ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...11 Ευχαριστίες... 15 Εισαγωγή... 17 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Διαταραχές της Αρτηριακής Πίεσης... 31 Κεφάλαιο 1 Υπέρταση: Ο Σιωπηλός Φονιάς...33 Κεφάλαιο 2 Η Μέτρηση της Αρτηριακής Πίεσης... 49 Κεφάλαιο 3 Ιδιαιτερότητες της Αρτηριακής Πίεσης σε Διάφορα Άτομα... 59 Κεφάλαιο 4 Αρτηριακή Πίεση και Διαβήτης...71 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ Πρόγραμμα για τη Μείωση της Αρτηριακής Πίεσης... 81 Κεφάλαιο 5 Σωματικό Βάρος και Αρτηριακή Πίεση... 83
Κεφάλαιο 6 Ελέγξτε την Πίεσή σας με Αλλαγές στον Τρόπο Ζωής σας...108 Κεφάλαιο 7 Μειώστε το Στρες...126 Κεφάλαιο 8 Καιρός να Κόψετε το Κάπνισμα...149 Κεφάλαιο 9 Εξισορρόπηση Ηλεκτρολυτών: Ο Ρόλος του Νατρίου, του Καλίου, του Ασβεστίου και του Μαγνησίου...168 Κεφάλαιο 10 Κατανάλωση Αλκοόλ... 192 Κεφάλαιο 11 Μειώστε την Αρτηριακή Πίεση Μειώνοντας τη Χοληστερόλη...199 Κεφάλαιο 12 Πρόγραμμα Διατροφής για τη Μείωση της Αρτηριακής Πίεσης... 223 Κεφάλαιο 13 Καθημερινά Μέτρα για την Αντιμετώπιση της Υπέρτασης... 245 Κεφάλαιο 14 Πέντε Μυστικά Όπλα για τη Ρύθμιση της Αρτηριακής Πίεσης... 270 Επίλογος Αποφορτίστε την Καρδιά σας από την Πίεση... 312
θεραπευστε την υψηλη πιεση
Πρόλογος Είχα την τιμή να γνωρίσω τον Μπομπ Κοβάλσκι το 2004. Μου τον σύστησε ο δρ Τζακ Στέρνλιμπ, κοινός φίλος και επιφανής καρδιοχειρουργός, καθώς και ιδρυτής του Καρδιολογικού Ινστιτούτου Desert of Rancho Mirage, στην Καλιφόρνια. Το ιατρικό ιστορικό του Μπομπ ήταν χαρακτηριστικό. Υπέστη έμφραγμα μυοκαρδίου το 1978, σε ηλικία τριάντα πέντε ετών, έκανε τριπλό μπαϊπάς την ίδια χρονιά και υποβλήθηκε σε τετραπλό μπαϊπάς το 1984. Παρά το βεβαρημένο ιστορικό και τη γενετική προδιάθεση, ο Μπομπ χαίρει άκρας υγείας τα τελευταία είκοσι χρόνια. Χάρη στην αδιάκοπη αναζήτηση και την αξιοθαύμαστη αποφασιστικότητά του, ο Μπομπ ανέπτυξε ένα πρόγραμμα για την πρόληψη και την καταπολέμηση των καρδιαγγειακών παθήσεων, το οποίο μπορούν να συνιστούν όλοι οι γιατροί στους ασθενείς τους. Ο Μπομπ Κοβάλσκι είναι παγκοσμίως γνωστός ιατρικός δημοσιογράφος επί είκοσι οκτώ και πλέον χρόνια. Τον Απρίλιο του 1987, εξέδωσε το βιβλίο Η Χοληστερίνη και η Θεραπεία της σε Οκτώ Εβδομάδες 1. Σε μια από τις πρώτες συναντήσεις μας, μου χάρισε ένα αντίτυπο του βιβλίου. Αμέσως σαγηνεύτηκα από το 1 Εκδόσεις Κάτοπτρο
12 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ κατανοητό και συνάμα περιεκτικό στιλ γραφής του, που έχει απήχηση τόσο στον ανειδίκευτο αναγνώστη όσο και σε όσους έχουν λάβει ιατρική εκπαίδευση. Η οπτική του Μπομπ είναι ενδιαφέρουσα, αφενός επειδή είναι αυθεντία στον κλάδο του, αφετέρου επειδή ο ίδιος εξακολουθεί να μάχεται ενάντια στα καρδιαγγειακά νοσήματα σε καθημερινή βάση. Η προσέγγισή του έχει κύρος, αφού ο ίδιος αποτελεί στατιστική εξαίρεση. Οι περισσότεροι γιατροί θα του έδιναν δέκα χρόνια ζωής, με δεδομένο ότι το 1978, στα τριάντα πέντε του, έκανε τριπλό μπαϊπάς. Χαίρομαι ιδιαιτέρως για το γεγονός ότι ο Μπομπ συνεχίζει να αψηφά τις στατιστικές και τα ιατρικά δόγματα, να ενημερώνει τον κόσμο και να χαράσσει νέους δρόμους στην αντιμετώπιση της νόσησης. Ο Μπομπ Κοβάλσκι προτρέπει τους γιατρούς να διευρύνουν τη σκέψη τους πέρα από την πεπατημένη. Σε γενικές γραμμές, οι γιατροί δεν είμαστε επαρκώς ενημερωμένοι σχετικά με τη μη φαρμακολογική αντιμετώπιση της νόσησης. Στο σύνολό μας είμαστε υπερόπτες, ενώ στο όνομα της ορθής άσκησης της ιατρικής επιστήμης απορρίπτουμε αβασάνιστα κάθε θεωρία και προσέγγιση που δεν συνάδει με όσα έχουμε διδαχθεί. Στις ΗΠΑ, οι δαπάνες για τα μη φαρμακευτικά σκευάσματα είναι ανάλογες αυτών για τα συμβατικά φάρμακα. Επιπλέον, η αγορά των εναλλακτικών σκευασμάτων γνωρίζει άνθηση, αφού έχει πολύ μεγάλη απήχηση στους ασθενείς που αντιμετωπίζουν τις παθήσεις τους με φυσικά μέσα, χωρίς να καταφεύγουν στα συμβατικά φάρμακα. Συνεπώς, ως επαγγελματίες στο χώρο της υγείας οφείλουμε να είμαστε ενημερωμένοι για την εναλλακτική οδό, ώστε να κατανοούμε καλύτερα τους ασθενείς μας και να καταστρώνουμε πιο αποτελεσματικά θεραπευτικά πλάνα. Ο Μπομπ μας καλεί να το πράξουμε παρουσιάζοντας σαφή και ουσιαστικά στοιχεία. Το καλύτερο που έχει να κάνει ένας ασθενής είναι να ακολουθήσει το παράδειγμα του Μπομπ. Ο Μπομπ προτρέπει τους ασθενείς να ενημερώνονται, να συλλέγουν πληροφορίες, να κατανοούν πλήρως τις συστάσεις των γιατρών και, πάνω απ όλα, να συνεργάζονται στενά με το γιατρό τους.
προλογοσ 13 Ο Μπομπ Κοβάλσκι είναι η προσωποποίηση του ιδανικού ασθενούς. Ο Μπομπ απολαμβάνει τη ζωή, γεύεται την κάθε στιγμή και θεωρεί πάντα ότι το ποτήρι του είναι μισογεμάτο. Ο ενθουσιασμός του είναι μεταδοτικός και αισθάνεσαι ωραία όταν συζητάς μαζί του. Είναι πολύ υπάκουος ασθενής, εφόσον οι συστάσεις του γιατρού ευσταθούν. Από την άλλη, κάνει αρκετές ερωτήσεις στο γιατρό και αναζητά διαρκώς καλύτερες εναλλακτικές λύσεις. Με τη σπιρτάδα και το μπρίο που τον χαρακτηρίζουν, ο Μπομπ καταπιάνεται με άλλο ένα τιτάνιο έργο, που δεν είναι άλλο από την αντιμετώπιση της υπέρτασης. Αυτό το κατατοπιστικό βιβλίο ενημερώνει τον αναγνώστη για την ιστορία της υπέρτασης, τη διάγνωσή της, τις υποδείξεις για την αντιμετώπισή της και τα σύγχρονα θεραπευτικά μέσα. Επίσης, ο Μπομπ παρουσιάζει μια ολιστική προσέγγιση της υπέρτασης και, απευθυνόμενος τόσο στους ανειδίκευτους αναγνώστες όσο και στους γιατρούς, αναλύει καινοτόμα, φυσικά και εναλλακτικά σκευάσματα που, σε πολλές περιπτώσεις, καθιστούν άχρηστα τα παραδοσιακά, συμβατικά φάρμακα. Στα ιατρεία μας, όλοι έχουμε δει ασθενείς που έχουν εμφανίσει σημαντική βελτίωση αλλάζοντας συνήθειες, χάνοντας βάρος και μειώνοντας την κατανάλωση του αλκοόλ. Έχω δει ασθενείς να θεραπεύονται από την υπέρταση παίρνοντας συμπληρώματα όπως η αργινίνη και το εκχύλισμα σπόρων γκρέιπ φρουτ. Αυτοί οι ασθενείς είναι πολύ περήφανοι που δεν κατέφυγαν στη συμβατική ιατρική για τα προβλήματά τους. Ο Μπομπ θεωρεί ότι η σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενούς είναι πολύ σημαντική. Άλλωστε, ο ίδιος διατηρεί άριστη σχέση με το γιατρό του. Έτσι, μπορεί να βοηθήσει τον αναγνώστη να βελτιώσει την υγεία και την ποιότητα της ζωής του. Διαβάστε και διδαχθείτε από έναν άνθρωπο με τεράστια προσωπική εμπειρία. Τα λόγια του δεν πηγάζουν από ιστορίες που διάβασε, αλλά από τον προσωπικό του θρίαμβο. Οι συμβουλές του Μπομπ είναι συνοπτικές και λογικές, ενώ οι συστάσεις του είναι απόλυτα εφικτές. Αυτό το βιβλίο θα σας προσφέρει σωστή
14 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ ενημέρωση και θα σας παροτρύνει να προβείτε σε ουσιαστικές αλλαγές. Τουλάχιστον έτσι λειτούργησε για εμένα. Και μην ξεχνάτε το σύνθημα του Μπομπ: «Μπορείς να καταπολεμήσεις την καρδιοπάθεια και να βγεις νικητής». Στίβεν Μπερστάιν, MD, Υποδιευθυντής του Εργαστηρίου Καρδιακού Καθετηριασμού στο Good Samaritan Hospital, Αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής, UCLA
Ευχαριστίες Θα ήταν αδύνατον να αναφέρω όλους όσοι με βοήθησαν να γράψω και να εκδώσω αυτό το βιβλίο. Συνεπώς, με αυτή την ευκαιρία ευχαριστώ όλους όσοι με βοήθησαν στη διαδικασία της έρευνας, στον εντοπισμό δύσκολων στοιχείων και λεπτομερειών, καθώς και εκείνους που με ενέπνευσαν να γράψω αυτό το βιβλίο. Είμαι βαθύτατα ευγνώμων στους εκατοντάδες χιλιάδες ιατρικούς ερευνητές ανά την υφήλιο που εξακολουθούν να συνθέτουν το παζλ των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Κατά τους μήνες συγγραφής αυτού του βιβλίου, δεν πέρασε ούτε μία εβδομάδα που να μην εμπλούτισα τις γνώσεις μου διαβάζοντας ανακοινώσεις συνεδρίων στο Διαδίκτυο ή σε κάποια από τις επιθεωρήσεις που διαβάζω τακτικά. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους οι συγγραφείς των άρθρων δεν με γνωρίζουν και προφανώς δεν έχουν ακούσει ποτέ το όνομά μου, πόσο μάλλον τις λεπτομέρειες της προσωπικής μου μάχης ενάντια στην καρδιοπάθεια. Ωστόσο, όλοι με άγγιξαν βαθύτατα και με βοήθησαν να μοιραστώ με τους αναγνώστες μου τις πληροφορίες που παρέθεταν. Ευχαριστώ ιδιαίτερα θερμά τους ανθρώπους που αφιέρωσαν μέρος του πολύτιμου χρόνου τους στην ανάγνωση των κεφαλαίων, ιδίως τον Στίβεν Μπερστάιν MD, που έγραψε τον πρόλογο του
16 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ βιβλίου, και τον Τζόζεφ Κίναν MD, από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότας, που με βοήθησε πολλές φορές στο παρελθόν. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω τον Ντάγκλας Γουόλς DO και το γιο του, τον Ντάγκλας Γουόλς τον νεότερο DO, οικογενειακό γιατρό και παθολόγο από τη Φλόριντα, που αφιέρωσαν αρκετό χρόνο για να μου αναλύσουν περιστατικά ατόμων που έπασχαν από υπέρταση πραγματικά περιστατικά, όχι θεωρίες από ιατρικές σχολές πανεπιστημίων. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον ατζέντη μου, Μίτσελ Γουότερς, από την Curtis Brown Ltd., και τον εκδότη μου, Τομ Μίλερ, από την John Wiley & Sons, που εμπιστεύτηκαν εμένα και το βιβλίο μου.
Εισαγωγή Ας υποθέσουμε ότι έχετε μια κρυστάλλινη σφαίρα μες στην οποία μπορείτε να δείτε το μέλλον της υγείας σας. Ας υποθέσουμε, επίσης, ότι καθώς κοιτάζετε την κρυστάλλινη σφαίρα, διακρίνετε όχι μόνο ότι είναι πιθανόν να προσβληθείτε από σοβαρές και ενδεχομένως μοιραίες παθήσεις, αλλά και ότι έχετε τη δυνατότητα να προλάβετε τα προβλήματα υγείας. Τι θα αποφασίζατε; Θα επιλέγατε την πρόληψη, η οποία, μάλιστα, τυχαίνει να είναι εφικτή με πολύ απλά μέσα; Οι περισσότεροι άνθρωποι θα επέλεγαν την πρόληψη. Στο κάτωκάτω, όλοι θέλουμε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο υγιείς και να ζήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο. Εγώ στάθηκα πολύ τυχερός. Επέζησα ύστερα από μια καρδιακή προσβολή και ένα μπαϊπάς στα τριάντα πέντε μου, το 1978, καθώς και από ένα δεύτερο μπαϊπάς στα σαράντα ένα μου, το 1984. Κατά ένα τρόπο, είχα πρόσβαση σε μια τέτοια κρυστάλλινη σφαίρα, απλώς τότε δεν ήξερα πώς να τη χρησιμοποιήσω. Στην περίπτωσή μου, η μεγαλύτερη απειλή ήταν οι αυξημένες τιμές χοληστερόλης. Αυτό το γνώριζα αρκετά χρόνια πριν από την καρδιακή προσβολή, αλλά εκείνη την εποχή οι απόψεις διίσταντο γύρω από τα ζητήματα της χοληστερόλης και της καρδιοπάθειας. Επιπλέον, δεν υπήρχαν αποτελεσματικά μέσα για τη μείωση της χοληστερόλης σε υγιή επίπεδα.
18 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ Με την πάροδο του χρόνου, μάθαμε ότι όσο πιο χαμηλές είναι οι τιμές της χοληστερόλης τόσο μειώνεται η επικινδυνότητα για καρδιοπάθεια. Στη δεκαετία του 1950, οι φοιτητές Ιατρικής μάθαιναν ότι οι φυσιολογικές τιμές χοληστερόλης προέκυπταν από το άθροισμα της ηλικίας του ατόμου συν 200. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι γιατροί συνιστούσαν στους ασθενείς τους να μειώσουν τις τιμές στο 200. Και σήμερα ξέρουμε ότι όσο πιο χαμηλές είναι οι τιμές της χοληστερόλης τόσο το καλύτερο. Ωστόσο, αυτό το βιβλίο δεν πραγματεύεται το ζήτημα της χοληστερόλης, αν και θα αναφερθώ στη χοληστερόλη σε ένα κεφάλαιο. Πραγματεύεται έναν από τους τρεις βασικούς παράγοντες επικινδυνότητας για την καρδιοπάθεια και το εγκεφαλικό επεισόδιο: την αρτηριακή πίεση. Παρεμπιπτόντως, ο τρίτος παράγοντας επικινδυνότητας είναι το κάπνισμα. Αυτοί οι τρεις παράγοντες ενοχοποιούνται για τη συντριπτική πλειονότητα των καρδιακών προσβολών και των εγκεφαλικών επεισοδίων, αν και σε αυτά συντελούν και άλλοι παράγοντες, όπως ο διαβήτης. Περιέργως, η ιατρική κοινότητα αναγνώρισε επίσημα τη σημασία της αρτηριακής πίεσης το 1972, πολύ πριν αναγνωριστεί η σημασία της χοληστερόλης το 1987. Ωστόσο, οι ιατρικοί ερευνητές ανακάλυψαν μόλις πρόσφατα ότι όσο πιο χαμηλά είναι τα επίπεδα της χοληστερόλης τόσο το καλύτερο. Θεωρώ ότι τα επόμενα χρόνια η ρύθμιση της πίεσης και η πρόληψη της υπέρτασης θα τύχουν ακόμα μεγαλύτερης προσοχής. Οι στατιστικές είναι ανησυχητικές. Το ένα τρίτο των δυτικών ανθρώπων που είναι άνω των δεκαοκτώ ετών, υποφέρουν τουλάχιστον από ήπια υπέρταση. Τουλάχιστον το ένα τρίτο των ατόμων που πάσχουν από υπέρταση, δεν ακολουθούν θεραπευτική αγωγή. Αυτό σημαίνει ότι πολλά εκατομμύρια άντρες και γυναίκες παγκοσμίως κινδυνεύουν από καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι τιμές της πίεσης του αίματος που πρωτύτερα θεωρούνταν φυσιολογικές, τώρα θεωρούνται «προϋπερτασικές». Οι γιατροί άρχισαν να χρησιμοποιούν αυτό τον όρο από το 2003,
Εισαγωγή 19 αναφερόμενοι σε ασθενείς των οποίων οι φαινομενικά φυσιολογικές τιμές προμηνύουν μελλοντικά προβλήματα. Και τώρα η κρυστάλλινη σφαίρα επανέρχεται στο προσκήνιο. Οι γιατροί είναι πλέον σε θέση να προβλέψουν με βεβαιότητα ποια άτομα θα εμφανίσουν υπέρταση στο μέλλον. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Βοστόνης ανέφεραν ότι, σε μια περίοδο τεσσάρων ετών, το 5,3%, το 17,6% και το 37,3% των μετεχόντων ηλικίας κάτω των εξήντα πέντε ετών με βέλτιστη, φυσιολογική και υψηλή αρτηριακή πίεση αντιστοίχως εμφάνισαν υπέρταση. Στα άτομα άνω των εξήντα πέντε ετών οι πιθανότητες για υπέρταση ήταν 16%, 25,5% και 49,5%. Η αύξηση του βάρους μόλις κατά 5% εκτόξευσε την επικινδυνότητα για υπέρταση κατά 20-30 επιπρόσθετες εκατοστιαίες μονάδες. Όσο πιο υψηλή είναι η αρτηριακή πίεση τόσο πιο αυξημένη είναι η επικινδυνότητα για καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο. Αυτή η επικινδυνότητα αυξάνεται ακόμα περισσότερο από επιπρόσθετους παράγοντες, όπως το οικογενειακό ιστορικό, οι αυξημένες τιμές χοληστερόλης, ο διαβήτης, το κάπνισμα, η καθιστική ζωή, η παχυσαρκία και άλλες παράμετροι. Το χειρότερο είναι ότι η υψηλή πίεση φαίνεται να αυξάνει την επικινδυνότητα για Αλτσχάιμερ σε μεταγενέστερη φάση της ζωής. Τώρα, τρέφω ζωηρό ενδιαφέρον για τα καρδιαγγειακά νοσήματα (ο όρος «καρδιαγγειακά νοσήματα» καλύπτει όλες τις παθήσεις της καρδιάς και των αρτηριών, συμπεριλαμβανομένων της καρδιακής προσβολής και του εγκεφαλικού επεισοδίου) και λαμβάνω μέτρα για την πρόληψή τους. Άλλωστε, για να σώσω τη ζωή μου, έπρεπε να πολεμήσω την καρδιοπάθεια. Το 1984 είχα ισχυρό κίνητρο έπρεπε να επιβιώσω για να μεγαλώσω τα δύο παιδιά μου. Μου είχαν πει ότι ο κίνδυνος να πεθάνω από το δεύτερο μπαϊπάς ήταν πέντε έως έξι φορές μεγαλύτερος συγκριτικά με τον κίνδυνο που διέτρεχα στην πρώτη εγχείρηση, εξαιτίας διαφόρων πιθανών επιπλοκών. Τη μέρα που ενημερώθηκα γι αυτές τις στατιστικές από το χειρουργό που θα έκανε το μπαϊπάς, το πήρα απόφαση.
20 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ Ορκίστηκα ότι αν επιζούσα, θα αξιοποιούσα στο έπακρο την ειδικότητά μου ως ιατρικού δημοσιογράφου, προκειμένου να ενημερωθώ όσο το δυνατόν καλύτερα για την καρδιοπάθεια και, ειδικότερα, για τη χοληστερόλη. Πήρα αυτή την απόφαση αφενός επειδή είχα ήδη κόψει το κάπνισμα και η πίεσή μου ήταν φυσιολογική, αφετέρου επειδή το 1984 ολοένα και περισσότεροι γιατροί δήλωναν ότι η χοληστερόλη αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες επικινδυνότητας. Το 1987, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Υγείας, σε συνεργασία με τους κρατικούς φορείς για την υγεία, ίδρυσε το Εθνικό Πρόγραμμα Ενημέρωσης για τη Χοληστερόλη, προκειμένου να παροτρύνει άντρες και γυναίκες να ελέγξουν τη χοληστερόλη τους και να μειώσουν τα επίπεδά της, εφόσον διαπιστωνόταν ότι αυτά ήταν υψηλά. Την ίδια χρονιά δημοσίευσα το βιβλίο μου Η Χοληστερίνη και η Θεραπεία της σε Οκτώ Εβδομάδες, στο οποίο παρουσίαζα λεπτομερώς το πρόγραμμα που ακολουθούσα κι εγώ, προκειμένου να μειώσω τις τιμές της χοληστερόλης μου από 269 σε 184 σε μόλις οκτώ εβδομάδες χωρίς συμβατικά φάρμακα. Είμαι ο τύπος που καθιέρωσε τις νιφάδες βρόμης στη δίαιτα των Αμερικανών και των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Ύστερα από λίγα χρόνια, ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων και Τροφίμων χορήγησε για πρώτη φορά σε παρασκευαστή τροφίμων την άδεια να ισχυριστεί ότι η βρόμη, σε συνδυασμό με μια δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά, μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη της καρδιοπάθειας. Έκτοτε, αφιέρωσα τη ζωή μου στη μελέτη της καρδιοπάθειας και των τελευταίων εξελίξεων για την πρόληψή της. Εφάρμοσα αυτές τις αρχές στο δικό μου πρόγραμμα για τη φροντίδα της καρδιάς και τις μοιράζομαι με τους αναγνώστες μου στο τριμηνιαίο περιοδικό The Diet-Heart Newsletter, καθώς και στα βιβλία μου, όπως η πλήρως αναθεωρημένη έκδοση του πρώτου μου βιβλίου, Η Χοληστερίνη και η Θεραπεία της σε Οκτώ Εβδομάδες. Πέτυχα το στόχο μου έζησα αρκετά ώστε να μεγαλώσω τα παιδιά μου. Αποφοίτησαν από το πανεπιστήμιο και πλέον είναι
Εισαγωγή 21 ανεξάρτητα. Ωστόσο, τώρα έχω ανεβάσει ψηλότερα τον πήχη. Θέλω να παίζω με τα εγγόνια μου. Και με μεγάλη μου χαρά αναφέρω ότι οι γιατροί που εξετάζουν συχνά την καρδιά μου, πιστεύουν ότι θα μπορέσω να το κάνω. Δεν περιαυτολογώ απλώς το λέω για να παρακινήσω κι εσάς: Είμαι απόλυτα υγιής και δεν έχω περιορισμούς στον τρόπο ζωής μου. Καθώς ενημερώνομαι για τις νέες προσεγγίσεις, κάνω αλλαγές στη θεραπευτική αγωγή και τη διατροφή μου. Έτσι, προσέλκυσε την προσοχή μου η έβδομη έκδοση του οδηγού για την υπέρταση της Joint National Committee (JNC7), που εκδόθηκε το 2003. Επί χρόνια πίστευα ότι η πίεσή μου ήταν φυσιολογική. Οι γιατροί που με εξέταζαν, συμφωνούσαν. Ωστόσο, σύμφωνα με τις καινούριες οδηγίες, είμαι προϋπερτασικός. Αρχικά, θεώρησα ότι τα αυστηρά όρια είναι υπερβολικά. Ουσιαστικά, αυτή ήταν η άποψη και πολλών γιατρών. Στο κάτω-κάτω, οι τιμές μου ήταν 125/80, θεωρούνταν φυσιολογικές και κανένας γιατρός δεν μου είχε πει ότι έπρεπε να τις μειώσω. Κατόπιν, άρχισα να διαβάζω περισσότερα γύρω από το θέμα. Τα στοιχεία δεν δέχονταν αμφισβήτηση. Όσο πιο χαμηλή είναι η αρτηριακή πίεση τόσο μειώνεται η επικινδυνότητα για καρδιαγγειακά νοσήματα. Μάλιστα, οι τιμές της πίεσης του αίματος που πρωτύτερα θεωρούνταν φυσιολογικές, εντέλει προμηνύουν μελλοντική άνοδο και κίνδυνο. Η ιατρική κοινότητα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όσο πιο χαμηλή είναι η χοληστερόλη τόσο το καλύτερο. Είχα αποδεχθεί αυτή την ιδέα πριν από χρόνια και έκανα ό,τι μπορούσα για να διατηρώ τις τιμές της «κακής χοληστερόλης» (LDL) όσο το δυνατόν πιο χαμηλές και τις τιμές της «καλής χοληστερόλης» (HDL) όσο το δυνατόν πιο υψηλές. Γιατί να μην αντιμετωπίσω και την αρτηριακή πίεση με την ίδια μαχητικότητα; Ωστόσο, όπως και κατά τη μάχη μου ενάντια στη χοληστερόλη, έτσι και τώρα δεν ήθελα να πάρω συμβατικά φάρμακα για τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Οι οδηγίες της JNC-7 συνιστούσαν αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η αύξηση της άσκησης και η
22 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ ρύθμιση του βάρους, προτού καταφύγουμε σε φάρμακα στην προϋπερτασική φάση. Ωστόσο, εγώ ήδη γυμναζόμουν επαρκώς, ενώ το βάρος μου κυμαινόταν σε υγιή επίπεδα. Έτσι, άρχισα να αναζητώ φυσικές, εναλλακτικές προσεγγίσεις, όπως είχα κάνει και πριν από δύο δεκαετίες, όταν ήθελα να μειώσω τη χοληστερόλη. Παρότι είχα ασχοληθεί εκτενώς με τα ζητήματα της πίεσης του αίματος και της υπέρτασης στη μεταπτυχιακή μου εκπαίδευση στη Φυσιολογία, κατάλαβα πραγματικά τι σημαίνει «υπέρταση» το 1967, σε ένα παιχνίδι γκολφ με τον πατέρα μου. Σε κάθε τρύπα, αναζητούσε θάμνους και δεντράκια προκειμένου να ουρήσει. Έμαθα ότι ο πατέρας μου έπαιρνε ένα διουρητικό αντιυπερτασικό φάρμακο, το οποίο ήταν πάρα πολύ δυνατό. Εκείνη την εποχή ο κόσμος γνώριζε ελάχιστα πράγματα για την πρόληψη της καρδιακής προσβολής, αλλά η υπέρταση είχε ήδη αναγνωριστεί ως ένας από τους κυριότερους παράγοντες επικινδυνότητας. Δυστυχώς, οι γιατροί τότε γνώριζαν λιγότερα από ό,τι σήμερα για την αντιμετώπιση της υπέρτασης με άλλα μέσα πλην των αντιυπερτασικών φαρμάκων. Και, όπως και σήμερα, αυτά τα φάρμακα είχαν έναν μακρύ κατάλογο παρενεργειών, μια από τις οποίες ήταν η ενοχλητική συχνουρία και η κόπωση που βίωνε ο πατέρας μου. Πολλοί άντρες, αν όχι οι περισσότεροι, υπέφεραν και από μειωμένη λίμπιντο. Ο συνδυασμός της υπέρτασης, της υψηλής χοληστερόλης, του έντονου στρες και της ανεπαρκούς αντιμετώπισης του προβλήματος αποδείχθηκαν μοιραία για τον πατέρα μου. Ο αγαπημένος μου πατέρας πέθανε το 1969, σε ηλικία μόλις πενήντα εφτά ετών. Ήμαστε πολύ δεμένοι. Ακόμα μου λείπει και πάντα θα μου λείπει. Είμαι σίγουρος ότι ο πατέρας μου θα ήταν ένας αξιολάτρευτος παππούς. Ωστόσο, δεν γνώρισε ποτέ τα εγγόνια του, δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να παίξει μαζί τους. Όπως ανέφερα παραπάνω, είμαι ένας από τους λίγους τυχερούς που επέζησαν μιας καρδιακής προσβολής. Για πολλούς, το πρώτο σύμπτωμα είναι η θανατηφόρα καρδιακή προσβολή. Και
Εισαγωγή 23 σκοπεύω να παραμείνω τυχερός. Όπως είπε κάποιος, όσο περισσότερες προσπάθειες καταβάλλει κανείς για να καταφέρει κάτι τόσο περισσότερο έχει την τύχη με το μέρος του. Έτσι, το 2003 αφοσιώθηκα στο στόχο της μείωσης της αρτηριακής μου πίεσης. Τα κατάφερα και τώρα μοιράζομαι μαζί σας όσα ανακάλυψα. Τα απλά βήματα που παραθέτω μπορούν να βοηθήσουν εκατομμύρια άντρες και γυναίκες να διατηρήσουν την πίεσή τους σε φυσιολογικές τιμές τα επόμενα χρόνια. Χάρη σε αυτό το πλήρες πρόγραμμα, που προβλέπει αλλαγές στον τρόπο ζωής και λήψη συμπληρωμάτων που αποτελούνται από απολύτως ασφαλείς, αβλαβείς ουσίες, πολλοί θα καταφέρουν να ελέγξουν την ήπια έως μέτρια υπέρταση. Όσο γι αυτούς που έχουν υψηλή υπέρταση η οποία χρήζει φαρμακευτικής αγωγής, αυτό το πρόγραμμα θα τους βοηθήσει να λαμβάνουν τη χαμηλότερη δυνατή δοσολογία, περιορίζοντας τις παρενέργειες. Λέγεται ότι τα μικρά πράγματα κάνουν τη διαφορά. Θα αναφερθούμε στην αύξηση της άσκησης, τη ρύθμιση του βάρους, τη διακοπή του καπνίσματος και τη διαχείριση του στρες και της κατάθλιψης. Από μόνα τους, τα συμπληρώματα όπως το εκχύλισμα γκρέιπ φρουτ, το λυκοπένιο, το συνένζυμο Q10 και το φολικό οξύ μπορούν να μειώσουν μόνο έως ένα βαθμό την πίεση του αίματος. Ωστόσο, η λήψη τους στα πλαίσια ενός πλήρους προγράμματος θα πιάσει τόπο. Και έμαθα ότι κάποια μικρά κολπάκια, όπως η καθημερινή λήψη της ασπιρίνης μου το βράδυ και όχι το πρωί, σε συνδυασμό με τη λήψη μιας χαμηλής δόσης μελατονίνης, διατηρούν την πίεσή μου σε ακόμα χαμηλότερες τιμές ακόμα και όταν κοιμάμαι. Έπειτα, υπάρχει το αμινοξύ L-αργινίνη, ένα από τα βασικά δομικά στοιχεία των πρωτεϊνών που διατίθενται σε συμπλήρωμα. Η L-αργινίνη συμπεριλαμβάνεται στα μυστικά μου όπλα ενάντια στην αρτηριακή πίεση. Είναι πρόδρομος ενός αερίου που παράγεται στα αρτηριακά τοιχώματα, σκοπός του οποίου είναι να διατηρεί τα αγγεία ελαστικά και εύκαμπτα. Αυτό το
24 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ αέριο εξασφαλίζει χαμηλή αρτηριακή πίεση, αφού οι υγιείς αρτηρίες διαχειρίζονται καλύτερα την αυξημένη ροή του αίματος κατά τη διάρκεια της μέρας, ιδίως σε φάσεις σωματικής καταπόνησης ή ψυχολογικού στρες. Ωστόσο, μέχρι προσφάτως, τα σχετικά εργαστηριακά ευρήματα ανά τον κόσμο δεν είχαν βρει πρακτική εφαρμογή, αφού για να αποβεί αποτελεσματική, η L-αργινίνη πρέπει να βρίσκεται συνεχώς στο αίμα σε σταθερές τιμές. Όταν η αργινίνη λαμβάνεται από το στόμα και όχι ενδοφλεβίως, τα επίπεδά της στο αίμα αυξάνονται μεν τάχιστα, αλλά μειώνονται εξίσου γρήγορα. Τώρα, όμως, ανακαλύφθηκε μια φόρμουλα βαθμιαίας απελευθέρωσης, η οποία διατηρεί την αργινίνη σε βέλτιστες τιμές στο αίμα καθ όλη τη μέρα και τη νύχτα. Έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Τέξας δείχνει ότι η βαθμιαία απελευθερούμενη αργινίνη επιτρέπει καλύτερη αιμάτωση του μυοκαρδίου. Οι μετέχοντες εμφάνισαν μειωμένη αρτηριακή πίεση, ιδίως όσοι αρχικά είχαν υψηλές τιμές. Με όλο το σεβασμό απέναντι στους γιατρούς και αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι με βοήθησαν να παραμείνω ζωντανός, θεωρώ ότι συχνά συνταγογραφούν φάρμακα αβασάνιστα, χωρίς να δοκιμάζουν πρώτα τα ασφαλή εναλλακτικά σκευάσματα που δεν έχουν τις παρενέργειες των συμβατικών φαρμάκων. Εν μέρει, αυτή η τακτική τους πηγάζει από την παρελθοντική εμπειρία τους, αφού ξέρουν ότι δεν αρκεί να πουν στους ασθενείς τους να χάσουν βάρος και να μειώσουν την κατανάλωση αλατιού. Επιπλέον, κανένας δεν περιμένει από τους γιατρούς να είναι διαρκώς ενημερωμένοι για την παραμικρή ανακάλυψη, ειδικά αν αυτή αφορά στα συμπληρώματα διατροφής. Αν πείτε σε έναν συνηθισμένο γιατρό ότι μερικές κάψουλες με αμινοξέα ή εκχύλισμα γκρέιπ φρουτ θα μειώσουν σημαντικά τις τιμές της αρτηριακής πίεσης, θα σας θεωρήσει γραφικούς. Θυμάμαι πολύ καλά τις αντιδράσεις στο πρώτο βιβλίο μου, που συνιστούσε την κατανάλωση βρόμης για τη μείωση της
Εισαγωγή 25 χοληστερόλης. Πολλοί γιατροί θεώρησαν ότι όσα έγραφα ήταν υπερβολές και ανοησίες. Υπήρχαν έρευνες που στήριζαν τις θέσεις μου, οι οποίες, όμως, είχαν δημοσιευτεί σε περιοδικά που σπάνια διαβάζουν οι γιατροί. Έτσι, μην εκπλαγείτε αν ο γιατρός σας φανεί ιδιαίτερα δύσπιστος όταν του πείτε ότι, προτού καταφύγετε στα συμβατικά φάρμακα, θέλετε να δοκιμάσετε το πρόγραμμα αυτού του βιβλίου. Παρεμπιπτόντως, ορισμένοι άνθρωποι ενδέχεται να πάσχουν από τόσο σοβαρή υπέρταση, που οφείλουν να σφίξουν τα δόντια και να αποδεχθούν το γεγονός ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από τη λήψη συμβατικών σκευασμάτων. Ο σκοπός που, φυσικά, είναι η διάσωση της ζωής σίγουρα δικαιολογεί τα μέσα. Αφιερώνω ένα κεφάλαιο στα φαρμακευτικά σκευάσματα, ώστε να καταλάβετε πώς λειτουργούν και γιατί κάθε φάρμακο είναι κατάλληλο για διαφορετικούς ανθρώπους. Ωστόσο, αν η λήψη συμβατικών σκευασμάτων κριθεί αναπόφευκτη, η εφαρμογή του προγράμματός μου θα σας βοηθήσει να περιοριστείτε στη χαμηλότερη δυνατή δοσολογία και να εμφανίσετε τις λιγότερες δυνατές παρενέργειες. Υπάρχουν διαφωνίες γύρω από ορισμένα θέματα που αφορούν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της υπέρτασης. Παρότι κινδυνεύω να χαρακτηριστώ ανορθόδοξος, θεωρώ ότι το θέμα του ρόλου που παίζουν το αλάτι και το νάτριο στη διατροφή έχει λάβει υπερβολικές διαστάσεις. Σε αυτό το ζήτημα είναι αφιερωμένο ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου. Η ουσία είναι ότι δεν είμαστε όλοι ευαίσθητοι στο αλάτι και ότι δεν αντιδρούν όλοι θετικά σε μια δίαιτα χωρίς αλάτι. Και ακόμα και αυτοί που είναι ευαίσθητοι στο αλάτι, θα πρέπει να ακολουθήσουν τόσο αυστηρούς περιορισμούς, ώστε τα αποτελέσματα θα είναι αμελητέα συγκριτικά με τις στερήσεις. Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα ζητήματα, έτσι και αυτό του αλατιού δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «μαύρο» ή «άσπρο». Το νάτριο, το «ένοχο» τμήμα του μορίου του αλατιού που καλείται «χλωριούχο νάτριο», ανήκει στους ηλεκτρολύτες
26 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ (μια ομάδα στοιχείων του οργανισμού). Σε αυτή την ομάδα συγκαταλέγονται επίσης το μαγνήσιο, το ασβέστιο και το κάλιο. Ο οργανισμός χρειάζεται ισορροπία των ηλεκτρολυτών. Έτσι, αντί να κόψετε το νάτριο, μπορείτε απλώς να καταναλώνετε μεγαλύτερες ποσότητες από τους άλλους ηλεκτρολύτες. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι αυτή η τακτική μειώνει σημαντικά την αρτηριακή πίεση. Όταν ολοκληρώσετε την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, θα έχετε κατανοήσει τι είναι η αρτηριακή πίεση και η υπέρταση. Θα μάθετε ότι οι ιδανικές τιμές είναι περίπου το 115/75. Αυτές οι τιμές αντικατοπτρίζουν την αρτηριακή πίεση που υπολογίζεται είτε στο ιατρείο είτε στο σπίτι σε χιλιοστόμετρα υδραργύρου. Ο πρώτος αριθμός αφορά στη συστολική πίεση (τη «μεγάλη»), που είναι η πίεση των μεγάλων και μικρών αρτηριών κατά τη στιγμή στην οποία η καρδιά συστέλλεται και χτυπά. Ο δεύτερος αριθμός αντιστοιχεί στη διαστολική πίεση (τη «μικρή»), που είναι η πίεση κατά τη στιγμή στην οποία η καρδιά βρίσκεται σε κατάσταση ανάπαυσης. Όπως μου είπε κάποτε ένας καθηγητής Ανατομίας, κάθε σώμα είναι μοναδικό, όχι μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά. Συνεπώς, αφιέρωσα ένα κεφάλαιο στις ιδιαιτερότητες που εμφανίζουν άντρες, γυναίκες, παιδιά και άτομα διαφόρων ηλικιών. Και επειδή οι διαβητικοί διατρέχουν επιπρόσθετο κίνδυνο, έδωσα ιδιαίτερη προσοχή στις ανάγκες τους. Είναι αυτονόητο ότι θα σας ζητήσω να αλλάξετε τη διατροφή σας και να ασκείστε περισσότερο. Ωστόσο, νομίζω ότι θα συμφωνήσετε πως οι συστάσεις μου δεν είναι ακραίες ή παράλογες. Κανένας δεν θέλει να αλλάξει ριζικά τρόπο ζωής. Έτσι, συνιστώ βαθμιαίες και μικρές αλλαγές, οι οποίες θα μειώσουν την πίεση και θα σας προστατεύουν από την καρδιακή προσβολή και το εγκεφαλικό επεισόδιο. Ως συνήθως, πειραματίστηκα με τον εαυτό μου, με τα μέλη της οικογένειάς μου και με τους φίλους μου, ιδίως με ορισμένες διαιτητικές συμβουλές. Αποδείχθηκε ότι ένα από τα καλύτερα
Εισαγωγή 27 πράγματα που μπορείτε να κάνετε είναι να καθιερώσετε τα σμούθις φρούτων ως γρήγορο πρωινό γεύμα. Κάθε σμούθι περιέχει τέσσερις έως πέντε μερίδες φρούτων δηλαδή, αρκετά για να αποστομώσουν και τον πιο απαιτητικό διαιτολόγο. Δοκιμάστε το θα σας αρέσει τόσο που θα «εθιστείτε»! Ένα άλλο στοιχείο του καθημερινού μου προγράμματος είναι ένα χαλαρωτικό φλιτζάνι ζεστό κακάο πριν πέσω για ύπνο. Να επισημάνω ότι κανένα από τα συμπληρώματα του προγράμματός μου δεν έχει παρενέργειες. Επιπλέον, όλες οι συστάσεις μου επιβεβαιώνονται από μελέτες που δημοσιεύονται στα πιο έγκυρα ιατρικά περιοδικά. Τόσο εσείς όσο και ο γιατρός σας θα μείνετε πολύ ικανοποιημένοι από τα αποτελέσματα αυτού του πλήρους προγράμματος για τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Αναρωτιέστε αν το πρόγραμμα ήταν αποτελεσματικό για εμένα; Ήταν τρομερά αποτελεσματικό! Οι τιμές μου ήταν 130/80 και τώρα κυμαίνονται στο 111/68. Με δυο λόγια, το πρόγραμμα αυτού του βιβλίου θα σας δείξει πώς μπορείτε να αποκτήσετε φυσιολογικό βάρος, να διαχειριστείτε το στρες, να ασκηθείτε επαρκώς χωρίς να πάτε στο γυμναστήριο και να χρησιμοποιήσετε συμπληρώματα που είναι εξίσου αποτελεσματικά με τα συνταγογραφούμενα φάρμακα και που διαθέτουν επιστημονικά αποδεδειγμένα ευεργετικές ιδιότητες. Το πρόγραμμα βασίζεται σε έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε κορυφαία ιατρικά κέντρα και έχουν δημοσιευτεί στα πιο έγκυρα περιοδικά. Επίσης, ζήτησα από γιατρούς να διαβάσουν το πρόγραμμα, ώστε να είμαι βέβαιος ότι όσα γράφω ευσταθούν απόλυτα. Εγώ έκανα αυτό που έπρεπε να κάνω. Κατάφερα να ελέγξω την πίεσή μου και τώρα μοιράζομαι μαζί σας όσα ανακάλυψα. Τώρα είναι η σειρά σας να κάνετε το καλύτερο για την υγεία σας. Οι αρχές στις οποίες βασίζεται το πρόγραμμα καλύπτονται στα πρώτα κεφάλαια. Εξηγώ τι είναι η αρτηριακή πίεση και πώς υπολογίζεται με ακρίβεια, ενώ αναφέρομαι σε αλλαγές που
28 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ αφορούν στον τρόπο ζωής, όπως η διαχείριση του στρες, η ρύθμιση του βάρους, η άσκηση κτλ. Είτε προτιμάτε τη φυσική προσέγγιση που υποστηρίζω είτε τα συνταγογραφούμενα αντιυπερτασικά φάρμακα, επιβάλλεται να εφαρμόσετε αυτές τις αρχές. Τα συναρπαστικά, επαναστατικά νέα μέσα για τη φυσική ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης παρουσιάζονται στο 13ο Κεφάλαιο Καθημερινά Μέτρα για την Αντιμετώπιση της Υπέρτασης και στο 14ο Κεφάλαιο Πέντε Μυστικά Όπλα για τη Ρύθμιση της Αρτηριακής Πίεσης. Μπορείτε κάλλιστα να διαβάσετε κατευθείαν αυτά τα κεφάλαια. Έτσι, θα μπορέσετε να υιοθετήσετε αμέσως τις συνήθειες που θα ωφελήσουν την υγεία σας. Δεν είστε ακόμη σίγουροι αν αξίζει τον κόπο να εφαρμόσετε αυτό το πρόγραμμα; Σκεφτείτε όλα όσα αγαπάτε. Η φροντίδα της καρδιάς σας θα σας χαρίσει περισσότερα χρόνια και, μάλιστα, με βελτιωμένη ποιότητα ζωής. Αναμφίβολα, λοιπόν, αξίζει τον κόπο! Φέρτε ξανά στο νου σας την εικόνα της κρυστάλλινης σφαίρας. Μέσα από τη σφαίρα βλέπετε τη μελλοντική κατάσταση της υγείας σας, μαθαίνοντας τις τιμές της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερόλης σας. Αν οι τιμές είναι υψηλές, μπορείτε να πάρετε τα μέτρα που θα σας επιτρέψουν να τις ρυθμίσετε. Ο γιατρός σας μπορεί να σας βοηθήσει, αλλά βασικά εσείς κρατάτε τη ζωή σας στα χέρια σας. Εγώ έλαβα τα μέτρα μου και κατάφερα να αποκτήσω μια υγιή καρδιά. Ξέρω ότι αν λάβετε ανάλογα μέτρα, μπορείτε να τα καταφέρετε κι εσείς! Αφού διαβάσετε αυτό το βιβλίο, σας συνιστώ να παρακολουθείτε τις τελευταίες εξελίξεις για την υγεία της καρδιάς και τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Μπορείτε να ενημερώνεστε μέσω της ιστοσελίδας μου (www.thehealthyheart.net). Η πρόσβαση είναι δωρεάν και δεν απαιτούνται τέλη συνδρομής. Από το 1987, μετά την έκδοση του βιβλίου Η Χοληστερίνη και η Θεραπεία της σε Οκτώ Εβδομάδες, εκδίδω το τριμηνιαίο περιοδικό The Diet-Heart Newsletter, ώστε να ενημερώνω τους αναγνώστες μου σχετικά με τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στις
Εισαγωγή 29 καρδιαγγειακές μελέτες για την πρόληψη της καρδιοπάθειας και του εγκεφαλικού επεισοδίου, σχετικά με συνέδρια και σεμινάρια γιατρών που συχνά δεν προωθούνται από τα ΜΜΕ, καθώς και σχετικά με νέες ανακαλύψεις για καρδιοπροστατευτικά τρόφιμα, συμπληρώματα και συναφή προϊόντα. Για να λάβετε ένα δωρεάν τεύχος και πληροφορίες για τη συνδρομή, στείλτε ένα φάκελο 16Χ23 (Α5) με προπληρωμένα ταχυδρομικά τέλη και τη διεύθυνσή σας στη διεύθυνση The Diet-Heart Newsletter, P.O. Box 2039, Venice, CA 90294.
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Διαταραχές της Αρτηριακής Πίεσης
1 Υπέρταση: Ο Σιωπηλός Φονιάς Η αρτηριακή πίεση είναι σαν το κλίμα. Όλοι μιλούν γι αυτό το πρόβλημα, αλλά ελάχιστοι κάνουν κάτι για την αντιμετώπισή του. Η υπέρταση καλείται «σιωπηλός φονιάς», επειδή σε γενικές γραμμές δεν προκαλεί θορυβώδη συμπτώματα. Οι πονοκέφαλοι που συνδέονται με την υπέρταση είναι σχετικά σπάνιοι. Ακούμε ξανά και ξανά να λέγεται ότι η υπέρταση είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που συνδέονται με την επικινδυνότητα για καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο. Στη διάρκεια ενός ιατρικού ελέγχου, ο γιατρός παίρνει την πίεσή μας. Ωστόσο, το λυπηρό είναι ότι παρότι εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στις ομάδες κινδύνου εξαιτίας των τιμών της αρτηριακής τους πίεσης, ελάχιστοι είναι αυτοί που καταφέρνουν να ρυθμίσουν την πίεσή τους. Νομίζω ότι αυτό οφείλεται σε δύο λόγους. Οι περισσότεροι άνθρωποι, κατ αρχάς, δεν κατανοούν τι είναι η αρτηριακή πίεση και συνεπώς δεν εκτιμούν τη σημασία της. Κατά δεύτερον, είναι απρόθυμοι είτε να πάρουν φάρμακα που συνεπάγονται σοβαρότατες παρενέργειες είτε να κάνουν αλλαγές που πιστεύουν
34 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ ότι αποτελούν μεγάλες θυσίες προκειμένου να καταπολεμήσουν έναν παράγοντα επικινδυνότητας που δεν τους ενοχλεί ουσιαστικά. Σε αυτό το βιβλίο θα μάθετε ό,τι χρειάζεται να ξέρετε για την αρτηριακή πίεση, ενώ με μεγάλη σας χαρά θα διαπιστώσετε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν ήπια έως μέτρια υπέρταση δεν χρειάζεται να πάρουν συνταγογραφούμενα φάρμακα ή να αλλάξουν ριζικά τις συνήθειές τους. Ήδη ξέρετε πολύ περισσότερα πράγματα για την αρτηριακή πίεση από όσα νομίζετε. Σίγουρα έχετε υδραυλικές εγκαταστάσεις στο σπίτι σας. Μια από τις μεγαλύτερες χαρές της ζωής είναι να νιώθουμε το νερό να πέφτει με πίεση στο σώμα μας όταν κάνουμε ντους. Για να απολαύσουμε ένα ντους, η πίεση του νερού στις σωληνώσεις του μπάνιου θα πρέπει να είναι επαρκής. Η πίεση του νερού είναι απαραίτητη και για το πλύσιμο των πιάτων, το πότισμα του γρασιδιού και το πλύσιμο του αυτοκινήτου. Όλοι ξέρουμε πόσο εκνευριστικό είναι να μην τρέχει το νερό με πίεση. Αν η πίεση είναι πολύ χαμηλή, αναγκαστικά καλούμε τον υδραυλικό. Ο υδραυλικός χρησιμοποιεί μια μικρή συσκευή για να υπολογίσει την πίεση σε διάφορα σημεία του σπιτιού και της αυλής και υποδεικνύει διάφορες λύσεις για τη βελτίωση της κατάστασης. Κάποιες φορές οι σωληνώσεις βουλώνουν εξαιτίας των αλάτων. Όταν το πρόβλημα αποκατασταθεί, το νερό τρέχει με την επιθυμητή πίεση. Είναι εύκολα κατανοητό, δεν συμφωνείτε; Η κατάσταση είναι οικεία σε όλους μας. Ε λοιπόν, ο μηχανισμός της αρτηριακής πίεσης δεν διαφέρει πολύ από την παραπάνω περιγραφή. Όταν είμαστε νέοι, οι αρτηρίες μας είναι εύκαμπτες και ελαστικές και το αίμα κυκλοφορεί μέσα από αυτές χωρίς προβλήματα. Ωστόσο, καθώς μεγαλώνουμε, εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, οι αρτηρίες μας σκληραίνουν και αδυνατούν να διασταλθούν και να συσταλθούν επαρκώς, προκειμένου να εφοδιάσουν τον οργανισμό μας με αίμα και οξυγόνο. Αυτό εξηγεί γιατί το 90% των υπερτασικών πάσχουν από αυτό που στην ιατρική ορολογία καλείται «πρωτοπαθής υπέρταση». Όπως συμβαίνει και με την απόφραξη
Υπερταση: ο σιωπηλοσ φονιασ 35 των σωληνώσεων, η εξέλιξη της υπέρτασης είναι μια διαδικασία που συνήθως περνάει απαρατήρητη. Δυστυχώς, το πρώτο «σύμπτωμα» μπορεί να είναι μια καρδιακή προσβολή ή ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Έγραψα αυτό το βιβλίο για να σας βοηθήσω να προλάβετε τέτοιου είδους τραγωδίες. Αρκετά, όμως, με τις σωληνώσεις και τα υδραυλικά. Τι γίνεται με την αρτηριακή πίεση; Ας αρχίσουμε από την καρδιά. Η καρδιά είναι ένας θαυμαστός μυς που περιέχει κοιλότητες. Η δουλειά της είναι να διοχετεύει το αίμα στους ιστούς του οργανισμού μέσω του πολύπλοκου αρτηριακού δικτύου. Το αίμα επιστρέφει στην καρδιά μέσω ενός παράλληλου δικτύου φλεβών, το οποίο εκβάλλει σε δύο κοιλότητες που καλούνται «κόλποι». Οι βαλβίδες επιτρέπουν την είσοδο του αίματος σε άλλες δύο κοιλότητες, που καλούνται «κοιλίες». Το αίμα που εξέρχεται από την καρδιά έχει οξυγονωθεί από τους πνεύμονες και μεταφέρει αυτό το οξυγόνο στους μυς και τους ιστούς μας. Όταν το αίμα επιστρέφει, εμπλουτίζεται ξανά με οξυγόνο και συγκεντρώνεται στους κόλπους. Κατόπιν, η αριστερή κοιλία της καρδιάς διοχετεύει το οξυγονωμένο αίμα στην αορτή και τις άλλες αρτηρίες του οργανισμού. Η αρτηριακή πίεση είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών. Όταν η καρδιά χτυπά, κάτι που συμβαίνει εξήντα έως εβδομήντα φορές το λεπτό όταν είμαστε ξαπλωμένοι ή σε καθιστή στάση, το αίμα διοχετεύεται στις αρτηρίες. Η αρτηριακή πίεση είναι υψηλότερη όταν η καρδιά χτυπά και αντλεί το αίμα. Αυτή είναι η συστολική πίεση. Ανάμεσα στους χτύπους, όταν η καρδιά βρίσκεται σε κατάσταση ανάπαυσης, η πίεση μειώνεται. Αυτή είναι η διαστολική πίεση. Η αρτηριακή πίεση υπολογίζεται ως συστολική πίεση έναντι διαστολικής πίεσης για παράδειγμα, 120 έναντι 80 (και γράφεται 120/80). Στο επόμενο κεφάλαιο θα αναλύσουμε λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο υπολογίζεται η αρτηριακή πίεση, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύονται οι τιμές της. Υπάρχουν τρεις γνωστές μέθοδοι με τις οποίες ο οργανισμός ελέγχει την πίεση του αίματος. Κατ αρχάς, υπάρχουν οι
36 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ τασεοϋποδοχείς των διαφόρων οργάνων, οι οποίοι ανιχνεύουν τις αλλαγές στην πίεση του αίματος. Αυτοί οι υποδοχείς ρυθμίζουν την πίεση μεταβάλλοντας τόσο τη δύναμη όσο και την ταχύτητα των συσπάσεων της καρδιάς, καθώς και τη συνολική αντίσταση στην πίεση. Κατά δεύτερον, τα νεφρά ευθύνονται για τη μακροπρόθεσμη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης μέσω ενός συστήματος που περιλαμβάνει διάφορες χημικές ουσίες και καλείται «σύστημα ρενίνης-αγγειοτασίνης». Κατά τρίτον, τα επινεφρίδια οι αδένες που βρίσκονται πάνω από τα νεφρά εκκρίνουν τη στεροειδή ορμόνη αλδοστερόνη, αντιδρώντας στις υψηλές τιμές του καλίου ή της αγγειοτασίνης. Έπειτα, αυτή η ορμόνη αυξάνει την έκκριση του καλίου από τα νεφρά, ενώ παράλληλα αυξάνει την κατακράτηση νατρίου στο σώμα. Για τους περισσότερους αναγνώστες, αυτές οι πληροφορίες ενδεχομένως είναι λίγο περιττές, αλλά τις παραθέτω για όσους έχουν λάβει ιατρική εκπαίδευση. Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν οι αρτηρίες, που αποτελούν βασικό τμήμα του καρδιαγγειακού συστήματος, δεν λειτουργούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο; Ας υποθέσουμε ότι μια γυναίκα βιώνει έντονο συναισθηματικό στρες. Ένας άντρας βγαίνει έξω στο κρύο για να φτυαρίσει το χιόνι που έπεσε κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ένας νεαρός άντρας, ύστερα από πολλά χρόνια καθιστικής ζωής, αποφασίζει να λάβει μέρος σε έναν αγώνα μπάσκετ μεταξύ φίλων που κανονίστηκε την τελευταία στιγμή. Και στις τρεις περιπτώσεις, η καρδιά χτυπά ταχύτερα προκειμένου να αντλήσει περισσότερο αίμα από όσο συνήθως, αλλά οι αρτηρίες δεν μπορούν να ανταποκριθούν δεόντως. Αδυνατούν να μεταφέρουν στην καρδιά και τον εγκέφαλο την απαιτούμενη ποσότητα αίματος, επειδή δεν μπορούν να διασταλθούν αρκετά ώστε να διαχειριστούν την ασυνήθιστα αυξημένη ποσότητα αίματος. Η πίεση αυξάνεται στα αρτηριακά τοιχώματα, αλλά οι αρτηρίες δεν ανοίγουν επαρκώς. Επιπλέον, ενδέχεται να ακολουθήσει ρήξη αθηρωματικής πλάκας, με συνέπεια τα περιεχόμενα της πλάκας να καταλήξουν στο αίμα. Στη συνέχεια,
Υπερταση: ο σιωπηλοσ φονιασ 37 σχηματίζεται πολύ γρήγορα ένας μεγάλος θρόμβος και κατόπιν ακολουθεί μια καρδιακή προσβολή ή ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι επιπτώσεις ενός εγκεφαλικού επεισοδίου μπορεί να είναι ολέθριες για τον επιζώντα. Παρότι οι καρδιακές προσβολές και τα εγκεφαλικά επεισόδια μπορεί να οφείλονται σε ποικίλους παράγοντες, ενδέχεται κάλλιστα να οφείλονται αποκλειστικά στη σοβαρή υπέρταση, η οποία στην ορολογία της ιατρικής καλείται «κακοήθης υπέρταση». Αρκετά, όμως, με τις πιθανές συμφορές της ζωής. Ευτυχώς, η πλειονότητα των καρδιακών προσβολών και των εγκεφαλικών επεισοδίων μπορούν να προληφθούν με την εξάλειψη των παραγόντων επικινδυνότητας που συνδέονται με αυτά τα προβλήματα. Όσο καλύτερα ενημερωνόμαστε τόσο πιο αποτελεσματικά προλαμβάνουμε τους κινδύνους. Βάσει στοιχείων από αμερικανική στατιστική μελέτη για την υγεία και τη διατροφή, η οποία βασίστηκε σε διαδοχικές αξιολογήσεις που πραγματοποιούνταν επί δεκαετίες, τρία στα τέσσερα καρδιαγγειακά επεισόδια θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί μέσω του ικανοποιητικού ελέγχου της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερόλης. Αυτό το συμπέρασμα προήλθε από την ανάλυση των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης, στην οποία συμμετείχαν 1.921 άτομα ηλικίας τριάντα έως εβδομήντα τεσσάρων ετών. Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η εντυπωσιακής έκτασης πρόληψη θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί με τη μείωση της αρτηριακής πίεσης ακόμα και σε τιμές που θεωρούνται υψηλές, όπως η τιμή 140/90. Αυτό το βιβλίο θα σας δείξει πώς να μειώσετε ακόμα περισσότερο τις τιμές της πίεσης, μειώνοντας έτσι και τον κίνδυνο για καρδιαγγειακό επεισόδιο. Ήδη από το 1957, η ασφαλιστική εταιρεία MetLife είχε δημοσιεύσει ένα διάγραμμα που έδειχνε ότι όσο αυξανόταν η αρτηριακή πίεση τόσο μειωνόταν το προσδόκιμο ζωής. Από την άλλη, όσο πιο χαμηλές ήταν οι τιμές τόσο αυξανόταν το προσδόκιμο ζωής. Και ποιος δεν επιθυμεί τη μακροζωία και την υγεία;
38 ΘΕΡΑΠΕΥΣΤΕ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ Εδώ και δεκαετίες, η υπέρταση θεωρείται ένας από τους τρεις βασικούς παράγοντες επικινδυνότητας για καρδιαγγειακά νοσήματα, μαζί με το κάπνισμα και την υπερχοληστερολαιμία (αυξημένη χοληστερίνη). Ωστόσο, δεδομένων όσα γνωρίζουμε σήμερα, στον κατάλογο θα πρέπει να προστεθεί και ο διαβήτης. Ασφαλώς, το γονιδιακό προφίλ και το οικογενειακό ιστορικό παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο, ο οποίος, ωστόσο, περιορίζεται απλώς στην προδιάθεση. Με την εξάλειψη των παραγόντων που μετατρέπουν την προδιάθεση σε πραγματικό κίνδυνο, το οικογενειακό ιστορικό χάνει την ισχύ του. Όταν άρχισα να μιλάω γι αυτό το γεγονός πριν από είκοσι χρόνια, πολλοί γιατροί θεώρησαν τις απόψεις μου υπερβολικές. Το 1978, σύμφωνα με τους αναλογιστικούς πίνακες που προέβλεπαν τη διάρκεια της ζωής μου, ένας άντρας τριάντα πέντε ετών που ήταν επιβαρυμένος με οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακών νοσημάτων και πολλούς παράγοντες επικινδυνότητας, που είχε υποστεί καρδιακή προσβολή και είχε υποβληθεί σε μπαϊπάς, είχε δέκα χρόνια ζωής. Αυτό σημαίνει ότι θα έπρεπε να είχα πεθάνει περίπου στα σαράντα τρία μου. Απ ό,τι φαίνεται, τους την έφερα! Σήμερα, η πλειονότητα των γιατρών και των αυθεντιών σε ιατρικά ζητήματα θεωρούν ότι τα καρδιαγγειακά νοσήματα και οι θάνατοι από καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο μπορούν να προληφθούν σε μεγάλο βαθμό. Απλώς πρέπει να πάρετε την απόφαση που πήρα κι εγώ: πρέπει να εξαλείψετε τους παράγοντες επικινδυνότητας. Όποιον γιατρό κι αν ρωτήσετε, θα σας το επιβεβαιώσει: οι κίνδυνοι που απορρέουν από την υπέρταση, μπορούν να εξαλειφθούν πλήρως. Θα μοιραστώ μαζί σας ένα ευχάριστο νέο, κάτι που θα σας βοηθήσει να επιμείνετε στις πρακτικές που χαρίζουν καλή υγεία γενικότερα και ιδανική αρτηριακή πίεση ειδικότερα. Σε πολλές μελέτες όχι σε μια-δυο, έχει διαπιστωθεί πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η μείωση της συστολικής πίεσης έστω και κατά μία έως τρεις μονάδες, μειώνει τη σχετική επικινδυνότητα για εγκεφαλικό