1 ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Για την ομαλή λειτουργία του ανθρωπίνου σώματος τα εκατομμύρια των κυττάρων που το αποτελούν θα πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους. Ο συντονισμός και η ομαλή λειτουργία σε όλα τα μέρη του σώματος εξασφαλίζεται από το νευρικό σύστημα. Βασική λειτουργία του νευρικού συστήματος είναι : - Να δέχεται τα ερεθίσματα που προέχονται από τον έξω κόσμο ή αυτά που δημιουργούνται μέσα στο σώμα. - Να μεταφέρει την διέγερση πολύ γρήγορα και καμιά φορά σε μεγάλες αποστάσεις. Το νευρικό σύστημα διακρίνεται σε Ζωικό Νευρικό σύστημα ή Εγκεφαλονωτιαίο(που ρυθμίζει τις κινήσεις και τις αισθήσεις) και στο Αυτόνομο ή Φυτικό Νευρικό Σύστημα( που ρυθμίζει την ανταλλαγή της ύλης). ΕΓΚΕΦΑΛΟΝΩΤΙΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Χωρίζεται σε Κεντρικό Νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και σε Περιφερικό Νευρικό Σύστημα. Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ.) Το ΚΝΣ αποτελείται από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Είναι το όργανο που ρυθμίζει την λειτουργία ολόκληρου του σώματος. Ο εγκέφαλος βρίσκεται στην κρανιακή κοιλότητα και με το τελευταίο τμήμα του, τον προμήκη μυελό συνεχίζεται με τον νωτιαίο μυελό μέσα στο σπονδυλικό σωλήνα όπου φθάνει μέχρι το δεύτερο οσφυϊκό σπόνδυλο. Ι. ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Βρίσκεται στο εγκεφαλικό κρανίο και περιβάλλεται από τρία περιβλήματα, τους μήνιγγες. Οι μήνιγγες από έξω προς τα μέσα είναι : η σκληρή μήνιγγα, η αραχνοειδής και η χοριοειδής. Ανάμεσα στη χοριοειδή και στην αραχνοειδή βρίσκεται το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (Ε.Ν.Υ). Το ΕΝΥ χρησιμεύει για την ανταλλαγή της ύλης των κεντρικών νευρικών οργάνων και την προστασία από την εξωτερική πλήξη του κρανίου. Η επιφάνειά τους παρουσιάζει πολυάριθμες αύλακες με ελικοειδή πορεία που λέγονται έλικες. Μέσα στον εγκέφαλο υπάρχουν κοιλότητες που λέγονται κοιλίες των εγκεφάλων. Το βάρος του εγκεφάλου είναι 1372γρ. στον άνδρα και 1245 γρ στη γυναίκα. Αποτελείται από τον πρόσθιο, τον μέσο και τον οπίσθιο εγκέφαλο.
2 Α. ΠΡΟΣΘΙΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Ο πρόσθιος εγκέφαλος αποτελείται από τον τελικό εγκέφαλο και το διάμεσο εγκέφαλο ή διεγκέφαλο. Ο τελικός εγκέφαλος αποτελείται από τα δύο ημισφαίρια, τους συνδέσμους, τους πυρήνες και τις πλάγιες κοιλίες. 1. ΤΕΛΙΚΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια αποτελούν το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο τμήμα του εγκεφάλου. Είναι δύο, το αριστερό και το δεξιό. Παρουσιάζουν τρεις επιφάνειες : την άνω, την κάτω και την έσω. Κάθε ημισφαίριο έχει δύο μέρη διαφορετικής ανάπτυξης. α) τον χιτώνα: είναι πολύ ανεπτυγμένη εγκεφαλική περιοχή στον άνθρωπο και διαιρείται με αύλακες σε πέντε λοβούς. Οι πρωτογενείς αύλακες είναι: 1. Κεντρική : χωρίζει τον μετωπιαίο από τον βρεγματικό λοβό 2. Η πλάγια σχισμή(silvius) : χωρίζει τον αρτηριακό από τον μετωπιαίο και τον βρεγματικό 3. Βρεγματοϊνιακή σχισμή : χωρίζει τον ινιακό από τον κροταφικό. Κάθε ημισφαίριο αποτελείται από πέντε λοβούς : το μετωπιαίο, το κροταφικό, το βρεγματικό, τον ινιακό και τον κεντρικό νήσο του Reil. Εκτός από τις κινητικές και αισθητικές περιοχές, τα ημισφαίρια κέντρα ρυθμίζουν υψηλές λειτουργίες : μνήμη, μάθηση, αισθήματα, αντίληψη, κρίση ( το κέντρο Broka στον αριστερό μετωπιαίο λοβό είναι το κέντρο του λόγου, το κέντρο Wernicke στην κροταφοβρεγματική περιοχή χρησιμεύει στην κατανόηση του λόγου). β) ρινικός εγκέφαλος: είναι δευτερεύουσα περιοχή στον άνθρωπο στην έσω επιφάνεια του ημισφαιρίου. Συνδέεται με την λειτουργία της όσφρησης. Επειδή η όσφρηση υπολείπεται σε σχέση με τα ζώα δικαιολογείται η μικρή ανάπτυξη. Τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια ενώνονται μεταξύ τους με συνδέσμους που αποτελούνται από νευρικές ίνες. Ο κυριότερος σύνδεσμος είναι το μεσολόβιο. Το κάθε ημισφαίριο παρουσιάζει μία εξωτερική μοίρα (φλοιός) που αποτελείται από την φαιά ουσία και μια εσωτερική που αποτελείται από την λευκή ουσία. Μέσα στην λευκή ουσία βρίσκονται φαιές μάζες που λέγονται πυρήνες. Οι πυρήνες αποτελούνται από πολλές νευρικές ίνες. Οι ίνες αυτές διακρίνονται ανάλογα με την λειτουργία τους σε : Συνδετικές ( συνδέουν περιοχές του ίδιου ημισφαιρίου ή τα ημισφαίρια μεταξύ τους ).
3 Προβλητικές ( συνδέουν τα ημισφαίρια με άλλες περιοχές του εγκεφάλου και τον νωτιαίο μυελό ). Οι ίνες αυτές αφού πυκνωθούν σχηματίζουν την έσω κάψα. Η έσω κάψα παρουσιάζει ένα πρόσθιο σκέλος από το οποίο διέρχονται κινητικές νευρικές ίνες και ένα οπίσθιο σκέλος που διέρχονται αισθητικές ίνες. Σε κάθε ημισφαίριο υπάρχει η πλάγια κοιλία. Μεταξύ των κοιλιών δεν υπάρχει επικοινωνία. Στις κοιλίες υπάρχει το εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Σε κάθε άνθρωπο υπερισχύει η λειτουργία του ενός από τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια. Στους δεξιόχειρες υπερισχύει το αριστερό και στους αριστερόχειρες το δεξιό. 2. ΔΙΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ή ΔΙΑΜΕΣΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Είναι το τμήμα του εγκεφάλου που βρίσκεται ανάμεσα στο στέλεχος και τα εγκεφαλικά ημισφαίρια. Αποτελείται από τους οπτικούς Θαλάμους, τον υποθάλαμο, τον επιθάλαμο, τον μεταθάλαμο και την μέση ή 3 η κοιλία. Οι οπτικοί θάλαμοι είναι δύο (αριστερός και δεξιός), βρίσκονται στην βάση των εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Αποτελούν σταθμό και κέντρο διαλογής των αισθητικών ερεθισμάτων από την περιφέρεια και τα αισθητήρια όργανα. Ο υποθάλαμος βρίσκεται κάτω από τους οπτικούς θαλάμους, τους οποίους τους συνδέει. Στον υποθάλαμο βρίσκεται η υπόφυση ( ενδοκρινής αδένας που παράγει ορμόνες) και το οπτικό χίασμα. Ρυθμίζει την θερμοκρασία του σώματος, την ηλεκτρολυτική ισορροπία, την πίεση του αίματος, το αίσθημα της πείνας και της δίψας, έκκριση των ορμονών. Διακρίνεται σε δύο περιοχές, Τον επιθάλαμο αποτελείται από την επίφυση. Είναι ένας ενδοκρινής αδένας που λειτουργεί μέχρι τον 7 ο έτος της ζωής. Τον μεταθάλαμο αποτελείται από το : έσω γονατώδες σώμα (αποτελεί σταθμό της ακουστικής οδού) έξω γονατώδες σώμα ( αποτελεί σταθμό της οπτικής οδού). Η μέση κοιλία βρίσκεται μεταξύ των οπτικών θαλάμων. Επικοινωνεί προς τα εμπρός με την πλάγια κοιλία και προς τα πίσω με την 4 η κοιλία. Β. ΜΕΣΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Είναι το μικρότερο τμήμα του εγκεφάλου. Είναι τοποθετημένο πάνω από την γέφυρα. Αποτελείται από το τετράδυμο, τα σκέλη του εγκεφάλου και τον υδραγωγό του Sylvius. Το τετράδυμο αποτελείται από φαιά ουσία και διακρίνεται σε δύο διδύμια. Τα δύο πρόσθια έχουν σχέση με την οπτική οδό και τα δύο οπίσθια με την ακουστική. Τα σκέλη του εγκεφάλου είναι δύο ογκώματα που αποτελούνται από νευρικές ίνες.
4 Ο υδραγωγός του Sylvius συνδέει την 3 η με την 4 η κοιλία. Γ. ΟΠΙΣΘΙΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Αποτελείται από την γέφυρα, τον προμήκη μυελό, την παρεγκεφαλίδα και την 4 η κοιλία. Η γέφυρα βρίσκεται πάνω από τον προμήκη. Περιέχει ανιούσες και κατιούσες νευρικές δεσμίδες που συνδέουν τον εγκέφαλο με τον νωτιαίο μυελό. Παρεγκεφαλίδα είναι ένα αισθητικοκινητικό όργανο που κανονίζει τον μυϊκό τόνο, ρυθμίζει τις κινήσεις ώστε να εξασφαλίζεται η ισορροπία του σώματος στην κίνηση και στην ορθοστασία. Αποτελείται από δύο ημισφαίρια( αριστερό δεξιό) και μία μέση μοίρα τον σκώληκα. Η παρεγκεφαλίδα αποτελείται και αυτή εξωτερικά από την φαιά ουσία και εσωτερικά από την λευκή και έχει πυρήνες. Ο προμήκης μυελός έχει μήκος 25 χιλ και παριστάνει την άνω συνέχεια του νωτιαίου μυελού. Έχει τέσσερεις επιφάνειες: την πρόσθια, οπίσθια και δύο πλάγιες. Η πρόσθια αποτελείται από κινητικές νευρικές ίνες, και η οπίσθια από αισθητικές. Ο προμήκης περιέχει τα ζωτικά κέντρα της αναπνοής, της καρδιάς και της κυκλοφορίας του αίματος. Εδώ γίνεται ο χιασμός των νευρικών ινών ώστε το δεξιό τμήμα του εγκεφάλου να ρυθμίζει τις λειτουργίες του αριστερού ημιμορίου του σώματος και αντίθετα. Η 4 η κοιλία αφορίζεται πίσω από την παρεγκεφαλίδα και μπροστά από την γέφυρα και τον προμήκη. Καταλήγει στο κεντρικό νευρικό σωλήνα του νωτιαίου μυελού. Προς τα πάνω επικοινωνεί με την 3 η κοιλία. ΙΙ. ΝΩΤΙΑΙΟΣ ΜΥΕΛΟΣ Είναι το δεύτερο όργανο του εγκεφαλονωτιαίου συστήματος. Είναι τοποθετημένο μέσα στον σπονδυλικό σωλήνα (Σ.Σ.). Η σύ στασή του είναι συμπαγής και το μήκος του είναι περίπου 45εκ. στον άνδρα και 43 εκ. στην γυναίκα. Ο νωτιαίος μυελός(ν.μ.) γεμίζει τον σπονδυλικό σωλήνα κατά τα 2/3. Μεταξύ του Σ.Σ και του Ν.Μ. υπαρχει το περιμυελικό διάστημα που περιέχει μήνιγγες, εγκεφαλονωτιαίο υγρό, λίπος και αγγεία. Συνεχίζει προς τα άνω με τον προμήκη μυελό και εκτείνεται από τον Α 1 σπόνδυλο μέχρι τον δεύτερο οσφυϊκό (Ο 2 ). Το κάτω άκρο είναι κωνοειδές και λέγεται μυελικός κώνος. Συνεχίζει μέχρι τον κόκκυγα με το τελικό νημάτιο. Το τελικό νημάτιο αποτελείται από τις οσφυικές και τις ιερές νευρικές ρίζες και λέγεται ιππουρίδα. Στο νωτιαίο μυελό διακρίνονται 5 μοίρες: Αυχενική Θωρακική Οσφυική Ιερή
5 Κοκκυγική Από τον νωτιαίο σωλήνα εξέρχονται 31-32 ζεύγη νωτιαίων νεύρων (8 αυχενικά, 12 θωρακικά, 5 οσφυικά, 5 ιερά, 1-2 κοκκυγικά). Κάθε ζεύγος αποτελείται από μία πρόσθια και μία οπίσθια ρίζα. Ο νωτιαίος μυελός περιβάλλεται από τρεις μήνιγγες : Χοριοειδής(εσωτερική) Αραχνοειδής (μέση) Σκληρά (εξωτερική) Εξωτερικά ο νωτιαίος μυελός αποτελείται από αύλακες, από αυτές αναδύονται τα ζεύγη νωτιαίων νεύρων. Ο Ν.Μ. αποτελείται από την φαιά ουσία στο κέντρο και την λευκή στην περιφέρεια. Η φαιά ουσία έχει σχήμα Η και διαιρείται σε πρόσθιο και οπίσθιο κέρας. Το μεταξύ τους τμήμα ονομάζεται μεσοκεράτια ζώνη. Στη θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης υπάρχει και ένα πλάγιο κέρας από όπου εκφύεται το παρασυμπαθητικό σύστημα. Από το πρόσθιο κέρας διέρχονται οι κινητικές ρίζες και από το οπίσθιο οι αισθητικές. ΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΟΔΟΙ Ο εγκέφαλος για να επιτελέσει τις λειτουργίες του πρέπει να δέχεται και να μεταφέρει εντολές σε όλο το ανθρώπινο σώμα. Οι πληροφορίες έξω από το κεντρικό νευρικό σύστημα μεταφέρονται με τα περιφερικά νεύρα ενώ μέσα με την αισθητική και κινητική οδό. Η αισθητική οδός αρχίζει από την περιφέρεια περνάει από τις οπίσθιες ρίζες των νωτιαίων νεύρων, τα οπίσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού, τον προμήκη,όπου χιάζεται και καταλήγει στον αισθητικό φλοιό του εγκεφάλου. Η κινητική ή πυραμιδική οδός ξεκινάει από τον κινητικό φλοιό, διασχίζει την έσω κάψα, τα σκέλη του εγκεφάλου, την γέφυρα τον προμήκη, χιάζεται και κατέρχεται στα πρόσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού και καταλήγει στους μύες. Η πυραμιδική οδός ρυθμίζει όλες τις εκούσιες κινήσεις μας (κινήσεις που γίνονται με την θέλησή μας). Εκτός από την πυραμιδική οδό υπάρχει και η εξωπυραμιδική οδός που ρυθμίζει τις ακούσιες κινήσεις που συνοδεύουν τις παρακινήσεις(δηλαδή οι ακούσιες κινήσεις που συνοδεύουν τις εκούσιες(μορφασμοί, χειρονομίες). Με το εξωπυραμιδικό σύστημα γίνονται όλες οι περίπλοκες και οι συνδιασμένες κινήσεις(κολύμβιση, χορός, βάδιση) και έτσι εξασφαλίζεται η αρμονία και ο ρυθμός των κινήσεών μας. Περιφερικό Νευρικό Σύστημα (Π.Ν.Σ.) Το περιφερικό νευρικό σύστημα συνδέει το κεντρικό νευρικό σύστημα με την περιφέρειατου σώματος. Τα νεύρα αποτελούνται από δεσμίδες νευρικών ινών και διακρίνονται: 1. Ανάλογα με την λειτουργεία τους:
6 Κινητικά : μεταφέρουν διεγέρσεις από το ΚΝΣ στην περιφέρεια( μύες) Αισθητικά: μεταφέρουν διεγέρσεις από τα όργανα στον ΚΝΣ Μικτά: περιέχουν κινητικές και αισθητικές ίνες. 2. Ανάλογα με την έκφυσή τους : Εγκεφαλικά νεύρα: είναι 12 ζεύγη και λέγονται εγκεφαλικές συζυγίες. Από αυτά τρία είναι αμιγώς αισθητικά (Ι,ΙΙ, VIII συζυγία), τα 4 είναι αμιγώς κινητικά (IV,VI,XI,XII, συζυγία) και τα υπόλοιπα 5 είναι μικτά(iii,v,ix,x συζυγία). Νωτιαία νεύρα: Είναι 31-32 ζεύγη. Διαχωρίζονται σε 8 αυχενικά,12 θωρακικά,5 οσφυικά, 5 ιερά και 1-2 κοκκυγικά. Όλα τα νεύρα είναι μικτά. Καθε νωτιαίο νεύρο αποτελείται: πρόσθια ρίζα : εξέρχεται από το πρόσθιο κέρας του Ν.Μ. Αποτελείται από κινητικές ίνες και συμμετέχει στον σχηματισμό του νωτιαίου στελέχους και καταλήγει στους μύες. οπίσθια ρίζα : εξέρχεται από το οπίσθιο κέρας του Ν.Μ. και αποτελείται από αισθητικές ίνες. Το νωτιαίο γάγγλιο: βρίσκεται στο μεσοσπονδύλιο τρήμα, αποτελείται από περιφερικό και κεντρικό κλάδο. Οι περιφερικοί κλάδοι ενώνονται με τις πρόσθιες ρίζες και σχηματίζουν το στέλεχος του Ν.Μ. Το στέλεχος του Ν.Μ. : είναι μικτό και πορεύεται στο μεσοσπονδύλιο τρήμα. Στην έξοδό του από το τρήμα διχάζεται σε πρόσθιο και οπίσθιο κλάδο. Οι οπίσθιοι κλάδοι νευρώνουν τους ίδιους ραχιαίους μύες και το δέρμα της οπίσθιας επιφάνειας του κορμού. Οι πρόσθιοι κλάδοι σχηματίζουν τα πλέγματα : ΑΥΧΕΝΙΚΟ ΠΛΕΓΜΑ Σχηματίζεται από την αναστόμωση των πρόσθιων κλάδων του 1 ου,2 ου,3 ου,4 ου, αυχενικού νεύρου. Ο κυριότερος νευρικός κλάδος είναι το φρενικό νεύρο που νευρώνει το διάφραγμα. ΒΡΑΧΙΟΝΙΟ ΠΛΕΓΜΑ Σχηματίζεται από την ένωση των πρόσθιων κλάδων του Α 5,Α 6,Α 7,Α 8,Θ 1. Οι κλάδοι του βραχιονίου πλέγματος νευρώνουν τους μύες και το δέρμα του άνω άκρου. ΜΕΣΟΠΛΕΥΡΙΑ ΝΕΥΡΑ Είναι οι πρόσθιοι κλάδοι των 12 θωρακικών νεύρων. Νευρώνουν τους θωρακικούς μύες, τους κοιλιακού μύες, και τους πλευροραχιαίους.
7 ΟΣΦΥΙΚΟ ΠΛΕΓΜΑ Σχηματίζεται από την ένωση των πρόσθιων κλάδων του Ο 1 Ο 4. Κυριότερο νεύρο του πλέγματος είναι το μηριαίο για τον τετρακέφαλο μυ και το θυρεοειδές για τους πρωσαγωγούς. ΙΕΡΟ ΠΛΕΓΜΑ Σχηματίζεται από την αναστόμωση των πρόσθιων κλάδων του Ο 4,Ο 5, Ι 1,Ι 3. Το κυριότερο νεύρο είναι το ισχιακό. ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το αυτόνομο νευρικό σύστημα είναι για τις φυτικές λειτουργίες δηλαδή για την ανταλαγή της ύλης και την αναπαραγωγή. Το σύστημα αυτό νευρώνει Τις λείες μυϊκές ίνες (σπλάχνα, αγγεία, δέρμα) Αδένες Καρδιακό μύ Διαιρείται σε δύο μέρη, το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό. Όλα τα όργανα που λειτουργούν χωρίς την θέλησή μας δέχονται ίνες και από τα δύο συστήματα. Συμπαθητικό Έχει δύο μοίρες : την κεντρική βρίσκεται στο πλάγιο κέρας της φαιάς ουσίας από Θ 8 Ο 3, περιφερική είναι μία δεξιά και μία αριστερά με πορεία δίπλα στην σπονδυλική στήλη. Παρασυμπαθητικό : Τα κέντρα του βρίσκονται στον μέσο και οπίσθιο εγκέφαλο και στην ιερή μοίρα του Ν.Μ. Οι περισσότερες ίνες πορεύονται στην Χ εγκεφαλική συζυγία και νευρώνει διάφορα σπλάχνα της κοιλιάς και του θώρακα(πνεύμονες, καρδιά, πεπτικός σωλήνας).