Ερευνητική Εργασία. Τίτλος: ΧΥΤΑ. Η ελληνική και διεθνής πρακτική.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ερευνητική Εργασία Τίτλος: ΧΥΤΑ. Η ελληνική και διεθνής πρακτική. Κουλούδης Ιορδάνης Α.Ε.Μ: 209 Βέροια, Ιούνιος 2012

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ερευνητική Εργασία ΤΙΤΛΟΣ: ΧΥΤΑ. Η ελληνική και διεθνής πρακτική. Ανάθεση θέματος : Καϊμάρης Δημήτριος Κουλούδης Ιορδάνης Α.Ε.Μ: 209 Βέροια, Ιούνιος 2012 2

Η ερευνητική εργασία με τίτλο «ΧΥΤΑ. Η ελληνική και διεθνής πρακτική.» πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια ολοκλήρωσης των προπτυχιακών σπουδών και η ευθύνη για το περιεχόμενο, τις απόψεις και τις πηγές είναι αποκλειστικά του συγγραφέα, φοιτητή του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ, Κουλούδη Ιορδάνη. 3

Περιεχόμενα Ευχαριστίες 5 Περίληψη.6 1.Εισαγωγή.7 2.1 Το έδαφος ως αποδέκτης στερεών αποβλήτων και η δημιουργία ΧΥΤΑ στην Ελλάδα..8 2.2 Μέθοδοι διαχείρισης των ΑΣΑ.11 2.3 Νομοθετικό πλαίσιο.14 2.4 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις ΧΥΤΑ 17 2.5 Κριτήρια επιλογής της θέσης του ΧΥΤΑ...18 3.Υφιστάμενη κατάσταση της διαχείρισης στην Ελλάδα και στην Ε.Ε 3.1 Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα.23 3.2 Ζητήματα του Ελλαδικού χώρου αναφορικά με τους ΧΥΤΑ 25 3.2.1 Γενικά Ζητήματα 25 3.2.2 Ζητήματα που αφορούν την λειτουργία των ΧΥΤΑ..27 3.2.3 Το «ζήτημα» των πολιτών.28 3.4 Παραδείγματα μελέτης υφιστάμενης κατάστασης ΧΥΤΑ στην Ελλάδα..31 3.5 Υφιστάμενη κατάσταση στην Ε.Ε..42 4. Συμπεράσματα Προτάσεις.44 Συντομογραφίες..45 Χρήσιμα links.45 Βιβλιογραφία.46 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α 4

Ευχαριστίες Θα ήθελα αρχικά να ευχαριστήσω τον κ. Καϊμάρη Δημήτριο για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα τόσο κρίσιμο και συνάμα ενδιαφέρον θέμα στην ερευνητική μου εργασία. Και ένα μεγάλο ευχαριστώ στα κοντινά μου άτομα και στην οικογένεια μου, που με στήριζαν όλα αυτά τα χρόνια της διάρκειας των σπουδών μου. 5

Περίληψη Η παρούσα εργασία αφορά στην καταγραφή των παραμέτρων που σχετίζονται με τους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Αναλύονται οι βασικές μέθοδοι διαχείρισης αστικών στερεών απορριμμάτων και το νομοθετικό πλαίσιο που τις διέπει. Η υγειονομική ταφή αποτελεί μια από αυτές και οι ΧΥΤΑ είναι ο τρόπος εφαρμογής της. Παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ΧΥΤΑ και δίνεται ιδιαίτερο βάρος στα κριτήρια αποκλεισμού που εφαρμόζονται στις υποψήφιες προς χωροθέτηση ΧΥΤΑ περιοχές. Η εργασία μελετά ακόμη την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία και παραδείγματα χωροθέτησης και λειτουργίας αυτού του είδους έργων στον ελλαδικό χώρο. Παράλληλα, εξετάζονται οι αντιδράσεις των πολιτών πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Abstract The present paper involves the recording of parameters associated with landfills. It analyzes the main methods of managing municipal solid waste and the legislative framework governing it. The landfill method is one of them and the Landfill is the way of application.. Presents the environmental impacts of landfills and focuses in the exclusion criteria applied to candidates for landfill siting areas. The paper also examines the Greek and European legislation and examples of sitting and operation of such projects in Greece. Furthermore, the reactions of citizens over the issue are examined. 6

1. Εισαγωγή Υγειονομική Ταφή είναι η μέθοδος της ελεγχόμενης και οργανωμένης διάθεσης των απορριμμάτων στο έδαφος και συγκεκριμένα στους Xώρους Yγειονομικής Tαφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Οι ΧΥΤΑ δεν θα πρέπει να συγχέονται με τις υπάρχουσες χωματερές όπου δεν υπάρχει κατάλληλη υποδομή και η απόρριψη των αποβλήτων είναι συχνά ανεξέλεγκτη. Στην εργασία αυτή αναλύονται ακόμη τα κριτήρια επιλογής της θέσης ενός ΧΥΤΑ, καθώς η εύρεση και οριοθέτηση χώρων για τη δημιουργία ΧΥΤΑ απαιτεί να λάβουν χώρα πολύπλοκες και παράλληλα χρονοβόρες διαδικασίες. Διαδικασίες κατά τις οποίες είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη πλήθος παραγόντων όπως γεωλογικοί, γεωγραφικοί, περιβαλλοντικοί, πολιτισμικοί, πολιτικοί κ.ά. Αναφορικά με την πραγματικότητα της Ελλάδας, η κατάσταση των χώρων ταφής αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο δείκτη για την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα των συστημάτων διαχείρισης στερεών απορριμμάτων στη χώρα μας, καθώς αποτελούν τα αποκλειστικά έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Αντίθετα, με την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, παρατηρείται πως στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) δεν ισχύει κάτι ανάλογο. Οι προτάσεις επικεντρώνονται έτσι στην ορθή λειτουργία των ΧΥΤΑ στην Ελλάδα, για το χρονικό διάστημα που θα αποτελούν τη βασική μέθοδο διάθεσης των αστικών απορριμμάτων. 7

2.1 Το έδαφος ως αποδέκτης στερεών αποβλήτων και η δημιουργία ΧΥΤΑ στην Ελλάδα Σύμφωνα με την επιταγή του άρθρου 24 του Συντάγματος για την προστασία του περιβάλλοντος, η ορθολογική διαχείριση των στερεών αποβλήτων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, που στη συγκεκριμένη περίπτωση αφορά την υγεία των πολιτών. Με την ετήσια ποσότητα των παραγόμενων αστικών αποβλήτων (απορριμμάτων) στην Ελλάδα να ανέρχεται, με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (Ε.Υ.Π), σε 475 kgr/άτομο το έτος 2010, ενώ τα έτη 2000 και 1995 ήταν 408kgr/άτομο και 302kgr/άτομο αντίστοιχα, παρατηρείται πως η διάθεση των απορριμμάτων αποτελεί ένα πρόβλημα που διογκώνεται με την πάροδο του χρόνου. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνουν και οι προβλέψεις του πίνακα 2.1 για την παραγωγή αστικών στερεών απορριμμάτων (ΑΣΑ) στην Ελλάδα. Προβλέψεις για παραγωγή ΑΣΑ (τόνοι / έτος) στην Ελλάδα 2015 2020 2025 2030 2035 6.600.000 7.100.000 6.700.000 8.100.000 9.000.000 Πίνακας 2.1. Προβλέψεις για παραγωγή ΑΣΑ (τόνοι / έτος) στην Ελλάδα Πηγή: Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) Η διάθεσή των ΑΣΑ μπορεί να γίνει σε χώρους (Γεωργιάδης, Θ., Καλλέργης, Γ., Φερεντίνος, Γ., 2004): - Ελεγχόμενης απόθεσης (έχουν στεγανοποιημένη βάση) - Ημιελεγχόμενης απόθεσης (απουσία στεγανοποιημένης βάσης) και -Ανεξέλεγκτους χώρους απόρριψης ή χωματερές ή Χώρους Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (Χ.Α.Δ.Α. με απουσία συστημάτων διαχείρισης στραγγισμάτων, βιοαερίου κ.λπ.). 8

Με τη διάθεση των στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα να γίνεται, ως τη δεκαετία του 1960, αποκλειστικά σε ανεξέλεγκτες χωματερές, χωρίς ιδιαίτερα μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας, δημιουργήθηκαν σημαντικά προβλήματα, στα οποία περιλαμβάνονται η ρύπανση των υπόγειων υδροφορέων, η εκδήλωση πυρκαγιών και η γενικότερη ποιοτική υποβάθμιση των περιοχών (Γεωργιάδης, Θ., Καλλέργης, Γ., Φερεντίνος, Γ., 2004). Για την κατανόηση των κινδύνων αναφέρεται το πρόσφατο παράδειγμα της αυτανάφλεξης της χωματερής στην περιοχή Ταγαράδων Θεσσαλονίκης τον Ιούλιο του 2006, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την εκπομπή διοξινών στο περιβάλλον, που ανιχνεύθηκαν στο έδαφος και τα ζώα σε απόσταση 3-5 km για χρονικό διάστημα 10-15 ημερών. Εικόνα 2.1. Άποψη Χ.Α.Δ.Α, URL -1 Εικόνα 2.2. Άποψη Χ.Α.Δ.Α, URL -1 9

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), περίπου 1100 Χ.Α.Δ.Α υπήρχαν στην Ελλάδα μέχρι την προηγούμενη δεκαετία, για τους οποίους καταδικάστηκε το 2005 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με ημερήσιο πρόστιμο της τάξης των 34.000. Οι πρώτοι ΧΥΤΑ δημιουργήθηκαν ως χώροι ειδικά επιλεγμένοι, διαμορφωμένοι και εξοπλισμένοι έτσι ώστε ο τρόπος λειτουργίας, διαχείρισης και παρακολούθησης να ικανοποιεί συγκεκριμένες προδιαγραφές (Christopoulos, 2005). Οι προδιαγραφές αυτές έχουν ως στόχους: Την προστασία τόσο των επιφανειακών υδάτων όσο και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα από τα στραγγίσματα των απορριμμάτων. Την προστασία του περιβάλλοντος από τα παραγόμενα βιοαέρια, των οποίων η οσμή είναι δυσάρεστη και υπάρχει ο κίνδυνος ανάφλεξης τους. Την αποφυγή της διασποράς των απορριμμάτων Την αποκατάσταση του χώρου μετά το πέρας της λειτουργίας Το ΕΣΔΑ στόχευε στην παύση λειτουργίας του συνόλου Χ.Α.Δ.Α και την κάλυψη του συνόλου του πληθυσμού με σύγχρονους ΧΥΤΑ μέχρι και τις 21/12/2008. Η συγκεκριμένη ημερομηνία αποτελούσε την καταληκτική προθεσμία της καταδικαστικής απόφασης που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το 2005, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Ο στόχος αυτός δεν επετεύχθη, καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, στα τέλη του έτους 2008 λειτουργούσαν περίπου 500 Χ.Α.Δ.Α. 10

2.2 Μέθοδοι διαχείρισης των ΑΣΑ Οι βασικές μέθοδοι διαχείρισης των ΑΣΑ (Bilitewski, Hardtle, Marek, 1997), των οποίων η σύσταση απεικονίζεται σχηματικά (Εικόνα 4.3), είναι οι κάτωθι: 1) Βιολογική επεξεργασία 2) Θερµική επεξεργασία 3) Υγειονοµική ταφή Εικόνα 2.2.1 Σχηματική απεικόνιση των απορριμμάτων, URL -2 2.2.1. Βιολογική επεξεργασία Η περίπτωση της βιολογικής επεξεργασίας των ΑΣΑ βασίζεται στο ότι το οργανικό ποσοστό τους είναι υψηλό (Εικόνα 4.3). Συγκεκριμένα, μετά από µια αερόβια βιολογική επεξεργασία (κοµποστοποίηση) παράγεται ένα προϊόν που ονομάζεται compost. Το προϊόν αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν εδαφοβελτιωτικό (λιπασµατοποίηση) ή ως υπόστρωµα για την καλλιέργεια φυτών, καθώς περιέχει θρεπτικά συστατικά (τα κυριότερα είναι Κ, P και ιχνοστοιχεία). Η 11

εφαρμογή της μεθόδου απαιτεί μικρή περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα, υψηλό ποσοστό ζυµώσιµων υλικών και υγρασίας. Η μέθοδος συνδυάζεται µε συστήματα μηχανικού διαχωρισμού για την ανάκτηση υλικών όπως γυαλί, πλαστικά, σίδηρος κ.λπ. Τα υπόλοιπα υλικά που απομένουν τεμαχίζονται και μετατρέπονται σε µια ομογενή μάζα. Με τη δυνατότητα διαχωρισμού των υλικών, η μέθοδος μπορεί να κριθεί ως φιλική προς το περιβάλλον, καθώς προωθούνται για ανακύκλωση υλικά όπως το χαρτί, το γυαλί και τα μέταλλα (Φάττα, 2005). Από την άλλη πλευρά, η μέθοδος της βιολογικής επεξεργασίας παρουσιάζει κάποια βασικά μειονεκτήματα. Μειονεκτήματα όπως είναι η πιθανή ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών, η περιεκτικότητα σε μικρά τεμάχια γυαλιού, πλαστικών κ.λπ., που επιβαρύνουν την εφαρμογή της. Επιπρόσθετα, ο μεγάλος απαιτούμενος χρόνος ωρίμανσης για τη μετατροπή των απορριμμάτων σε εδαφοβελτιωτικό, το υψηλό κόστος μεταφοράς του υλικού στις καλλιέργειες και η καχυποψία των αγροτών για την χρησιμότητα και καταλληλότητα του, οδηγούν στη μη ικανότητα εφαρμογής της μεθόδου σε ευρεία κλίμακα (Φάττα, 2005). 2.2.2 Θερμική επεξεργασία Κατά την θερμική επεξεργασία των ΑΣΑ, τα υλικά οδηγούνται σε κλιβάνους και καίγονται παρουσία οξυγόνου (καύση-αποτέφρωση), αφού πραγματοποιηθεί ανάκτηση των χρήσιμων υλικών. Κατά την εφαρμογή της μεθόδου παράγεται θερμική ή ηλεκτρική ενέργεια, με αποτέλεσμα τη μείωση του όγκου των απορριμμάτων από 65% ως 90%. Επίσης, θερμική επεξεργασία των ΑΣΑ μπορεί να πραγματοποιηθεί τόσο μέσω πυρόλυσης (pyrolysis), η οποία είναι ενδόθερμη και τα οργανικά υλικά αποσυντίθενται απουσία οξυγόνου όσο και μέσω αεριοποίησης (gasification), κατά την οποία μέσω ελεγχόμενης καύσης παράγεται καύσιμο αέριο (κυρίως CH4και Η2) (Φάττα, 2005). Το κυριότερα μειονεκτήματα της μεθόδου είναι οι αέριο ρύποι που εκπέμπονται (διοξίνες, φουράνια, CO, CO2, SO2, HCl, βαρέα μέταλλα, κ.ά.) και τα κατάλοιπα που παράγονται (10-30%), τα οποία απαιτούν υγειονομική ταφή. Ακόμη, 12

στα μειονεκτήματα της θερμικής επεξεργασίας περιλαμβάνονται το υψηλό κόστος εγκατάστασης, λειτουργίας και συντήρησης των μονάδων, καθώς απαιτούνται μονάδα αφαίρεσης του οργανικού κλάσματος, μονάδα βιοσταθεροποίησης του διαχωριζόμενου οργανικού κλάσματος, Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) και μονάδα διαχωρισμού και επεξεργασίας των τοξικών αερίων προϊόντων. Στην Ελλάδα, η μόνη περίπτωση λειτουργίας μονάδων ελεγχόμενης καύσης αφορά τα νοσοκομειακά απόβλητα, τα οποία καίγονται λόγω του μικροβιακού τους φορτίου (Φάττα, 2005). 2.2.3 Υγειονομική ταφή Η Υγειονομική ταφή των ΑΣΑ αποτελεί την πλέον ολοκληρωμένη, οικονομική, συμβατή με τον εθνικό σχεδιασμό και περιβαλλοντικά αποδεκτή μέθοδο διαχείρισης των απορριμμάτων (50% των παγκοσμίως παραγόμενων απορριμμάτων διατίθεται με αυτόν τον τρόπο) (Christopoulos, 2005). Η μέθοδος αυτή απαιτεί τη δημιουργία ειδικά διαμορφωμένων χώρων για την εφαρμογή της. Οι χώροι αυτοί είναι οι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) (Δημόπουλος, 2001). Η λειτουργικότητα των ΧΥΤΑ εξαρτάται από (Vasiloglou, 2004): - την ικανή έκταση για να καλύψει τις ανάγκες σε ορισμένο χρονικό διάστημα και την εύκολη πρόσβαση - τη μικρή απόσταση από τον τόπο παραγωγής και συλλογής των απορριμμάτων - την πρόσβαση σε δίκτυο ηλεκτρικού ρεύματος και υδρευτικό δίκτυο - την ύπαρξη υδροφόρων οριζόντων - την ύπαρξη σε μικρή απόσταση υλικού κατάλληλου για επικάλυψη - την καταλληλότητα της τοπογραφίας και την ευστάθεια των πρανών - τις καλές γεωτεχνικές ιδιότητες του χώρου - την τεκτονική κατάσταση της ευρύτερης περιοχής - τη σεισμικότητα - την πιθανότητα εκδήλωσης πλημμυρικών απορροών 13

Τα συγκεκριμένα βήματα που απαιτούνται για τη σωστή εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθόδου συνοψίζονται ως εξής (Κοντός, Χαλβαδάκης, Σουλακέλης, 2004): 1. Χωροθέτηση κατάλληλου χώρου 2. Καθημερινή συμπίεση και επικάλυψη των αποτιθέμενων απορριμμάτων 3. Έλεγχο και συλλογή του παραγόμενου στραγγίσματος 4. Απομάκρυνση του παραγόμενου βιοαέριου 5. Αποκατάσταση του χώρου μετά το τέλος των εργασιών απόθεσης (~25 έτη). 2.3 Νομοθετικό πλαίσιο Η Ελλάδα αποτελεί κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η νομοθεσία της πρέπει να εναρμονίζεται με τις κοινοτικές οδηγίες για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Η ελληνική νοµοθεσία που διέπει, λοιπόν, τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, καθώς και τα κριτήρια επιλογής θέσεων εγκατάστασης διαχείρισης αποβλήτων, καθορίζεται κυρίως από τις ΚΥΑ 69728/96, 113944/97 και 114218/97, οι οποίες αποτελούν τη βάση των προσπαθειών για τη δημιουργία ενός σύγχρονου νομοθετικού πλαισίου που θα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες επιταγές και αρχές των περιβαλλοντικών πολιτικών για τα απορρίμματα. 1. Οι ΚΥΑ 69728/96 και 113944/97 ορίζουν τις γενικές κατευθύνσεις της διαχείρισης των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο. Ειδικότερα: α) θέτουν το γενικό πλαίσιο και τους διαχρονικούς στόχους για τη μελέτη και τον καθορισμό των μεθόδων διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, β) θεσπίζουν τους όρους καταλληλότητας και τα κριτήρια συγκριτικής αξιολόγησης και επιλογής των χώρων διάθεσης και αξιοποίησης των στερεών απορριμμάτων (π.χ. να μην προκαλείται αλλοίωση του τοπίου, να μην δημιουργούνται κίνδυνοι στο νερό, το έδαφος και τον αέρα, κ.α.), γ) καθιερώνουν τις διαδικασίες και τους όρους του σχεδιασμού διαχείρισης των στερεών απορριμμάτων (καθορισμός αρμόδιων φορέων διαχείρισης, επιλογή 14

μεθόδου διαχείρισης, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες, γεωλογικά, χωροταξικά, κλιματολογικά στοιχεία, κ.ά.). 2. Η ΚΥΑ 114218/97 θεσπίστηκε για να διαμορφώσει τις τεχνικές προδιαγραφές στις απαιτήσεις των ΚΥΑ 69728/96 και 113944/97, ορίζοντας: τους χώρους διάθεσης (έργα διαχείρισης ομβρίων, συστήματα μόνωσης πυθμένα, διαχείριση στραγγισμάτων και βιοαερίου, κ.λπ.), τον εξοπλισμό προσωρινής αποθήκευσης και συλλογής απορριμμάτων (τυποποίηση κάδων, συχνότητα πλύσης κάδων, συχνότητα δρομολογίων, κ.λπ.) και τις μονάδες ανάκτησης ή κομποστοποίησης (εξοπλισμός, διαδικασίες). Ακόμη, η συγκεκριμένη ΚΥΑ αναλύει τα κυριότερα σημεία των προγραμμάτων ανακύκλωσης όπως για παράδειγμα είναι το σύστημα συλλογής και οι δραστηριότητες για την ευαισθητοποίηση των πολιτών. 3. ΚΥΑ 50910/2727 (ΦΕΚ 1909/22-12-2003) «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός ιαχείρισης». Περιλαμβάνει τις κατηγορίες αποβλήτων και τις τεχνικές προδιαγραφές σύνταξης των περιφερειακών σχεδίων διαχείρισης στερεών αποβλήτων. 4. ΚΥΑ 29407/3508/2002 (ΦΕΚ 1572Β/16-12-2002) «Μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή αποβλήτων». 5. ΚΥΑ 114218/97 (ΦΕΚ 1016 Β/17-11-97) «Κατάρτιση πλαισίου προδιαγραφών και γενικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων». Περιλαμβάνει το πλαίσιο τεχνικών προδιαγραφών διαχείρισης στερεών αποβλήτων, τους όρους και τα κριτήρια καταλληλότητας και επιλογής θέσεων εγκατάστασης διαχείρισης αποβλήτων. 6. ΚΥΑ 49541/1424/86 (ΦΕΚ 358Β /17-5-1996) «Στερεά απόβλητα σε συµµόρφωση µε την οδηγία 75/422/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 15 ης Ιουλίου 1975». Ορίζει τις διαδικασίες για την έγκριση της λειτουργίας ενός χώρου διάθεσης απορριµµάτων. 7. ΚΥΑ 69269/5387/90 (ΦΕΚ 678Β /25-10-1990) «Κατάταξη έργων και 15

δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόµενο Μ.Π.Ε. και λοιπές συναφείς διατάξεις σύµφωνα µε τον Ν.1650/1986». Αναφέρεται στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε ΧΥΤΑ. 8. Νόµος 1650/1986 (ΦΕΚ 160 Α /18-10-86) «Για την προστασία του περιβάλλοντος». Σε ΧΥΤΑ δεν γίνονται δεκτά τα υγρά απόβλητα, απόβλητα που είναι διαβρωτικά, εκρηκτικά, οξειδωτικά ή εύφλεκτα, απόβλητα νοσοκοµείων, απόβλητα που εκπέµπουν ενοχλητικές οσµές και χηµικά απόβλητα που έχουν χαρακτηρισθεί ως επικίνδυνα (Φάττα, 2005). Πρέπει να τονισθεί ότι επιβάλλεται περιορισμός τόσο της ποσότητας όσο και του επικίνδυνου χαρακτήρα των απορριμμάτων που προορίζονται για υγειονομική ταφή. Οι πρόσφατες προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιτάσσουν τον διαχωρισμό και την ειδική επεξεργασία των επικίνδυνων απορριμμάτων όπως, τα ραδιενεργά, τα νοσοκομειακά, τα ελαστικά αυτοκινήτων, οι μπαταρίες, τοξικά στερεά απόβλητα, κ.ά. Επίσης η οδηγία 199/31/ΕΚ της Ε.Ε. επιτάσσει ότι στους ΧΥΤΑ θα πραγματοποιείται διάθεση µόνο των αποβλήτων που έχουν υποστεί επεξεργασία. Τα επικίνδυνα απόβλητα και τα αδρανή διατίθενται σε ειδικούς χώρους. Κάθε χώρος υγειονομικής ταφής αποβλήτων κατατάσσεται σε: ΧΥΤ µη επικίνδυνων αποβλήτων, ΧΥΤ επικίνδυνων αποβλήτων και ΧΥΤ αδρανών (Φάττα, 2005). Αναφορικά με τη διαδικασία έγκρισης και έκδοσης άδειας λειτουργίας ΧΥΤΑ, καθορίζεται επίσης από την υφιστάμενη νομοθεσία και αποτελείται από τα παρακάτω στάδια (Φάττα, 2005): - Καταγραφή των υποψήφιων χώρων - Συγκρότηση από τον Νομάρχη γνωμοδοτικής επιτροπής - Σύνταξη μελέτης προέγκρισης χωροθέτησης - Εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) 16

- Απόφαση έγκρισης μελέτης περιβαλλοντικών όρων - Εκπόνηση τεχνικής μελέτης κατασκευής - Κατασκευή του ΧΥΤΑ και άδεια λειτουργίας 2.4 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις ΧΥΤΑ Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τους χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, με βάση τον Δημόπουλο (2001), σχετίζονται αρχικά µε την παραγωγή διασταλαζόντων υγρών (στραγγισμάτων) και την πιθανή ρύπανση που ενδέχεται να προκαλέσουν στα επιφανειακά νερά, στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα και στο έδαφος. Το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι από τα σημαντικότερα κατά τη διάρκεια λειτουργίας ενός ΧΥΤΑ και για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αντιμετώπιση του (π.χ με έργα υποδομής όπως μια εγκατάσταση επεξεργασίας στραγγισμάτων) (Γεωργιάδης, Θ., Καλλέργης, Γ., Φερεντίνος, Γ., 2004). H εκπομπή αερίων (CH4, CO2, SO2, NH3, H2S κ.ά.) είναι ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη λειτουργία ενός ΧΥΤΑ, καθώς μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα. Συγκεκριμένα, στους Χ.Υ.Τ.Α. παρατηρείται το φαινόμενο της «μεθανογένεσης», δηλαδή της δημιουργίας και εκπομπής του βιοαερίου. Το βιοαέριο παράγεται κατά την αναερόβια αποδόμηση του οργανικού κλάσματος των απορριμμάτων και το βασικά συστατικά του είναι το μεθάνιο (CH4) και το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) σε κατ' όγκο αναλογία 50/50 περίπου. Επιπρόσθετα, υπάρχουν περιπτώσεις που ένας ΧΥΤΑ επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με την έκλυση σωματιδίων, οσμών, καπνού και σκόνης (Φάττα, 2005). Αξίζει ακόμη να αναφερθεί πως οι ΧΥΤΑ μπορεί να έχουν, ανάλογα με την περίπτωση, επιπτώσεις στο οικιστικό περιβάλλον, στην αισθητική του τοπίου αλλά και στους χρήστες του έργου (Φάττα, 2005). 17

2.5 Κριτήρια επιλογής της θέσης του ΧΥΤΑ Ο ορθός σχεδιασμός ενός ΧΥΤΑ βασίζεται στην κάλυψη συγκεκριμένων παραμέτρων, όπως έχει ήδη τονισθεί. Κάποιες από αυτές είναι η εξασφάλιση της στεγανότητας, η σταθερότητα των γεωλογικών σχηματισμών, οι αποστάσεις από ποτάμια και λίμνες ώστε να διατηρούνται ανεπηρέαστοι οι υδροφόροι ορίζοντες της περιοχής, οι αποστάσεις από πόλεις, αρχαιολογικούς χώρους, βιότοπους, αεροδρόμια κ.λπ (Καλλέργης, 2000). Για την επιλογή της θέσης του ΧΥΤΑ, που αποτελεί μείζον ζήτημα για την ορθή και βιώσιμη λειτουργία του, παίζουν ρόλο παράγοντες όπως, το κλίμα, η μορφολογία του εδάφους, η απόσταση από την πηγή γένεσης των απορριμμάτων, οι υδρογεωλογικές συνθήκες, η σεισμικότητα της περιοχής και η κοινωνική αποδοχή (Καλλέργης, 2000). Εικόνα 2.5 Διάγραμμα ροής των διαδικασιών επιλογής θέσης ΧΥΤΑ, (Καλλέργης, 2000) 18

Παρακάτω αναφέρονται οι κατηγορίες των κριτηρίων, που είναι απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψη κατά την επιλογή της κατάλληλης θέσης για τη δημιουργία ΧΥΤΑ. Γεωλογικά κριτήρια Κατά την εξέταση των γεωλογικών κριτηρίων, ελέγχεται η λιθολογία και στρωµατογραφία (σύνθεση και ποιότητα εδάφους, φύση υποβάθρου, βάθος από τον πυθμένα του αποδέκτη, πάχος αποσαθρωµένου μανδύα, ύπαρξη καρστικών εγκοίλων) και η τεκτονική (ρήγµατα, σεισµικότητα). Από γεωλογική άποψη η παρουσία ασβεστόλιθων και διαρρηγμένων πετρωμάτων σε μικρό βάθος από τον πυθμένα και η ύπαρξη ενεργών ρηξιγενών ζωνών (λόγω αυξημένης διαπερατότητας και πιθανών μετακινήσεων) δημιουργούν συνθήκες ακατάλληλες για τη χωροθέτηση ΧΥΤΑ (Καλλέργης, 2000). Υδρογεωλογικά κριτήρια Οι λιθολογικές ενότητες της περιοχής χωροθέτησης του ΧΥΤΑ πρέπει να έχουν μικρή υδροπερατότητα, k 10-7m/s (συντελεστής περατότητας k σε cm/s). Συγκεκριμένα, το γεωλογικό υπόβαθρο θεωρείται κατάλληλο προς χωροθέτηση όταν ο συντελεστής υδροπερατότητάς του είναι k 10-7 m/s, με δυνατότητα μετά την επεξεργασία να πάρει την επιθυμητή τιμή k 10-9 m/s. Το πάχος της ακόρεστης ζώνης πρέπει να έχει ένα ελάχιστο πάχος 5 m για τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών αυτοκαθαρισµού και αποτροπή πιθανής ρύπανσης. Ακόμη, πριν τη χωροθέτηση πρέπει να εξετάζονται το βάθος και οι διακυμάνσεις της στάθμης του υπόγειου νερού από τον πυθμένα του ΧΥΤΑ καθώς και να ελέγχονται οι υδραυλικές παράμετροι των υδροφόρων, η γεωμετρία τους, οι πιθανές εισροές από γειτονικές λεκάνες, οι ζώνες προστασίας υδροληπτικών έργων και ιαµατικών νερών, η ποιότητα των υπόγειων νερών και το υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης απορροής (Βουδούρης, 2005). Προτιμώμενες προς χωροθέτηση περιοχές είναι επίσης εκείνες στις οποίες η 19

στάθμη των υπόγειων υδάτων είναι σε μεγάλο βάθος, µε μικρή διακύμανση της στάθμης και ποιοτικά υποβαθμισμένες (π.χ. λόγω υφαλµύρινσης). Επιπλέον, σχηματισμοί µε μικρή υδροπερατότητα (στεγανοί), µε υψηλό ph (μεγαλύτερη ικανότητα προσρόφησης βαρέων μετάλλων) και μεγάλη ικανότητα κατιοανταλλαγής (εξασθενεί τους ρύπους µέσω προσρόφησης και ανταλλαγής κατιόντων) προτείνονται για ΧΥΤΑ. Αντίθετα, η παρουσία υδροφορέων σε μικρό βάθος και ειδικότερα σε περίπτωση που είναι εκμεταλλεύσιμοι για την κάλυψη υδρευτικών αναγκών αποτελεί απαγορευτικό παράγοντα για την εγκατάσταση ΧΥΤΑ (Δημόπουλος, 2001). Γεωτεχνικά κριτήρια Κατά το στάδιο αυτό ελέγχονται κατά κύριο λόγο η ευστάθεια και η διαβρωσιµότητας του εδάφους. Ο έλεγχος της ευστάθειας πραγματοποιείται μελετώντας τις κλίσεις των πρανών, τα γεωτεχνικά χαρακτηριστικά του υποστρώµατος έδρασης, το βάρος των απορριμμάτων, το είδος της επιφανειακής κάλυψης. Ελέγχονται ακόμη η πιθανότητα εκδήλωσης καθιζήσεων και τα φυσικά και μηχανικά χαρακτηριστικά των εδαφών. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια, επιλέγονται περιοχές με μικρές κλίσεις (<15%) ή αν είναι δυνατό οριζόντιες. Περιοχές με συχνές κατολισθήσεις και σεισμικά φαινόμενα κρίνονται ασταθείς και αντιπροτείνονται ως προς τη χωροθέτηση ΧΥΤΑ (Καλλέργης, 2000). Χωροταξικά κριτήρια Τα βασικότερα χωροταξικά κριτήρια που πρέπει να καλύπτονται είναι οι αποστάσεις από οικισμούς, μνημεία, χώρους αναψυχής, αρχαιολογικούς χώρους, πολιτιστικούς χώρους και δραστηριότητες κ.λπ., ώστε να αποφεύγεται κυρίως η αισθητική όχληση που μπορεί να προκαλεί ένας ΧΥΤΑ και οι αρνητικές επιπτώσεις στους χρήστες του (Vasiloglou, 2000). 20

Αναφορικά, δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση ΧΥΤΑ σε περιοχές αρχαιολογικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος, σε παραδοσιακούς οικισμούς, οικιστικές περιοχές (εντός ορίων σχεδίου πόλης και εντός ορίων οικισμών µε πληθυσμό κάτω των 2.000 κατοίκων, περιοχές εντός ορίων οικοδομικών συνεταιρισμών Α ή και Β κατοικίας, περιοχές ιδιωτικής πολεοδόµησης του Ν. 1947/91 για οικιστική χρήση). Ακόμη, η ελάχιστη απαιτούμενη απόσταση από εθνικές οδούς είναι 300 m, από αεροδρόμια 3.000 m κ.ά (Καλλέργης, 2000). Περιβαλλοντικά κριτήρια Στη φάση αυτή αξιολογούνται οι επιδράσεις στην πανίδα και χλωρίδα της περιοχής και η αισθητική κατάσταση του κυρίως χώρου του ΧΥΤΑ. Ακόμη, εφαρμόζονται συγκεκριμένα κριτήρια, τα οποία αναλύονται στον πίνακα 1, όπως είναι για παράδειγμα οι αποστάσεις από υπάρχοντες οικοτόπους προστατευόμενων ειδών ή υγροβιότοπους. Επίσης, αυστηροί αποκλεισμοί ισχύουν για προστατευόµενες περιοχές (δίκτυο NATURA, Ramsar) (Vasiloglou, 2004). Κλιµατικά-υδρολογικά κριτήρια Κατά την μελέτη των κλιματικών και υδρολογικών κριτηρίων ορίζονται οι ελάχιστες αποστάσεις από ποταμούς 100 m, από λίμνες 300 m (Καλλέργης, 2000). Ακόμη, αξιολογούνται η ένταση και διεύθυνση του ανέμου γιατί ρυθμίζουν τη μεταφορά των οσμών, το μέγεθος της λεκάνης απορροής, η επιφανειακή απορροή, η απόσταση από πλυμμηρικές ζώνες και περιοχές πλούσιες σε επιφανειακά ύδατα, τα στοιχεία μικροκλίματος της περιοχής κ.ά (Γεωργιάδης, Θ., Καλλέργης, Γ., Φερεντίνος, Γ., 2004). 21

Οικονομικά κριτήρια Από οικονομική άποψη εκτιμώνται το κόστος μεταφοράς των απορριμμάτων, η αξία γης στις υποψήφιες περιοχές και η διαμόρφωση του χώρου, η ευκολία υλοποίησης των απαραίτητων έργων για τη λειτουργία του ΧΥΤΑ π.χ. έργα για τη στεγανοποίηση του πυθμένα, τη συλλογή των στραγγισµάτων κ.ά., η διαθεσιμότητα δικτύων (οδικό, ύδρευσης, ηλεκτρικής ενέργειας κ.ά.) (Vasiloglou,2004). Λειτουργικά κριτήρια Στα λειτουργικά κριτήρια λαμβάνονται υπόψη η διάρκεια ζωής του ΧΥΤΑ, η διαθεσιμότητα και το ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής. Επίσης, ελέγχονται η διαθεσιμότητα του υλικού επικάλυψης και το βάθος των κατάλληλων εδαφών για υλικά κάλυψης (Vasiloglou,2004). Στη συνέχεια, η διερεύνηση της καταλληλότερης θέσης προς χωροθέτηση ΧΥΤΑ χωρίζεται σε τρία στάδια (Καλλέργης, 2000): Το πρώτο στάδιο διερεύνησης περιλαμβάνει τον ακριβή καθορισμό: της απαιτούμενης επιφάνειας, για τη διάθεση των απορριμμάτων και της επάρκειας του διαθέσιμου χώρου της μέγιστης, οικονομικά και τεχνικά, επιτρεπόμενης απόστασης από την πηγή παραγωγής των απορριμμάτων τους χωρικούς περιορισμούς (αρχαιολογικοί, δασολογικοί, οικιστικοί κ.λπ.) και τη συμβατότητα µε τα υφιστάμενα τοπικά σχέδια χρήσης γης. Το δεύτερο στάδιο διερεύνησης εξετάζει τις υποψήφιες θέσεις που πληρούν τα γεωλογικά και κοινωνικά κριτήρια, λαμβάνοντας πλέον υπόψη κριτήρια χωροταξικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά, λειτουργικά κλπ. Το τρίτο στάδιο διερεύνησης περιλαμβάνει λεπτομερείς έρευνες πεδίου, όπως γεωτεχνική επάρκεια του πυθμένα του ΧΥΤΑ για τον περιορισμό των ρυπογόνων 22

στραγγισμάτων, ικανότητα αυτοκαθαρισµού κ.λπ. Για την επιλογή του βέλτιστου σεναρίου διαχείρισης των απορριμμάτων σε επίπεδο Νομού ή περιφέρειας και την τελική χωροθέτηση του ΧΥΤΑ εφαρμόζονται επιπλέον μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης επί των κριτηρίων αξιολόγησης (Vasiloglou, 2001). Ο πίνακας που περιλαμβάνει το σύνολο των κριτηρίων και τη βαθμολόγηση τους ανά περίπτωση περιέχεται στο παράρτημα Α. Η βαθμολόγηση αυτή πραγματοποιείται από ομάδες επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων, όπως για παράδειγμα μηχανικούς χωροταξίας, γεωλόγους, οικονομολόγους κ.ά. Αναφορικά με την επιλογή της κατάλληλης θέσης χωροθέτησης ΧΥΤΑ, είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια των επιστημών της Γεωπληροφορικής, όπως είναι η Ψηφιακή Χαρτογραφία και τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών. Τα παράγονται αποτελέσματα, τα οποία λαμβάνουν υπόψη όσο το δυνατόν περισσότερα από τα προτεινόμενα κριτήρια αξιολόγησης και οδηγούν στις βέλτιστες προς χωροθέτηση ΧΥΤΑ περιοχές. 3. Υφιστάμενη κατάσταση της διαχείρισης στην Ελλάδα και στην Ε.Ε 3.1 Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα Η δημιουργία ΧΥΤΑ στην Ελλάδα πρωτοεμφανίστηκε το 1986 στο λεκανοπέδιο Αττικής, με την αναζήτηση κατάλληλων χώρων για την υγειονομική ταφή των απορριμμάτων. Με τις αντιδράσεις των κατοίκων και των εκάστοτε τοπικών φορέων, οι οποίοι αρνούνταν να αναλάβουν το σύνολο των απορριμμάτων στην περιοχή τους, πολλές μελέτες πραγματοποιήθηκαν χωρίς ποτέ να υλοποιηθούν. Σχετικές έρευνες για την προώθηση και εγκατάσταση Χ.Υ.Τ.Α. στην Ευρώπη είχαν αρχίσει πολλά χρόνια νωρίτερα. Η μετεξέλιξη των Χ.Υ.Τ.Α. σε ΧΥΤΥ (ή ακόμη και η οριστικής τους κατάργηση) στην Ευρώπη βρίσκει την Ελλάδα στο στάδιο της αρχικής τους εφαρμογής (Μαυρόπουλος, Α., Στοϊλόπουλος, Β., Κολοκοτρώνη, Κ., Φαγογένη Ε.). 23

Οι σημαντικότεροι ΧΥΤΑ εξυπηρετούν ανάγκες μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα, Βόλος κ.α.), παράλληλα όμως λειτουργούν και ΧΥΤΑ με πολύ μικρή δυναμικότητα.. Οι περισσότεροι φορείς λειτουργίας των εν λόγω ΧΥΤΑ είναι συγχρόνως και φορείς υλοποίησης (σε επίπεδο Δήμου) και σε λιγότερες περιπτώσεις είναι διαδημοτικοί φορείς. Με τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Ελλάδα να έχει εδώ και πολλά χρόνια ανατεθεί στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), κυρίως για πολιτικούς λόγους, τείνει να εξελιχθεί σε ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά προβλήματα σε πανελλαδικό επίπεδο (Μαυρόπουλος, et al.). Ένα ζήτημα πρωτεύουσας σημασίας, που ταυτόχρονα μπορεί να έχει λύση με άμεση εφαρμογή, είναι η καταγραφή όλων των χώρων απόρριψης ανά την επικράτεια, η επιτόπια διεξαγωγή υδρογεωλογικών μελετών και η δημιουργία ενός συνόλου χώρων μεγαλύτερου μεγέθους και με καλύτερα ελεγχόμενη διάθεση, με ταυτόχρονη εξυγίανση των παλαιών χώρων. Η λογική που ισχύει ως σήμερα για τη Διαχείριση Απορριμμάτων (ΔΑ) έχει ως μοναδικό στόχο την απομάκρυνση τους από τις πόλεις. Αυτό έχει οδηγήσει σε πολλά αρνητικά αποτελέσματα, όπως περιβαλλοντικά, αισθητικά κ.ά. Ένα παράδειγμα είναι πως η Ελλάδα έχει καταδικασθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λόγω της (αυτ)ανάφλεξης των απορριμμάτων σε πολλούς χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης (Μαυρόπουλος, et al.). Η έντονη τουριστική κίνηση που παρουσιάζει η Ελλάδα ως χώρα δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα σε θέματα ΔΑ. Αυτό οφείλεται στις μεγάλες, χωρικές και εποχιακές, διακυμάνσεις τόσο της σύστασης όσο και της ποσότητας των παραγόμενων απορριμμάτων. Τα ελληνικά νησιά είναι οι πιο ιδιαίτερες περιπτώσεις, καθώς οι μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις στην ετήσια παραγωγή απορριμμάτων εξαιτίας του τουρισμού έρχονται να συνδυασθούν με τα ως επί το πλείστον ασβεστολιθικά εδάφη, των οποίων η περατότητα δεν επιτρέπει τη χωροθέτηση ΧΥΤΑ. Σε αυτές τις περιπτώσεις, προτείνονται μονάδες καύσης και μηχανικής διαλογής, αλλά και πρέπει να προωθείται η ανακύκλωση απορριμμάτων (Μπουρτσάλας, Θεμελης, Καλογήρου, 2011). 24

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών και των Περιφερειακών Σχεδιασμών Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕ.Σ.Δ.Α., 2010), λειτουργούν 77 Χ.Υ.Τ.Α., προς εξυπηρέτηση 7.861.586 κατοίκων και ετήσια δυναμικότητα 3,0 εκατ. τόνους. Περιφέρεια Δυναμικότητα (τόνοι) Πλήθος ΧΥΤΑ Αν. Μακεδονία και Θράκη 70.427 3 Κ. Μακεδονία 117.594 11 Δυτική Μακεδονία 116.989 1 Ήπειρος 59.826 2 Θεσσαλία 281.319 7 Ιόνια νησιά 183.037 5 Δυτική Ελλάδα 140.651 5 Στερεά Ελλάδα 147.875 7 Αττική 1.642.500 1 Πελοπόννησος 10.900 2 Βόρειο Αιγαίο 22.418 4 Νότιο Αιγαίο 161.691 19 Κρήτη 76.344 10 ΣΥΝΟΛΟ 3.031.571 77 Πίνακας 5.1. Δυναμικότητα (τόνοι/έτος) και αριθμός ΧΥΤΑ ανά Περιφέρεια, (ΠΕ.Σ.Δ.Α., 2010) 3.2 Ζητήματα του Ελλαδικού χώρου αναφορικά με τους ΧΥΤΑ Παρακάτω αναλύονται τα ζητήματα που αφορούν την Ελλάδα σχετικά με τους ΧΥΤΑ. Τα ζητήματα αυτά αφορούν τόσο γενικά θέματα όσο και ειδικότερα αναφορικά με το σχεδιασμό και τη λειτουργία των ΧΥΤΑ. 3.2.1 Γενικά Ζητήματα Συμμόρφωση με το θεσμικό πλαίσιο: Οι τεχνικές προδιαγραφές της ΚΥΑ 114218/97 αποτελούν μεγάλο βήμα προόδου, αν και δεν τηρούνται σε κάθε περίπτωση. Το γεγονός αυτό μπορεί να 25

οφείλεται παράλληλα με την αδυναμία ή και αδιαφορία των φορέων διαχείρισης τόσο στην εξειδίκευση σε βαθμό που δεν είναι απαραίτητο για νομοθετικό κείμενο όσο και στις ελλείψεις αναφορικά με θέματα μικρών απομακρυσμένων ΧΥΤΑ (Μπουρτσάλας, et al, 2011). Ο έλεγχος και η παρακολούθηση των έργων από τους αρμόδιους φορείς δεν ακολουθεί τις προβλέψεις της νομοθεσίας, με ελάχιστους ΧΥΤ να παραδίδουν ετήσιες εκθέσεις παρακολούθησης στο Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ). Η μη πραγματοποίηση ελέγχων των υπογείων και επιφανειακών υδάτων και οι παραλείψεις τόσο στον ποιοτικό όσο και στον ποσοτικό έλεγχο των απορριμμάτων που εισέρχονται σε κάθε ΧΥΤΑ μπορεί να οδηγήσει σε δισεπίλυτα μελλοντικά προβλήματα (Μαυρόπουλος, et al.). Φορείς Διαχείρισης: Τα ορισμένα θετικά παραδείγματα ΧΥΤΑ με συγκροτημένους φορείς και οργανωμένες εγκαταστάσεις αντισταθμίζονται από την πλειονότητα των στελεχωμένων με μη εξειδικευμένο προσωπικό ΧΥΤΑ. Το γεγονός αυτό επιδρά αρνητικά στη λειτουργία αλλά και στα περιβαλλοντικά οφέλη που ένας ΧΥΤΑ μπορεί να επιφέρει. Επιπρόσθετα, τα σημαντικότερα προβλήματα εντοπίζονται στους μικρούς φορείς διαχείρισης, των οποίων η βιωσιμότητα κρίνεται επισφαλής (Μπουρτσάλας, et al, 2011). Χρόνος κόστος κατασκευής / προετοιμασίας: Η μεγάλη καθυστέρηση υλοποίησης ορισμένων έργων έρχεται να προστεθεί στις σημαντικές διαφοροποιήσεις στο κόστος κατασκευής ακόμη και ίδιας δυναμικότητας ΧΥΤΑ. Βασική έλλειψη στην ελληνική νομοθεσία είναι η θέσπιση κριτηρίων αναφορικά με τους προϋπολογισμούς των έργων ΧΥΤΑ (Μαυρόπουλος, et al.). 26

Κόστος λειτουργίας: Η μη ύπαρξη συγκεκριμένης αντίληψης για το τι πρέπει να κοστολογείται οδηγεί σε μη συγκρίσιμα στοιχεία μεταξύ των ΧΥΤ και η αξιοπιστία τους κρίνεται ανεπαρκής (Μαυρόπουλος, et al.). 3.2.2 Ζητήματα που αφορούν την λειτουργία των ΧΥΤΑ Οι ΧΥΤΑ είναι εγκαταστάσεις που βρίσκονται σε δυναμική κατάσταση. Αυτό σημαίνει πως εκτός από τα σταθερά έργα υποδομής, ο χώρος ταφής επηρεάζεται σημαντικά από τον χρήστη. Δηλαδή, εκτός από τις αστοχίες που μπορεί να έχουν συμβεί κατά την κατασκευή των υποδομών του έργου, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει ο φορέας διαχείρισης του ΧΥΤΑ. Η αποτελεσματικότητα, λοιπόν, του ΧΥΤΑ ως έργο προστασίας του περιβάλλοντος εξαρτάται από τον υπεύθυνο για τη λειτουργία του φορέα και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται (Μαυρόπουλος, et al.). Επιπλέον, αξίζει να αναφέρουμε τεχνικά προβλήματα που εμφανίζονται σε διάφορους τομείς όπως: Πληρότητας - υλικού επικάλυψης: Ορισμένοι νέοι ΧΥΤΑ αντιμετωπίζουν προβλήματα πληρότητας, πολύ σύντομα μετά την έναρξη λειτουργίας τους. Αυτά προέκυψαν είτε γιατί ο αρχικός σχεδιασμός βασίστηκε σε λάθος εκτιμήσεις, είτε γιατί ο ΧΥΤΑ δέχεται πλέον περισσότερα απόβλητα, είτε γιατί η πυκνότητα των αποβλήτων που επιτυγχάνεται στο ΧΥΤΑ δεν είναι η απαιτούμενη. Σε αρκετές περιπτώσεις υπήρξαν προβλήματα διαρροών στραγγισμάτων στο μέτωπο εργασίας λόγω υπερβολικά στεγανού υλικού επικάλυψης, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η επικάλυψη τοποθετείται σποραδικά (Μαυρόπουλος, et al.). 27

Διαχείρισης στραγγισμάτων: Σε μεγάλο αριθμό ΧΥΤΑ δεν πραγματοποιούνται αναλύσεις των στραγγισμάτων και είναι άγνωστο το ρυπαντικό τους φορτίο. Λόγω σχεδιασμού ή κατασκευής, συνήθως δεν είναι εφικτός ο έλεγχος με κάμερα και ο συστηματικός καθαρισμός του δικτύου αγωγών στη ζώνη αποστράγγισης (Μαυρόπουλος, et al, 2011). Διαχείρισης βιοαερίου: Στην πλειονότητα των ΧΥΤΑ υπάρχουν μεγάλα προβλήματα διαχείρισης του παραγόμενου βιοαερίου και δεν υπάρχουν κατάλληλα συστήματα για την πραγματοποίηση απαραίτητων μετρήσεων και ελέγχων. Παρουσιάζονται ακόμη ελλείψεις ή και απουσία σχεδίων λειτουργίας, δυσκολίες στη διάθεση της λάσπης, η περιβαλλοντική παρακολούθηση των χώρων είναι σχεδόν ανύπαρκτη και το κυριότερο πως ο σχεδιασμός και η κατασκευή ενός ΧΥΤΑ δεν υλοποιούνται με τρόπο ώστε οι απαιτήσεις κατά τη φάση της μετέπειτα φροντίδας να είναι όσο το δυνατόν λιγότερες. Αξίζει να αναφερθούν και τα προβλήματα φύλαξης τα οποία εντοπίζονται πολύ συχνά σε ΧΥΤΑ με αποτέλεσμα ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων, φθορές εξοπλισμού αλλά και κίνδυνο για ανθρώπινες ζωές (Μπουρτσάλας, et al, 2011). 3.2.3 Το «ζήτημα» των πολιτών Κατά την χωροθέτηση ενός ΧΥΤΑ είναι πολύ συχνή η εμφάνιση του φαινομένου Not In My BackYard NIMBY (μετάφραση: όχι στη δική μου αυλή). Οι πολίτες των υποψήφιων προς χωροθέτηση ΧΥΤΑ περιοχών αντιδρούν με κυριότερες αφορμές την περιβαλλοντική μόλυνση και την αισθητική όχληση, έχοντας πολύ συχνά την στήριξη των τοπικών φορέων. Αυτό οδηγεί πολλές φορές στην μη υλοποίηση έργων που έχουν μελετηθεί βάσει όλων των προδιαγραφών. Βέβαια, υπάρχουν και οι περιπτώσεις όπου αστοχίες έχουν οδηγήσει σε αρνητικά αποτελέσματα, δίνοντας αφορμή για αντιδράσεις. 28

Εικόνα 3.2.3.1. Αφίσα κατά του ΧΥΤΑ Μαραθώνα, URL -6 Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πολίτες του Μαραθώνα, όπως φαίνεται και στην Εικόνα 3.2.3.1, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει και ιστοσελίδα (συγκεκριμένα: http://exotaxyta.blogspot.com/) για εναντιωθούν στον ΧΥΤΑ. Ανάλογα παραδείγματα εμφανίζονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπως η Φυλή, η Λευκίμμη Κέρκυρας κ.ά με συγκεντρώσεις πολιτών, δημιουργία ιστοσελίδων και οργάνωση ως και συναυλιών διαμαρτυρίας. Εικόνα 3.2.3.2. Ενάντια στο ΧΥΤΑ Γραμματικού, URL -3 29

Εικόνα 3.2.3.3. Ενάντια στο ΧΥΤΑ Λευκίμμης, URL -4 Εικόνα 3.2.3.4. Αφίσα συγκέντρωσης κατά του ΧΥΤΑ Φυλής, URL -5 Με τους πολίτες να αντιδρούν, λοιπόν, η χωροθέτηση ΧΥΤΑ αποτελεί ένα ζήτημα που έχει και κοινωνικές προεκτάσεις. Οι χρήστες του έργου, άμεσοι και έμμεσοι, επιθυμούν την αναβάθμιση του περιβάλλοντος χωρίς να επιβαρύνονται με τις αρνητικές επιπτώσεις ενός έργου του είδους αυτού. 30

3.4 Παραδείγματα μελέτης υφιστάμενης κατάστασης ΧΥΤΑ στην Ελλάδα 3.4.1 Μελέτη του θέματος «Καταγραφή παραμέτρων λειτουργίας Χ.Υ.Τ.Α. Αλμωπίας - Προτάσεις βελτιστοποίησης λειτουργίας» (Παυλίδης, Χισκάκη, Καραπαναγιωτίδης, 2006) Περιοχή Μελέτης Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην καταγραφή παραμέτρων λειτουργίας του ΧΥΤΑ Αλμωπίας, ο οποίος είναι από τους πρώτους ΧΥΤΑ που κατασκευάστηκαν στον Ελλαδικό χώρο. Η μελέτη εφαρμογής του έργου πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2000 και η έναρξη λειτουργίας του τον Αύγουστο του 2002. Ουσιαστικά η σύλληψη της αρχικής ιδέας έγινε το 1998. Το έργο χωρίστηκε σε δύο φάσεις, την Α και Β φάση. Η Α φάση περιλαμβάνει το 50% της έκτασης που προορίζεται για ταφή και το σύνολο των κτιριακών εγκαταστάσεων. Η Β φάση περιλαμβάνει την ολοκλήρωση του έργου. Ο ΧΥΤΑ Αλμωπίας χωροθετείται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αλμωπίας (πρώην Δήμος Εξαπλατάνου) στην περιοχή Μαυρόλακκος του οικισμού Χρυσής. Στην εικόνα 5.1 παρουσιάζεται η ένταξη του έργου στην περιοχή μελέτης, και συγκεκριμένα στο Νομό Πέλλας. 31

Εικόνα 5.1. Ένταξη του ΧΥΤΑ Αλμωπίας στην περιοχή μελέτης Στόχος της εργασίας Ο ΧΥΤΑ είναι ένα έργο, που υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις μπορεί να συμβάλλει στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Στόχος της μελέτης αυτής είναι η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης της Α φάσης του ΧΥΤΑ και στη συνέχεια η προσπάθεια εξεύρεσης βιώσιμων λύσεων για τη συνέχιση της λειτουργίας του και της ένταξής του στον κοινωνικό ιστό της επαρχίας Αλμωπίας. Με την μελέτη να στηρίζεται στην επιτόπια παρατήρηση, την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία καθώς επίσης και τη διεθνή εμπειρία και πρακτική λειτουργίας παρόμοιων έργων, εντός και εκτός συνόρων, επικεντρώθηκε αρχικά στις τεχνικές παραμέτρους λειτουργίας του έργου. Οι κυριότερες από αυτές είναι η ταφή των απορριμμάτων, η συλλογή και επεξεργασία των στραγγισμάτων, η 32

συλλογή και καύση του βιοαερίου και η παρακολούθηση των περιβαλλοντικών παραμέτρων. Δίνεται ακόμη μεγάλη βαρύτητα στη γενικότερη οργάνωση και λειτουργία του Φορέα Διαχείρισης του έργου και προτείνονται τόσο γενικές όσο και εξειδικευμένες τεχνικές βελτιστοποίησης της λειτουργίας του. Δεδομένα Αναφορικά με την υφιστάμενη κατάσταση του ΧΥΤΑ, η Α φάση του έργου έχει έκταση 25 στρ. και η χωρητικότητα του φτάνει τους 100.000ton / 190.000 m3 με διάρκεια ζωής τα 10 χρόνια. Η χωροθέτηση του έγινε στο νότια άκρο του Δήμου Αλμωπίας και τα χωροταξικά κριτήρια επιλογής της συγκεκριμένης θέσης εφαρμόσθηκαν έτσι ώστε το έργο να βρίσκεται σε ακτίνα 1.500μ από τα όρια του οικισμού εκτός των ορίων των προτάσεων ΖΟΕ (Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου) του Ν. Πέλλας. Το μήκος του δρόμου πρόσβασης από τον οικισμό της Χρυσής είναι 3.896μ. και η απόσταση του από την πόλη της Αριδαίας είναι περίπου 8km. Ακόμη, ο ΧΥΤΑ δεν επηρεάζει τους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής (Ερείπια κάστρου στο χωριό Χρυσή, Παλαιοχριστιανικό Νεκροταφείο στο χωριό 'Αλωρο και το κάστρο και οι εκκλησίες της Αψάλου). Τα γεωλογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια καλύπτονται καθώς οι γεωλογικοί σχηματισμοί στην έκταση του Χ.Υ.Τ.Α. είναι σχιστόλιθοι, και επιφανειακή στρώση με αργιλικά εδάφη που ταξινομούνται στους ελάχιστα υδροπερατούς σχηματισμούς. Επίσης, σχετικά με τα περιβαλλοντικά κριτήρια χωροθέτησης, το έργο εκτός προστατευόμενων περιοχών και σε απόσταση 3,5Km περίπου από την περιοχή προστασίας με κωδικό GR1240005 (Εικόνα 5.2). Σημαντικό είναι το γεγονός ότι το έργο γειτνιάζει άμεσα με απορροϊκό χειμμαρικό ρέμα, το οποίο αποτελεί συμβάλλον του ποταμού Αλμωπαίου (μήκος ρέματος 3,5Km) (Εικόνα 5.3). 33

Εικόνα 5.2. Χάρτης προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 και σχετική θέση του ΧΥΤΑ Αλμωπίας 34

Εικόνα 5.3. Υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής μελέτης και ρέματα στα όρια του ΧΥΤΑ Λειτουργία ΧΥΤΑ Το αρχικό στάδιο της διαδικασίας είναι η αποκομιδή των απορριμμάτων, η οποία συντελείται με ευθύνη του Δήμου Αλμωπίας (πρώην Δήμων Αριδαίας και Εξαπλατάνου) με απορριμματοφόρα οχήματα. Το πρόγραμμα της αποκομιδής καθορίζεται από τον Δήμο και το αποτέλεσμα του είναι μεταφορά κατά μέσο όρο 28 τόνων απορριμμάτων ημερησίως. Αμέσως μετά την είσοδο στο χώρο του ΧΥΤΑ τα απορριμματοφόρα ζυγίζονται από τον υπεύθυνο υπάλληλο, τα αποτελέσματα καταγράφονται και τα απορρίμματα εναποθέτονται στο χώρο ταφής. Όσον αφορά στην διαδικασία διάστρωσης συμπύκνωσης ταφής, κατά το χρονικό διάστημα παρατήρησης που ταυτίζεται με το χρόνο μελέτης, διαπιστώθηκε ότι δεν ακολουθείται ο συστηματικός 35

προβλεπόμενος τρόπος εργασιών και στην πλειονότητα του χρόνου οι εργασίες είναι υποτυπώδεις. Πιο συγκεκριμένα στο μεγαλύτερο ποσοστό του χρόνου, οι εργασίες διάστρωσης συμπύκνωσης ταφής εκτελούνται από τον μοναδικό εργαζόμενο ο οποίος ταυτόχρονα εκτελεί χρέη φύλακα, ζυγιστή και καταγραφέα. Αναφορικά με τα στραγγίσματα, συλλέγονται μέσω υπόγειου δικτύου και οδηγούνται σε στεγανή δεξαμενή καθίζησης. Στο ανώτερο σημείο της δεξαμενής υπάρχει αγωγός μεταφοράς προς δεύτερη δεξαμενή στην οποία τα λύματα επανασυλλέγονται και ανακυκλοφορούν στην επιφάνεια του ΧΥΤΑ. Σύστημα συλλογής βιοαερίου δεν έχει λειτουργήσει ποτέ, με αποτέλεσμα το βιοαέριο να εκλύεται στην ατμόσφαιρα. Για τον περιβαλλοντικό έλεγχο λειτουργίας σημειώνεται ότι δεν έχουν γίνει οι απαιτούμενες κατά το νόμο μετρήσεις αναλύσεις (μετρήσεις - αναλύσεις υπογείων υδάτων, στραγγισμάτων και μετεωρολογικών παραμέτρων). Για τις υποδομές του έργου, παρατηρήθηκαν τα παρακάτω: 1. η έλλειψη δικτύου σύνδεσης μέσης τάσης (οι ανάγκες ηλεκτροδότησης «καλύπτονται» από Η/Ζ ζεύγος) 2. η έλλειψη δικτύου υδροδότησης (οι ανάγκες υδροδότησης «καλύπτονται» από δεξαμενή) 3. οι δύο υφισταμένες γεωτρήσεις δεν έχουν δυνατότητα άντλησης. 4. δεν υπάρχει σύνδεση με το δίκτυο σταθερής τηλεφωνίας. Επίσης, στο χώρο του ΧΥΤΑ δεν υπάρχει οργάνωση καταγραφής παραμέτρων λειτουργίας, με μοναδικό στοιχείο καταγραφής το βάρος των εισερχομένων απορριμμάτων. 36

Εντοπισμός προβλημάτων λειτουργίας Προβλήματα που οφείλονται σε ελλείψεις στην κατασκευή του έργου. 1. Επεξεργασία στραγγισμάτων: 2. Συλλογή και καύση βιοαερίου 3. Μετρήσεις παραμέτρων λειτουργίας (περιβαλλοντική παρακολούθηση - monitoring) 4. Χώρος δειγματοληψίας 5. Συνδέσεις με δίκτυα. Σχετικά με τις συνδέσεις στα δίκτυα, αξίζει να αναφερθεί πως είναι ανύπαρκτη τόσο η σύνδεση με το δίκτυο μέσης τάσης όσο και η σύνδεση με το δίκτυο ύδρευσης. Οι ανάγκες υδροδότησης και πυρόσβεσης καλύπτονται από δεξαμενή. Επίσης, τα συστήματα επικοινωνίας δεν είναι εκσυγχρονισμένα, εσωτερικό δίκτυο τηλεπικοινωνίας δεν υπάρχει και δεν λειτουργεί αυτόματη τηλεειδοποίηση σε περίπτωση εκτάκτων αναγκών. Προβλήματα που οφείλονται στην οργάνωση λειτουργίας του έργου Φορέας διαχείρισης: Το έργο διοικείται από αιρετούς, οι οποίοι αντικαθίστανται το αργότερο κάθε δύο χρόνια, ενώ δεν απασχολείται εξειδικευμένο ή μη τεχνικό προσωπικό. Πρόβλημα αποτελεί και η έλλειψη οργανωμένου γραφείου στο χώρο του ΧΥΤΑ. Όλα τα παραπάνω, έχουν ως αποτέλεσμα στο χώρο του ΧΥΤΑ να εργάζεται ένας ανειδίκευτος εργάτης για την κάλυψη του συνόλου των αναγκών (φύλαξη, ζύγιση, καταγραφή κ.λπ.). Σε ότι αφορά την βασική παράμετρο λειτουργίας του Χ.Υ.Τ.Α., δηλαδή την υγειονομική ταφή των απορριμμάτων παρατηρήθηκαν τα εξής: Δεν γίνεται συστηματική διάστρωση και συμπύκνωση των απορριμμάτων. Δεν δημιουργούνται ημερήσια κελιά Δεν γίνεται επικάλυψη καθημερινά με αδρανή υλικά. 37

Δεν υπάρχει προγραμματισμός οργάνωση στην απόθεση των απορριμμάτων εντός του κυττάρου. Δεν διαμορφώνονται κατάλληλες κλίσεις προς τα ανάντη, στην επιφάνεια του υποτιθέμενου τυμπανίου, με αποτέλεσμα τα όμβρια να διεισδύουν στα απορρίμματα και να αυξάνεται ο όγκος των στραγγισμάτων. Η ποιότητα της συμπύκνωσης του οδοστρώματος στο εσωτερικό δίκτυο κυκλοφορίας δεν επιτρέπει τη λειτουργία του δικτύου σε δύσκολες καιρικές συνθήκες.αποτέλεσμα αυτού είναι η αδυναμία πρόσβασης των οχημάτων στο προβλεπόμενο σημείο απόρριψης. Συμπεράσματα Προτάσεις Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από τη συγκεκριμένη μελέτη είναι ότι η χωροθέτηση του ΧΥΤΑ Αλμωπίας πραγματοποιήθηκε χωρίς να μελετηθούν όλα τα απαραίτητα κριτήρια. Η θέση του προέκυψε από συγκεκριμένα κριτήρια, τα οποία αναφέρθηκαν στα δεδομένα της συγκεκριμένης μελέτης. Δεν γίνεται κάποια πρόταση μετεγκατάστασης του ΧΥΤΑ, καθώς σημειώνεται πως και η συνεργασία με τους τοπικούς φορείς ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, λόγω της καχυποψίας ως προς τη σκοπιμότητα της μελέτης. Έτσι, προτείνεται η άμεση έναρξη των απαιτούμενων διενεργειών για την αδειοδότηση και υλοποίηση της δεύτερης φάσης του ΧΥΤΑ, με την παράλληλη λειτουργία του υφιστάμενου ΧΥΤΑ, το χρονικό αυτό διάστημα, να κρίνεται εφικτή με την προϋπόθεση της σωστής λειτουργίας του. Εντός του συγκεκριμένου διαστήματος, είναι αναγκαία η άμεση συλλογή και καύση του βιοαερίου για την αποφυγή περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η εκμετάλλευσή του δεν είναι εφικτή στη φάση αυτή, όμως κατά τη Β φάση θα μπορούσε να αποτελέσει βασικό παράγοντα λειτουργίας και οικονομικής βιωσιμότητας του έργου. 38

Τέλος, κατά τη Β φάση λειτουργίας του ΧΥΤΑ, η ανάκτηση και αξιοποίηση απορριμμάτων με δυνατότητα εναλλακτικής χρήσης (γυαλί, χαρτί, αλουμίνιο κ.λπ.) θα μπορούσε να συνεισφέρει ως προς: α. την οικονομική βιωσιμότητα του έργου β.την αύξηση του χρόνου ζωής του γ. την προστασία του περιβάλλοντος. 3.4.2 Μελέτη του θέματος «Η Εμπειρία Του Δήμου Λαρισαίων Στην Κατασκευή Λειτουργία Διαχείριση Του ΧΥΤΑ Λάρισας» (Βαλακώστας Μ.) Η ανεξέλεγκτη απόρριψη απορριμμάτων σε μικρές αποστάσεις από κατοικημένες περιοχές, αλλά και στις όχθες του Πηνειού ποταμού και των παραποτάμων του, δημιουργώντας μεγάλου βαθμού περιβαλλοντική ρύπανση, έκρινε αναγκαία την κατασκευή ενός νέου, σύγχρονου ΧΥΤΑ υψηλών προδιαγραφών, στον οποίο θα διατίθεντο τα ΑΣΑ της ευρύτερης περιοχή Λάρισας αλλά και όλου του Νομού Λάρισας. Ο ΧΥΤΑ Λάρισας βρίσκεται στο Δήμο Μακρυχωρίου του Νομού Λάρισας, 3 χλμ ΒΔ του χωριού Μαυρόλιθος και περίπου 25 χλμ στα ΒΔ της πόλης Λάρισας. Η όλη σχεδίαση και υλοποίηση του ΧΥΤΑ Λάρισας είναι απόλυτα σύμφωνη με τις σύγχρονες προδιαγραφές και μεθόδους, λαμβάνοντας υπόψη τα απαραίτητα κριτήρια αποκλεισμού τις τοπικές συνθήκες σύστασης του εδάφους, την υδρογεωλογία της περιοχής, την ύπαρξη υπόγειων υδροφορέων, τη μορφολογία και την επίδρασή της σε επιφανειακές απορροές, τις απαιτήσεις για σταδιακή ανάπτυξη του ΧΥΤΑ, καθώς και την ανάλογη σταδιακή αποκατάστασή του, τις απαιτήσεις για την αποτελεσματική διαχείριση των παραγόμενων στραγγισμάτων αλλά και του βιοαερίου, τις απαιτήσεις για υποστηρικτικές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, ώστε να επιτυγχάνεται στο διηνεκές ασφαλής λειτουργικότητα με περιβαλλοντικά φιλικό τρόπο, καθώς και λογικές λειτουργικές δαπάνες. 39

Η Μορφολογία της Περιοχής Η συνολική έκταση είναι 1.500 στρέμματα. Η περιοχή των εγκαταστάσεων είναι 560 στρέμματα, από τα οποία τα 200 αποτελούν τον χώρο διάθεσης. Η υπολογιζόμενη συνολική χωρητικότητα του ΧΥΤΑ φτάνει τα 3.240.000 m3 με αναμενόμενη διάρκεια σε δυνατότητα υποδοχής ΑΣΑ, πλέον των 30 ετών. Η περιοχή του ΧΥΤΑ Λάρισας κατασκευάσθηκε σε μια φυσική μισγάγγεια με αρκετά ομαλά πλευρικά πρανή (15%-25%). Το μήκος του άξονα της μισγάγγειας είναι 850 m με κλίση 5% βυθιζόμενο προς ΒΒΔ. Το υψόμετρο της περιοχής του ΧΥΤΑ Λάρισας ποικίλλει μεταξύ + 180m έως + 230m. Η περιοχή στην οποία πραγματοποιείται η υγειονομική ταφή, δεν είναι αμέσως ορατή από την ευρύτερη περιβάλλουσα περιοχή, στην οποία αναπτύσσονται ελάχιστες γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες. Η περιοχή του ΧΥΤΑ Λάρισας εκτείνεται πάνω σε γνεύσιο, ενώ τοπικά εντοπίζονται αργιλοαμώδεις επιχώσεις βάθους μέχρι 4 m. Η διατιθέμενη τοπικά άργιλος είναι μετά βίας επαρκής (σχετικά με την ποσότητα) ως τεχνητός γεωλογικός φραγμός, αλλά είναι άριστης ποιότητας (διαπερατότητα χαμηλότερη από 1x10-9 m/sec). Η στάθμη του υδροφορέα στην ευρύτερη περιοχή συναντάται σε ύψος + 60m επάνω από τη στάθμη της θάλασσας, περιέχοντας πολύ φτωχά αλλά καθόλου μολυσμένα υδροφόρα στρώματα, η δε ακόρεστη ζώνη κάτω από τα ΧΥΤΑ Λάρισας έχει ένα πάχος 140m. 40

Συμπεράσματα Οι αρμόδιες Αρχές της Λάρισας, καθώς επίσης και τα σχετικά Υπουργεία χρειάσθηκαν περισσότερα από δεκατρία έτη προκειμένου να συμφωνήσουν και να καταλήξουν τελικά στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα ο ΧΥΤΑ. Επιπλέον, όταν τελικά μια περιοχή έδειχνε να ικανοποιεί ομόφωνα τα κριτήρια για τη χρήση της ως ΧΥΤΑ, ήταν οι αντιδράσεις των γειτονικών κοινοτήτων καθώς επίσης και μεμονωμένων ατόμων και ο φόβος του συνεπαγόμενου πολιτικού κόστους που οδηγούσαν τις ως άνω Αρχές στο να ακυρώσουν την προηγούμενη απόφαση χωροθέτησης και να ξεκινά η αναζήτηση μιας νέας περιοχής. Έτσι, περισσότερες από δέκα περιοχές επιλέγονταν διαδοχικά ως κατάλληλες και αφού ξοδεύονταν χρόνος, χρήματα και προσπάθειες, απορρίπτονταν η μία μετά την άλλη για πάνω από δέκα συναπτά έτη. Κάποιες από τις περιοχές αυτές, ήταν καταλληλότερες σε σχέση με την θέση που τελικά επιλέχθηκε. Παρόλα αυτά, η τελική περιοχή ικανοποιεί τα γεωτεχνικά κριτήρια σχεδιασμού, με άριστη υδρογεωλογία, ήπια φυσική τοπογραφική διαμόρφωση, και επαρκή απόσταση από περιοχές βιότοπων, εθνικές οδούς, αερολιμένες, κ.λπ. Τα κύρια μειονεκτήματά της ήταν το μικρό σχετικά βάθος της φυσικής στεγανοποίησης εξ αργίλου, η υψηλή διαπερατότητα του γνεύσιου κάτω από την άργιλο, η μικρή σχετικά απόστασή της από τον Πηνειό ποταμό (2 χλμ) και τελικά το γεγονός ότι βρίσκεται πολύ μακριά από την πόλη της Λάρισας (25 χλμ), γεγονός που αυξάνει σημαντικά το κόστος των δρομολογίων των απορριμματοφόρων. 41

3.5 Υφιστάμενη κατάσταση στην Ε.Ε. Τα τελευταία 20 χρόνια, η Ε.Ε καταβάλει εντατικές προσπάθειες για την μείωση της παραγωγής απορριμμάτων και της βελτίωσης των μεθόδων διαχείρισης. Το πρόβλημα όμως είναι πολύπλοκο και η λύση του δύσκολη (EEA,2007). Οι σύγχρονες τάσεις στη διαχείριση των αποβλήτων, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι: - H ελαχιστοποίηση των στερεών αποβλήτων - H επανάκτηση με ανακύκλωση χρήσιμων υλικών - H εναλλακτική διαχείριση επικίνδυνων και ειδικών αποβλήτων - H βελτιστοποίηση της τελικής διάθεσης των αποβλήτων και - H βελτίωση και εξυγίανση των υφιστάμενων χώρων απόθεσης. Εικόνα 3.5.1 Βασικοί άξονες της πολιτικής διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων, URL -7 Η Ε.Ε. υποστηρίζει και προωθεί επίσης την αειφόρο και φιλική προς το περιβάλλον Διαχείριση Απορριμμάτων, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος. Η ευρωπαϊκή στρατηγική καθορίζεται από τέσσερις βασικές αρχές (EEA,2009): 1. Πρόληψης: πρέπει να μειωθεί η παραγωγή των απορριμμάτων λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα στην πηγή τους. 2. «Ο ρυπαίνων πληρώνει»: το κόστος για την ορθή ΔΑ πρέπει να το αναλαμβάνει αυτός που τα παράγει. 42