ΑΤΤΙΚΗ Ι: ΣΥΜΒΟΛΑ ΜΕΔΟΝΤΙΔΩΝ (ΜΕΔΩΝ, ΣΟΛΩΝ, ΔΡΟΠΙΔΗΣ, ΚΡΙΤΙΑΣ) Πρόκειται για οικογένειες κλάδου που προέρχεται από τους Νηλείδες της Πύλου (Όµηρος: ΙΛΙΑΣ, VIII.100, X.87, XI.617, XIII.514 & Nasonius Ovidius: METAMORPHOSES, xii.553), οι οποίες σύµφωνα µε την άποψη όλων των αρχαίων ιστορικών, ερευνητών και περιηγητών εµφανίζονται περί τα τέλη του ΧΙΙ προχριστιανικού αιώνα µετά την κατάρρευση της Πύλου στην Αττική και σχηµατίζουν πανίσχυρες φρατρίες, παρεµβαίνοντας και καθορίζοντας αποφασιστικά την ιστορική και πολιτική εξέλιξη της περιοχής επί αιώνες. Η φρατρία των Μεδοντιδών αποτελεί κλάδο του τελευταίου βασιλικού οίκου της Αττικής, µε αρχή τον Πύλιο Μέλανθο, που ανατρέπει και δολοφονεί τον 15 ο και τελευταίο απόγονο του οίκου του Θησέως µε την βοήθεια των συγγενών του Πυλίων προσφύγων, για να σφετερισθεί πραξικοπηµατικά την εξουσία (Παυσανίας: ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ, ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ, ΙΙ, 18.7, ΑΧΑΪΚΑ, VΙΙ, 1.4). Μετά τον θάνατο του υιού και διαδόχου του Κόδρου, οι απόγονοί του Νηλεύς και Μέδων συγκρούονται για το ζήτηµα του βασιλικού θεσµού, καθώς ο Νηλεύς προσπαθεί να τον διασώσει, ενώ ο Μέδων επιχειρεί να τον καταργήσει. Με την επικράτηση του Μέδοντος και των οπαδών του, ο Νηλεύς και οι συγγενείς του εγκαταλείπουν την Αττική, καταλήγοντας ως οικιστές στην Ιωνία (Παυσανίας: ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ, ΑΧΑΪΚΑ, VΙΙ, 2.1-2.2, VΙΙ, 2.7, VΙΙ, 3.1, VΙΙ, 3.2, VΙΙ, 3.3, VΙΙ, 3.4), ενώ ο Μέδων εισάγει τον θεσµό του Ισοβίου Άρχοντος, που αποτελεί επί αιώνες αποκλειστικό προνόµιο της φρατρίας του. Ο Ισόβιος Άρχων συχνά αποκαλείται Βασιλεύς και λογίζεται ως πρώτος µεταξύ ίσων, καθώς υπάρχουν ακόµη 4 βασιλείς, οι λεγόµενοι Φυλοβασιλείς (ένας ανά φυλή), που τον συνεπικουρούν στην άσκηση των καθηκόντων του, όλοι µέλη των Ευπατριδών, δηλαδή των ευγενών της Αττικής (ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΔΑ, Ada Adler, 1928-1938 & B.G. Teubner, Stuttgart, 1971, Λήµµα Απατούρια). Το καθεστώς επιβιώνει έως το 753 π.χ., όπότε και µετασχηµατίζεται από τον Αλκµαίωνα των Αλκµαιωνιδών (εισέρχεται λόγω επιγαµίας στην φρατρία των Μεδοντιδών) στον θεσµό των τριών ετησίων αρχόντων (Άρχων Επώνυµος, Άρχων Πολέµαρχος, Άρχων Βασιλεύς), µετά την παρουσία 13 Ισοβίων Αρχόντων στην εξουσία (Ευσέβιος: ΠΑΝΤΟΔΑΠΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Schöne, Berlin, 1866-1875 (Vol. I&II) & John Knight Fotheringham, Oxford, 1905).
1 2 1&2: Το Ὀκτάκτινο Ἄστρο, ἐπίσηµον (σύµβολο) των Μελανθιδών της Ιωνίας, συνιστά το κατεξοχήν έµβληµα του βασιλικού οίκου της Αττικής, που συνδυάζεται µε το σύµβολο της εξουσίας, το χρώµα της πορφύρας, το οποίο έχουν δικαίωµα να φέρουν οι απόγονοι του βασιλικού οίκου στις πόλεις της Ιωνίας, στις επίσηµες τελετές και εκδηλώσεις, στοιχείο που είναι γνωστό στους Ίωνες αγγειογράφους του VΙ προχριστιανικού αιώνα. Ο Στράβων µάλιστα (Στράβων: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, ΧΙV, 3), επισηµαίνει πως ο επιφανέστερος ίσως φιλόσοφος του αρχαίου κόσµου, ο σκοτεινός Ηράκλειτος, ως απόγονος του Ανδρόκλου του υιού του Νηλέως και αδελφού του Μέδοντος, που ηγείται κατά την παράδοση των οικιστών της Εφέσου (Παυσανίας: ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ, ΑΧΑΪΚΑ, VΙΙ, 2.1-2.2, VΙΙ, 2.7, VΙΙ, 3.1, VΙΙ, 3.2, VΙΙ, 3.3, VΙΙ, 3.4) και κατά συνέπεια ανήκει στη φρατρία των Μελανθιδών της Ιωνίας, κατέχει το δικαίωµα της προεδρίας στους αγώνες και στις τελετές στα ιερά της Ελευσινίου Δήµητρος, φέροντας τα σύµβολα της βασιλικής εξουσίας, δηλαδή τον σκίπωνα (η ράβδος του πολέµαρχου) και την πορφύρα, δικαίωµα και σύµβολα που τελικά αποποιείται, καθώς τα εκχωρεί στον αδελφό του. Η ταυτοποίηση, πέραν των γραπτών πηγών, βασίζεται σε απεικονίσεις Ιώνων ζωγράφων του VI προχριστιανικού αιώνα (Εικονογραφικές Πηγές: Αµφορέας, 1523, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών & Αµφορέας, The Trustees of British Museum/ Ψηφιακή Αποκατάσταση- Αναπαράσταση: Νίκος Πάνος).
3 4 3&4: Το Ὀκτάκτινο Ἄστρο, ἐπίσηµον (σύµβολο) των Μεδοντιδών της Αττικής, της φρατρίας που λογίζεται κατά την τοπική παράδοση ως υπεύθυνη για την κατάργηση του θεσµού της βασιλείας. Αν και υποδηλώνει την απευθείας καταγωγή από τον τελευταίο βασιλικό οίκο της Αττικής, από τον οποίο προέρχεται η φρατρία, απουσιάζει επιδεικτικά το πορφυρό χρώµα, το σύµβολο της εξουσίας, πράξη µάλλον πολιτική, που ευθυγραµµίζεται µε το λαϊκό αίσθηµα κατά του θεσµού στην Αττική. Αριστερά, η µορφή που εµφανίζεται κατά τα τέλη του VI προχριστιανικού αιώνα, σε ασπίδα οπλιτοδρόµου, στοιχείο που επιτρέπει και την χρονολόγησή της, καθώς το αγώνισµα της οπλιτοδροµίας εισάγεται για πρώτη φορά στους Ολυµπιακούς Αγώνες το 520 π.χ. και στα Πύθια το 498 π.χ., µετά τις πρώτες επαφές των Ελλήνων µε στρατιωτικές µονάδες του Περσικού Κράτους στην Μικρά Ασία και στην Αίγυπτο (E. Babelon: TRAITÉ DES MONNAIES GRECQUES ET ROMAINES, I, ii, nr. 1372, Paris, 1907). Η διαπίστωση ότι ο βασικός συντελεστής ισχύος των περσικών δυνάµεων εστιάζεται στους τοξότες, οδηγεί στην ανάπτυξη της οπλιτοδροµίας, ενός αγώνα δρόµου 400 µέτρων, στον οποίο οι αγωνιζόµενοι είναι υποχρεωµένοι να µεταφέρουν στο αριστερό τους χέρι την ασπίδα τους τροχάδην, ώστε να αντιµετωπισθεί το πλεονέκτηµα των τοξοτών. Δεξιά, η µορφή που εµφανίζεται κατά την περίοδο των Μηδικών, σε ασπίδα οπλίτη που αντιµετωπίζει επίθεση Αµαζόνων και µάλλον αλληγορεί τον σχετικό θρύλο της Αµαζονοµαχίας µε κεντρικό ήρωα τον Θησέα (Εικονογραφικές Πηγές: Αµφορέας, Musée Antoine Vivenel, Compiègne & Κρατήρ, Ζωγράφος Νεαπόλεως, K.143, Martin von Wagner Antikensammlung, Würzurg Universtät / Ψηφιακή Αποκατάσταση-Αναπαράσταση: Νίκος Πάνος).
5 6 5: Ο Ἀµφορεὺς, ἐπίσηµον (σύµβολο) που εµφανίζεται κατά την Σολώνειo περίοδο της Αττικής. Αν και τα συγκεκριµµένα αγγεία χαρακτηρίζονται επί δεκαετίες από τους αρχαιολόγους µε την έκφραση Τυρρηνικοὶ Ἀµφορεῖς, είναι πλέον γνωστό πως αποτελούν ένα από τα κυριώτερα προϊόντα των Αθηναίων αγγειοπλαστών και µάλιστα συνιστούν δοχεία µεταφοράς ελαιολάδου, του µόνου αγροτικού προϊόντος που επιτρέπεται να εξάγεται, σύµφωνα µε την νοµοθεσία του Σόλωνος, καθώς η εξαγωγή όλων των υπολοίπων θεωρείται παράνοµη και οι παραβάτες τιµωρούνται από τον εκάστοτε υπεύθυνο Άρχοντα µε πρόστιµο 100 δραχµών, που καταβάλλεται στο δηµόσιο ταµείο (C. T. Seltman: ATHENS, ITS HISTORY AND COINAGE BEFORE THE PERSIAN INVASION, Cambridge, 1924, σελίς 8 & Πλούταρχος: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΣΟΛΩΝ, 24). Το σύµβολο χρησιµοποιείται αναµφίβολα από µέλη των Μεδοντιδών, καθώς εµφανίζεται σε νοµίσµατα της φρατρίας, κατά την περίοδο εξουσίας του Σόλωνος, όπως και σε αµφορείς των αρχών του VI προχριστιανικού αιώνα, ενώ είναι πιθανή η χρήση του από οπαδούς του Σόλωνος και των µεταρρυθµίσεών του, όπως και από Αθηναίους εµπόρους που κινούνται στις αγορές της Μεσογείου, δρώντας παράλληλα και ως εκπρόσωποι της Αθηναϊκής Πολιτείας (Εικονογραφικές Πηγές: Αµφορέας, Élite de Monuments Céramographiques, C. Lenormant & Jde Witte,Plate LX, Paris 1837-1861, σελίς 202 & Αργυρά Δίδραχµα, Αθήναι, J.I.A..N. i 1898, Plate IB 10 & Seltman/Cambridge J.I.A..N. i 1898, Plate IB 6 & London B.M.C., Plate XXIV, 21/ Ψηφιακή Αποκατάσταση-Αναπαράσταση: Νίκος Πάνος).
6: Το Ὀκτάκτινο Ἄστρο, το κυρίαρχο ἐπίσηµον (σύµβολο) των Μεδοντιδών της Αττικής, που παραπέµπει στον πρόγονό της φρατρίας Μέλανθο και στην παράδοση του τελευταίου βασιλικού οίκου της Αττικής. Προέρχεται από στάµνο του µεγάλου ζωγράφου Πολυγνώτου από την Θάσο, που ζεί και εργάζεται στην Αττική στα µέσα του V προχριστιανικού αιώνα, ο οποίος δεν χρησιµοποιεί πορφυρό χρώµα, καθώς γνωρίζει πως η φρατρία αποποιείται σύµφωνα µε την παράδοση από την αρχαϊκή εποχή τα βασιλικά σύµβολα εξουσίας. Πρόκειται για σύµβολο στο οποίο συνδυάζονται ο βασιλικός θεσµός µέσω του αριθµού 8, αλλά και ο Διόνυσος Μελαναιγίδας, όπως και ο ίδιος ο Μέλανθος, λόγω του µαύρου χρώµατος. Σύµφωνα µε σχετικό λαϊκό θρύλο, ο Μέλανθος που κατά την παράδοση είναι απόγονος του αδελφού του Νέστορος Περικλυµένου, συµµετέχει αποφασιστικά στις συγκρούσεις των Αθηναίων µε τους Βοιωτούς και µάλιστα όταν ο ηγέτης των Βοιωτών Ξάνθος προκαλεί σε µονοµαχία τον ηγεµόνα των Αθηναίων Θυµοίτη και εκείνος αρνείται, ο Μέλανθος παρεµβαίνει στον διάλογο των δύο ηγεµόνων, τονίζοντας στον Ξάνθο ότι δεν συνηθίζεται σε µία µονοµαχία να υπάρχουν συνοδοί και καθώς ο Βοιωτός στρέφεται έκπληκτος για να διαπιστώσει ποιοί τον ακολουθούν, ο Μέλανθος τον εξοντώνει µε δόλο. Όταν ο ευφυής Πύλιος κατηγορείται µε σφοδρότητητα για την δόλια και αισχρή πράξη του, επικαλείται το γεγονός ότι ο Διόνυσος χωρίς την χαρακτηριστική του γενειάδα και καλυµµένος µε τον µαύρο µανδύα από δέρµα τράγου των κτηνοτρόφων εµφανίζεται να ακολουθεί τον Ξάνθο, µε συνέπεια να αντιδράσει ασυναίσθητα λόγω του φόβου του (Στράβων: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, VIII, 3.59, ΙΧ, 3.93, ΧΙV, 6.33, Κόνων: ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ, 39, Scriptores Poeticae Historiae Graeci, A. Westermann, Brunswick, 1843 & Πολύαινος: ΣΤΡΑΤΗΓΗΜΑΤΑ, Ι.19, ed. E. Wölfflin & J. Melber, Leipzig, 1887 & 1970 & ed. R. Sheperd, Ares Publishers, Chicago, 1974). Επιπλέον ο Πλούταρχος (ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΘΗΣΕΥΣ, 36.3-4) επισηµαίνει στο τέλος της βιογραφίας του θρυλικού ηγεµόνα της Αττικής πως [36.3] θυσίαν δὲ ποιοῦσιν αὐτῷ τὴν µεγίστην ὀγδόῃ Πυανεψιῶνος, ἐν ᾗ µετὰ τῶν ἠϊθέων ἐκ Κρήτης ἐπανῆλθεν. οὐ µὴν ἀλλὰ καὶ ταῖς ἄλλαις ὀγδόαις τιµῶσιν αὐτόν, ἢ διὰ τὸ πρῶτον ἐκ Τροιζῆνος ἀφικέσθαι τῇ ὀγδόῃ τοῦ Ἑκατοµβαιῶνος, ὡς ἱστόρηκε Διόδωρος ὁ περιηγητής, ἢ νοµίζοντες ἑτέρου µᾶλλον ἐκείνῳ προσήκειν τὸν ἀριθµὸν τοῦτον ἐκ Ποσειδῶνος γεγονέναι λεγοµένῳ. [36.4] καὶ γὰρ Ποσειδῶνα ταῖς ὀγδόαις τιµῶσιν. ἡ
γὰρ ὀγδοὰς κύβος ἀπ ἀρτίου πρῶτος οὖσα καὶ τοῦ πρώτου τετραγώνου διπλασία, τὸ µόνιµον καὶ δυσκίνητον οἰκεῖον ἔχει τῆς τοῦ θεοῦ δυνάµεως, ὃν ἀσφάλειον καὶ γαιήοχον προσονοµάζοµεν. Εξηγεί δηλαδή πως οι µεγάλες θυσίες προς τιµήν του ήρωα τελούνται την όγδοη ηµέρα του µήνα Πυανεψιῶνος (τέλη Σεπτεµβρίου) σε ανάµνηση της επιστροφής του από την Κρήτη, ενώ επίσης τιµάται και την όγδοη ηµέρα κάθε µήνα, όπως και ο Ποσειδών, καθώς και η άφιξή του στην Αττική συµπίπτει µε την όγδοη ηµέρα του µήνα Ἑκατοµβαιῶνος (αρχές Ιουλίου). Παράλληλα τονίζει πως ο αριθµός 8 αλληγορεί τον Ποσειδώνα, την µεγάλη θεότητα των Αχαιών και µεταξύ των άλλων άρχοντα των σεισµών (Ενοσίγαιος), λόγω του ότι αποτελεί τον κύβο του πρώτου άρτιου αριθµού (2), όπως επίσης και το διπλάσιο του τετραγώνου του, συµβολίζοντας ασφάλεια και σταθερότητα και λειτουργώντας αποτρεπτικά έναντι των φυσικών καταστροφών, όπως οι σεισµοί, αφού διαθέτει τις δυνάµεις της θεότητας που τους ελέγχει (Εικονογραφικές Πηγές: Στάµνος, Ζωγράφος Πολύγνωτος, V.522, Asmolean Museum, Oxford/ Ψηφιακή Αποκατάσταση-Αναπαράσταση: Νίκος Πάνος). 7 8 7&8: O µυθικός ήρωας Τριπτόλεµος, ἐπίσηµον (σύµβολο) των Μεδοντιδών, που συµβολίζει την εµπλοκή τους ως προέδρων στα δρώµενα, τις τελετές και τις εορτές της Ελευσινίου Δήµητρος ως προέδρων. Με δεδοµένο ότι η φρατρία δεν συσχετίζεται µε την αντίστοιχη µεγάλη ιερατική των Ευµολπιδών που έχει το δικαίωµα να φέρει τα ιερά σύµβολα της Δήµητρος και της Περσεφόνης, επιλέγει εναλλακτικά τον Τριπτόλεµο που και λόγω ονοµασίας (η χρήση του µαγικού αριθµητικού τρίς που χρησιµοποιείται κατά την Εποχή του Χαλκού για τους
θεοποιηµένους ήρωες, όπως στην θεότητα Τρισήρως, που εµφανίζεται σε δοτική σε Πινακίδα της Γραµµικής Β από την Πύλο, Tiriseroe/i Tρισερώεει Tρισηρώεει - Pylos, Tn316), παραπέµπει έµµεσα στην αχαϊκή καταγωγή της (Εικονογραφικές Πηγές: Musée Antoine Vivenel, Compiègne / Ψηφιακή Αποκατάσταση/Αναπαράσταση: Νίκος Πάνος). ΤΕΛΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Γ. Ζ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΕΥΝΑ: Γ. Ζ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ, Ν. ΠΑΝΟΣ, Γ. ΜΑΥΡΑΓΑΝΗΣ, Τ. ΤΣΙΠΛΑΚΟΣ ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΗ-ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ: NPDesignWorks (panicon@otenet.gr), Vipeproductions (info@vipeproductions.com)