ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΟΜΑ Α ΕΡΕΥΝΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ 2004 ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΤΟΥ 2004 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΑΘΗΝΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1998
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κεφ. 1. ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΦΑΚΕΛΟ ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΑΣ Κεφ. 2. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Κεφ. 3. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ 3.1. ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΜΕΤΩΠΟ ΦΑΛΗΡΟΥ Επιχωµατώσεις Φαληρικού Όρµου Ιππόδροµος Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας - Γήπεδο Καραϊσκάκη 3.2. ΘΑΛΛΑΣΣΙΟ ΜΕΤΩΠΟ ΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Λιπάσµατα ραπετσώνας - Όρµος Παλαιών Σφαγείων 3.3. ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΜΕΤΩΠΟ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ 3.4. ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ Ο ΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Ρουφ - Αθλητικό Κέντρο ήµου Αθηναίων Περιοχή Σούδας - Γήπεδο Καραϊσκάκη 3.5. ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΕΝΤΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ Σελεπίτσαρι Γαλάτσι Άγιοι Ανάργυροι 3.6. ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ - ΕΥΑΙΣΘΗΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Τατόι Σχοινιάς 3.7. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΧΩΡΙΟ 3.8. ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ 2
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Η έρευνα µε τίτλο «Πολεοδοµική και Περιβαλλοντική διάσταση των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 - Εναλλακτικές προτάσεις χωροθέτησης», ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1997 από οµάδα πρωτοβουλίας που συνεργάστηκε στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Τµήµατος Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και την αποτελούν οι: Γιάννης Πολύζος, Αρχιτέκτων - Πολεοδόµος, Αν. Καθηγητής ΕΜΠ, (Συντονιστής Οµάδας) Θάνος Βλαστός, Συγκοινωνιολόγος, Επικ. Καθηγητής ΕΜΠ Τάκης Γεωργακόπουλος, Αθλητικός Συντάκτης Μαρία Καλαντζοπούλου, Πολιτικός Μηχανικός Ουρανία Κλουτσινιώτη, Αρχιτέκτων - Πολεοδόµος Μαρία Μαντουβάλου, Αρχιτέκτων - Πολεοδόµος, Αν. Καθηγήτρια ΕΜΠ Μαρία Μαυρίδου, Αρχιτέκτων - Πολεοδόµος, Επικ. Καθηγήτρια ΕΜΠ Νίκος Μπελαβίλας, ρ. Αρχιτέκτων Μηχ. ηµήτρης Πολυχρονόπουλος, Αρχιτέκτων - Πολεοδόµος Λία Τσακαλία, ρ. Βιολόγος - Οικολόγος Την βασική ερευνητική οµάδα πλαισίωσαν οι : ηµήτρης Αναγνωστόπουλος-Συγκοινωνιολόγος, ανάη Αντωνάκου-Αρχιτέκτων, Μάρω Ευαγγελίδου-Αρχιτέκτων, Ρίτα Καραβασίλη-Αρχιτέκτων, Παναγιώτης Λατσούδης - ασολόγος, Πέτρος Λινάρδος - Ρυλµόν-Οικονοµολόγος, Βάσω Τροβά - Αρχιτέκτων. Την Γραµµατειακή υποστήριξη και σχεδιασµό είχαν οι: Βιβή Κωστοπούλου και Φανή Ραυτοπούλου. Τα µέλη της ερευνητικής οµάδας, ανεξάρτητα από την αρχική, αρνητική ή θετική θέση τους σχετικά µε τη σκοπιµότητα της ανάληψης της Ολυµπιάδας από τη χώρα µας, θεωρούν ότι πρέπει να καταβληθεί η µεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια ώστε τα έργα που θα πραγµατοποιηθούν, όχι µόνο να µην επιβαρύνουν το φυσικό και κτισµένο περιβάλλον της Αθήνας, αλλά, αντίθετα, να συµβάλλουν σε µία αναδιοργάνωση της πόλης, φιλική προς τη φύση και τους κατοίκους της. Χωρίς τη συστηµατική τεκµηρίωση των επιλογών χωροθέτησης των ολυµπιακών εγκαταστάσεων, εξάντληση του επιστηµονικού διαλόγου και της µέγιστης δυνατής σύγκλισης των απόψεων, θεωρούµε ότι το αποτέλεσµα την επόµενη µέρα των Αγώνων µπορεί να µην είναι πλέον αναστρέψιµο και η πόλη να έχει απολέσει µία σηµαντική ευκαιρία. 3
Στόχος της έρευνας είναι η κριτική θεώρηση του Φακέλου Υποψηφιότητας σε σχέση µε τις πολεοδοµικές και περιβαλλοντικές επιλογές του και η συµβολή στην προώθηση τεκµηριωµένων λύσεων για τα έργα που ούτως ή άλλως θα γίνουν, σε µία θετική κατεύθυνση για τη λειτουργία και την ποιότητα ζωής στο σύνολο του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος της Πρωτεύουσας. Στο τεύχος αυτό παρουσιάζεται υλικό και προτάσεις που συγκροτήθηκαν στο διάστηµα Οκτώβριος 1997-Ιανουάριος 1998, µε στόχο τη δηµοσιοποίησή τους και τη συµβολή σε ένα επιστηµονικό διάλογο που ελπίζουµε ότι άµεσα θα ξεκινήσει. Το υλικό που παρουσιάζεται δείχνει ότι υπάρχουν όχι µόνο εναλλακτικές δυνατότητες χωροθέτησης των απαιτούµενων εγκαταστάσεων, αλλά και - το πιο σηµαντικό - εναλλακτικές λογικές και αρχές για την αντιµετώπιση τόσο των έργων που θα γίνουν όσο και του ζητήµατος Ολυµπιακοί Αγώνες και Πόλη, ακόµη και µέσα στις κατευθύνσεις που θέτει η ίδια η ιεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή. 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τον Φάκελο Υποψηφιότητας, η Αθήνα είναι «µια από τις πιο ζωντανές, πιο κοσµοπολίτικες και πιο δυναµικές πόλεις του σύγχρονου κόσµου» 1. Συγχρόνως, σύµφωνα µε το Πρόγραµµα του ΥΠΕΧΩ Ε «Αττική SOS», «εδώ και πολλά χρόνια η Αθήνα είναι µια πόλη σε κρίση (...) Η Κίνηση, ο Ρυθµός και η Λειτουργία της πόλης έχουν στιγµατισθεί από την έλλειψη κάθε σχεδιασµού, κάθε οργάνωσης, κάθε προγραµµατισµού και πρόβλεψης (...) Μια ανοχύρωτη, τσιµενταρισµένη, νεφόπληκτη και υποβαθµισµένη πόλη (...) Έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων χώρων (...) Οικιστική «τριτοκοσµική» αναρχία µε εκτεταµένη αυθαιρεσία (...) Αιχµαλωσία από το Ι.Χ. που αποτελεί σύµβολο κυριαρχίας» 2. Οι λόγοι που επιβάλλουν τις αντιφάσεις των «επίσηµων» κειµένων, είναι κατανοητοί. Χαρακτηρίζουν όµως την έλλειψη σοβαρής προσέγγισης και συζήτησης εν όψει της επικείµενης µεγάλης πολεοδοµικής επέµβασης που είναι η χωροθέτηση των εγκαταστάσεων για τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2004. Η Αθήνα αναλαµβάνει τη διοργάνωση των Ολυµπιακών Αγώνων σε µία φάση έντονης µεγέθυνσης των δραστηριοτήτων της, αφού αποτελεί το πεδίο «ενός προγράµµατος έργων υποδοµής και σχεδίων αναβάθµισης του περιβάλλοντος χωρίς προηγούµενο» 3. Πρόκειται για τα γνωστά Μεγάλα Έργα (Μετρό, Αεροδρόµιο Σπάτων, ταχεία λεωφόρος Ελευσίνας-Σταυρού-Σπάτων κ.α.), αλλά και για πληθώρα «µικρότερων», κυρίως οδικών έργων (περιφερειακές Υµηττού και Αιγάλεω, ολοκλήρωση κυκλοφοριακών δακτυλίων, ταχεία λεωφόρος Πειραιώς-Κερατσινίου- Σχιστού, κ.α). Έργα που σηµαίνουν παράλληλα τεράστιες εργολαβίες αλλά και, τελικά, αιχµαλωσία από το Ι.Χ. αυτοκίνητο. Συγχρόνως, µε δεδοµένους τους σηµερινούς όρους, η Αθήνα, µε τη βοήθεια και των έργων αυτών, διεκδικεί να προσελκύσει δραστηριότητες στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού και παγκόσµιου καταµερισµού. Ήδη, µεγάλα οικονοµικά συγκροτήµατα έχουν επίδραση στο χώρο της πόλης, ενώ οι πιέσεις για απόκτηση µεγάλων - για τα ελληνικά δεδοµένα - πακέτων γης είναι έντονα αισθητές. Πέρα από τα µεγάλα ερωτήµατα από κοινωνική άποψη που θέτει αυτή η εξέλιξη, επισηµαίνουµε ότι ακολουθεί και αυτή το ίδιο πλαίσιο «της έλλειψης κάθε σχεδιασµού, κάθε οργάνωσης, κάθε προγραµµατισµού και πρόβλεψης» που καταγγέλλεται 4. 1 Olympic Bid Committee, Athens 2004 Candidate City, Vol. 1, σελ. 1 (ενδεικτική διατύπωση µεταξύ πολλών αναλόγων). 2 ΥΠΕΧΩ Ε, Αττική S.O.S.. Ιούνιος 1994. Α,1 Η Αττική εκπέµπει S.O.S., σελ. 2. 3 Olympic Bid Committee, Athens 2004 Candidate City, ό.π. 4 ΥΠΕΧΩ Ε, Αττική S.O.S., ό.π. 5
Χαρακτηριστικά αναφέρουµε τα πιο κάτω : Το Ρυθµιστικό Σχέδιο Αθήνας του 1985 (ΡΣΑ), διατυπώνει µε αξιοσηµείωτη συνέπεια και σαφήνεια τις απόψεις και πολιτικές για αποκέντρωση που κυριάρχησαν στην δεκαετία του 80. Κατά συνέπεια, τα σηµερινά Μεγάλα Έργα, αλλά και η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων στην Πρωτεύουσα µε κατάληψη αστικών και περιαστικών αδόµητων χώρων, είναι έξω από το «πνεύµα» του. Το Πρόγραµµα «Αττική S.O.S.» του 1994, που προβάλλεται σαν κατευθυντήρια γραµµή της πολιτικής του ΥΠΕΧΩ Ε έκτοτε, χωρίς να έχει θεσµοποιηθεί, επικυρώνει πάντως αυτό το πνεύµα. Καταλήγουµε, έτσι, ότι η αναγκαία (και επικείµενη ;) «επικαιροποίηση» του ΡΣΑ,και µάλιστα στην προοπτική «της βιώσιµης ανάπτυξης» 5 κατά µία εντελώς ειρωνική συγκυρία, θα πρέπει να εντάξει στο σχεδιασµό της Πρωτεύουσας τα έργα και εξελίξεις που αντιστρατεύονται τη «βιώσιµη ανάπτυξη» αφού, πέρα από την καταστροφή και επικείµενη «τσιµεντοποίηση» της πεδιάδας των Σπάτων, θίγουν τους ορεινούς όγκους, προωθούν ένα πρότυπο πόλης στηριγµένο στις µετακινήσεις µε Ι.Χ. αυτοκίνητα και ολοκληρώνουν την καταστροφή του Κηφισού µε την κάλυψη από αυτοκινητόδροµο του τµήµατος των εκβολών του στο Φάληρο. 5 Αναφερόµαστε στο ιεθνές Συνέδριο που οργάνωσε ο Οργανισµός Αθήνας µε τίτλο «Αθήνα - Αττική: Στρατηγικός Σχεδιασµός για µια βιώσιµη ανάπτυξη» τον Μάιο του 1996, στην προοπτική της «επικαιροποίησης» του Ρ.Σ.Α. 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΦΑΚΕΛΛΟ ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΑΣ Τα έργα για τη διοργάνωση των Ολυµπιακών Αγώνων, και µάλιστα µε τις προδιαγραφές πόλωσης που επιβάλλει η ΟΕ, έρχονται να προστεθούν και να εντείνουν την τάση µεγέθυνσης των δραστηριοτήτων της Πρωτεύουσας, να αµβλύνουν τις αντιδράσεις στην επιµονή σε ένα πρότυπο πόλης που κυριαρχείται από το Ι.Χ. αυτοκίνητο προωθώντας το σηµαντικά µε τον προτεινόµενο Ολυµπιακό ακτύλιο και, τελικά, να συνεχίσουν την παράδοση «της έλλειψης κάθε προγραµµατισµού και πρόβλεψης». Αποτελεί όµως µονόδροµο αυτή η αντιµετώπιση της οργάνωσης της πόλης ; Ήδη, από τη δεκαετία του 80, και µετά από τη διευρυνόµενη συνειδητοποίηση των οικολογικών αδιεξόδων, εντείνεται η αµφισβήτηση για τις ενεργοβόρες και ρυπογόνες πολεοδοµικές επιλογές που θέλουν την πόλη στηριγµένη στο Ι.Χ. αυτοκίνητο (επεκτάσεις που αντιστρατεύονται τα δεδοµένα του τόπου και της φύσης). Ο προβληµατισµός αυτός έχει εισαχθεί, τόσο στις προτάσεις υποψηφιότητας των πόλεων που διεκδικούν τη διεξαγωγή των Ολυµπιακών Αγώνων, όσο και στην οπτική της ΟΕ, σαν αναγκαία συνέπεια της φιλοδοξίας της να ενισχύσουν οι Ολυµπιακοί Αγώνες τη θέση τους ως γεγονότος παγκόσµιας σηµασίας, όχι µόνο στο αθλητικό, αλλά και στο πολιτιστικό πεδίο, µε την ανάλογη µεγιστοποίηση της οικονοµικής τους διάστασης. Τόσο οι επεµβάσεις σε πόλεις που έχουν ήδη αναλάβει την διοργάνωση (Βαρκελώνη, Λιλεχάµερ, Σίδνεϋ) όσο και οι πολεοδοµικές προτάσεις σε πόλεις που δεν επελέγησαν (Λιλ), έχουν εισάγει ένα ενδιαφέροντα πολεοδοµικό προβληµατισµό για τη βιώσιµη αστική ανάπτυξη και τη συµβολή στις προοπτικές της κοινωνίας των πολιτών 6. Η θετική αντιµετώπιση των Ολυµπιακών Αγώνων καθιστά την πόλη διεξαγωγής τους - εκ των πραγµάτων εστία του παγκόσµιου ενδιαφέροντος - επίκεντρο µιας µεγάλης πολεοδοµικής πρόκλησης, στην παράδοση των µεγάλων διεθνών εκθέσεων που έχουν σηµαντικά συµβάλλει από τον 19 ο αιώνα στην ανάπτυξη τόσο των ιδεών όσο και της τεχνολογίας. Πρέπει η πόλη όχι µόνο να ανταποκριθεί στην τεχνική πρόκληση να εξυπηρετήσει την τεράστια ζήτηση διαµονής και κίνησης από παράγοντες, επισκέπτες και κατοίκους, µε στόχο να ζήσουν στο κλίµα µιας µεγάλης γιορτής, αλλά και να την αντιµετωπίσει µε τρόπο που να αποτελεί µέρος της όλης διοργάνωσης. Θα πρέπει η πόλη να εκθέσει τον εαυτό της, αλλά και τις λύσεις που επέλεξε, ώστε να προσελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον και να δώσει µηνύµατα για τον αστικό πολιτισµό 6 Candidature citoyenne είναι η διατύπωση που εισάγει ο Oriol Bohigas στον φάκελο υποψηφιότητας της Λιλ. Βλ. εφηµερίδα Le Monde, 6/3/97, σελ. 20. 7
του καιρού µας. Σ αυτήν την προοπτική, θα βλέπαµε να πραγµατώνεται και η υπόσχεση της ελληνικής διοργάνωσης «να αποτελέσουν οι αγώνες στην αυγή της τρίτης χιλιετίας» ένα πολιτιστικό γεγονός. Οι προτάσεις του Φακέλου Υποψηφιότητας, όχι µόνο δεν ανταποκρίνονται στους επίκαιρους προβληµατισµούς για τη βιώσιµη αστική ανάπτυξη ή σε «οράµατα για την Αθήνα», αλλά επιπλέον είναι, σε µεγάλο βαθµό, έξω από τους άξονες των υφιστάµενων πολεοδοµικών σχεδιασµών, ενώ θα έπρεπε (σύµφωνα µε τις προδιαγραφές της ΟΕ) να εντάσσονται ρητά σε αυτούς. Στο Φάκελο προβάλλονται, ως βασικό πλεονέκτηµα για τη διεκδίκηση των αγώνων, τα εν εξελίξει Μεγάλα Έργα, ενώ συγχρόνως παρατίθενται, ιδιαίτερα στον τοµέα των µεταφορών, πληθώρα από ιδέες που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί, χωρίς ωστόσο ιεράρχηση και προφανείς στόχους. Η χωροθέτηση των εγκαταστάσεων που απαιτούνται από την ΟΕ και τις αθλητικές οµοσπονδίες γίνεται διεκπεραιωτικά, σε αδόµητους χώρους που κατ αρχήν προσφέρονται µε εύκολο τρόπο, άσχετα από τη φύση και σηµασία του συγκεκριµένου τόπου (π.χ. κατάληψη των επιχωµατώσεων του Φαλήρου, του Ιπποδρόµου, του Άλσους Βεϊκου, του βιότοπου του Σχοινιά, κ.ο.κ.). Βέβαια χρησιµοποιούνται πολλές από τις ιδέες του Φακέλου Υποψηφιότητας που συντάχθηκε το 1990 για τη Χρυσή Ολυµπιάδα του 1996. Όµως, οι διαφοροποιήσεις ως προς τον παραπάνω Φάκελο είναι πολλές και γενικά σε αρνητική κατεύθυνση 7. Αναφέρουµε ενδεικτικά: Μειώνεται η διασπορά των εγκαταστάσεων στο Λεκανοπέδιο. ηµιουργούνται δύο µεγάλοι αθλητικοί πόλοι, στο ΟΑΚΑ και στο Φάληρο, µε ιδιαίτερα µεγάλη υπερσυγκέντρωση στο θαλάσσιο µέτωπο εγκαταστάσεων που προορίζονταν για τις δυτικές συνοικίες. Πρόκειται για τη σηµαντικότερη ίσως διαφοροποίηση από τον Φάκελο του 1996, ο οποίος ακολουθούσε τις βασικές επιλογές του µητροπολιτικού σχεδιασµού και διατηρούσε το µέτωπο του Φαληρικού Όρµου ως «πράσινο νησί». Με τον νέο σχεδιασµό το Φάληρο, από τον Πειραιά έως το έλτα, παραλαµβάνει 6 εν σειρά ανοιχτά γήπεδα σε µήκος 2,5 km. Με τις προτεινόµενες χωροθετήσεις του Φακέλου προστίθεται έκταση 650 στρεµµάτων για αθλητικές χρήσεις, δίπλα στις ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις του Γηπέδου Καραϊσκάκη, του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας και του Ιπποδρόµου. Τελικό αποτέλεσµα, είναι η δηµιουργία µίας συνεχούς ζώνης αθλητισµού, πραγµατικό «τοίχος» προς τη θάλασσα, όπου την επόµενη µέρα θα προστεθούν µεγάλης κλίµακας υπερτοπικές εµπορικές και εκθεσιακές χρήσεις (Ιππόδροµος). 7 Βλ. σχετικά δηµοσιεύµατα του τύπου, εργασία οµάδας του ΤΕΕ, µε τίτλο Μελέτη των επιπτώσεων της χωροθέτησης των Ολυµπιακών Εγκαταστάσεων του 1996 στο ΠΣΠ Ενηµερωτικό ελτίο ΤΕΕ,1623, 9/7/90, καθώς και Greenpeace, «Ολυµπιακοί Αγώνες και Περιβάλλον», Αθήνα,1997. 8
Ο τρίτος µεγάλος πόλος όπου χωροθετούνται οι ολυµπιακές εγκαταστάσεις επελέγη να είναι στις νότιες και ανατολικές παρυφές του Εθνικού ρυµού Πάρνηθας. Συνολικά, περισσότερα από τα 1.200 στρέµµατα δασικών, αναδασωτέων και άλλων αδόµητων εκτάσεων καταλαµβάνονται από το Ολυµπιακό Χωριό και τα δύο κέντρα, της Τοξοβολίας και της Ιππασίας. Εάν σε αυτά προσθέσουµε και την έκταση του νέου Ιπποδρόµου, του οποίου διαφαίνεται η µεταφορά επίσης στην Πάρνηθα, στις τελευταίες αδόµητες παρυφές του Εθνικού ρυµού, πλάι στη νέα «πόλη» του Ολυµπιακού Χωριού, συγκεντρώνονται όλες οι προϋποθέσεις για τη δηµιουργία ενός τεράστιου αθλητικού πόλου. Η προσέλκυση και άλλων δραστηριοτήτων προς την περιοχή, µε ότι αυτό σηµαίνει για τον Εθνικό ρυµό και το περιβάλλον, είναι µια πιθανή αρνητική εξέλιξη. Πολώνονται στο Λεκανοπέδιο εγκαταστάσεις που προορίζονταν για περιοχές εκτός Λεκανοπεδίου. Όσες εξ αυτών δεν χωροθετούνται στις ενότητες του Φαλήρου και της Πάρνηθας καταλαµβάνουν χώρους οι οποίοι προορίζονται για πράσινο και αναψυχή σε υπερτοπικά πάρκα, όπως στο Γαλάτσι και στο Σελεπίτσαρι της Νίκαιας. Παραµένει η λανθασµένη επιλογή του Ολυµπιακού ακτυλίου, παρά το γεγονός ότι στα 8 χρόνια που µεσολάβησαν από τον προηγούµενο Φάκελο, η συνειδητοποίηση των οικολογικών προβληµάτων έχει µεταβάλλει ριζικά τις αντιλήψεις για τον κυκλοφοριακό σχεδιασµό. Επίσης, παραµένει η λανθασµένη χωροθέτηση του Κωπηλατοδροµίου στο βιότοπο του Σχοινιά, σε επαφή µε το δάσος και το έλος, προωθώντας την τάση κατάληψης σηµαντικών φυσικών χώρων. 9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Για να ενταχθούν οι σχεδιασµοί για την «Αθήνα 2004» στην προοπτική της βιώσιµης αστικής ανάπτυξης και να επωφεληθεί η Αθήνα από την ευκαιρία των επενδύσεων και έργων που ούτως ή άλλως θα γίνουν, πρέπει να συνειδητοποιηθούν και να κυριαρχήσουν, τόσο στην επιστηµονική όσο και στη δηµόσια συζήτηση, µερικές βασικές αρχές. Προτείνουµε τους πιο κάτω άξονες: 1. Προώθηση της µεγαλύτερης δυνατής αποκέντρωσης, εκτός Αττικής, εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων που συναρτώνται µε την Ολυµπιάδα. Αυτό είναι εφικτό, ακόµα και στο πλαίσιο των απαιτήσεων της ΟΕ για πόλωση των ολυµπιακών εγκαταστάσεων. Μία συστηµατική πολιτική αποκέντρωσης δεν µπορεί να καλύπτεται µόνο από τη διεξαγωγή προκριµατικών αγώνων ποδοσφαίρου, στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, στο Βόλο και στο Ηράκλειο, αλλά θα έπρεπε να χωροθετεί στην περιφέρεια και άλλες αθλητικές εκδηλώσεις, όπως π.χ. το αγώνισµα της Κωπηλασίας, το οποίο προτείνουµε να διεξαχθεί στη Λίµνη των Ιωαννίνων, ενισχύοντας την υφιστάµενη υποδοµή που λειτουργεί σήµερα µε επιτυχία. Σε σχέση µε τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, η προοπτική του Φακέλου είναι «να επικεντρωθούν και αυτές στην Αθήνα» 8, ενώ κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από τις διεθνείς επιλογές. Η γενικότερη ωφέλεια από µία πολιτική αποκέντρωσης και των πολιτιστικών εκδηλώσεων στο σύνολο του ελλαδικού χώρου είναι προφανής 9. 2. Αύξηση της διασποράς των εγκαταστάσεων εντός του Λεκανοπεδίου. Να δοθεί προτεραιότητα στην υποβαθµισµένη και φτωχή σε ανάλογους χώρους νοτιοδυτική Αθήνα, καθώς και σε περιοχές που δύνανται µελλοντικά να εξυπηρετηθούν από ένα ολοκληρωµένο δίκτυο Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Γνώµονες στο σχεδιασµό πρέπει να είναι η ανάπλαση προβληµατικών περιοχών, το άνοιγµα της πόλης προς τη θάλασσα και, γενικά, η βελτίωση της σχέσης αστικού ιστού / φυσικού τοπίου. 3. Αποφυγή χωροθετήσεων που εντείνουν τις τάσεις επέκτασης του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος της Πρωτεύουσας και προκαλούν κατασπατάληση εδάφους, αδόµητων χώρων και φυσικών πόρων. Οι χώροι που αναγκαστικά θα δεχτούν τις εγκαταστάσεις που δεν καλύπτονται µε επανάχρηση, πρέπει να αξιολογούνται µε βάση την ανταπόκρισή τους στους στόχους του ΡΣΑ και τις ανάγκες ανάπλασης και επανασχεδιασµού. Απόλυτη προτεραιότητα έχει η προστασία από κατάληψη χώρων µε οικολογική σηµασία (Σχοινιάς, Θαλάσσιο 8 Olympic Bid Committee, Athens 2004 Candidate City, Vol. III, σελ. 5 9 Για την Ολυµπιάδα ως έκφραση πολιτισµού, βλ. µεταξύ άλλων, Π. Τρυγάζης, «Ολυµπιακοί Αγώνες µε την Ολυµπία απούσα;», Εφ. Αυγή, 5.12.1997 10
Μέτωπο και εκβολές Ιλισού, Ορεινοί Όγκοι), καθώς και τόπων µεγάλης σηµασίας για τη λειτουργία και το περιβάλλον της πόλης (Φάληρο, Ιππόδροµος, Άλσοι Βεϊκου και Σελεπίτσαρι). 4. Οργάνωση ενός ολοκληρωµένου και συνεκτικού πλέγµατος Μέσων Μαζικής Μεταφοράς σταθερής τροχιάς (µε συνδυασµό Μετρό, Προαστειακού Σιδηροδρόµου και Τραµ). Το πλέγµα αυτό πρέπει να αποτελεί τον κορµό του δικτύου εξυπηρέτησης των µετακινήσεων στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα της Πρωτεύουσας και κατά τη διάρκεια των Αγώνων αλλά, κυρίως, την «επόµενη ηµέρα». 5. Συστηµατική προσφυγή στην αρχή της επανάχρησης. Αυτό µπορεί να γίνει µε αξιοποίηση ή / και αντικατάσταση του υπάρχοντος δυναµικού χώρων, κτιρίων και αθλητικών εγκαταστάσεων ( ραπετσώνα και Ρουφ). Τα παραπάνω εντάσσονται στο στόχο της ελαχιστοποίησης της προσθήκης νέων επιφανειών στην πόλη. 6. Αναθεώρηση της ιδέας των λυόµενων εγκαταστάσεων και ελαχιστοποίηση της εφαρµογής τους στις απολύτως απαραίτητες περιπτώσεις. Επισηµαίνεται ότι οι κατασκευές αυτές εγκυµονούν κινδύνους ποιότητας, υποδοµών αλλά και πιθανής µη αποµάκρυνσής τους. 7. Σχεδιασµός των εγκαταστάσεων και του περιβάλλοντος χώρου τους σε µία προοπτική φιλική για την πόλη και το περιβάλλον, µε σεβασµό στην ιστορία της και το Αττικό τοπίο. Άξονες της προοπτικής αυτής πρέπει να είναι ο ήπιος αστικός σχεδιασµός, αντί των αυθαίρετων χωροθετήσεων, η ένταξη των τεχνικών έργων στην πόλη, η πολυλειτουργικότητα των νέων εγκαταστάσεων, η δυνατότητα πολλαπλών επαναχρήσεων, η χρήση οικολογικών υλικών και συστηµάτων εξοικονόµησης ενέργειας, ο περιορισµός της χρήσης του Ι.Χ. αυτοκινήτου. 11
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ Οι εναλλακτικές προτάσεις που ακολουθούν, αφορούν στο δυσκολότερο από πολεοδοµική άποψη αντικείµενο του Φακέλου: τη χωροθέτηση και σχεδιασµό νέων εγκαταστάσεων στην Αττική. εν διεκδικούν το αλάθητο, ούτε θεωρείται ότι έχουν εξαντληθεί οι δυνατότητες περαιτέρω διερεύνησης. ηµοσιοποιούµε τα µέχρι τώρα αποτελέσµατα της εργασίας για να δείξουµε ότι υπάρχουν και άλλες δυνατότητες, ότι είναι δυνατόν οι Ολυµπιακοί Αγώνες να µην σηµαίνουν µόνον ένταση των αρνητικών χαρακτηριστικών της Αθήνας, αλλά µια θετική προοπτική «στην αρχή της νέας χιλιετίας». Οι εναλλακτικές προτάσεις χωροθέτησης που διατυπώνονται βασίζονται στους πιο κάτω πολεοδοµικούς και περιβαλλοντικούς στόχους: Προστασία και ανάδειξη του θαλασσίου µετώπου Ανάπλαση του ιστορικού άξονα της οδού Πειραιώς Προστασία και ανάδειξη των µεγάλων ελεύθερων χώρων εντός του αστικού ιστού ιαφύλαξη του περαστικού πρασίνου και των ορεινών όγκων Ανάπτυξη ενός ολοκληρωµένου συστήµατος Μέσων Μαζικής Μεταφοράς Τα οφέλη από πολεοδοµική και περιβαλλοντική άποψη, που θα προκύπτουν από την εφαρµογή των προτάσεων αυτών, µπορούν να κωδικοποιηθούν ως εξής (Σχέδια 1 και 2) : Προστασία της παραλίας του Φαληρικού Όρµου (επιχωµατώσεις), µε την αποµάκρυνση των τεσσάρων µεγαλυτέρων γηπέδων από τα έξι προβλεπόµενα. Απόδοση της περιοχής µεταξύ των εκβολών του Κηφισού - Ιλισού για οικολογικό πάρκο, σε συνδυασµό µε τον υφιστάµενο βιότοπο Ιλισού. Τα δύο γήπεδα Μπήτσβολεϊ που παραµένουν θα αποτελέσουν, µετά τους αγώνες, πόλους ψυχαγωγικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, που θα τονώσουν την προσπέλαση της παραλίας από τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου. Προστασία του χώρου του Ιπποδρόµου, µε την αποµάκρυνση των τριών από τα πέντε προβλεπόµενα Κλειστά Γήπεδα. Απόδοση του χώρου για τη δηµιουργία αστικού πάρκου, που θα λειτουργήσει παράλληλα µε αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες στα δύο προβλεπόµενα Κλειστά Γυµναστήρια µετά τους Αγώνες. 12
Απόδοση και ανάδειξη του θαλασσίου µετώπου της πόλης στη ραπετσώνα, µε την ανάπλαση της περιοχής Λιπασµάτων - Όρµου Παλαιών Σφαγείων για να δεχθεί τρία από τα Κλειστά Γήπεδα που ο Φάκελος χωροθετεί στον Ιππόδροµο. Ο ήπιος αστικός σχεδιασµός της περιοχής θα ευνοήσει την προσπέλαση της παραλίας από τους κατοίκους και την αξιοποίηση των διατηρητέων βιοµηχανικών εγκαταστάσεων ως τµήµατα του προτεινόµενου Συνεδριακού και Εκθεσιακού Κέντρου, πυρήνα του οποίου αποτελούν τα δύο Κλειστά Γήπεδα. Προώθηση της ανάπλασης του ιστορικού άξονα της Πειραιώς, µε επέµβαση στις περιοχές Ρουφ και Καραϊσκάκη. Ο προσεκτικός σχεδιασµός των σηµαντικών πακέτων γης αυτών των περιοχών, µε την ενίσχυση των υφιστάµενων αθλητικών εγκαταστάσεων, θα αποτρέψει την ανοικοδόµηση εκεί µεγάλων κτιριακών συγκροτηµάτων µε τρόπο αποσπασµατικό και ασχεδίαστο, όπως προοιωνίζεται από τις έντονες σηµερινές πιέσεις. Προστασία τους Άλσους Βεϊκου, από την εγκατάσταση του µεγάλου όγκου Κέντρου Πινγκ-Πονγκ και του Υπερτοπικού Πόλου Αναψυχής, Αθλητισµού και Πολιτιστικών λειτουργιών στο Σελεπίτσαρι από την λειτουργική και περιβαλλοντική υποβάθµιση που θα προκαλέσει η προτεινόµενη στο Φάκελο χωροθέτηση του Κέντρου Άρσης Βαρών. ιάσωση του βιότοπου του Σχοινιά, ιδιαίτερης οικολογικής σηµασίας, από την προτεινόµενη χωροθέτηση Κωπηλατοδροµίου. Προστασία του Εθνικού ρυµού της Πάρνηθας, από τις πιέσεις που θα προκαλέσει η χωροθέτηση του Ολυµπιακού Χωριού. Μεγαλύτερη διασπορά των νέων αθλητικών εγκαταστάσεων στο Λεκανοπέδιο, σε όφελος υποβαθµισµένων περιοχών και µε ευνοϊκότερες προοπτικές επανάχρησης µετά τους Αγώνες. 3.1. ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΜΕΤΩΠΟ ΦΑΛΗΡΟΥ Η κατάληψη του θαλασσίου µετώπου που άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του 70, επεκτάθηκε µε τις επιχωµατώσεις από το Νέο Φάληρο στο Μοσχάτο και την Καλλιθέα. Με έναν πρόχειρο και αυθαίρετο τρόπο, την τελευταία τριακονταετία καταστράφηκε η ακτή που είχε διατηρήσει τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά µέχρι τότε, παρά την οικιστική έκρηξη της Αθήνας. Η αξιόλογη ζώνη αναψυχής του Φαλήρου, δηµιούργηµα της περιόδου 1880-1910, και που αποτελούσε τη φυσική έξοδο του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος προς τη θάλασσα, καταλήφθηκε µέσα σε λίγα χρόνια από περιφραγµένους αθλητικούς χώρους, από αυθαίρετες κατασκευές 13
των παράκτιων δήµων και από χωµατερές. Η Λεωφόρος Ποσειδώνος ήταν αυτή που απέκοψε ολοκληρωτικά την πρόσβαση προς τη θάλασσα. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι αυτό το φράγµα δηµιουργήθηκε παρά το ότι ο κεντρικός πολεοδοµικός σχεδιασµός, από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα µε τη µελέτη του L.Hoffman του 1909 έως τις ηµέρες µας µε το Ρυθµιστικό Σχέδιο Αθήνας και τις µελέτες του Οργανισµού Αθήνας, προέβλεπαν την απόδοση του θαλασσίου µετώπου στην πόλη και την εγκατάσταση ήπιων χρήσεων αναψυχής. Στις µέρες µας, µε την προγραµµατιζόµενη κατασκευή έξι µεγάλων διαστάσεων αθλητικών γηπέδων, καταλαµβάνεται η τελευταία ελεύθερη έξοδος της κυρίως Αθήνας και των νοτίων δήµων της προς τη θάλασσα. Ας σηµειωθεί ότι, στον Φαληρικό Όρµο είναι ήδη χωροθετηµένες αθλητικές χρήσεις, σε έκταση 440 στρεµµάτων. Συγκεκριµένα, το Γήπεδο Καραϊσκάκη καταλαµβάνει 55 στρέµµατα, το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας 155 στρέµµατα (εκ των οποίων τα 50 περίπου διατίθενται συστηµατικά και για εµπορικές χρήσεις) και ο Ιππόδροµος 230 στρέµµατα. Με την κατασκευή και των νέων εγκαταστάσεων στις επιχωµατώσεις, οι εκτάσεις που θα διατίθενται πλέον για αθλητισµό, µόνο στο Φάληρο, υπολογίζονται σε 1.097 στρέµµατα. Από αυτά, στον Φαληρικό Όρµο, σύµφωνα πάντα µε τον σχεδιασµό του Φακέλου, καταλαµβάνεται το σύνολο των παράκτιων επιχωµατώσεων, δηλαδή έκταση 657 στρεµµάτων, ενώ σε µήκος ακτής αποδίδονται στις αθλητικές εγκαταστάσεις περίπου 2,5 χλµ. Επιχωµατώσεις Φαληρικού Όρµου Στις επιχωµατώσεις του Φαλήρου, σύµφωνα µε το Φάκελο Υποψηφιότητας στην ζώνη κάτω από την Λεωφόρο Ποσειδώνος και σε έκταση µεγαλύτερη των 200 στρεµµάτων, προβλέπεται η διεξαγωγή των αθληµάτων Μπέηζµπολ, Σόφτµπολ και Μπιτσβόλεϊ σε 6 Ανοιχτά Γήπεδα (δύο για το κάθε άθληµα), µε εκτάσεις κάλυψης αντίστοιχα 58, 23 και 20 στρεµµάτων (101 στρέµµατα συνολικά) και χωρητικότητας αντίστοιχα 20.000, 10.000 και 17.500 θεατών. Με βάση την ελληνική εµπειρία, η µόνιµη υποδοµή που απαιτούν οι περιγραφόµενες στο Φάκελο αυτές αθλητικές εγκαταστάσεις (θεµελιώσεις, κλειστοί συνοδευτικοί χώροι κάτω από τις κερκίδες των ανοιχτών γηπέδων), ανεξάρτητα αν µε νεώτερες δηλώσεις του ΥΠΕΧΩ Ε αναφέρονται ως «προσωρινές», θα επιβαρύνει ανεπανόρθωτα το θαλάσσιο µέτωπο. Εναλλακτική πρόταση: Αποφόρτιση των επιχωµατώσεων του Φαληρικού Όρµου, µε µεταφορά των προγραµµατισµένων αθληµάτων του Μπέηζµπολ και του Σόφτµπολ, και διατήρηση µόνο του αθλήµατος του Μπητσβόλεϊ (Σχέδιο 3). 14
Οι στόχοι της εναλλακτικής πρότασης είναι στην ουσία τους συµβατοί µε τη σχετική µελέτη του Οργανισµού Αθήνας, που θέλει την αντιπληµµυρική προστασία περιοχών Μοσχάτου, Καλλιθέας και Παλαιού Φαλήρου µέσω της δηµιουργίας αντιπληµµυρικού καναλιού, την απόδοση του θαλάσσιου µετώπου στους κατοίκους της πρωτεύουσας για αναψυχή και ήπιες δραστηριότητες πολιτισµού και αθλητισµού, καθώς και την προστασία του οικοσυστήµατος των εκβολών του Ιλισού. Στη λογική της παραπάνω µελέτης του Οργανισµού Αθήνας δεν εντάσσεται ασφαλώς η περαιτέρω ανάπτυξη λεωφόρων ταχείας κυκλοφορίας στην περιοχή του Φαληρικού Όρµου. Ειδικότερα εκτιµάται ότι η επέκταση και αναβάθµιση της Λεωφόρου Κηφισού σε όλο της το µήκος µέχρι την ακτή, σε λεωφόρο ταχείας κυκλοφορίας, σε συνδυασµό µε την κάλυψη των εκβολών του ποταµού, δεν ανταποκρίνεται στα σηµερινά πολεοδοµικά και περιβαλλοντικά δεδοµένα της περιοχής και θα επιδεινώσει την ήδη βεβαρηµένη κατάσταση στο Φαληρικό Όρµο. Πιστεύουµε ότι η παραπάνω παρέµβαση πρέπει να επανεξεταστεί µε στόχο την αποτροπή της κάλυψης του ποταµού. Σε ότι αφορά στις προτεινόµενες αθλητικές εγκαταστάσεις, πιστεύουµε ότι η διατήρηση µιας περιορισµένης κλίµακας αθλητικής εγκατάστασης στο χώρο των επιχωµατώσεων είναι αναγκαία, µε την έννοια ότι θα αποτελέσει το απαραίτητο -στα πλαίσια της ελληνικής πραγµατικότητας- κίνητρο για την υλοποίηση όλης της υπόλοιπης υποδοµής που προαναφέρθηκε (αντιπληµµυρικό κανάλι, µέσο σταθερής τροχιάς, διαδροµές πεζών). Ακόµα, η δηµιουργία µιας περιορισµένης κλίµακας υποδοµής, είναι ούτως ή άλλως ενταγµένη στο σκεπτικό που θέλει να στρέψει την πόλη προς τη θάλασσα. Επιθυµούµε στο θαλάσσιο µέτωπο γενικότερα, εγκαταστάσεις τέτοιας µορφής, κλίµακας και χαρακτήρα που να µπορούν, την εποµένη µέρα των αγώνων, να λειτουργήσουν ως χώροι αναφοράς στη σχέση των κατοίκων της πρωτεύουσας µε αυτό. Με αυτή την έννοια, είναι αποδεκτή η εγκατάσταση στο χώρο των επιχωµατώσεων του αθλήµατος του Μπητσβόλεϊ που καταλαµβάνει έκταση 20 στρεµµάτων. Εκτιµάται ότι σε ότι αφορά τις εγκαταστάσεις (κερκίδες, κ.λπ.,) θα πρέπει να προβλεφθεί αποµάκρυνση τµήµατος του έργου. Οι δε µόνιµες κατασκευές, µε ανάλογες τροποποιήσεις, θα πρέπει να µπορούν να λειτουργήσουν µετά τους Αγώνες µε ήπιες χρήσεις αναψυχής, χωρίς τεχνικά εµπόδια. Ιππόδροµος Στο χώρο µε έκταση περίπου 230 στρεµµάτων που καταλαµβάνει σήµερα ο Ιππόδροµος, προβλέπονται από το Φάκελο 5 Κλειστά Γήπεδα (pavilions) που αποτελούν το Πολυδύναµο Αθλητικό Κέντρο, µε έκταση 11-12 στρέµµατα το καθένα (σύνολο περίπου 55-60 στρέµµατα), που θα φιλοξενήσουν τα αθλήµατα, της Πάλης - Τζούντο, της Ξιφασκίας - Ταεκβοντό, της Πυγµαχίας και τµήµατα από άλλα 3 15
(Χάντµπολ, Βόλεϊµπολ, Ξιφασκία πεντάθλου), µε χωρητικότητες που κυµαίνονται από 5.000 έως 10.000 θεατές. Εναλλακτική πρόταση: Ελαχιστοποίηση των αθλητικών εγκαταστάσεων του Ιπποδρόµου, µε µεταφορά των προγραµµατισµένων αθληµάτων της Πάλης - Τζούντο, της Ξιφασκίας - Ταεκβοντό και της Πυγµαχίας, και διατήρηση µόνο του Χάντµπολ και Βόλεϊµπολ (Σχέδιο 4). Από την έρευνα προτείνεται, αντί της ασφυκτικής αξιοποίησης του χώρου του Ιπποδρόµου, η περιορισµένη εκµετάλλευσή του. Συγκεκριµένα, προτείνεται η ελαχιστοποίηση της εγκατάστασης αθλητικών δραστηριοτήτων σε έκταση 60-70 στρεµµάτων µε τη δηµιουργία 2 Κλειστών Γηπέδων, µε κάλυψη 24 στρεµµάτων. Πρόκειται για τα Γήπεδα που θα φιλοξενήσουν αντίστοιχα τους προκριµατικούς του Χάντµπολ και του Βόλεϊµπολ, αθλήµατα των οποίων οι τελικοί θα διεξαχθούν στο γειτονικό Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Μετά τους αγώνες, προτείνεται η απόδοση των εγκαταστάσεων µόνο για αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Για τον υπόλοιπο χώρο του Ιππόδροµου, που υπερβαίνει τα 2/3 της συνολικής έκτασης, προτείνεται να καλυφθεί από υψηλό πράσινο και η διερεύνηση της δυνατότητας ήπιας επανάχρησης ορισµένων χαρακτηριστικών ιστορικών κτιρίων του. Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας - Γήπεδο Καραϊσκάκη Το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας προβλέπεται να φιλοξενήσει τους τελικούς Χάντµπολ και Βόλεϊµπολ και τους προκριµατικούς του Μπάσκετµπολ. Το δε Γήπεδο Καραϊσκάκη, που καταλαµβάνει έκταση 55 στρεµµάτων, είναι σήµερα έντονα υποβαθµισµένο. Σύµφωνα µε το Φάκελο, πρόκειται να παραλάβει το άθληµα του Χόκεϊ. Το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας ήδη λειτουργεί από µια δεκαετία ως µητροπολιτικής εµβέλειας αθλητικός πόλος. Εκτιµάται ότι αυτή η λειτουργία του πρέπει να προστατευθεί και να ενισχυθεί στους γειτονικούς αδόµητους χώρους προς την Πειραιώς. Εναλλακτική πρόταση: ιατήρηση των αθλητικών εγκαταστάσεων που προγραµµατίζονται στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και στο Γήπεδο Καραϊσκάκη και επέκταση του δευτέρου µε τις εγκαταστάσεις του Σόφτµπολ. Από την ερευνητική οµάδα προτείνεται η ενίσχυση του αθλητικού συγκροτήµατος στο Καραϊσκάκη, µε την εγκατάσταση του αθλήµατος του Σόφτµπολ στην περιοχή Σούδα, µεταξύ του Γηπέδου και της Οδού Πειραιώς (βλ. περιγραφή της πρότασης στο 3.4. Ιστορικός Άξονας Οδού Πειραιώς). 16
Σε αυτή τη λογική, εκτιµάται ότι οι εµπορικές - εκθεσιακές χρήσεις που τα τελευταία χρόνια καταλαµβάνουν τους ελεύθερους χώρους του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας οφείλουν να µετακινηθούν σε άλλες θέσεις (π.χ. στο προτεινόµενο από την οµάδα έρευνας Συνεδριακό και Εκθεσιακό Κέντρο ραπετσώνας), µε στόχο την αποφόρτιση του Φαλήρου. 3.2. ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΜΕΤΩΠΟ ΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Η διαµορφωµένη πολεοδοµική κατάσταση δυτικά του Πειραιά έχει δηµιουργήσει ένα απροσπέλαστο φράγµα µήκους 39 χλµ λιµενικών, ναυπηγοεπισκευαστικών, στρατιωτικών και βιοµηχανικών εγκαταστάσεων. Το φράγµα αυτό αρχίζει από τη νότια πλευρά της εισόδου του επιβατικού λιµανιού, συνεχίζει µε τις εκτάσεις του Ο.Λ.Π., των Λιπασµάτων ραπετσώνας, της Α.Γ.Ε.Τ., των πετρελαιοειδών, της.ε.η. στο Κερατσίνι, τη Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης Περάµατος, του Ναυστάθµου στην ακτή Παλάσκα, των ιυλιστηρίων Ασπροπύργου, της Χαλυβουργικής, των Σχολών Πλοιάρχων και Λ.Ο.Κ. Ασπροπύργου, και φθάνει µέχρι τα Ναυπηγεία Ελευσίνας. Σε όλο αυτό το µήκος των ακτών οι µοναδικές έξοδοι της πόλης στη θάλασσα είναι ορισµένοι διάδροµοι ελάχιστου πλάτους, στους όρµους Ηρακλέους και Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι, στην ακραία δυτική άκρη του Περάµατος και στο λιµάνι Ελευσίνας. Με αυτό το συµπαγές µέτωπο, βιοµηχανικών, λιµενικών και στρατιωτικών εγκαταστάσεων, οι δυτικοί παράκτιοι δήµοι της Αττικής, µε πληθυσµό που υπερβαίνει τους 500.000 κατοίκους, έχουν χάσει την επαφή µε τις ακτές. Λιπάσµατα ραπετσώνας - Όρµος Παλαιών Σφαγείων Στα πλαίσια της αποφόρτισης του θαλάσσιου µετώπου του Φαλήρου και της ενίσχυσης της υποβαθµισµένης δυτικής ακτής του Πειραιά, προτείνεται η χωροθέτηση τριών Κλειστών Αθλητικών Κέντρων στα Λιπάσµατα ραπετσώνας στην περιοχή του Όρµου Παλαιών Σφαγείων. Πρόκειται για τους χώρους του ιστορικού βιοµηχανικού συγκροτήµατος των Λιπασµάτων που ακολουθεί φθίνουσα λειτουργία και σήµερα βρίσκεται υπό την συνδιαχείριση του ήµου ραπετσώνας, της ιαδηµοτικής ΑΝ ΗΠ και της «Κτηµατικής Τουριστικής» ΑΕ., θυγατρικής της Εθνικής Τράπεζας. Η συνολική έκταση ανέρχεται στα 625 στρέµµατα και εντάσσεται στον ευρύτερο σχεδιασµό ανάπλασης της λιµενοβιοµηχανικής ζώνης του Πειραιά. Ειδικά για τα Λιπάσµατα έχει προταθεί ήδη, από την «Κτηµατική Τουριστική» Α.Ε., η µετατροπή τους σε Ναυτιλιακό Κέντρο Πειραιά. Εναλλακτική πρόταση: Κατασκευή τριών Κλειστών Γηπέδων για την ενότητα των αγωνισµάτων της Πάλης - Τζούντο, της Ξιφασκίας - Τάεκβοντο και της Πυγµαχίας (Σχέδιο 5). 17
Στην βόρεια πλευρά του συγκροτήµατος, στον µυχό του Όρµου Παλαιών Σφαγείων και σε οικόπεδο 80 στρεµµάτων που είχε παραχωρηθεί από την Εταιρεία Μποδοσάκη στον ήµο ραπετσώνας, προτείνεται η δηµιουργία τριών Κλειστών Γηπέδων, µε έκταση περίπου 12 στρεµµάτων το καθένα, όπως προβλέπεται στο Φάκελο Υποψηφιότητας. Τα Γήπεδα αυτά θα δεχθούν την ενότητα των αγωνισµάτων Πάλης - Τζούντο, Ταεκβοντό - Ξιφασκίας και Πυγµαχίας. Μετά τους Αγώνες, το ένα κέντρο από τα τρία προτείνεται να αποδοθεί στους δήµους Πειραιά, Κερατσινίου και ραπετσώνας για αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Τα άλλα δύο µπορούν να αποτελέσουν τον πρώτο πυρήνα ενός µελλοντικού Εκθεσιακού - Συνεδριακού και Εκθεσιακού Κέντρου, επιπέδου πόλης. Η πρόταση αυτή συνδυάζεται µε την ήδη κατατεθειµένη µελέτη της «Κτηµατικής Τουριστικής» ΑΕ. 10 Όµως, προϋπόθεση αυτής της χωροθέτησης είναι η πολεοδοµική διαµόρφωση των ελεύθερων χώρων, έτσι ώστε να αποκατασταθεί η απρόσκοπτη πρόσβαση στο θαλάσσιο µέτωπο, καθώς και η υπογειοποίηση του άξονα ταχείας κυκλοφορίας Πειραιώς - Κερατσινίου - Σχιστού. Η εξυπηρέτηση του παραπάνω Κέντρου προτείνεται να γίνει, είτε µε την προέκταση του προαστειακού τραίνου που διέρχεται από τον σταθµό Αγ. ιονυσίου, είτε µε την κατασκευή γραµµής τραµ µέσω της οδού Κανελλοπούλου στη ραπετσώνα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ιδιαίτερη σηµασία στο σχεδιασµό έχει η προσπάθεια να συνυπάρξουν αρµονικά οι αθλητικές εγκαταστάσεις µε τα παλαιά βιοµηχανικά συγκροτήµατα της περιοχής. Πιστεύουµε, ότι οι παραπάνω αθλητικές εγκαταστάσεις µε την προοπτική της απόδοσής τους και σε άλλες χρήσεις µετά τους Αγώνες, εντάσσονται στο γενικότερο σχέδιο ανάπλασης των βιοµηχανικών εγκαταστάσεων που αφορά στη διαµόρφωση από τον ΟΛΠ των ιστορικών εξαµενών Βασιλειάδη σε µουσειακό πυρήνα και στην επανάχρηση των συγκροτηµάτων Λιπασµάτων, Σφαγείων και ΑΓΕΤ. Ας σηµειωθεί επίσης ότι για την προγραµµατισµένη ανάπλαση της «ΝΑΦΘΑ» και των ιστορικών βιοµηχανικών µονάδων ΑΗΣ Αγ. Γεωργίου, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη αρχιτεκτονικός διαγωνισµός. 3.3. ΘΑΛΛΑΣΙΟ ΜΕΤΩΠΟ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ Η χερσόνησος και η ακτή του Αγίου Κοσµά είναι από τα λίγα σηµεία του θαλασσίου µετώπου που µέχρι σήµερα έχουν διατηρήσει σε µεγάλο βαθµό τα ήπια χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου, παρά την ασφυκτική πίεση από τη λειτουργία 10 Σύµφωνα µε πληροφορίες (Καθηµερινή 15-1-98), Οµάδα Εργασίας του ΥΠΕΘΟ που εξέτασε εναλλακτικές προτάσεις χωροθέτησης για το Συνεδριακό και Εκθεσιακό Κέντρο Αθηνών, µεταξύ των 7 δηµοσίων εκτάσεων που επέλεξε, η περίπτωση των Λιπασµάτων στο Κερατσίνι έρχεται πρώτη. 18
του Αεροδροµίου και τις προβληµατικές χρήσεις των παραθαλάσσιων κέντρων αναψυχής. Στον Άγιο Κοσµά και λίγο νοτιότερα, στη χερσόνησο ΠΙΚΠΑ της Βούλας, έχουν επιβιώσει νησίδες µε υψηλής οικολογικής ποιότητας. Επίσης, σηµειώνεται η ύπαρξη αρχαιολογικών ευρηµάτων σε διάφορα σηµεία της περιοχής. Στο Αθλητικό Κέντρο του Αγ. Κοσµά, σε ακτογραµµή µήκους 3,5 χλµ., και σε επιφάνεια 1.000 στρεµµάτων, προγραµµατίζονται εγκαταστάσεις για το αγώνισµα της Ιστιοδροµίας. Επίσης, προγραµµατίζεται η βελτίωση των υφιστάµενων αθλητικών εγκαταστάσεων προκειµένου να διεξαχθούν εκεί τα αγωνίσµατα του Τρίαθλου (Κολύµβηση 1.500 µ., ρόµος 10.000 µ., Ποδηλασία 40.000 µ.). Για τη κολύµβηση θα διαµορφωθεί στο θαλάσσιο χώρο µια πολυγωνική επιφάνεια περιµέτρου 750 µέτρων για 2 γύρους, για την ποδηλασία θα διαµορφωθεί γύρος των 8 χλµ. (5 γύροι), ενώ για το δρόµο γύρος των 2,5 χλµ. (4 γύροι). Η προπόνηση θα διεξάγεται στην πισίνα και το στίβο του Αγ. Κοσµά που ήδη υπάρχουν. Για τις ανάγκες των αγώνων θα τοποθετηθούν προσωρινές ελαφρές κατασκευές (τέντες, κιόσκια, κερκίδες). Εναλλακτική πρόταση: Αποφόρτιση των αθλητικών εγκαταστάσεων του Αθλητικού Κέντρου Αγίου Κοσµά και αποτροπή δηµιουργίας νέας µαρίνας. Ο προβληµατισµός της Οµάδας Έρευνας σχετικά µε τις προγραµµατιζόµενες εγκαταστάσεις στην περιοχή του Αγίου Κοσµά σχετίζεται µε τις επιπλέον κρηπιδώσεις που προγραµµατίζονται και τη δηµιουργία µεγάλης µαρίνας, που προβλέπεται να δηµιουργηθεί µετά τους Αγώνες. Πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η ήδη αρνητική ελληνική εµπειρία, από την κατασκευή λιµενικών εγκαταστάσεων για σκάφη αναψυχής, οι οποίες συνήθως έχουν τεράστια µεγέθη και χρήση πολύ βαρέων υλικών για κρηπιδώσεις. Πιστεύουµε ότι τέτοια χαρακτηριστικά θα έχει και η προτεινόµενη από το Φάκελο µαρίνα Αγίου Κοσµά. Θεωρούµε ότι οι απαιτούµενες για τους Αγώνες εγκαταστάσεις πρέπει να διευθετηθούν µε υλικά και κατασκευές φιλικές προς το ευαίσθητο περιβάλλον της παραλίας και να είναι αναστρέψιµες. Η εγκατάσταση µεγάλης µαρίνας στο χώρο του Αγίου Κοσµά θεωρείται, όπως έχει ήδη διατυπωθεί σε σχετική έρευνα του ΕΜΠ 11, καταστρεπτική για το Σαρωνικό που υποβαθµίζει για τον γενικότερο χαρακτήρα του θαλασσίου µετώπου της Πρωτεύουσας. 3.4. ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ Ο ΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Οι µονολειτουργικές χρήσεις και οι µεγακατασκευές για τον αθλητισµό έχει αποδειχθεί ότι δηµιουργούν, εν τέλει, χώρους µη φιλικούς στη λειτουργία της πόλης. Η υπερσυγκέντρωση τους σε ζώνες που αποδίδονται µόνο σε αυτές τις αθλητικές 11 Ερευνητικό Πρόγραµµα ΕΜΠ µε τίτλο «ιερεύνηση Μεθόδου ιαχείρισης Προστασίας και Ανάδειξης Παράκτιων Μητροπολιτικών Περιοχών µε Εντατική Χρήση», Αθήνα 1994. Βλ. επίσης σχετικό π.δ. που είναι υπό δηµοσίευση 19
χρήσεις, και ιδιαίτερα για τα σηµερινά απαιτούµενα µεγέθη της Ολυµπιάδας, επιδεινώνει ακόµη περισσότερο το πρόβληµα. Έτσι, η Αθήνα κινδυνεύει να βρεθεί µε τρία τεραστίων διαστάσεων αθλητικά κέντρα: στην Καλογρέζα, στο Φάληρο και στην Πάρνηθα, που µετατρέπονται σε «no man s land» στις ώρες της µη λειτουργίας τους. Οι τρεις περιοχές αποκόπτονται εντελώς από την κυρίως πόλη και επικοινωνούν µεταξύ τους µε σχεδόν αυτόνοµες λεωφόρους ταχείας κυκλοφορίας. Ένα σύστηµα των ολυµπιακών εγκαταστάσεων στο Λεκανοπέδιο που θα διατάσσεται οµαλά στην πόλη και θα συνδέεται µε αυτήν, που θα επιτρέπει τη σύνδεση των χώρων του µε τα πολεοδοµικά κέντρα και το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας, πιστεύουµε ότι θα λειτουργήσει πιο φιλικά προς το πολεοδοµικό συγκρότηµα, θα είναι πιο ελκυστικό για τους επισκέπτες της Ολυµπιάδας και θα είναι πιο βιώσιµο την «επόµενη ηµέρα». Σε αυτή την κατεύθυνση, αντιπροτείνεται η ενίσχυση των υφισταµένων αθλητικών χώρων που ήδη υπάρχουν στα δύο άκρα του ιστορικού άξονα της Οδού Πειραιώς, στις περιοχές Ρούφ και Σούδας-Καραϊσκάκη αντίστοιχα. Οι νέες ολυµπιακές εγκαταστάσεις προτείνεται να χωροθετηθούν σε κενά της παλαιάς βιοµηχανικής ζώνης και των στρατοπέδων. Παράλληλα, επιτυγχάνεται η καλύτερη και ταυτόχρονα ήπια επικοινωνία των εγκαταστάσεων µε τα κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά, µε εξυπηρέτηση από τον Προαστειακό Σιδηρόδροµο. Πρόκειται για ένα δύσκολο αλλά ενδιαφέρον εγχείρηµα, µε στόχο την συνύπαρξη των αθλητικών εγκαταστάσεων µε τις υπό ανάπλαση ιστορικές βιοµηχανικές της Οδού Πειραιώς, καθώς και την ενίσχυση της προγραµµατισµένης αναβάθµισης της φυσιογνωµίας του ιστορικού αυτού άξονα. Ρουφ - Αθλητικό Κέντρο ήµου Αθηναίων Πρόταση: Ενίσχυση του υφιστάµενου αθλητικού κέντρου στην περιοχή Ρουφ - ήµος Αθηναίων (Σχέδιο 6). Σε χώρους έκτασης περίπου 86 στρεµµάτων, που σήµερα καταλαµβάνονται από το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας (στρατόπεδο επίατρου Αποστολίδη), από το ΥΠΕΧΩ Ε (ΚΕ Ε) και το ήµο Αθηναίων (γήπεδο ποδοσφαίρου και άλλων αθληµάτων του Οργανισµού Νεολαίας και Άθλησης και σε επαφή µε το Σεράφειο Κολυµβητήριο), προτείνεται η χωροθέτηση των εγκαταστάσεων που απαιτούνται για τη διεξαγωγή του αθλήµατος του Πινγκ-Πονγκ. Το άθληµα αυτό σύµφωνα µε το Φάκελο προορίζεται να φιλοξενηθεί σε νέο αθλητικό κέντρο έκτασης 29 στρεµµάτων στο Άλσος Βεϊκου της περιοχής Γαλατσίου. Η ενίσχυση του σηµερινού υποβαθµισµένου αθλητικού πόλου στο Ρουφ, µε τη δηµιουργία ενός ισχυρού αθλητικού κέντρου µε δυνατότητες για πολλαπλές 20
µεταολυµπιακές χρήσεις, βοηθά µε πολλούς τρόπους τους στόχους της αναβάθµισης των γύρω περιοχών. Στο χώρο σώζονται µία σειρά αξιόλογα ιστορικά κτίρια που δεν εµποδίζουν τη δηµιουργία του αθλητικού κέντρου. Προτείνεται η ανάδειξη και ένταξή τους στους βοηθητικούς χώρους του αθλητικού συγκροτήµατος. Πρόκειται για µία πτέρυγα ισόγειων στρατιωτικών κτισµάτων, το νεοκλασικό διώροφο ιοικητήριο του Στρατοπέδου και το µικρό Σιδηροδροµικό Σταθµό του Ρούφ, που βρίσκονται στην νότια πλευρά του χώρου. Περιοχή Σούδας - Γήπεδο Καραϊσκάκη Πρόταση: Ενίσχυση και επέκταση του αθλητικού κέντρου στην περιοχή Σούδας- Καραϊσκάκη (Σχέδιο 7). Στο Γήπεδο Καραϊσκάκη προβλέπονται εκτεταµένα έργα αναβάθµισης ώστε να διεξαχθεί εκεί το άθληµα του Χόκεϊ. Πέρα από το άθληµα του Χόκεϊ, προτείνεται η ενίσχυση του εκεί υφιστάµενου αθλητικού πόλου µέσω της αξιοποίησης παρακείµενων αδόµητων οικοπέδων για ανοικτές αθλητικές εγκαταστάσεις. Συγκεκριµένα, προτείνεται η δηµιουργία των απαιτούµενων εγκαταστάσεων για το Σόφτµπολ. Οι εγκαταστάσεις περιλαµβάνουν δύο Ανοιχτά Γήπεδα, µε συνολική έκταση περίπου 24 στρεµµάτων και χωρητικότητα 10.000 θεατών. Προτείνεται να κατασκευαστούν στα αδόµητα οικόπεδα πίσω από το Γήπεδο Καραϊσκάκη, προς την Οδό Πειραιώς, που έχουν έκταση περίπου 40 στρεµµάτων. Οι ελεύθεροι αυτοί χώροι ανήκουν σήµερα στο ήµο Πειραιά, την Επιτροπή Ολυµπιακών Αγώνων, την ΕΥ ΑΠ και τη ΕΗ. Οι χώροι αυτοί βρίσκονται στην πίσω πλευρά ενός από τα σηµαντικότερα ιστορικά µέτωπα της Οδού Πειραιώς, που περιλαµβάνει εξαιρετικά βιοµηχανικά µνηµεία όπως η ΗΒΗ, η ΧΡΩΠΕΙ, οι Αποθήκες Χαράκογλου, ενταγµένα ήδη στην προοπτική ανάπλασης του άξονα από το ΥΠΕΧΩ Ε. Λίγο βορειότερα, υλοποιούνται ήδη ή προγραµµατίζονται οι αναπλάσεις στη ΣΑΝΙΤΑΣ, τον ΑΗΣ Νέου Φαλήρου κ.α. Εκτιµάται ότι η προτεινόµενη χωροθέτηση θα προστατεύσει την περιοχή από τις τάσεις για υψηλή δόµηση στους παραπάνω αδέσµευτους χώρους και θα συµβάλει στην εν εξελίξει ανάπλαση. 3.5. ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΕΝΤΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ Σελεπίτσαρι Νίκαιας 21
Στην Περιοχή Σελεπίτσαρι της Νίκαιας-Κερατσινίου, χωροθετείται από το Φάκελο το Κέντρο της Άρσης Βαρών. Πρόκειται για ένα αθλητικό κέντρο χωρητικότητας 5.000 θεατών που καταλαµβάνει έκταση 27 στρεµµάτων. Η πρόταση του Φακέλου τοποθετεί την νέα αυτή εγκατάσταση στο κέντρο του συγκροτήµατος των λόφων, στην όψη του Κατράκειου Θεάτρου. Οι λόφοι Σελεπίτσαρι καταλαµβάνουν έκταση 545 στρεµµάτων. Είναι ο µεγαλύτερος ενιαίος ελεύθερος χώρος εντός του αστικού ιστού στο υτικό Λεκανοπέδιο. Στο µεγαλύτερο τµήµα των λόφων λειτουργούσαν από τις αρχές του αιώνα λατοµεία αδρανών. Μετά τη διακοπή των λατοµείων, το ήµισυ περίπου της επιφάνειας των λόφων διατηρούσε τα χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου. Σήµερα, είναι διαµορφωµένα ένα άλσος πυκνών κωνοφόρων 110 στρεµµάτων, αθλητικές εγκαταστάσεις 220 στρεµµάτων, το Κατράκειο Θέατρο που καταλαµβάνει σε χώρο 7 στρεµµάτων, σχολικά κτίρια σε χώρο 22 στρεµµάτων, παιδικές χαρές, καθώς και υπαίθριες διαµορφώσεις. Από το 1993 προβλέπεται και κατασκευάζεται Υπερτοπικός Πόλος Αναψυχής, Αθλητισµού και Πολιτιστικών Λειτουργιών 12. Το Κατράκειο, µαζί µε το Θέατρο Πέτρας βορειότερα, είναι τα δύο µεγάλα υπαίθρια θέατρα της υτικής Αθήνας. Έχουν ήδη δηµιουργήσει µία επιτυχηµένη παράδοση θερινών πολιτιστικών εκδηλώσεων υπερτοπικού χαρακτήρα. Η µοναδικότητα του υπαίθριου θεάτρου έγκειται στην πανοραµική του θέση και στην ένταξη του κοίλου του στο εσωτερικό των κρατήρων των παλαιών λατοµείων. Η κατασκευή του τριπλάσιου σε διαστάσεις νέου κτιριακού όγκου στην πλατεία της εισόδου του θεάτρου θεωρείται ιδιαίτερα ατυχής. Αφενός διακόπτει τον ορίζοντα του θεάτρου και των υπολοίπων χώρων αναψυχής και, αφετέρου, διαλύει την ενότητα των λόφων αφού παρεµβάλλεται στο κέντρο τους µεταξύ του βορείου και νοτίου συγκροτήµατος. Με αυτή τη χωροθέτηση ανατρέπεται ολοκληρωτικά η προγραµµατισµένη ήπια διαµόρφωση των λόφων στην προοπτική της ένταξής τους στο σύστηµα των µητροπολιτικών πάρκων της Αθήνας. Ο σχετικός σχεδιασµός προέβλεπε απελευθέρωση της προοπτικής του θεάτρου από όλες τις ασύµβατες χρήσεις, ενοποίηση της εισόδου του µε τους χώρους πρασίνου και µετακίνηση των αθλητικών εγκαταστάσεων στο βορειοανατολικό τµήµα των λόφων. Πρόταση: Προστασία του Υπερτοπικού Πόλου Αναψυχής, Αθλητισµού και Πολιτιστικών λειτουργιών από την κακή χωροθέτηση του Κέντρου Άρσης Βαρών (Σχέδιο 8). 12 Γενικό Σχέδιο Ρύθµισης Υπερτοπικού Πόλου Αναψυχής, Αθλητισµού και Πολιτιστικών Λειτουργιών στην Περιοχή Σελεπίτσαρι Νίκαιας-Κερατσινίου, Οργανισµός Αθήνας 1993. 22
Η πρόταση του Φακέλου για τη δηµιουργία του Κέντρου της Άρσης Βαρών στο Σελεπίτσαρι µπορεί να γίνει αποδεκτή µόνο υπό την αυστηρή προϋπόθεση να µη θιγούν οι χώροι του Κατράκειου Θεάτρου και των υπαίθριων διαµορφώσεών του, το παλιό νταµάρι στα Ν του θεάτρου και το διαµορφωµένο Άλσος στα ΒΑ του θεάτρου. Η µόνη εναλλακτική χωροθέτηση που πληροί αυτούς τους όρους συνίσταται στην κατασκευή του Κέντρου στα ΒΑ του συγκροτήµατος, σε σηµείο όπου υπάρχει βύθιση του εδάφους. Η κατασκευή του µεγάλου όγκου του Κέντρου µε κάλυψη 27 στρεµµάτων σε αυτό το σηµείο είναι δυνατή. Το συγκεκριµένο οικόπεδο είναι σήµερα καταπατηµένο και χρησιµοποιείται για υποδοχή οικοδοµικών υλικών. Η συγκεκριµένη χωροθέτηση δεν προσβάλλει το τοπίο, ακριβώς λόγω της βύθισης του εδάφους, και δεν απειλεί τη θέα του Κατράκειου και των υπαίθριων διαµορφωµένων χώρων που το συνοδεύουν προς την Αθήνα. Σε περίπτωση που δεν πληρούνται οι παραπάνω προϋποθέσεις προτείνεται η διερεύνηση της δηµιουργίας του Κέντρου, είτε στη περιοχή των Άνω Λιοσίων, όπου και το προγραµµατιζόµενο από τη Γενική Γραµµατεία Αθλητισµού - Κέντρο των Βαρέων Αθληµάτων. Άλσος Βεϊκου στο Γαλάτσι Στο Γαλάτσι, στο Άλσος Βεϊκου, προβλέπεται η κατασκευή του Κλειστού Αθλητικού Κέντρου Πινγκ-Πονγκ, σε έκταση 120 στρεµµάτων εκ των οποίων τα 29 στρέµµατα είναι οι κυρίως εγκαταστάσεις. Το Κέντρο αυτό, σύµφωνα µε το Φάκελο, προβλέπεται ότι θα περιλαµβάνει εκτός του αγωνιστικού χώρου, χώρους προπόνησης συνολικής έκτασης 2.000 τ.µ. και θέσεις για 6.000 θεατές. Πρόκειται για τµήµα αδόµητου µέχρι σήµερα χώρου στην περιοχή Τουρκοβουνίων, µε έκταση 1600 στρεµµάτων, εκ των οποίων τα 1300 έχουν κηρυχθεί αναδασωτέα. Η χωροθέτηση των εγκαταστάσεων προτείνεται στην περιοχή που δεν έχει κηρυχθεί ως αναδασωτέα, αλλά την οποία η Νοµαρχία Αθηνών έχει προτείνει για αναδάσωση από το 1994. Πρόταση: Προστασία του Άλσους Βεϊκου µε την αποµάκρυνση του προγραµµατιζόµενου αθλητικού κέντρου του Πινγκ - Πονγκ. Εκτιµάται ότι µε την κατασκευή των εγκαταστάσεων του νέου Κέντρου για το Πινγκ- Πονγκ περιορίζεται η ενότητα της αναδασωτέας έκτασης και υποβαθµίζεται η προοπτική της λειτουργίας του υπερτοπικής σηµασίας άλσους. Προτείνεται η µεταφορά του παραπάνω Κέντρου στο αθλητικό κέντρο Ρουφ - ήµου Αθηναίων (βλ. 3.3. Ιστορικός Άξονας Οδού Πειραιώς). Στρατιωτικές εγκαταστάσεις στους Άγιους Ανάργυρους 23
Πρόταση: Κατασκευή νέου αθλητικού κέντρου για τις αθλητικές εγκαταστάσεις του Μπέηζµπολ (Σχέδιο 9) Προτείνεται η µετατόπιση των 2 Ανοιχτών Γηπέδων για το µπέιζµπολ, συνολικής έκτασης 58 στρεµµάτων, που προβλέπονται από το Φάκελο Υποψηφιότητας στο χώρο των επιχωµατώσεων του Φαληρικού Όρµου, στην περιοχή Αγίων Αναργύρων στο χώρο του σηµερινού στρατοπέδου, που έχει συνολική έκταση 219 στρέµµατα. Πέρα από το κέρδος της αποφόρτισης του Φαληρικού Όρµου, η χωροθέτηση ενός µεγάλου αθλητικού πόλου στους Αγίους Ανάργυρους είναι συµβατή µε το στόχο της αποκέντρωσης των µεγάλων επενδύσεων που συνιστούν έργα κλίµακας Ολυµπιάδας σε πιο υποβαθµισµένες περιοχές. Οι περιοχές αυτές θα αξιοποιήσουν τους χώρους σύµφωνα µε τις αυξηµένες τοπικές ανάγκες, αναβαθµίζοντας την καθηµερινή ζωή των κατοίκων τους. Η χωροθέτηση αυτή έχει το επιπλέον πλεονέκτηµα ότι εξασφαλίζει καλή σύνδεση των εγκαταστάσεων µέσω του Προαστειακού Σιδηροδρόµου. 24
3.6. ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ - ΕΥΑΙΣΘΗΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Στις παρυφές του Εθνικού ρυµού της Πάρνηθας, µε τη δηµιουργία του Ολυµπιακού Χωριού και του Κέντρων Ιππασίας και Τοξοβολίας, καταλαµβάνονται σύµφωνα µε τα στοιχεία του Φακέλου 1.239 στρέµµατα αδόµητων εκτάσεων. Πρόκειται για ενιαίες εκτάσεις εκτός του αστικού ιστού, µεγάλο τµήµα των οποίων είναι δασικές και στις οποίες κυριαρχεί η χαµηλή άγρια αττική βλάστηση. Οι εκτάσεις αυτές αποτελούν την άµεση περιφέρεια του Εθνικού ρυµού της Πάρνηθας. Αναλυτικά, από τα 1.239 στρέµµατα, το Ολυµπιακό Χωριό καταλαµβάνει στην περιοχή Θρακοµακεδόνων έκταση 830 στρεµµάτων, και στην περιοχή Τατοΐου το Ιππικό Κέντρο και το Κέντρο Τοξοβολίας καταλαµβάνουν 238 και 171 στρέµµατα αντίστοιχα. Στον Κόλπο Μαραθώνα, και σε επαφή µε τη βόρεια πλευρά του άσους Σχοινιά, δηµιουργείται το Κωπηλατοδρόµιο. Με την κατασκευή του καταλαµβάνεται έκταση 2.550 στρεµµάτων στον χώρο του πρώην αεροδροµίου. Εξ αυτών, τα 545 στρέµµατα είναι οι δεξαµενές του κυρίως αγωνιστικού χώρου. Τατόι Στο Τατόι προβλέπεται η δηµιουργία εγκαταστάσεων προκειµένου να διεξαχθούν εκεί η Ιππασία και η Τοξοβολία. Οι χώροι που χωροθετούνται τα αντίστοιχα γήπεδα είναι, το πρώτο στο χώρο του σηµερινού ιππικού οµίλου περίπου, και το δεύτερο στα ΒΑ του πρώτου. Για την Τοξοβολία προβλέπεται αγωνιστικός χώρος 170x150 µ., µε 5.500 θεατές και χώρος προπόνησης - προθέρµανσης 90x50 µ. Για την Ιππασία προβλέπεται χώρος συνολικής έκτασης 1.500 στρ. αναδασωµένη κατά 50%, που θα περιλαµβάνει αγωνιστικό χώρο διαστάσεων 60x100 µ. και θέσεις για 30.000 θεατές. Επίσης, προβλέπεται η κατασκευή 24 χώρων προπόνησης, ένας εκ των οποίων θα είναι κλειστός (60x90 µ.), διαφόρων ειδών από άποψη διαµόρφωσης εδάφους. Πρόταση: Ελαχιστοποίηση των προγραµµατιζόµενων αθλητικών εγκαταστάσεων της Τοξοβολίας και της Ιππασίας για την προστασία των παρυφών του Εθνικού ρυµού Πάρνηθας. Η οµάδας έρευνας προτείνει την περαιτέρω διερεύνηση του θέµατος στην κατεύθυνση της αναζήτησης εναλλακτικών χωροθετήσεων. Σχοινιάς Στις παρυφές του υγροβιότοπου στο Σχοινιά, χωροθετείται από το Φάκελο Υποψηφιότητας το Αθλητικό Κέντρο Κωπηλασίας. Πρόκειται για διαµορφώσεις σε µία έκταση 2.550 στρεµµάτων στη θέση του σηµερινού αεροδροµίου του Μαραθώνα 25
που περιλαµβάνουν κυρίως αγωνιστικό χώρο 2.250x162 µέτρα που µαζί µε τις βοηθητικές δεξαµενές νερού για προπονήσεις κλπ., έχουν συνολική έκταση 545 στρέµµατα. Η σπουδαιότητα της περιοχής είναι δεδοµένη τόσο περιβαλλοντικά όσο και αρχαιολογικά. Ο Σχοινιάς θεωρείται ο σηµαντικότερος παράκτιος βιότοπος της Αττικής. Περιλαµβάνει µια ποικιλία χαρακτηριστικών τα οποία είναι µοναδικά για την Αττική και σπάνια για τον ελλαδικό χώρο. Έχει ενταχθεί στον επιστηµονικό κατάλογο του προγράµµατος NATURA 2000, ενώ έχει περιληφθεί και στο κοινοτικό πρόγραµµα CORINE. Είναι επίσης χαρακτηρισµένος ως αρχαιολογικός χώρος (ΦΕΚ 518/16-11- 63, Υ.Α. 7342/15-11-63). Συγκεκριµένα, η περιοχή του δάσους και του έλους του Σχοινιά βρίσκεται κοντά στους δύο Τύµβους των Αθηναίων και των Πλαταιέων. Με βάση τη σπουδαιότητα της περιοχής έχει συνταχθεί από τον Οργανισµό Αθήνας σχέδιο Προεδρικού ιατάγµατος για την προστασία, διατήρηση, διαχείριση και αναβάθµιση της φύσης και του τοπίου. Από το 1996 βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραµµα προστασίας και αναβάθµισης της περιοχής. Το έργο αυτό για το οποίο έχει υπογραφεί η προγραµµατική σύµβαση τον Μάιο του 1997 µεταξύ ΥΠΕΧΩ Ε και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, χρηµατοδοτείται από το Β Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλοντος και προβλέπει : Εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης Βραυρώνας-Σχοινιά. Κατασκευή Κέντρου Πληροφόρησης επισκεπτών στην περιοχή Σχοινιά. ιάνοιξη µονοπατιών. Κατασκευή παρατηρητηρίων και εργασίες σήµανσης επιλεγµένων διαδροµών. Παρεµβάσεις προστασίας και αναβάθµισης του Φυσικού Περιβάλλοντος. ηµοσιότητα - Ευαισθητοποίηση - Ενηµέρωση. Για την περιοχή του Σχοινιά έχει παλαιότερα συνταχθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) που ανατέθηκε από τον Οργανισµό Αθήνας και τα πορίσµατα της οποίας ενσωµατώθηκαν στο προαναφερθέν πρόγραµµα. Βασικοί άξονες αυτής της µελέτης είναι η αποµάκρυνση των ασυµβίβαστων δραστηριοτήτων (π.χ. αεροδρόµιο, βάση του Πολεµικού Ναυτικού) και η αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, η διατήρηση και η ανάδειξη του σπάνιου οικοσυστήµατος. Το διαχειριστικό σχέδιο που προτείνεται έχει στόχο την ισόρροπη διαχρονική ανάπτυξη και ανάδειξη της περιοχής, χωρίς την αλλοίωση και µεταβολή των φυσικών χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων της και µεταξύ άλλων περιλαµβάνει : Εργασίες προστασίας, διατήρησης και αναβάθµισης του πευκοδάσους του Σχοινιά. Παρεµβάσεις προστασίας βελτίωσης και ανάδειξης του υγροτόπου µε επαναπληµµυρισµό του από τα νερά της Μακαρίας Πηγής, κλπ. 26