ΕΠΟ 21 1 η Γραπτή Εργασία 2007-2008 ΘΕΜΑ: Απεικονίσεις του έρωτα στις αρχές του νεότερου λυρισμού (Τροβαδούροι, Πετράρχης, Βιγιόν): συγκρίνοντας τα προτεινόμενα ποιήματα, σχολιάστε αναλυτικά την εικόνα της ερωτικής σχέσης στο καθένα απ αυτά. Καλείστε α) να δώσετε συνοπτικά στοιχεία για την εμφάνιση της νεότερης λυρικής ποίησης και τη θέση των ποιητών. β) να περιγράψετε για κάθε ποίημα πως παρουσιάζεται αυτός που μιλά και σε ποιον α- πευθύνεται, πως εμφανίζεται το πρόσωπο της γυναίκας πως εικονίζεται η σχέση με το πρόσωπο αυτό. γ) να αναφέρετε όψεις της ρητορικής του κάθε ποιήματος που διαμορφώνουν το συνολικό ύφος με το οποίο προσεγγίζεται η ιδέα του έρωτα (στιχουργική μορφή, σχήματα λόγου και γενικότερα χαρακτηριστικές εικόνες ή τρόποι έκφρασης) δ) να προσδιορίσετε σύντομα βασικές πνευματικές ροπές ή ιδέες της εποχής τους που τα ποιήματα αντανακλούν, καθώς και τους λόγους για τους οποίους ενδέχεται να ενδιαφέρουν ή να συγκινούν το σημερινό αναγνώστη. Εισαγωγή - Εμφάνιση της νεότερης λυρικής ποίησης Η λυρική ποίηση είναι ένα είδος ποίησης, το οποίο εμφανίστηκε από την αρχαιότητα. Χαρακτηρίζεται από μουσικότητα και αποτελείται από σύντομα ποιήματα, τα οποία διακρίνονται σε διαφορετικές μορφές και τρόπους στιχουργικής. Βασικό της θέμα είναι ο έρωτας. 1 Η γλώσσα της Μεσαιωνικής λυρικής ποίησης ήταν η λόγια. Ωστόσο τον 11 ο αιώνα εμφανίζονται μορφές λυρικής ποίησης γραμμένες σε δημώδεις γλώσσες. 2 Από τα τέλη του 11ου αιώνα και κυρίως κατά τον 12ο αιώνα, στα πλαίσια του «προβηγκιανού» πολιτισμού, αναπτύσσεται μια ποίηση που συνέθεταν ως μουσική και τραγουδούσαν οι λεγόμενοι τροβαδούροι, και εκπροσωπεί με σαφήνεια το νεότερο μεσαιωνικό λυρισμό. 3 Οι τροβαδούροι, ήταν «αριστοκρατικής καταγωγής, συνδεδεμένοι με τη φεουδαρχική αυλή, προστατευόμενοι τοπικών αρχόντων ή άρχοντες και φεουδάρχες οι ίδιοι αλλά και ακάματοι ταξιδευτές, κάποτε τυχοδιώκτες που φαίνεται να αλλάζουν διαρκώς μορφή ή προσωπείο. Βρίσκονται σε αντιδιαστολή με τον εκκλησιαστικό ή μοναστηριακό θεσμό ή τους κύκλους της ανώτερης παιδείας. 4 Αυτό που εκφράζει η ποίηση των τροβαδούρων, είναι η καινούργια εικόνα του ποιητή, που θα καλλιεργηθεί συστηματικά, προς πολλές κατευθύνσεις, κατά τους Νεότερους Χρόνους. 5 Το 14 ο αιώνα, εμφανίζεται ένα νέο κίνημα έκφρασης, ο Ουμανισμός. Οι ουμανιστές λόγιοι δείχνουν ιδιαίτερη αγάπη για την κλασική αρχαιότητα. Στην ποιητική γραφή της Αναγέννησης υποχωρεί ο συνδυασμός της γραπτής ποίησης και της μουσικής και τα ποιήματα στηρίζονται αποκλειστικά στη γλώσσα και τις λέξεις. Έτσι δημιουργούνται νέες στιχουργικές μορφές, νέα σχήματα ομοιοκαταληξίας και μέτρου. 6 Ο ποιητής εξελίσσεται σε αυθεντικό τεχνίτη των λέξεων. Παράλληλα με την αυλική ποίηση αναπτύσσεται και μια ποίηση που απευθύνεται στους ανθρώπους των πόλεων. 7 Η μεσαιωνική λυρική ποίηση και κυρίως η ποίηση των τροβαδούρων, η ποιητική μυθιστορία και τη Μυθιστορία του Ρόδου έχουν 1 Γ. Βάρσος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τον 6 ο ως τις αρχές του 18 ου αιώνα, τ. Α, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999, σ.86 2 Γ. Βάρσος, ό.π, σ.87 3 Γ. Βάρσος, ό.π, σ.88 4 Γ. Βάρσος, ό.π.,σ.87 5 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ.89 6 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ. 135 7 Ε. Μαρμαρινού, Ν. Βαγενάς, κ.ά., ό.π., σ.σ. 202-203 1

επηρεάσει τη λυρική ποίηση της Αναγέννησης. 8 Η γαλλική λυρική ποίηση όμως διαφέρει αισθητά από την ποίηση των τροβαδούρων καθώς οι ποιητές προσφεύγουν όλο και πιο συχνά σε διακοσμητικά στοιχεία της λόγιας προέλευσης. Αν και εξακολουθούν να υμνούν τον ιπποτικό έρωτα ακολουθούν αυστηρότερους κανόνες σύνθεσης. 9 Δημιουργούνται δύο νέες μορφές: το Σονέτο, το οποίο εισήγαγε ο Πετράρχης, που ασκεί μεγάλη επιρροή μέχρι τα τέλη του 16 ου αι. και η μπαλάντα, η οποία καλλιεργείται από το Γάλλο Βιγιόν. 10 Ο Πετράρχης ανακαλύπτει τους αρχαίους κλασικούς και θεωρείται πρόδρομος αλλά και χαρακτηριστικός εκπρόσωπος ουμανιστή λογίου της πρώτης Ιταλικής αναγέννησης. 11 Η επιρροή που ασκεί στο χώρο της δυτικοευρωπαϊκής ποίησης υπήρξε τεράστια. 12 Ο Βιγιόν θεωρείται ο ποιητής που σημαδεύει το πέρασμα της γαλλικής ποίησης από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση. Παραμένει ανεπηρέαστος από το Μεσαίωνα και ουσιαστικά δημιουργεί τη λυρική ποίηση στη Γαλλία καθώς μετά το τέλος του Προβηγκιανού πολιτισμού η λυρική ποίηση για τη Γαλλία είχε εξαφανισθεί. 13 Τα ποιήματα που εξετάζουμε ανήκουν στη λυρική ποίηση. Συγκεκριμένα το πρώτο ανήκει στην ποίηση των Τροβαδούρων και χρονολογείται το 13 ο αιώνα, το δεύτερο στα σονέτα και γράφτηκε το 14 ο αιώνα στην αρχή της αναγέννησης και το τρίτο είναι μπαλάντα δημιουργημένο από τον Βιγιόν γραμμένο το 15 ο αιώνα εποχή που αρχίζει η λυρική ποίηση στη Γαλλία. Στην εργασία που ακολουθεί θα αναλύσουμε τα ποιήματα αυτά και συγκεκριμένα θα περιγράψουμε για κάθε ποίημα πως παρουσιάζεται αυτός που μιλά και σε ποιον απευθύνεται, πως εμφανίζεται το πρόσωπο της γυναίκας και πως εικονίζεται η σχέση με το πρόσωπο αυτό. Θα αναφερθούμε στις όψεις της ρητορικής του κάθε ποιήματος που διαμορφώνουν το συνολικό ύφος με το οποίο προσεγγίζεται η ιδέα του έρωτα αφού κάνουμε συγκεκριμένες αναφορές στα ποιήματα. Τέλος θα προσδιορίσουμε βασικές πνευματικές ροπές ή ιδέες της εποχής ανήκουν τα ποιήματα καθώς και τους λόγους για τους οποίους ενδέχεται να ενδιαφέρουν ή να συγκινούν το σημερινό αναγνώστη. Η παρουσία αυτού που μιλά, σε ποιον απευθύνεται, πως εμφανίζεται το πρόσωπο της γυναίκας πως εικονίζεται η σχέση με το πρόσωπο αυτό. Στο πρώτο ποίημα, το Canzo του Αρνώ Ντανιέλ ο ποιητής μιλά για τον έρωτα: «Κι ο έ- ρωτας ευθύς λάμψη χρυσή» (στ. 4) Ο έρωτας είναι αυτός που εμπνέει την ποίησή του: «Πάνω σ αυτό τον πρόσχαρο σκοπό Ταιριάζω λόγια που τα πελεκώ» (στ. 1-2). 14 Ο έρωτας που παρουσιάζεται είναι ο ευγενής ή ιδεόπλαστος έρωτας, ο οποίος αποτελεί μια ιδιαίτερη εικόνα του ανθρώπινου προσώπου και του συναισθηματικού κόσμου, υπό την ανδρική οπτική. Δηλώνει έναν ορισμένο αριστοκρατικό τρόπο ζωής, όπου ιδιάζουσα αξία είχε η αναζήτηση της απόλυτης ευγενείας συμπεριφορών και προθέσεων δημιουργώντας την εικόνα του έρωτα ως επιθυμίας ενός ιδανικού. 15 Το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται είναι η γυναίκα, η οποία παρουσιάζεται με τη χριστιανική μορφή της Παρθένου: «Προστάτρια και κυρά της αρετής» (στ.6). Η μορφή της όφειλε να είναι απλησίαστη καθώς οι γυναίκες κατείχαν σημαντική θέση και χάρη. Η υ- ψηλή θέση, η τρανή καταγωγή και η ακαταδεξία της γυναίκας τρομάζει τους τροβαδούρους, την οποία θεωρούν δικαιολογημένη. Δε χωράει στο νου τους πως τόλμησαν να στρέψουν τα μάτια τόσο ψηλά. Η μόνη τους δικαιολογία είναι ο έρωτας, ο οποίος καταργεί 8 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ. 137 9 Ε. Μαρμαρινού Ε., Ν. Βαγενάς, κ.ά., ό.π., σ.203 10 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ. 137 11 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ. 115 12 Ε. Μαρμαρινού Ε., Ν. Βαγενάς, κ.ά., ό.π., σ.203 13 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ. 145 14 Αρνό Ντανιέλ, Canzo, μτφ. Σπ. Σκιαδαρέση, στ. 1-2, 4 15 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ. 89 2

κάθε κοινωνική διάκριση. Έτσι ο ευνοημένος εραστής γίνεται ο τυφλά αφοσιωμένος άνθρωπος της κυράς του, στην οποία ανήκει ολοκληρωτικά: «Γιατί πιστά τιμώ και υπηρετώ» (στ. 9), «Δικός της είμαι σώμα και ψυχή» (στ. 10) 16 Για ανταμοιβή της αφοσίωσης, εκείνη του οφείλει βοήθεια και προστασία, όπως ο καλός αφέντης στον υποτελή του: «Προστάτρια και κυρά της αρετής» (στ. 6) Για τη φύση της αμοιβής που περιμένουν οι περισσότεροι τροβαδούροι δεν την κρύβουν και οι περισσότεροι και παλιότεροι την εκφράζουν με ωμές εκφράσεις: «μ ένα φιλί τον πόνο αν δε μου γιάνει της πληγής» (στ.33-34) 17 Ο έρωτας παρουσιάζεται σαν μαρτύριο: «Με λειτουργιές το Θεό παρακαλώ, να με σώσει απ τον έρωτα αυτό» (στ.15-16) από το οποίο προσπαθεί να λυτρωθεί με προσφορές προς τον Θεό: «Καντήλια ανάβω και χοντρά κεριά» (στ.17) 18 Ο έρωτας του ποιητή εκφράζεται και με ιδιαίτερο πάθος: «με πάθος την ποθώ» (στ.22) Ενώ το αίσθημα του φόβου τον διακατέχει μήπως την χάσει: «μη αφορμή γεννώ να τη χάσω» (στ. 23) 19 ένας φόβος που προέρχεται από το ιδιαίτερο πάθος τους. Αυτός ο έρωτας στοιχίζει πολύ ακριβά στον ποιητή καθώς: «Δίνοντάς της γι αυτό, κοντολογίς, αφεντικό μαζί και μαγαζί!» (στ. 27-28). Κανένα αντάλλαγμα στον κόσμο όμως δεν είναι αρκετό για να απαρνηθεί τη αγάπη του γι αυτήν: «το σκήπτρο εγώ της Ρώμης δε ζητώ. Ούτε να γίνω Πάπας θα δεχτώ» (στ. 29-30) Υπομένει καρτερικά την αγάπη του: «Για τούτο το μαρτύριο που τραβώ τον ερωτά μου δεν θ απαρνηθώ.» (στ. 36-37) Άλλωστε ο έρωτας αυτός είναι που τον κρατά στη ζωή: «Αφού στην ερημιά μου με κρατά» (στ. 38) 20 Εξάλλου ακόμα και αν δεν πρόκειται ποτέ να πάρει την ανταμοιβή που περιμένει δε λυπάται για τα ερωτικά μαρτύρια που υποφέρει γιατί ο έρωτας θα τον κάνει να φαίνεται γενναιόψυχος αφού και ο έρωτας που νιώθει είναι μοναδικός: «Τέτοια αγάπη δεν ένοιωσε κανείς, ούτε για την Ωντιέρνα του ο Μονκλί» (στ.41-42) 21 Το ερωτικό αίσθημα προκαλεί στις ευγενικές ψυχές μια έξαρση, που τις εξυψώνει πάνω από τα ταπεινά αισθήματα και γεννάει σ αυτές κάθε ευγενική σκέψη. Αυτή την ψυχική κατάσταση οι τροβαδούροι ονομάζουν ευφροσύνη. 22 Το ποιητικό έργο που σημάδεψε την εξέλιξη της ευρωπαϊκής λυρικής ποίησης και στο ο- ποίο στηρίχτηκε το μεγάλο ρεύμα του «πετραρχισμού», είναι η σειρά 365 ποιημάτων που ο Πετράρχης αφιερώνει στη Λάουρα. 23 Τα ερωτικά ποιήματα του Πετράρχη είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας του ποιητή να υπερβεί το διχασμό του ανάμεσα στον ιερό και το βέβηλο έρωτα. Στο κέντρο του βιβλίου βρίσκεται η μορφή της Λάουρας, της ιδανικής γυναίκας που εμφανίζεται μέσα από μια νέα οπτική. Με το ποίημα αυτό ο Πετράρχης εκφράζει τα ερωτικά του συναισθήματά που συναισθήματα παίρνουν τη χροιά θρησκευτικής ευλάβειας ενώ η γυναίκα εμφανίζεται αγγελική και πλήρως πνευματοποιημένη. Καλλιεργεί την εικόνα της αγαπημένης του με τρόπο που δημιουργεί μια ένταση ανάμεσα στο πραγματικό της πρόσωπο και την αναπαράστασή της. 24 Εκφράζεται το βαθύτερο εγώ του συγγραφέα σε στίχους που η λεπτεπίλεπτη μουσικότητα και οι εικόνες τους αποτελούσαν πρωτοφανές φαινόμενο στην εποχή. 25 16 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 6, 9, 10 17 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 6, 33-34 18 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 15-16, 17 19 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 22, 23 20 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 27-28, 29-30, 36-37, 38 21 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 41-42 22 Σπ. Σκιαδαρέσης, Τροβαδούροι. Οι προβηγκιανοί ποιητές και τραγουδιστές του Μεσαίωνα, μτφ. Σπ. Σκιαδαρέσης, επιμ. Αλ. Ζήρας, Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1988, στο www.komvos.edu.gr/diaglossiki/log_eidi/balanta/ballad2.htm, σ.σ.3,5 23 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ. 143 24 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ.σ. 143-144 25 Ε. Μαρμαρινού, Ν. Βαγενάς, κ.ά., ό.π., σ.203 3

Καινοτομεί στην απόδοση των ερωτικών του θεμάτων καθώς ήταν ο πρώτος ουμανιστής συγγραφέας ο οποίος εξέφρασε με σαφήνεια το δικαίωμα του ανθρώπου να ενδιαφέρεται για τη ζωή του κόσμου. Οι στίχοι του μαρτυρούν μια γήινη γυναίκα, για την οποία αισθάνεται θαυμασμό και αγάπη. Ενδιαφέρεται για την ομορφιά της, για το φως που σκορπάει και τα αισθήματα που θα ξυπνήσει. Έτσι περιγράφεται μια αιθέρια ύπαρξη, την οποία ο Πετράρχης βάζει να περπατήσει ανάμεσα στις γήινες φυσικές ομορφιές χωρίς να την αποκόβει από το ουράνιο στοιχείο της: «κοίτα τι γλύκα που έχει και τι χάρη που είναι σαν λάμψη που ο ουρανός σταλάζει». (στ. 3-4) 26 Αποτελεί το συνδυασμό του πνευματικού και υλικού κόσμου, το σύμβολο της συμφιλίωσης και της αποδοχής της πνευματικότητας. Περιγράφεται η τέλεια γυναίκα του αναγεννησιακού άντρα, ο οποίος διεκδικεί την ικανοποίηση αισθησιακότερων επιθυμιών. 27 Αποδίδει θαυμασμό στα εξωτερικά της χαρίσματα που συνυφαίνονται με τη μυρωδιά και την αίσθηση της ψυχής της. Οι λέξεις: «δοξάζει, περηφάνια, καμάρι»(στ. 1-2), μας δίνουν την αίσθηση του ύψους των συναισθημάτων που γεννά η Λάουρα. Το τρίτο ποίημα ανήκει στον Βιγιόν, τον εισηγητή της μπαλάντας. To ποίημα γράφτηκε στη Γαλλία, σε μια εποχή που η ποίηση βρισκόταν σε μαρασμό. Η λυρική ποίηση του Μεσαίωνα είχε σβήσει. Είχε όμως δημιουργηθεί μια νέα ποίηση που άφηνε πίσω την ποίηση των Τροβαδούρων και εκφραζόταν από την μπαλάντα και το ροντό. Το βασικό της θέμα είναι ο έρωτας, ένας έρωτας, διαφορετικός από τον έρωτα του 12 ου και 13 ου αιώνα. που αξιώνει προκλητικά να δεθεί με το παρόν. Είναι ο πληρωμένος έρωτας: «Σαν μπουν πελάτες δίχως φασαρία πολλή» (στ.5-6) 28 δίχως ίχνος εξιδανίκευσης που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους του Παρισιού. Η μπαλάντα της χοντο-μαρκό είναι ένα ποίημα που ανήκει στις μπαλάντες που γράφτηκαν από τον Βιγιόν για τις γυναίκες του Παρισιού σε γλώσσα ζαργκόν. 29 Η γυναίκα που αναφέρεται είναι μια κοινή γυναίκα, την οποία όπως ο ίδιος λέει αγαπάει: «Την αγαπώ και τη δουλεύω απ την καρδιά» (στ. 1) και για χάρη της μπορεί να πολεμήσει: «Γι αγάπη της σκουτάρι και σπαθί κρατώ»(στ. 4) Η γυναίκα αποτελεί αντικείμενο του ερωτικού πόθου ενός άντρα. Αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο ηδονής και ως μέσο γι απόκτηση χρημάτων: «Δίχως λεφτά αν ερθεί στο στρώμα μου η Μαρκό» (στ. 12) Από την άλλη πλευρά πάλι η γυναίκα αυτή είναι απελευθερωμένη και δεν ντρέπεται να δείξει και τα δικά της αισθήματα τα οποία έχουν άμεση σχέση με την ερωτική πράξη: «Μα σαν ξυπνήσει κι η κοιλιά της βουρλιστεί, Με καβαλάει μην ο καρπός της χαλαστεί» (στ. 26-27) 30 Η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον ποιητή και τη γυναίκα είναι μια αρρωστημένη σχέση που δεν την χαρακτηρίζει κανένα ίχνος αισθήματος παρά μόνο πάθος: «Μετά φιλιώνουμε, και μ απολάει μια Πορδή,. Με χτυπάει στην κούτρα χαϊδευτά, Φουχτώνει τ αχαμνά μου και μου λέει: «Γκο, γκο!» (στ. 21-24) Ο ποιητής εκφράζει τον άντρα της εποχής της Αναγέννησης στο Παρίσι, που έχει μάθει να ζει σ ένα ελεύθερο περιβάλλον και να πιστεύει πως ο έρωτας μπορεί να βρίσκεται μόνο μέσα στον πληρωμένο έρωτα και ότι η γυναίκα είναι μια πόρνη που αξίζει να την προσέχει κάποιος μόνο γι αυτό: «Σ εμέ τον πόρνο αρέσει η πόρνη» (στ.32) 31 26 Πετράρχης, Λάουρα, μτφ. Μαρ. Σγούρος, στ. 3-4 27 Ν. Βαγενάς, Τ. Καγιαλής, κ.ά., Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, Ανθολόγιο μεταφράσεων, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2000, σ.45 28 Φρ. Βιγιόν, ό.π., στ. 5-6 29 Σπ. Σκιαδαρέσης, Το έργο του Φρανσουά Βιγιόν, στον τόμο: Francois Villion, Μπαλλάντες και άλλα ποίηματα, εισαγωγή μετάφραση σχόλια Σπ. Σκιαδαρέσης, επιμ. Αλ. Ζήρας, Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1999, στο www.komvos.edu.gr/diaglossiki/log_eidi/balanta/ballad2.htm, σ.σ.2,8 30 Φρ. Βιγιόν, μτφ. Σπ. Σκιαδαρέσης, Μπαλλάντα: της χοντρο-μαργκό, στ.1,4, 12, 26-27 31 Φρ. Βιγιόν, ό.π., στ. 21-24, 32 4

Όψεις της ρητορικής που διαμορφώνουν το συνολικό ύφος με το οποίο προσεγγίζεται η ιδέα του έρωτα (στιχουργική μορφή, σχήματα λόγου και γενικότερα χαρακτηριστικές εικόνες ή τρόποι έκφρασης) Το Canzo του Αρνώ Ντανιέλ αντιπροσωπεύει την ποίηση των τροβαδούρων καθώς έχει γραφτεί στη γλώσσα του Οκ. Χαρακτηρίζεται φρασεολογία ή ρητορική με έντονα ρεαλιστικά στοιχεία και με μια τάση απομάκρυνσης από την πραγματικότητα μέσα από τη μορφή του «ευγενούς έρωτα» ή της ιπποσύνης. Κάνει αναφορά σε σκηνές και επεισόδια της καθημερινής ροής των πραγμάτων: «πελεκώ, σκαλίζω» (στ.1,2) ενώ δείχνει και τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους, τη σχέση υποτέλειας που χαρακτηρίζει το Μεσαίωνα: «πιστά τιμώ και υπηρετώ» (στ.9) Εικόνα από την πραγματικότητα: «του κρύου βοριά δεν καταφέρνει η πνοή να με παγώσει» (στ.12-13) 32 που δείχνει πόσο δυνατή είναι η αγάπη του ώστε ακόμα και ο βοριάς δεν μπορεί να τον παγώσει. Δίνεται προσοχή στις μεταλλαγές του συναισθηματικού κόσμου των ηρώων: «Με λειτουργιές. Απ τον έρωτα αυτό» (στ.15-16) ενώ παρακάτω γράφει: «Τον έρωτα μου δεν θ απαρνηθώ» (στ.37) 33 Υπάρχουν περιγραφές περιβάλλοντος χώρου ή ανθρώπινων μορφών ακριβέστερες και λεπτομερέστερες: «Ψιλόλιγνη, ξανθή, καμαρωτή» (στ.19). 34 Καλλιεργείται μια αυστηρή και ποικίλη, συχνά πειραματική, στιχουργική τεχνική, στη βάση τονικών μέτρων και ομοιοκατάληκτων στίχων. Η ομοιοκαταληξία γίνεται στο πρώτο δίστιχο κάθε στροφής με την οποία δηλώνεται το θέμα της στροφής. Η χρήση μεταφοράς: «Κι ο έρωτας λάμψη χρυσή Χαρίζει στο τραγούδι μου», (στ.4) 35 δηλώνει την πηγή έ- μπνευσης του ποιητή. Στο τέλος του ποιήματος: «του αγέρα σοδιαστής, που το λαγό με βόδι κυνηγώ και κόντρα στην παλίρροια κολυμπώ» (στ. 43-45) 36 δείχνει την μάταιη προσπάθειά του ποιητή να βρει ανταπόκριση ο έρωτάς του. Στοιχεία θρησκευτικότητας χαρακτηρίζουν το ποίημα: «Με λειτουργιές το Θεό παρακαλώ.καντήλια ανάβω και χοντρά κεριά» (στ. 15-17) 37 Χρησιμοποιούνται επίθετα που δηλώνουν τα συναισθήματα του ποιητή: «θερμής αγάπης» (στ. 13-14) και «αγάπη ολόθερμη, καυτή». (στ. 32) 38 Η επανάληψη της λέξης ποθώ: «με πάθος την ποθώ» δείχνει το μέγεθος της αγάπης του ποιητή. Η Λάουρα είναι σονέτο και ακολουθεί τους κανόνες που το διέπουν. Αποτελείται από δύο στροφές με ομοιοκαταληξία αββα και δύο τρίστιχες με ομοιοκαταληξία γδε γεδ. π.χ.: δοξάζει σταλάζει, καμάρι - μαργαριτάρι, χάρη - ποδάρι, βάζει κοιτάζει και πυκνογυρμένα μαγεμένα, στολίζουν χαρίζουν, παρακαλούνε θωρούνε. Έχει ενδεκασύλλαβους στίχους και μέτρο ιαμβικό. Η ρίμα προσδίδει πειθαρχία και ρυθμό, χαρίζοντάς του ένα χαριτωμένο τραγουδιστικό τόνο που δένει αρμονικά με τη μορφή της Λάουρας και τα συναισθήματα του Πετράρχη. Χρησιμοποιεί μια σειρά τρόπων ή σχημάτων λόγου που συνυφαίνονται με το θέμα, τον εξιδανικευμένο έρωτα. 39 Ο ποιητής προσωποποιεί τον έρωτα καθώς τον καλεί να θαυμάσουν μαζί τη νέα που τους ανακινεί τα συναισθήματα της αγάπης: «Έρωτα ιδές τη ναι που μας δοξάζει» (στ.1) Οι 32 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 1, 2, 9, 12-13 33 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 15-16, 37 34 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 19 35 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 4 36 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 43-45 37 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 15-17 38 Αρνό Ντανιέλ, ό.π., στ. 13-14, 32 39 Γ. Βάρσος,.ό.π., σ.σ. 137, 143 5

στίχοι: «δοξάζει, περηφάνια και καμάρι» (στ. 1-2), 40 δίνουν την αίσθηση του ύψους των συναισθημάτων που γεννά στον ποιητή η Λάουρα. Χρησιμοποιεί παρομοιώσεις: «κι είναι σαν λάμψη» (στ.4) για να περιγράψει την ομορφιά της κοπέλας κι έτσι να δικαιολογήσει τα συναισθήματά του γι αυτήν. Η φύση παρουσιάζεται υποταγμένη στην κοπέλα και η προσωποποίηση: «να τα πατήσει την προκαλούνε» (στ.11) 41 δείχνει την κυριαρχία της στη φύση. Οι μεταφορές: «φεγγοβολούν τα αιθέρια μαγεμένα» (στ. 12) που συχνά συνδυάζονται με το σχήμα της υπερβολής, ή οξύμωρου σχήματος: «είναι σαν λάμψη που ο ουρανός σταλάζει» (στ. 4) 42 αποδίδουν καλύτερα την ομορφιά της Λάουρας. Με τη χρήση i) ουσιαστικών: «γλύκα, χάρη», ii) επιθέτων: «σπάνια, ανάλαφρο», iii) μετοχών: «τα πυκνογυρμένα, τα μαγεμένα» και κυρίως iv) ρημάτων: «δοξάζει, σταλάζει, περπατεί, στρέφει, στολίζει, παρακαλούνε, φεγγοβολούν, θωρούνε» ο λόγος αποκτά εξαιρετική ζωντάνια, δύναμη, ζωηρότητα και χάρη. Η πυκνή χρήση του ουσιαστικού με πηγή προέλευσης τη φύση προσδίδει στο ποίημα ευχάριστη και ανάλαφρη ατμόσφαιρα, π.χ.: λάμψη, ουρανός, χρυσάφι, μαργαριτάρι, γαλήνη, δέντρα, χορτάρια, άνθη. Η μπαλάντα της χοντρο-μαργκό αναφέρεται στις γυναίκες του Παρισιού και έχει τη δομή της αναγεννησιακής μπαλλάντας. Αποτελείται από τρεις 10στιχες στροφές και από μια 7στιχη που ονομάζεται επωδός. Η επωδός αποτελεί ένα συμπέρασμα που δείχνει την ικανοποίηση του ποιητή από την ερωτική του σχέση και τα πιστεύω του. Χαρακτηριστικό της μπαλάντας είναι η επανάληψη του ίδιου στίχου στο τέλος της κάθε στροφής, που ονομάζεται ρεφραίν: «Μες το μπορντέλο αυτό που η ζήση μας περνά». Ο στίχος αυτός περιγράφει τη ζωή των ανθρώπων που κατοικούν στο Παρίσι ενώ η επανάληψη του ίδιου στίχου δείχνει την απογοήτευσή του αλλά και την αδυναμία του να ξεφύγει. Ο αριθμός των στίχων κυμαίνεται μεταξύ 12 και 18. Η ποίηση του αναδύεται ολοζώντανη χωρίς επιτήδευση, προσποίηση, ρητορεία ή περίτεχνα γλωσσικά στολίδια. Είναι γνήσια, ειλικρινής και πηγάζει από την ίδια του τη ζωή. Η γλώσσα του είναι ακατάστατη και χρησιμοποιεί εκφράσεις των ανθρώπων του υποκόσμου: «όταν σας βράσουν οι χυμοί» (στ.9) «τη δουλεύω», «Βαστάω φανάρι», «στη μούρη», «στην κούτρα», «καβαλάει». Ο κυνισμός του: «σε με τον πόρνο αρέσει η πόρνη» (στ.32), οι χυδαίες εκφράσεις και οι πρόστυχες εικόνες δίνουν μια πρωτοτυπία στο έργο του και έναν διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης του θέματος του έρωτα: «Μα σαν ξυπνήσει Με καβαλάει Κάτουθέ της βογγώ Με ξεπατώνει με τη λύσσα που ασελγεί» (στ.26-29) 43 Tη σχέση του ποιητή με τη γυναίκα τη δείχνει και με τη χρήση μεταφορών: «Κακό ποντίκι για την γάτα την κακιά», «τη βρώμα θέλουμε κι η βρώμα μας ποθεί» (στ.34-35) Η χρήση παρομοίωσης επίσης δείχνει την εξάρτηση των δύο προσώπων αλλά και το πόσο ταιριάζουν: «σαν κώλος με βρακί» (στ.33) 44 Συμπέρασμα Οι βασικές πνευματικές ροπές ή ιδέες της εποχής και ο λόγοι για τους οποίους ενδέχεται να ενδιαφέρουν ή να συγκινούν το σημερινό αναγνώστη Τα ποιήματα που μελετήσαμε έχουν ως κεντρικό θέμα τον έρωτα. Στο πρώτο κείμενο, το οποίο ανήκει στο Μεσαίωνα προβάλλεται ο ευγενής έρωτας. Η εκδοχή αυτή του ευγενούς ή ιδεόπλαστου έρωτα, δεν ανταποκρίνεται καθαρά στις πολιτισμικές τάσεις της εποχής. Εικόνες και εντάσεις επανέρχονται συχνά, με τρόπο καινούριο για την ιστορία της λογοτε- 40 Πετράρχης, Λάουρα, ό.π., στ. 1-2 41 Πετράρχης, Λάουρα, ό.π., στ. 4, 11 42 Πετράρχης, Λάουρα, ό.π., στ. 12,4 43 Φρ. Βιγιόν, ό.π., στ. 26-29, 32 44 Φρ. Βιγιόν, ό.π., στ. 33, 34-35 6

χνίας. Έτσι ο πολιτισμός των τροβαδούρων μπορεί να χάθηκε αλλά η ποίησή τους επηρέασε όλη την Ευρώπη καθώς λειτούργησαν ως πρότυπα μέχρι και τον 20 ο αιώνα. 45 Ο Πετράρχης με την ποίησή του μετάφερε στο χαρτί την αγάπη του για τη Λάουρα. Σίγουρα το όνομα της Λάουρα και τα χαρακτηριστικά της αποτελούν μέρος μιας αρχαίας παράδοσης και των ποιητών της Προβηγκίας. Το καινούριο στοιχείο είναι η απεικόνιση, η οποία δημιουργείται χάρη στη σταθερότητα του βλέμματος και την προσήλωση της μνήμης. 46 Το κεντρικό θέμα λοιπόν του πετραρχικού σονέτου, ο εξιδανεκευμένος έρωτας, παίρνει τη νεότερη μορφή του, καλλιεργώντας την εικόνα της αγαπημένης με τρόπο που δημιουργεί μια ένταση ανάμεσα στο πραγματικό της πρόσωπο και την αναπαράστασή της. 47 Η ποίηση του Βιγιόν παρουσιάζει προσωπικές εμπειρίες, πράγμα που τον διακρίνει από πολλούς προκατόχους του. Το γεγονός ότι έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του διωκόμενος από τις αρχές για αδικήματα τον διακρίνει από το ουμανιστικό πρότυπο του ποιητή και τον φέρνει πλησιέστερα στη λαϊκή μεσαιωνική παράδοση και στην κατοπινή εικόνα του καταραμένου ποιητή. Η ποίησή του συγκινεί καθώς αποτελεί την απλή και αυθόρμητη έκφραση εμπειριών και συναισθημάτων. 48 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ντανιέλ Αρνό, Canzo, μτφ. Σπ. Σκιαδαρέση Βιγιόν Φρανσουά, Μπαλλάντα: της χοντρο-μαργκό, μτφ. Σπ. Σκιαδαρέσης, Πετράρχης, Λάουρα, μτφ. Μαρ. Σγούρος Βαγενάς Ν., Καγιαλής Τ., κ.ά., Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, Ανθολόγιο μεταφράσεων, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2000 Βάρσος Γ., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τον 6 ο ως τις αρχές του 18 ου αιώνα, τ. Α, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999 Μαρμαρινού Ε., Βαγενάς Ν., κ.ά., Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Α, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1999 Σκιαδαρέσης Σπ., Τροβαδούροι. Οι προβηγκιανοί ποιητές και τραγουδιστές του Μεσαίωνα, μτφ. Σπ. Σκιαδαρέσης, επιμ. Αλ. Ζήρας, Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1988, στο www.komvos.edu.gr/diaglossiki/log_eidi/balanta/ballad2.htm, Σκιαδαρέσης Σπ., Το έργο του Φρανσουά Βιγιόν, στον τόμο: Francois Villion, Μπαλλάντες και άλλα ποίηματα, εισαγωγή μετάφραση σχόλια Σπ. Σκιαδαρέσης, επιμ. Αλ. Ζήρας, Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1999, στο www.komvos.edu.gr/diaglossiki/log_eidi/balanta/ballad2.htm 45 Γ. Βάρσος, ό.π., σ.σ.89-90 46 Ε. Μαρμαρινού, Ν. Βαγενάς, κ.ά., ό.π., σ.301 47 Γ. Βάρσος, ό.π., σ.144 48 Γ. Βάρσος, ό.π., σ.σ. 145-146 7