ΑΞΟΝΑΣ: ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΘΕΜΑ: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Να πυκνώσετε το κείμενο «Κοινωνική ανισότητα των φύλων στην αγορά εργασίας» σε παράγραφο 110-130 λέξεων, όπως ενδεχομένως θα το συνόψιζε η συγγραφέας του. Βήμα 1ο: Εξετάζουμε τον τίτλο, το είδος, τον χρόνο και τον φορέα δημοσίευσης του κειμένου καθώς και την ιδιότητα της συγγραφέως και διατυπώνουμε υποθέσεις για το θέμα του. Τίτλος Είδος κειμένου Χρόνος και μέσο δημοσίευσης Ιδιότητα συγγραφέως Κοινωνική ανισότητα των φύλων στην αγορά εργασίας Μελέτη (χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στον επιστημονικό λόγο) 2007, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Επαγγελματικής και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (ΦΠΨ) Τα παραπάνω στοιχεία μάς βοηθούν να διαμορφώσουμε μια πρώτη εικόνα για το θέμα του κειμένου και το είδος των πληροφοριών. Ο τίτλος, καταρχάς, είναι δηλωτικός του θέματος: οι λέξεις «ανισότητα», «φύλων» και «αγορά εργασίας» δεν αφήνουν πολλά περιθώρια παρερμηνείας. Η συνεξέταση, επίσης, του κειμενικού είδους, του φορέα δημοσίευσης και της ιδιότητας της συγγραφέως μας προδιαθέτουν για το είδος των πληροφοριών: αναφορές, παρουσιάσεις, δεδομένα σχετικά με τις λέξεις του τίτλου που επισημάναμε προηγουμένως. Άρα, η αρχική μας υπόθεση γι αυτό που αναμένουμε να διαβάσουμε στη συνέχεια θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: Κοινωνιολογική μελέτη σχετικά με τη σχέση φύλου και επαγγέλματος και 1
τις διακρίσεις που τυχόν συνεπάγεται η σχέση αυτή. Βήμα 2ο: Διαβάζουμε χωρίς διακοπές το κείμενο (πρώτη ανάγνωση) και σημειώνουμε τυχόν άγνωστες λέξεις. Εντοπίζουμε το θέμα του, το πρόβλημα που απασχολεί τη συγγραφέα και τη θέση που παίρνει σχετικά με αυτό και επιβεβαιώνουμε ή διαψεύδουμε τις αρχικές υποθέσεις μας. Η πρώτη συνολική ανάγνωση του κειμένου θα επαληθεύσει τις αρχικές υποθέσεις μας. Το θέμα του αναφέρεται στη σχέση φύλου και επαγγέλματος, το πρόβλημα που απασχολεί τη συγγραφέα είναι αν διατηρούνται οι κοινωνικές διακρίσεις και ανισότητες εις βάρος των γυναικών στην αγορά εργασίας και η θέση που υποστηρίζει σχετικά με το πρόβλημα αυτό είναι ότι εξακολουθούν να υφίστανται τέτοιου είδους ανισότητες και διακρίσεις. Σημαντική παρατήρηση: Αν στην πορεία της ανάγνωσης εντοπίσουμε λέξεις που δε γνωρίζουμε, τότε προσπαθούμε από τα συμφραζόμενα να καταλάβουμε τη σημασία τους. Στη συνέχεια επιβεβαιώνουμε, διορθώνουμε ή συμπληρώνουμε την αρχική μας υπόθεση, ανατρέχοντας σε κάποιο διαθέσιμο λεξικό, στο αντίστοιχο λήμμα. Βήμα 3ο: Διαβάζουμε ξανά το κείμενο, αυτή τη φορά ανά παράγραφο (δεύτερη ανάγνωση), επισημαίνουμε τις βασικές πληροφορίες (λέξεις και φράσεις κλειδιά), εξετάζουμε τη διάρθρωση, καθώς και τους τρόπους ανάπτυξης και συνοχής, και διατυπώνουμε τα θεματικά κέντρα των παραγράφων, εφαρμόζοντας στρατηγικές παράφρασης και πύκνωσης. Α. Όπως θα διαπιστώσουμε από τη δεύτερη ανάγνωση, το κείμενο παρουσιάζει ορισμένες ιδιαιτερότητες που ενδέχεται να μας προβληματίσουν. Τέτοιες είναι: Η πληθώρα και η μορφή των τεκμηρίων. Τι από αυτά θα παραλείψουμε, τι θα επιλέξουμε και πώς ακριβώς θα τα πυκνώσουμε; Η έκτασή του σε σχέση με το ζητούμενο όριο λέξεων. Πώς θα ιεραρχήσουμε τις βασικές πληροφορίες και ποιες από αυτές θα επιλέξουμε τελικά; Η χρήση πολλών ειδικών όρων και η συχνή επανάληψή τους. Πολλοί από αυτούς δεν είναι εύκολο ούτε δυνατό να παραφραστούν. Επίσης, πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τις συχνές επαναλήψεις κατά τη διαδικασία της πύκνωσης; 2
Β. Σχετικά με τη διάρθρωση και τους τρόπους ανάπτυξης και συνοχής του κειμένου παρατηρούμε τα εξής: Η αυστηρή-λογική διάρθρωση του κειμένου μάς επιτρέπει να διακρίνουμε με σαφήνεια τα μέρη και τη λειτουργία τους: πρόλογος-εισαγωγή (παράγραφος 1), κύριο μέρος-ανάπτυξη (παράγραφοι 2-4), επίλογος-συμπέρασμα (παράγραφος 5). Οι τρόποι ανάπτυξης περιλαμβάνουν κυρίως το παράδειγμα (με τη μορφή τεκμηρίων) και έμμεσα την αιτιολόγηση, καθώς και τη σύγκριση-αντίθεση. Η σύγκριση-αντίθεση επιτυγχάνεται, κυρίως στις ς του κυρίου μέρους, με τη χρήση σχετικών λέξεων-φράσεων (επιθέτων κυρίως συγκριτικών, συνδέσμων και επιρρηματικών φράσεων). Ενδεικτικά σημειώνονται οι σχετικές λέξεις-φράσεις ανά παράγραφο στον πίνακα που ακολουθεί: Δεύτερη παράγραφος Το ποσοστό των γυναικών στο σύνολο του εργατικού δυναμικού αυξάνεται διαρκώς, αλλά η εκπροσώπηση των φύλων παραμένει άνιση. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός γυναικών εξακολουθεί να μην εργάζεται. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ το 2005, ο αριθμός των απασχολουμένων φθάνει τα 4,39 εκατομμύρια και παρουσιάζει αύξηση 13,2% σε σύγκριση με το 1996. Η αύξηση αυτή είναι 9,5% για τους άνδρες και 19,6% για τους γυναίκες. Ωστόσο, στο σύνολο των εργαζομένων οι γυναίκες καλύπτουν μόνο το 38%, αν λάβουμε υπόψη ότι, με βάση τον πληθυσμό ηλικίας από 15 έως 64 ετών, οι γυναίκες υπερέχουν έναντι των ανδρών κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες. Τρίτη παράγραφος Η επαγγελματική τους σταδιοδρομία, ακόμη και όταν διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα, ανακόπτεται ή εξελίσσεται με πολύ βραδύτερους ρυθμούς από αυτή των ανδρών. Το ποσοστό των γυναικών που κατέχουν υψηλές θέσεις στη διοικητική και επαγγελματική ιεραρχία και απολαμβάνουν τα προνόμια που οι θέσεις αυτές συνεπάγονται εξακολουθεί να είναι χαμηλό. Σπάνια προωθούνται σε θέσεις εργασίας με υψηλό βαθμό ευθύνης ή δυνατότητες λήψης αποφάσεων, τόσο στον δημόσιο τομέα, όπου λίγες γυναίκες ανέρχονται στη διοικητική ιεραρχία, όσο και στον ιδιωτικό, όπου ο αριθμός των γυναικών επιχειρηματιών και αυτών που στελεχώνουν μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες είναι, τους, μικρός. Αντίθετα, οι άνδρες εκπροσωπούνται με υψηλότερο ποσοστό τους διευθυντικές θέσεις, τους θέσεις που απαιτούν υψηλή εξειδίκευση, αυξημένη διαθεσιμότητα χρόνου και ευθύνες, αφού η δέσμευση τους 3
απαιτήσεις τους εργασίας και τους καριέρας θεωρείται για τους φυσική (Μαραγκουδάκη, 1997). Στον ακαδημαϊκό χώρο, επίσης, οι γυναίκες εξελίσσονται με μεγάλη χρονική καθυστέρηση συγκριτικά με τους άνδρες και βιώνουν τη σύγκρουση μεταξύ ακαδημαϊκής καριέρας και οικογενειακής ζωής. Τέταρτη παράγραφος Επιπλέον, παρατηρείται πληθώρα δεδομένων που δείχνουν ότι οι γυναίκες δεν έχουν επιτύχει ακόμα να υπερβούν τους παραδοσιακούς φραγμούς του φύλου τους, γεγονός που συντηρεί τη μειονεκτική τους θέση και λειτουργεί εις βάρος της προσωπικής τους ευημερίας και προόδου. Δυσκολεύονται σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες να αξιοποιήσουν τα εκπαιδευτικά τους προσόντα, σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ κατά το β τρίμηνο του 2006, τα οποία αποκαλύπτουν ότι στο σύνολο των πτυχιούχων του πανεπιστημίου, αλλά και των κατόχων μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, το ποσοστό των ανέργων γυναικών (8,1% και 6.9% αντίστοιχα) είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο των ανδρών (4,0% και 5,8% αντίστοιχα). Ούτε επωφελούνται από τις ευκαιρίες και τη ζήτηση που παρουσιάζουν επαγγέλματα σχετιζόμενα κυρίως με την ανάπτυξη των τεχνολογιών. Έρευνες στις ευρωπαϊκές χώρες μαρτυρούν ότι το χάσμα μεταξύ των φύλων, ως προς την απασχόληση στους τομείς των νέων τεχνολογιών, είναι μεγάλο και δημιουργεί νέες μορφές ανισοτήτων με σοβαρές συνέπειες στη ζωή και την πρόοδο των γυναικών (Vendramin και άλλοι, 2002). Η όξυνση του ανταγωνισμού για την ένταξη στην αγορά εργασίας και η διόγκωση του φαινομένου της ανεργίας πλήττει τις γυναίκες με αποτέλεσμα να οδηγούνται συχνότερα από τους άντρες στην ετεροαπασχόληση και την υποαπασχόληση ή να απασχολούνται σε επαγγέλματα που απαιτούν ανειδίκευτο ή ελάχιστα ειδικευμένο προσωπικό. Κάποιες επιμέρους ιδέες στο εσωτερικό των παραγράφων συνδέονται, επίσης, και με σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος. Η επισήμανσή τους θα μας βοηθήσει ιδιαίτερα στο στάδιο της πύκνωσης (Γ). Ενδεικτικά σημειώνουμε τα ακόλουθα παραδείγματα: Πρώτη παράγραφος οι αλλαγές στην αγορά εργασίας αποτέλεσαν, για ευνόητους λόγους, αφορμή για τη διενέργεια πολλών ερευνών σχετικά με τις κοινωνικές ανισότητες ως προς το φύλο σε όλες τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Αίτιο Αποτέλεσμα Τέταρτη παράγραφος 4
Η όξυνση του ανταγωνισμού για την ένταξη στην αγορά εργασίας και η διόγκωση του φαινομένου της ανεργίας πλήττει τις γυναίκες με αποτέλεσμα να οδηγούνται συχνότερα από τους άντρες στην ετεροαπασχόληση και την υποαπασχόληση ή να απασχολούνται σε επαγγέλματα που απαιτούν ανειδίκευτο ή ελάχιστα ειδικευμένο προσωπικό. Αίτιο Αποτέλεσμα Πέμπτη παράγραφος Η πλειονότητα (των γυναικών) πλήττεται από τη διάκριση των φύλων και βιώνει, σε μεγαλύτερο ενδεχομένως βαθμό από το παρελθόν, την εμπειρία του κοινωνικού αποκλεισμού. Αίτιο Αποτέλεσμα Γ. Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω παρατηρήσεις (Α και Β), μπορούμε να προχωρήσουμε στη διατύπωση των θεματικών κέντρων (ανά παράγραφο), εφαρμόζοντας στρατηγικές παράφρασης και πύκνωσης. Ειδικότερα: Με την παράφραση Με την πύκνωση Ξαναγράφουμε ένα τμήμα του κειμένου, έτσι ώστε να είναι νοηματικά ισοδύναμο, εφαρμόζοντας τεχνικές όπως, για παράδειγμα, τη μετατροπή μιας ρηματικής φράσης σε ονοματική ή το αντίστροφο. Απαλείφουμε περιττές πληροφορίες του αρχικού κειμένου, χρησιμοποιούμε γενικότερες έννοιες ως συμπεριληπτικές επιμέρους πληροφοριών (π.χ. αναγωγή σε υπερκείμενη έννοια) και εφαρμόζουμε στρατηγικές όπως: αντικατάσταση δευτερεύουσας πρότασης με μετοχή, ονοματικής πρότασης με επίθετο ή ονοματικό σύνολο, και επιρρηματικής πρότασης με επίρρημα. Ας δούμε τώρα, μέσω ενδεικτικών διατυπώσεων, πώς μπορούμε α) να διαχειριστούμε τις ιδιαιτερότητες του κειμένου και β) να αξιοποιήσουμε τις παρατηρήσεις μας για τους τρόπους ανάπτυξης, οργάνωσης και συνοχής κατά τη διαδικασία της πύκνωσης: Θεματικό κέντρο 1ης Οι εργασιακές αλλαγές οδήγησαν στη διεξαγωγή πολλών ευρωπαϊκών ερευνών με αντικείμενο τη σχέση φύλου και επαγγέλματος, οι οποίες επιβεβαιώνουν τις ανισότητες μεταξύ των φύλων. Θεματικό κέντρο 2ης Παρά την ποσοτική αύξηση των εργαζόμενων γυναικών, η 5
Θεματικό κέντρο 3ης Θεματικό κέντρο 4ης Θεματικό κέντρο 5ης συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας υπολείπεται σε σχέση με αυτή των ανδρών. Οι φραγμοί στην επαγγελματική εξέλιξη των γυναικών, παρά τα προσόντα τους, αποτυπώνονται, αφενός στην ελάχιστη εκπροσώπησή τους, συγκριτικά με τους άνδρες, σε θέσεις ηγεσίας στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, αφετέρου στη βραδύτερη εξέλιξή τους στον ακαδημαϊκό. Το φύλο ανακόπτει την πρόοδο των γυναικών, και ειδικότερα τη διεκδίκηση θέσεων ανάλογων με τα πτυχία τους ή επαγγελμάτων σχετικών με την τεχνολογία και τις περιορίζει, λόγω και του αυξανόμενου ανταγωνισμού και της ανεργίας, στις χαμηλότερες βαθμίδες της επαγγελματικής ιεραρχίας. Συμπερασματικά, αναπαράγονται τα κοινωνικά στερεότυπα στην εργασία με συνέπεια τον κοινωνικό αποκλεισμό των γυναικών. Βήμα 4ο: Διακρίνουμε την απλή πύκνωση, που αποτελεί ζητούμενο της συγκεκριμένης δραστηριότητας, από την πληροφοριακή περίληψη. Πολύ σημαντικό, προτού περάσουμε στο στάδιο της γραφής, είναι να εστιάσουμε στα χαρακτηριστικά του ζητούμενου είδους περίληψης (απλή πύκνωση), το οποίο διαφέρει από την πληροφοριακή περίληψη. Ας δούμε, πιο συγκεκριμένα, στον παρακάτω πίνακα τις διαφορές ανάμεσα στους δύο τύπους περιλήψεων: Απλή πύκνωση 1. Το είδος του περιληπτικού κειμένου ταυτίζεται συνήθως με αυτό του αρχικού. 2. Διατηρούνται τα ρηματικά πρόσωπα του αρχικού κειμένου. [στο εξής α.κ.] 3. Οι ρηματικοί χρόνοι της περίληψης είναι ανάλογοι αυτών του α.κ. 4. Τηρούνται ο τρόπος οργάνωσης και η σειρά παρουσίασης των πληροφοριών του α.κ. 5. Δε χρησιμοποιούνται ρηματικές Πληροφοριακή περίληψη 1. Το περιληπτικό κείμενο ανήκει στα κείμενα πληροφόρησης/παρουσίασης. 2. Χρησιμοποιούνται ο πλάγιος λόγος και το τρίτο ρηματικό πρόσωπο στην παρουσίαση των βασικών σημείων του αρχικού κειμένου. [στο εξής α.κ.] 3. Συνηθίζονται η υποτακτική σύνδεση και η διαδοχική υπόταξη. 4. Χρησιμοποιείται ενεργητική ή παθητική σύνταξη ανάλογα με την πρόθεση του 6
φράσεις που αποδίδουν λεκτικά τις πράξεις του συγγραφέα του α.κ. 6. Δεν εκφράζονται αξιολογικές κρίσεις/σχόλια για το α.κ. συντάκτη της περίληψης, να προβάλει δηλαδή ή όχι τον συγγραφέα του α.κ. 5. Χρησιμοποιούνται ρηματικές φράσεις που αποδίδουν λεκτικά τις πράξεις του συγγραφέα του α.κ. (λ.χ., ο συγγραφέας διαπιστώνει, αναφέρει, παρατηρεί κ.λπ.). 6. Στο εισαγωγικό μέρος της περίληψης αναφέρονται κατά περίπτωση ο τίτλος, ο συγγραφέας, το θέμα, η θέση και ο σκοπός του α.κ. 7. Υπάρχει δυνατότητα αναδιοργάνωσης των βασικών πληροφοριών του α.κ. 8. Δεν εκφράζονται αξιολογικές κρίσεις/σχόλια για το α.κ. Πηγή: Παπαϊωάννου, Π. & Πατούνα, Α. (2003). Η Περίληψη. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σ. 144-150. Βήμα 5ο: Γράφουμε την περίληψη. Μπορούμε τώρα να περάσουμε στο στάδιο της γραφής. Για τη γραφή της περίληψης μπορούμε να αξιοποιήσουμε και να ανασυνθέσουμε τις παρατηρήσεις και σημειώσεις, όπως προέκυψαν από τη διαδικασία της κατανόησης. Η λογική διάρθρωση του κειμένου και η σαφής διάκριση των μερών θα μας βοηθήσει, για παράδειγμα, να οργανώσουμε το δικό μας κείμενο, να αντιστοιχίσουμε, δηλαδή, την εισαγωγική παράγραφο με τη θεματική περίοδο, τις ς του κυρίου μέρους με τις λεπτομέρειες και την επιλογική παράγραφο με την κατακλείδα. Υπενθυμίζουμε ότι δεν κάνουμε απλή συρραφή των θεματικών κέντρων, αλλά διαρθρώνουμε το υλικό, αποφεύγουμε, δηλαδή, τις άσκοπες επαναλήψεις, επαναδιατυπώνουμε και συνδέουμε τις περιόδους μεταξύ τους, αλλά και τις επιμέρους προτάσεις και φράσεις εντός των περιόδων, με τις κατάλληλες συνδετικές λέξειςφράσεις που αποδίδουν τους τρόπους ανάπτυξης, τις νοηματικές σχέσεις και γενικότερα την οργάνωση και την πορεία σκέψης που ακολουθείται στο αρχικό κείμενο. Ενδεικτικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φράσεις που αποτυπώνουν τη σύγκριση-αντίθεση μεταξύ ανδρών και γυναικών ή τις σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος, 7
όπως διαπιστώσαμε από την προηγούμενη επεξεργασία. Υπενθυμίζουμε ότι ο ζητούμενος τύπος περίληψης (απλή πύκνωση) δεν απαιτεί ρηματικές φράσεις του τύπου «η συγγραφέας αναφέρει, παραθέτει κ.λπ.», αλλά υπαγορεύει μια «ευθεία» απόδοση του αρχικού κειμένου (βλ. και βήμα 4). Αυτό δε σημαίνει ότι αντιγράφουμε αυτούσιες τις φράσεις και τις προτάσεις από το πρωτότυπο, εκτός κι αν πρόκειται για ειδικούς όρους που δεν μπορούν να αποδοθούν αλλιώς. Τέλος, φροντίζουμε να εφαρμόζουμε σωστά τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού και να μην αποκλίνουμε σημαντικά από το προκαθορισμένο όριο λέξεων. Ενδεικτική απάντηση Οι εργασιακές αλλαγές οδήγησαν στη διεξαγωγή πολλών ευρωπαϊκών ερευνών με αντικείμενο τη σχέση φύλου και επαγγέλματος, οι οποίες επιβεβαιώνουν τις ανισότητες μεταξύ των φύλων. Μια πρώτη ένδειξη αποτελεί η ποσοτικά χαμηλότερη εκπροσώπησή τους στην αγορά εργασίας σε σχέση με την αντίστοιχη ανδρική. Μια δεύτερη οι φραγμοί στην επαγγελματική τους εξέλιξη παρά τα προσόντα τους, προωθούνται ελάχιστα, συγκριτικά με τους άνδρες, σε θέσεις ηγεσίας στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, ενώ εξελίσσονται βραδύτερα στον ακαδημαϊκό. Επιπλέον, το φύλο ανακόπτει την πρόοδό τους, και ειδικότερα τη διεκδίκηση θέσεων ανάλογων με τα πτυχία τους ή επαγγελμάτων σχετικών με την τεχνολογία και τις περιορίζει, λόγω και του αυξανόμενου ανταγωνισμού και της ανεργίας, στις χαμηλότερες βαθμίδες της επαγγελματικής ιεραρχίας. Συμπερασματικά, αναπαράγονται τα κοινωνικά στερεότυπα στην εργασία με συνέπεια τον κοινωνικό αποκλεισμό των γυναικών. (λέξεις 127) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία συγγραφής της περίληψης μπορείτε να ανατρέξετε στην αντίστοιχη θεωρία (παραπομπή 1). Ημερομηνία τροποποίησης: 05/07/2017 Επιμέλεια: Παναγιώτα Σεφερλή Επιστημονικός έλεγχος: Βενετία Μπαλτά, Μαρία Νέζη 8