκεια των έργων που έγιναν στην περιοχή την περίοδο πριν το 2004, έκλεισε για το κοινό η πρόσβαση στην παλιά διαδρομή πεζών πίσω από τον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου. Η διαδρομή αυτή, η οποία επέτρεπε τη διέλευση των πεζών από το εσωτερικό του Ολυμπιείου, εξυπηρετούσε ιδιαίτερα τους κατοίκους του Μετς. Εικόνες 12,13,14: Η διαδρομή πεζών πίσω από τον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου. Εικόνα 15: Μελέτη Ανάδειξης Αρχαιολογικού Χώρου Ολυμπιείου Πηγή: Μελέτη ΕΑΧΑ

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 17 - Επιπλέον, σημαντικές παρεμβάσεις προβλέπονται για το χώρο του Πολιτιστικού Κέντρου Αθηνών. Για τη περιοχή αυτή έχει γίνει μία σειρά διαγωνισμών, μελετών και προτάσεων από τη δεκαετία του 1960 μέχρι σήμερα. Το τελευταίο διάστημα, το Πολιτιστικό Κέντρο έχει τοποθετηθεί ξανά στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης για την ανάδειξη και αναβάθμιση των φυσικών και αρχαιολογικών χώρων του Κέντρου Πόλης. Εικόνα 16: Διαμόρφωση περιβάλλοντα χώρου Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Πηγή: Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Σε αυτό έχει συμβάλλει η ανακάλυψη της Παλαίστρας του Λυκείου του Αριστοτέλη, το 1997, σε ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο εργασιών θεμελίωσης του Μουσείου Γουλανδρή, καθώς και η πρόσφατη απόφαση για τη δημιουργία στεγάστρου για την προστασία των ιδιαίτερα σημαντικών αρχαιοτήτων. Παράλληλα, στο χώρο του Βυζαντινού Μουσείου βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης έργα για την αναμόρφωση του Μουσείου και τη δημιουργία Πολιτιστικού και Οικολογικού πάρκου. Οι παρεμβάσεις πραγματοποιούνται με τρόπο ώστε να μπορεί στο μέλλον η περιοχή να ενοποιηθεί με τους γειτονικούς υπό διαμόρφωση χώρους. Τέλος, έχει υλοποιηθεί και εγκριθεί από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων η μελέτη επέκτασης του κτιρίου της Εθνικής Πινακοθήκης.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 18 - ΚΕΦ. 2. ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΞΟΝΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 2.1 Ενοποίηση Εθνικού Κήπου με φυσικές/ιστορικές ενότητες του Κέντρου Πόλης Βασικός άξονας της πολεοδομικής πρότασης είναι η λειτουργική και αντιληπτική Ενοποίηση του Εθνικού Κήπου με τις σημαντικές φυσικές και ιστορικές ενότητες που τον περιβάλλουν. Ο Εθνικός Κήπος (158 στρ.) μαζί με τον Κήπο του Ζαππείου (138 στρ.), το Ολυμπιείο (150 στρ.), τους λόφους Άγρα και Αρδηττού (115 στρ.) και τον Κήπο του Προεδρικού Μεγάρου (30 στρ.) αποτελούν ένα μοναδικό σύνολο χώρων πρασίνου, ιστορίας, πολιτισμού και περιορισμένων αθλητικών δραστηριοτήτων, έκτασης περίπου 500 στρεμμάτων. Η ενοποίηση των χώρων αυτών θα δημιουργήσει ένα νέο δημόσιο χώρο στο Κέντρο Πόλης ικανό να φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό ανθρώπων και εκδηλώσεων. Αν και οι παραπάνω ενότητες ανήκουν σε διαφορετικούς φορείς του δημοσίου, έχουν διαφορετικό καθεστώς διαχείρισης και λειτουργίας και διαφοροποιημένα φυσικά χαρακτηριστικά, η γειτνίασή τους σε συνδυασμό με την ανάγκη δημιουργίας δικτύων πρασίνου και πολιτισμού στο Κέντρο Πόλης, ενισχύουν το αίτημα της Ενοποίησής τους. Στο σύνολο των ενοτήτων αυτών πρέπει να διασφαλίζεται η πρόσβαση του κοινού. Εικόνα 17: Η ενότητα χώρων πρασίνου/ πολιτισμού στην Ευρύτερη Περιοχή του Κήπου. Πηγή: Google Earth

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 19 - Στην κατεύθυνση της ενοποίησης και απόδοσής τους στο κοινό ιδιαίτερα σημαντικές κρίνονται οι εξής επιμέρους παρεμβάσεις: Η πρώτη αφορά στη μετεγκατάσταση του κτιρίου της Προεδρικής Φρουράς σε γειτονικό χώρο έξω από τα όρια του Εθνικού Κήπου. Αν και η παρουσία της Προεδρικής Φρουράς στην Ευρύτερη Περιοχή του Κήπου κρίνεται σημαντική, καθώς συνδέεται άμεσα με την ιστορία του, δεν κρίνεται αναγκαία η παραμονή της χρήσης αυτής στο εσωτερικό του Κήπου. Άλλωστε, το κτίριο στο οποίο στεγάζεται δεν παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο ιστορικό / αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Με την μετεγκατάσταση του στρατοπέδου της Προεδρικής Φρουράς, η ενότητα του Εθνικού Κήπου θα ανακτήσει τα φυσικά της χαρακτηριστικά και όρια, ενώ θα ολοκληρωθούν και οι ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στην περιοχή. Στην κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να διερευνηθούν πιθανές εναλλακτικές θέσεις για τη χωροθέτηση του κτιρίου της στην Ευρύτερη Περιοχή του Εθνικού Κήπου. Μία πρόταση θα μπορούσε να είναι η στέγασή της σε υφιστάμενα κτίρια στους λόφους Άγρας/ Αρδηττού, με παραχώρηση της χρήσης τους από την Επιτροπή Ολυμπιείων και Κληροδοτημάτων. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να στεγαστεί στις εγκαταστάσεις της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας στην οδό Μουρούζη. Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση απαιτεί το συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων. Η δεύτερη σχετίζεται με την ελεύθερη πρόσβαση του κοινού στους λόφους Άγρας και Αρδηττού, που περιβάλλουν το Παναθηναϊκό Στάδιο. Πρόκειται για ένα σημαντικό σε έκταση χώρο (115 στρ.), που παρά τα ιδιαίτερα φυσικά και ιστορικά του χαρακτηριστικά παραμένει κλειστός για τους επισκέπτες και τους κατοίκους των γειτονικών περιοχών. Η ποιότητα του φυσικού του περιβάλλοντος, η γειτνίαση του με το Στάδιο και η μοναδική θέα που προσφέρει καθιστά την ανάδειξη και ένταξή του παραπάνω χώρου στο δίκτυο των σημαντικών φυσικών και ιστορικών ενοτήτων του Κέντρου Πόλης μία παρέμβαση ιδιαίτερης σημασίας. Στην κατεύθυνση της ενοποίησης των φυσικών/ ιστορικών ενοτήτων του Κέντρου Πόλης, προτείνεται και το συμβολικό άνοιγμα του Κήπου του Προεδρικού Μεγάρου στο κοινό, μία φορά την εβδομάδα. Η προβλεπόμενη πεζοδρόμηση της Β. Όλγας, τέλος, θα συμβάλλει καθοριστικά στη λειτουργική και αντιληπτική ενοποίηση των παραπάνω ενοτήτων. Μοναδική ίσως τομή στην ενότητα των παραπάνω χώρων θα συνεχίσει να αποτελεί ο άξονας της Β. Κωνσταντίνου, που όπως έχει αναφερθεί, πρόεκυψε από τη διευθέτηση της κοίτης του Ιλισού. Παρεμβάσεις στην κατεύθυνση της μείωσης της κυκλοφορίας των οχημάτων και της ενίσχυσης της κίνησης των πεζών, καθώς και η λειτουργία πολλαπλών δικτύων Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, θα απαλύνουν μελλοντικά το παραπάνω όριο και θα συμβάλλουν στην ανάδειξη των σημαντικών περιβαλλοντικών ενοτήτων.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 20-2.2 Βασικές Αρχές σχεδιασμού Η πολεοδομική πρόταση για την αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου διέπεται από τέσσερις βασικές αρχές: Ισχυροποίηση της ένταξης του Εθνικού Κήπου στον ευρύτερο αστικό ιστό Βελτίωση της προσβασιμότητας και των μετακινήσεων από και προς τον Κήπο Ανάδειξη των γειτονικών αρχαιολογικών και πολιτιστικών χώρων Αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος 2.2.1 Ισχυροποίηση της ένταξης του Εθνικού Κήπου στον αστικό ιστό Πρώτη βασική αρχή σχεδιασμού είναι η καλύτερη ένταξη του Κήπου στον αστικό ιστό. Οι κατευθύνσεις για τη συσχέτιση του Εθνικού Κήπου με την ευρύτερη αστική περιοχή οργανώνονται σε δύο επίπεδα: Φυσικές συνδέσεις/ διαδρομές Το πρώτο επίπεδο αφορά στην επέκταση των φυσικών και περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών του Εθνικού Κήπου στις περιοχές που τον περιβάλλουν. Στην κατεύθυνση αυτή προτείνεται η δημιουργία μίας «Περιμετρικής Ζώνης Μετάβασης» με έντονα φυσικά χαρακτηριστικά στην περίμετρό του, καθώς και η δημιουργία συνδέσεων για την άρθρωση του Κήπου με σημαντικούς χώρους πρασίνου. Αστικές συνδέσεις/ διαδρομές Το δεύτερο επίπεδο σχετίζεται με την ένταξη του Εθνικού Κήπου σε ένα δίκτυο υφιστάμενων και προτεινόμενων διαδρομών με αστικά χαρακτηριστικά, που θα διέρχονται από το χώρο του Εθνικού Κήπου και θα συνδέουν τις διαφορετικές περιοχές και χρήσεις που βρίσκονται στην περιφέρειά του. Οι παραπάνω κατευθύνσεις αναδεικνύουν μία σειρά από ζητήματα όσον αφορά τους όρους συσχέτισης του Εθνικού Κήπου με την ευρύτερη περιοχή του. Βασική επιδίωξη είναι να γίνουν οι παρεμβάσεις με τρόπο ώστε να μην αλλοιωθούν οι σημαντικές χωρικές ποιότητες του Εθνικού Κήπου. Οι ποιότητες αυτές σχετίζονται με την ιστορία του Εθνικού Κήπου, την κηποτεχνική του παράδοση, με τους σχεδιασμούς και τη χωρική του οργάνωση, καθώς και με το γεγονός ότι προσφέρει ένα μοναδικό για το Κέντρο Πόλης περιβάλλον για περιπλάνηση, περισυλλογή, χαλάρωση, δραστηριότητες παιχνιδιού και εξοικείωσης με χαρακτηριστικά -και κάποια σπάνια- δείγματα χλωρίδας και πανίδας. Στόχος των παρεμβάσεων δεν είναι η εξομοίωση των φυσικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του Κήπου με άλλους πράσινους χώρους και δημόσια πάρκα της Αθήνας. Αντίθετα, στόχος είναι η ανάδειξη των μοναδικών αισθητικών και περιβαλλοντικών του ποιοτήτων. Η παρατήρηση αυτή αφορά τόσο τους διαφορετικούς, μορφολογικά και τυπολογικά χώρους πρασίνου που περιβάλλουν τον Κήπο (περιοχή Ζαππείου, αρχαιολογικοί χώροι, λόφοι) όσο και τα δίκτυα δημόσιων χώρων του Κέντρου. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Εθνικός Κήπος στην πρώτη περίοδο της λειτουργίας του -ως ο Κήπος των Ανακτόρων- και μέχρι το Μεσοπόλεμο, αν και είχε το χαρακτήρα ενός περίφρακτου, μη προσβάσιμου από το κοινό χώρου, διατηρούσε μέσω του

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 21 - σχεδιασμού του οπτικές συνδέσεις με το Αττικό τοπίο, με σημαντικά τοπόσημα της πόλης (Ακρόπολη, ναός Ολυμπίου Διός) και με το ευρύτερο φυσικό περιβάλλον (θάλασσα, ορεινοί όγκοι). Σήμερα, που ο Κήπος δεν βρίσκεται στην άκρη της πόλης, αλλά στο κέντρο της, και που η ανάπτυξη και η πυκνότητα της βλάστησης και η αστική επέκταση έχουν ανατρέψει τις αρχικές οπτικές συνδέσεις, έχει νόημα να αναζητηθούν και να αναδειχθούν οι λειτουργικές συνδέσεις με το ευρύτερο του περιβάλλον. Στην κατεύθυνση αυτή επιδιώκεται μία νέα, λειτουργική συσχέτιση, στο επίπεδο των καθημερινών ροών, κινήσεων και εμπειριών στο Κέντρο Πόλης, σε συνάρτηση με τις αστικές χρήσεις και τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά των γύρω περιοχών. 2.2.2 Βελτίωση προσβασιμότητας και των μετακινήσεων από και προς τον Κήπο Η πολεοδομική πρόταση στοχεύει στην: Ενίσχυση της κίνησης των πεζών στο εσωτερικό του Κήπου, καθώς και στη Δημιουργία ενός δικτύου κυκλοφορίας πεζών και ποδηλάτων στην Ευρύτερη Περιοχή του. Το δίκτυο αυτό θα συνδέσει το εσωτερικό του Κήπου με τον περίγυρό του και θα εξασφαλίσει την ευχάριστη και άνετη προσπέλαση κάθε δυνατού προορισμού. Όσον αφορά στην οργάνωση των κινήσεων στο εσωτερικό του Κήπου, η ερευνητική ομάδα δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία των ιδιαίτερων ποιοτικών του χαρακτηριστικών. Οι διαμορφώσεις και χαράξεις του Εθνικού Κήπου ακολουθούν τα πρότυπα της εποχής που σχεδιάστηκε, αποκλείοντας τις ευθύγραμμες διαμπερείς κινήσεις. Η επέμβαση στο δίκτυο των χαράξεων αυτών θα μπορούσε να αλλοιώσει τον οργανικό τους χαρακτήρα των χαράξεων και εν τέλει τη φυσιογνωμία του Κήπου. Για το λόγο αυτό προτείνεται αφενός η διατήρηση του πολύπλοκου αυτού δικτύου χαράξεων, και αφετέρου η επιλογή και ανάδειξη δύο βασικών κινήσεων, των Διαδρομών Διέλευσης, σύμφωνα με τις προτάσεις της ομάδας σχεδιασμού ΕΜΠ. Οι διαδρομές αυτές οργανώνουν με πιο άμεσο τρόπο τις διελεύσεις από το χώρο του Εθνικού Κήπου, συνδέοντας τη Λεωφόρο Αμαλίας με την Ηρώδου Αττικού και την Β. Σοφίας με το Ζάππειο. Η ανάδειξη των παραπάνω διαδρομών θα γίνει με ήπιες σχεδιαστικές παρεμβάσεις και κατάλληλη σήμανση (διαμόρφωση ρείθρων, καθιστικών, ενίσχυση των φυτεύσεων). Όσον αφορά στο δίκτυο κυκλοφορίας πεζών και ποδηλάτων στην Ευρύτερη Περιοχή του Κήπου, βασικό άξονα σχεδιασμού αποτελεί η οργάνωση των καθημερινών μετακινήσεων σύμφωνα με την αρχή της πεζής μετακίνησης. Η πεζή μετακίνηση στο Κέντρο Πόλης, σε συνδυασμό με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών ζωής, του φυσικού περιβάλλοντος και της εμπειρίας της πόλης. Για να λειτουργήσει η αρχή της πεζής μετακίνησης στο κέντρο ενός μητροπολιτικού συγκροτήματος όπως αυτό της Αθήνας είναι αναγκαία η λειτουργία ενός δικτύου κίνησης Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και ιδιαίτερα Μέσων Σταθερής Τροχιάς (μετρό, τραμ) και ποδηλάτων. Ιδιαίτερη σημασία έχει αυτό το δίκτυο να μην αποκλείει την πρόσβαση σε όλες τις ομάδες πληθυσμού (ΑΜΕΑ, ηλικιωμένοι, παιδιά). Ειδικότερα σε σχέση με την οργάνωση των κινήσεων του ποδηλάτου στην Ευρύτερη Περιοχή του Εθνικού Κήπου, προτείνεται η ένταξη του Κήπου σε ένα ευρύτερο δίκτυο κίνησης ποδηλάτων (βλ. και συγκοινωνιακή μελέτη). Η κίνηση των ποδηλάτων θα γίνεται από τη διευρυμένη ζώνη μετάβασης στην περίμετρό του, ενώ θα υπάρχουν και ειδικοί χώροι στάθμευσης ποδηλάτων στις βασικές εισόδους. Αντίθετα, η διέλευση ποδηλάτων

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 22 - μέσα από το χώρο του Κήπου δε κρίνεται σκόπιμη, καθώς θα μπορούσε να αλλοιώσει τον χαρακτήρα του. Βασική αρχή για όλες τις προτεινόμενες διαδρομές- συνδέσεις είναι να γίνονται όλες οι κινήσεις στο επίπεδο του δρόμου και όχι με ανισόπεδες διαβάσεις. Η επιλογή αυτή προκύπτει από τις σύγχρονες, διεθνείς πολεοδομικές πρακτικές, που αποφεύγουν το διαχωρισμό των κινήσεων σε διαφορετικά επίπεδα και προωθούν τη συνύπαρξη πεζού, ποδηλάτου και Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, με ταυτόχρονο περιορισμό της κίνησης του αυτοκινήτου. Εξάλλου η πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων στην ευρύτερη περιοχή είναι ένας σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας για τη δημιουργία υπογείων διαβάσεων. 2.2.3 Ανάδειξη των γειτονικών αρχαιολογικών και πολιτιστικών χώρων Επιδίωξη της ερευνητικής πρότασης είναι η ενοποίηση σε λειτουργικό επίπεδο αλλά και στο επίπεδο της χωρικής αντίληψης του περιπατητή/ κατοίκου/ επισκέπτη, του Εθνικού Κήπου με το χώρο του Ολυμπιείου κληροδοτήματος (Ζάππειο, Καλλιμάρμαρο, λόφος Αρδηττού) και τον ιδιαίτερα σημαντικό Αρχαιολογικό Χώρο του Ολυμπιείου (Στήλοι του Ολυμπίου Διός, Πύλη του Αδριανού). Η ενοποίηση των παραπάνω ενοτήτων θα δώσει έμφαση στην ιστορικότητα της ευρύτερης περιοχής και θα οδηγήσει στην ανάδειξη μιας δημόσιας έκτασης που θα συνδυάζει πολύ διαφορετικές ποιότητες και χαρακτηριστικά, μεταξύ άλλων πράσινους χώρους, αρχαιολογικούς χώρους και χώρους αναψυχής, αθλητισμού και πολιτισμού. Παράλληλα συμβαδίζει και με το όραμα για την Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας και την ένταξή τους στη ζωή της σύγχρονης πόλης. Ιδιαίτερη σημασία για την ανάδειξη των αρχαιολογικών και πολιτιστικών χώρων της Ευρύτερης Περιοχής του Κήπου έχει η δημιουργία μίας διαδρομής, με ιστορικό χαρακτήρα που θα αρθρώνει μνημεία και ιστορικές ενότητες διαφορετικών εποχών. Ο περιπατητής θα μπορεί μέσω της διαδρομής αυτής να περιηγηθεί στα Παριλίσια ιερά, τον ναό της Αγροτέρας Αρτέμιδος, στη Βασιλική του Λεωνίδη, να περιπλανηθεί στην κοίτη του Ιλισού, να περάσει από τον Αρχαιολογικό Χώρο του Ολυμπιείου, για να καταλήξει στα ρωμαϊκά ευρήματα στους Κήπους του Ζαππείου και στο Ζάππειο Μέγαρο. Η διαδρομή αυτή μπορεί να επεκταθεί στο εσωτερικό του Εθνικού Κήπου όπου υπάρχει σημαντικός αριθμός μνημείων και αρχαιολογικών ευρημάτων. Προς την κατεύθυνση αυτή προτείνεται και η λειτουργία μίας νέας εισόδου προς τον Κήπο, πίσω από το κτίριο του Ζαππείου. Η προτεινόμενη είσοδος τοποθετείται συμμετρικά με την υπάρχουσα είσοδο (της Αίγλης), ως προς το κτίριο του Ζαππείου και εντάσσεται αρμονικά στις αυστηρές χαράξεις του Κήπου του Ζαππείου. Στο σημείο αυτό, όπως φαίνεται στην Εικόνα 21, υπήρχε είσοδος και στο χάρτη του Bareaud (1840-1854). 2.4 Αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης Ο Εθνικός Κήπος αποτελεί ένα φυσικό χώρο με μοναδικά χαρακτηριστικά. Καλύπτεται από μεγάλης πυκνότητας και ύψους πράσινο, είναι αρδευόμενος, χαρακτηρίζεται από έλλειψη πλακοστρώσεων και ασφαλτοστρώσεων και μικρή παρουσία κτιρίων. Τα χαρακτηριστικά αυτά δημιουργούν ιδιαίτερα ευνοϊκές βιοκλιματικές συνθήκες (μείωση της θερμοκρασίας έως 5 ο C και αύξηση της σχετικής υγρασίας κατά 30% τη θερινή περίοδο).

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 23 - Σύμφωνα με το Εργαστήριο Γενικής και Γεωργικής Μετεωρολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Εθνικός Κήπος αποτελεί το μοναδικό φυτοκαλυμμένο χώρο στο λεκανοπέδιο, ο οποίος έχει τη δυνατότητα μερικής επίδρασης και βελτίωσης των περιβαλλοντικών συνθηκών του παρακείμενου δομημένου χώρου. Με βάση τα παραπάνω, ο Εθνικός Κήπος γίνεται αντιληπτός ως ένας ιδιαίτερα σημαντικός περιβαλλοντικός πόρος για το Κέντρο Πόλης και την Αθήνα. Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις έχουν ως στόχο την κατά το δυνατόν διεύρυνση των συνθηκών ευνοϊκού μικροκλίματος και στην Περιοχή Μελέτης. Στην κατεύθυνση αυτή, προτείνεται μία σειρά ήπιων παρεμβάσεων στην Ευρύτερη Περιοχή του, με κατάλληλη επιλογή και σχεδιασμό των φυτεύσεων, με ανασχεδιασμό ή/ και διαπλάτυνση υφιστάμενων πεζοδρομίων, καθώς και με τη δημιουργία πεζοδρόμων και δρόμων ήπιας κυκλοφορίας. Οι παρεμβάσεις προτείνεται να γίνουν με τη χρήση υλικών επίστρωσης με βελτιωμένα βιοκλιματικά χαρακτηριστικά και με μειωμένη χρήση σκληρών υλικών, που λειτουργούν ως θερμοσυσσωρευτές, με δυσάρεστα αποτελέσματα για τους περαστικούς και τους κατοίκους των γύρω περιοχών, αλλά και για το περιβάλλον. Τέλος, κρίνεται σκόπιμη και η τμηματική αφαίρεση των εκτεταμένων σήμερα σκληρών επιφανειών (άσφαλτος) από το χώρο του Ζαππείου.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 24 - ΚΕΦ. 3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΣΤΟΝ ΙΣΤΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Θέση της ερευνητικής ομάδας είναι ότι οποιαδήποτε παρέμβαση για την αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου δε μπορεί να εστιάζει αποκλειστικά στην επιμέρους επεξεργασία των φυσικών και ποιοτικών του χαρακτηριστικών στο εσωτερικό του. Μια τέτοια προσέγγιση θα αγνοούσε την ιστορική σημασία του Κήπου για το Κέντρο Πόλης, καθώς και μια σειρά από χωρικές, λειτουργικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους. Εξάλλου, οι επεμβάσεις στο εσωτερικό του Κήπου έχουν άμεση επίπτωση και στην ευρύτερη αστική περιοχή, ακριβώς γιατί επηρεάζουν τις προσβάσεις, τον αριθμό των επισκεπτών/χρηστών, τις χωρικές ποιότητες και γενικά τη φυσιογνωμία του. Στην κατεύθυνση αυτή, στόχος των προτάσεων είναι να συνδεθούν οι παρεμβάσεις στο εσωτερικό του Κήπου με το έξω και να συσχετιστεί ο Κήπος με πολύ καλύτερους όρους με το αστικό του περιβάλλον και την πόλη. Η πολεοδομική πρόταση ορίζει τη συσχέτιση του Κήπου με το Κέντρο Πόλης, προωθώντας δύο βασικές κατηγορίες πολεοδομικών παρεμβάσεων (Εικόνα 18, βλ. και παράρτημα): Η πρώτη σχετίζεται με τη δημιουργία μίας λειτουργικής «Περιμετρικής Ζώνης Μετάβασης» ιδιαίτερα προς τις προς τις δύο λεωφόρους με έντονη κυκλοφοριακή όχληση, τις λεωφόρους Αμαλίας και Β. Σοφίας, η οποία θα προστατεύει το χώρο του Εθνικού Κήπου από τη βαριά κυκλοφορία των αξόνων που τον περιβάλλουν και παράλληλα θα ευνοεί την κίνηση των πεζών στην περιφέρειά του. Η δεύτερη αφορά στη δημιουργία οχτώ Διαδρομών/Συνδέσεων που θα ενισχύουν την προσβασιμότητα στον Κήπο και θα συνδέουν το χώρο του Κήπου με τις σημαντικές ενότητες χώρων που τον περιβάλλουν. Εικόνα 18: Προτεινόμενες συνδέσεις του Κήπου με την Ευρύτερη Περιοχή

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 25 - Οι παρεμβάσεις αυτές απαντούν στην προβληματική σήμερα συσχέτιση μεταξύ του Κήπου και του Κέντρου Πόλης, την οποία εντόπισε η πολεοδομική ανάλυση. Η διερεύνηση έδειξε ότι ο Κήπος μπορεί να μετατραπεί από ένα αποκομμένο χώρο με ισχυρή οριοθέτηση, σε οργανικό κομμάτι των δυναμικών, ροών και κινήσεων του Κέντρου Πόλης, χωρίς ταυτόχρονη αλλοίωση της φυσιογνωμίας του και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του. 3.1 «Περιμετρική Ζώνη Μετάβασης» Η πρώτη κατηγορία παρεμβάσεων αφορά στη δημιουργία μιας «Περιμετρικής Ζώνης Μετάβασης», με έντονα λειτουργικά και φυσικά χαρακτηριστικά. Η «Ζώνη Μετάβασης» θα λειτουργεί ως ενδιάμεσος χώρος μεταξύ του αστικού και του φυσικά διαμορφωμένου περιβάλλοντος. Αποτελεί ένα «φίλτρο» που θα: Απορροφά μέρος από τις περιμετρικές ροές και πιέσεις του Κέντρου Πόλης Εξομαλύνει τις αστικές μετακινήσεις από και προς τον Κήπο Δημιουργεί ομαλότερες μεταβάσεις από το αστικό στο φυσικό περιβάλλον Συμβάλλει στην άμεση σύνδεση του Κήπου με την πόλη, στο επίπεδο της χωρικής αντίληψης και της αστικής εμπειρίας Ευνοεί την κίνηση των πεζών μέσα και έξω από τον Κήπο Ευνοεί την κίνηση των ποδηλάτων στην περίμετρο του Κήπου Συμβάλλει στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών μικροκλίματος σε όλο της το μήκος, τόσο τη χειμερινή όσο και την καλοκαιρινή περίοδο. Η προτεινόμενη «Ζώνη Μετάβασης» αφορά τα τρία κύρια μέτωπα του Κήπου: τη λεωφόρο Αμαλίας, τη λεωφόρο Β. Σοφίας και την οδό Ηρώδου Αττικού. Στο νότιο όριο του Κήπου κρίνεται ότι μια μεταβατική ζώνη δεν είναι σκόπιμη, λόγω της προωθούμενης λειτουργικής και αισθητικής ενοποίησης του Κήπου με το χώρο του Ζαππείου, καθώς και εξαιτίας της προβλεπόμενης πλήρους πεζοδρόμησης της Β. Όλγας. Η «Ζώνη Μετάβασης» δημιουργείται με: τη διεύρυνση των πεζοδρομίων στις λεωφόρους Αμαλίας και Β. Σοφίας τη μερική πεζοδρόμηση της Ηρώδου Αττικού Όσον αφορά τις λεωφόρους Αμαλίας και Β. Σοφίας προτείνεται: Διεύρυνση των εφαπτόμενων με τον Κήπο πεζοδρομίων, κατά μήκος της λεωφόρου Αμαλίας και της λεωφόρου Β. Σοφίας, κατά μία λωρίδα κυκλοφορίας. Αυτή θα προέλθει από τη μείωση των σημερινών πέντε λωρίδων κυκλοφορίας (τρεις για ΙΧ και δύο για ΜΜΜ) σε τέσσερις. Ενίσχυση των φυτεύσεων και προσθήκη μίας νέας δεντροστοιχίας από ψευδοπιπεριές i (Schinus Molle). Η οργάνωση των φυτεύσεων στην περίμετρο του Κήπου θα αποτελέσει μία οργανωμένη συνεχόμενη ροή πρασίνου, που θα αποτελεί φορέα συνδέσεων μεταξύ διαφορετικών χρήσεων και βασικό άξονα των κινήσεων και των προσπελάσεων του πεζού στο χώρο του Κήπου. Κατάλληλες διαμορφώσεις για την κίνηση των πεζών και των ποδηλάτων και σε συνδυασμό με τη δημιουργία σημείων στάσης/ξεκούρασης αντίστοιχο εξοπλισμό.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 26 - Πρόταση της ερευνητικής ομάδας είναι να ενισχυθούν οι χώροι κίνησης πεζών και ποδηλάτων και να προωθηθεί η χρήση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς έναντι της διεύρυνσης οδικών αξόνων και της χρήσης του αυτοκινήτου. Στο πλαίσιο αυτό η αφαίρεση μιας λωρίδας κυκλοφορίας ΙΧ από τις λεωφόρους Αμαλίας και Β.Σοφίας και η επακόλουθη επέκταση του χώρου κίνησης πεζών και ποδηλάτων κρίνεται σκόπιμη και αναγκαία για το Κέντρο Πόλης. Εξάλλου, οι προτάσεις διεύρυνσης των πεζοδρομίων στις λεωφόρους Αμαλίας και Β. Σοφίας βρίσκονται σε συμφωνία με τις γενικές κατευθύνσεις του νέου ΡΣΑ/2009, που προβλέπουν τη μερική πεζοδρόμηση στους δύο παραπάνω άξονες. Επιπλέον προτείνεται η μερική πεζοδρόμηση της Ηρώδου Αττικού σε όλο της το μήκος. Στο πλαίσιο αυτό προωθείται: Διεύρυνση των πεζοδρομίων της οδού Προσθήκη μιας δεύτερης δεντροστοιχίας προς την πλευρά του Κήπου. Περιορισμός της κίνησης των αυτοκινήτων σε μια λωρίδα ήπιας κυκλοφορίας. Ο διευρυμένος χώρος κίνησης πεζών και ποδηλάτων στην Ηρώδου Αττικού και την Β. Σοφίας καθιστά ευκολότερες τις προσβάσεις και στο χώρο του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη και διευκολύνει τόσο την καθημερινή μετακίνηση κατοίκων και τουριστών, όσο και τη διαδικασία αλλαγής της προεδρικής φρουράς. Εικόνα 19: Η λεωφόρος Αμαλίας το 1904 Πηγή: ΙΩΑΝΝΟΥ Γ. (2009), Καρτ Ποστάλ του Παρελθόντος. Αθήνα- Φάληρο- Πειραιάς- Κηφισιά, εκδ. Σιδέρη, Αθήνα, σελ. 42. Εικόνα 20: Η λεωφόρος Β. Σοφίας το 1905 Πηγή: ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗ- ΑΔΑΜΗ, Μ., (επιμ.), (2009) Αθήνα. Μεταμορφώσεις του Αστικού τοπίου. Από την Νεοελληνική συλλογή του Κωνσταντίνου Τρίπου, εκδόσεις Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα, σελ. 96.

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ ΠΔ - 27 - Η πρόταση για τη «Ζώνη Μετάβασης» αποτελεί τέλος μία σύγχρονη επαναφορά στην μορφή και τη χρήση που είχε η περίμετρος του Κήπου, κατά την πρώτη περίοδο της λειτουργίας του. Οι χάρτες και οι φωτογραφίες του 19ου αιώνα δείχνουν τα φαρδιά πεζοδρόμια και την υψηλή φύτευση, με διπλές δεντροστοιχίες ανά πεζοδρόμιο, τόσο κατά μήκος της Αμαλίας, όσο και κατά μήκος της Β.Σοφίας (Εικόνες 19-21). Η Αμαλίας μάλιστα ονομαζόταν από τους κατοίκους της πρωτεύουσας «Δενδροστοιχία» ή «Λεωφόρος με τις Πιπεριές», λόγω των χαρακτηριστικών δέντρων της αποτελώντας τον «πάντων κάλλιστο περίπατο 3» της Αθήνας. Βέβαια την περίοδο αυτή ο Κήπος ήταν ακόμα «Βασιλικός» και μη προσβάσιμος στο κοινό και η περιμετρική ζώνη ήταν ο χώρος της κοινωνικής δραστηριότητας. Η εισαγωγή μιας αντίστοιχης ζώνης στο σήμερα έχει το χαρακτήρα ενός χωρικού εργαλείου σύνδεσης του Κήπου με το Κέντρο Πόλης, αλλά και με ένα ευρύτερο κοινό, το οποίο θα μπορεί να οικειοποιηθεί το χώρο και να επιβεβαιώσει το δημόσιο χαρακτήρα του. Εικόνα 21: Ο χάρτης του Bareaud, με τις περιμετρικές διπλές δενδροστοιχίες (1840-1854) στη λεωφόρο Αμαλίας, Β.Σοφίας και Ηρώδου Αττικού Πηγή: ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ - ΒΕΝΕΤΑΣ Α. (2008), Ο Κήπος της Αμαλίας. Σχεδιασμός, ίδρυση και εξέλιξη του εξέλιξη του εθνικού κήπου της Αθήνας, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, σελ. 93. 3 ΜΕΛΑΜΠΙΑΝΑΚΗ, Ε. (2006), Οι πλατείες της Αθήνας: 1834-1945. Διαδικασία διαμόρφωσης, λειτουργία, Πολεοδομική σημασία, Διδακτορική Διατριβή, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα, Παρ. 2, σελ. 28.