Α. Οι κύριες προτάσεις στον πλάγιο λόγο

Α. Οι κύριες προτάσεις στον πλάγιο λόγο i. Οι κύριες προτάσεις κρίσεως μετατρέπονται στον πλάγιο λόγο σε ειδική πρόταση, ειδικό απαρέμφατο, κατηγορηματική μετοχή, ανάλογα με το είδος του ρήματος εξάρτησης. ii. iii. iv. Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται σε τελικό απαρέμφατο. Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο μετατρέπονται σε πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Ο ρηματικός τύπος στον πλάγιο λόγο διατηρεί τον χρόνο που είχε στον ευθύ λόγο. Ειδικότερα: i. Η κύρια πρόταση κρίσεως στον πλάγιο λόγο. Η κύρια πρόταση κρίσεως στον πλάγιο λόγο μετατρέπεται σε: 1. Eιδική πρόταση, όταν εξαρτάται από λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά, δεικτικά ρήματα και μνήμης, μάθησης. Οι εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως στον πλάγιο λόγο: Διατηρείται η οριστική και στον πλάγιο λόγο όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου (π.χ. α). Τρέπεται σε ευκτική του πλαγίου λόγου η οριστική όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου(π.χ. β). Οι δυνητικές εγκλίσεις (οριστική και ευκτική) διατηρούνται ανεξάρτητα από τον χρόνο του ρήματος εξάρτησης (π.χ. γ, δ, ε, στ). ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ. ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ (ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ) ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ (ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ) Σωκράτης οὐ νομίζει θεούς. (οριστική) λέγει εἶπεν α. Οὗτος λέγει ὅτι Σωκράτης οὐ νομίζειθεούς. β. Οὗτος εἶπεν ὅτι Σωκράτης οὐ νομίζοιθεούς. Σωκράτης οὐ ἂν ἐνόμισε θεούς. (δυνητική οριστική) λέγει εἶπεν γ. Οὗτος λέγει ὅτι Σωκράτης οὐκ ἂν ἐνόμισεν θεούς. δ. Οὗτος εἶπεν ὅτι Σωκράτης οὐκ ἂν ἐνόμισεν θεούς. Σωκράτης οὐκ ἂν νενομικὼς εἴη θεούς. (δυνητική ευκτική) λέγει εἶπεν ε. Οὗτος λέγει ὅτι Σωκράτης οὐκ ἂν νενομικὼς εἴη θεούς. στ. Οὗτος εἶπεν ὅτι Σωκράτης οὐκ ἂν νενομικὼς εἴη θεούς. 2. Ειδικό απαρέμφατο, όταν εξαρτάται: από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά, δηλωτικά, λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά, δεικτικά, από το ρήμα φημὶ και από τα ρήματα ἐλπίζω, ὄμνυμι, προσδοκῶ, ἐπαγγέλλομαι, ὑπισχνοῦμαι. Το ρήμα του ευθέος λόγου μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε απαρέμφατο ως εξής: Κάθε έγκλιση μετατρέπεται σε απαρέμφατο (π.χ. α-στ). Η δυνητική έγκλιση μετατρέπεται σε δυνητικό απαρέμφατο (π.χ. β, γ, ε, στ). Ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης δεν επηρεάζει το απαρέμφατο.

Ο χρόνος του ρήματος του ευθέος λόγου καθορίζει τον χρόνο του απαρεμφάτου. Δηλαδή: Έγκλιση ενεστώτα ή παρατατικού απαρέμφατο ενεστώτα (π.χ. α, β). Έγκλιση μέλλοντα απαρέμφατο μέλλοντα (π.χ. δ). Έγκλιση αορίστου απαρέμφατο αορίστου (π.χ. ε). Έγκλιση παρακειμένου ή υπερσυντελίκου απαρέμφατο παρακειμένου (π.χ. στ). Kατά τη μετατροπή του ευθέος λόγου σε απαρέμφατο ελέγχουμε αν έχουμε ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία. Στην περίπτωση της ταυτοπροσωπίας το ρήμα εξάρτησης και το απαρέμφατο έχουν το ίδιο υποκείμενο, σε πτώση ονομαστική (π.χ. δ, στ). Στην περίπτωση της ετεροπροσωπίας το απαρέμφατο έχει διαφορετικό υποκείμενο από το ρήμα εξάρτησης, σε πτώση αιτιατική (π.χ. α, β, γ, ε). ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ. ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ (ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ) ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ (ΕΙΔΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ) Σωκράτης οὐ νομίζει θεούς. (οριστική) λέγουσιν / εἶπον (Οὗτοι) α. Οὗτοι λέγουσιν / εἶπονσωκράτη οὐ νομίζειν θεούς. Σωκράτης οὐκ ἂν ἐνόμιζε θεούς. (δυνητική οριστική) λέγουσιν / εἶπον (Οὗτοι) β. Οὗτοι λέγουσιν / εἶπονσωκράτη οὐκ ἂν νομίζειν θεούς. Σωκράτης οὐκ ἂν νομίζοι θεούς. (δυνητική ευκτική) λέγουσιν / εἶπον (Οὗτοι) γ. Οὗτοι λέγουσιν / εἶπονσωκράτη οὐκ ἂν νομίζειν θεούς. Οἱ στρατιῶται ταῦτα ποιήσουσι. (οριστική) φασὶ / ἔφασαν (Οἱ στρατιῶται) δ. Οἱ στρατιῶται φασὶ / ἔφασανταῦτα ποιήσειν. Οἱ στρατιῶται ταῦτα ἂν ἐποίησαν. (δυνητική οριστική) φησὶ / ἔφη (Οὗτος) ε. Οὗτοι φησὶ / ἔφη τοὺς στρατιώτας ταῦτα ἂν ποιῆσαι. Οἱ στρατιῶται ταῦτα ἂν πεποιηκότες εἶεν. (δυνητική ευκτική) φασὶ / ἔφασαν (Οἱ στρατιῶται) στ. Οἱ στρατιῶται φασὶ / ἔφασανταῦτα ἂν πεποιηκέναι. 3. Κατηγορηματική μετοχή, όταν εξαρτάται από γνωστικά, αισθητικά, δείξης, αγγελίας, ελέγχου, μνήμης, μάθησης ρήματα. Το ρήμα του ευθέος λόγου μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε κατηγορηματική μετοχή ως εξής: Κάθε έγκλιση μετατρέπεται σε μετοχή. Η δυνητική έγκλιση μετατρέπεται σε δυνητική μετοχή. Ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης δεν επηρεάζει τη μετοχή. Ο χρόνος του ρήματος του ευθέος λόγου καθορίζει τον χρόνο της μετοχής. Δηλαδή: Έγκλιση ενεστώτα ή παρατατικού μετοχή ενεστώτα (π.χ. α, ε).

Έγκλιση μέλλοντα μετοχή μέλλοντα (π.χ. β). Έγκλιση αορίστου μετοχή αορίστου (π.χ. γ, στ). Έγκλιση παρακειμένου ή υπερσυντελίκου μετοχή παρακειμένου (π.χ. δ, ζ). Η κατηγορηματική μετοχή του πλαγίου λόγου, όταν είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης, τίθεται σε πτώση ονομαστική και συμφωνεί με το υποκείμενο σε γένος, αριθμό και πτώση: ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ (ΣΥΝΗΜΜΕΝΗ) ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ Τιμῶμαι ὑπὸ πάντων. (οριστική ενεστώτα) Ἐτιμώμην ὑπὸ πάντων. (παρατατικός) Οἶδα / Ἔγνων α. (Ἐγὼ) οἶδα / ἔγνων τιμώμενοςὑπὸ πάντων. Τιμηθήσομαι ὑπὸ πάντων. (οριστική μέλλοντα) Οἶδα / Ἔγνων β. (Ἐγὼ) οἶδα / ἔγνωντιμηθησόμενος ὑπὸ πάντων. Ἐτιμησάμην ἂν ὑπὸ πάντων. (δυνητική οριστική αορίστου) Οἶδα / Ἔγνων γ. (Ἐγὼ) οἶδα / ἔγνωντιμησάμενος ἂν ὑπὸ πάντων. Τετιμημένος εἴην ἂν ὑπὸ πάντων. (δυνητική ευκτική παρακειμένου) Οἶδα / Ἔγνων δ. (Ἐγὼ) οἶδα / ἔγνων τετιμημένος ἂν ὑπὸ πάντων. Η κατηγορηματική μετοχή του πλαγίου λόγου, όταν είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος εξάρτησης, τίθεται σε πλάγια πτώση και συμφωνεί με το υποκείμενό της σε γένος, αριθμό και πτώση: ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ ΣΕ (ΑΠΟΛΥΤΗ) ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΟΧΗ. Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἐστι. (οριστική ενεστώτα) Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἦν. (παρατατικός) Γιγνώσκομεν / Ἔγνωμεν ε. Γιγνώσκομεν / Ἔγνωμεν Κῦρον ἐν Κιλικίᾳ ὄντα. Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἂν ἐγένετο. (δυνητική οριστική αορίστου) Γιγνώσκομεν / Ἔγνωμεν στ. Γιγνώσκομεν / Ἔγνωμεν Κῦρον ἐν Κιλικίᾳ ἂν γενόμενον. Κῦρος ἐν Κιλικίᾳ ἂν γεγονὼς εἴη. (δυνητική ευκτική παρακειμένου) Γιγνώσκομεν / Ἔγνωμεν ζ.γιγνώσκομεν / Ἔγνωμεν Κῦρον ἐν Κιλικίᾳ ἂν γεγονότα. ii. Η κύρια πρόταση επιθυμίας στον πλάγιο λόγο. Η κύρια πρόταση επιθυμίας στον πλάγιο λόγο μετατρέπεται σε κάθε περίπτωση σε τελικό απαρέμφατο. Εξαρτάται από ρήματα βουλητικά, προτρεπτικά, αποτρεπτικά, παραχωρητικά, απαγορευτικά, αποπειρατικά, δυνητικά, διστακτικά κ.λπ. Η υποτακτική, η προστακτική, η ευχετική ευκτική των προτάσεων επιθυμίας (και σπανιότερα η ευχετική οριστική) τρέπονται σε τελικό απαρέμφατο. Ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης δεν επηρεάζει το απαρέμφατο. Ο χρόνος του ρήματος του ευθέος λόγου επηρεάζει τον χρόνο του απαρεμφάτου ως εξής: Έγκλιση ενεστώτα απαρέμφατο ενεστώτα (π.χ. α). Έγκλιση μέλλοντα απαρέμφατο μέλλοντα (π.χ. γ). Έγκλιση αορίστου απαρέμφατο αορίστου (π.χ. β, δ).

Παρατήρηση: Kατά τη μετατροπή του ευθέος λόγου σε απαρέμφατο ελέγχουμε αν έχουμε ταυτοπροσωπία (π.χ. γ) ή ετεροπροσωπία (π.χ. α, β, δ). α. Λέγετε ταῦτα τοῖς στρατιώταις. β. Ἀκούσωμεν τοῦ ἀνδρός. ἐκέλευε παραινεῖ α. Οὗτος ἐκέλευε αὐτοὺς λέγειν ταῦτα τοῖς στρατιώταις. β. Οὗτος παραινεῖ τούτους ἀκοῦσαιτοῦ ἀνδρός. γ. Ἐσοίμην εὐτυχής. δ. Γένοισθε εὐτυχεῖς. Εὔχομαι Ηὐχόμην γ. Εὔχομαι εὐτυχὴς ἔσεσθαι. δ. Ηὐχόμην ὑμᾶς γενέσθαι εὐτυχεῖς. iii. Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο. Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις μετατρέπονται στον πλάγιο λόγο σε πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Εξαρτώνται από ρήματα ερωτηματικά, γνωστικά, λεκτικά, δεικτικά, σκέψης, φροντίδας, απόπειρας, προσοχής. Διατηρούν την αρχική έγκλιση, όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου (π.χ. α, γ). Μετατρέπουν σε ευκτική του πλαγίου λόγου την οριστική και απορηματική υποτακτική, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου (π.χ. β, δ). Παραμένουν στον πλάγιο λόγο ερωτήσεις ολικής άγνοιας (π.χ. γ,δ) ή μερικής άγνοιας (π.χ. α,β), μονομελείς (π.χ. α-δ) ή διμελείς (π.χ. ε), όπως ακριβώς ήταν στον ευθύ λόγο. Δηλαδή: ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Τὶς ποιεῖ ταῦτα; ἐρωτᾷ ἠρώτα α. Οὗτος ἐρωτᾷ ὅστις ποιεῖ ταῦτα. β. Οὗτος ἠρώτα ὅστις ποιοῖ/ποιοίηταῦτα. Παραδῶμεν Κορινθίοις τὴν πόλιν; ἐρωτῶσι ἠρώτων γ. Τὸν θεὸν ἐρωτῶσι εἰ παραδῶσινκορινθίοις τὴν πόλιν. δ. Τὸν θεὸν ἠρώτων εἰ παραδοῖενκορινθίοις τὴν πόλιν. Παρατήρηση: Μερικές φορές διατηρούν την απορηματική υποτακτική και μετά από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου, όταν προβάλλεται κάτι ασαφές ή αβέβαιο και εκφράζεται η γνώμη του υποκειμένου της δευτερεύουσας πρότασης. π.χ. ΕΥΘΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ ΡΗΜΑ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΠΛΑΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ Κατακαύσωμεν αὐτοὺς ἢ τί ἄλλο χρησώμεθα; ἐβουλεύοντο ε. Οὗτοι ἐβουλεύοντο εἴτεκατακαύσωσιν αὐτοὺς ἢ τί ἄλλο χρήσωνται. Οι ευθείες ερωτηματικές προτάσεις μετατρέπουν στον πλάγιο λόγο τα ερωτηματικά, τα αναφορικά επιρρήματα και τις αναφορικές ερωτηματικές αντωνυμίες εισαγωγής ως εξής: ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΠΛΑΓΙΟΥ ΛΟΓΟΥ

Β. Οι δευτερεύουσες προτάσεις στον πλάγιο λόγο Οι λοιπές δευτερεύουσες προτάσεις του ευθέος λόγου παραμένουν δευτερεύουσες προτάσεις και στον πλάγιο λόγο. Παρατηρήσεις: 1. Διατηρούν το είδος τους. 2. Διατηρούν την έγκλιση του ευθέος λόγου όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου (π.χ. α). 3. Διατηρούν τη δυνητική έγκλιση (δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική) στον πλάγιο λόγο ανεξάρτητα από τον χρόνο εξάρτησης (π.χ. β, γ). 4. Μετατρέπουν σε ευκτική του πλαγίου λόγου την οριστική ή την υποτακτική (με ή χωρίς «ἂν» αοριστολογικό) όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου. Στην τελευταία περίπτωση χάνεται το αοριστολογικό «ἂν» (π.χ. στ, ζ). 5. Μετατρέπεται το πρόσωπο του ρήματος αν χρειάζεται (π.χ. β, στ). 6. Διατηρούν την ευκτική του πλαγίου λόγου, αν το ρήμα εξάρτησης στον πλάγιο λόγο είναι ιστορικού χρόνου (π.χ. δ). 7. Μετατρέπουν την ευκτική του πλαγίου λόγου σε οριστική, αν το ρήμα εξάρτησης στον πλάγιο λόγο είναι αρκτικού χρόνου (π.χ. ε). Διατηρείται και στον πλάγιο λόγο: Παραδείγματα: Η οριστική μετά από ρήμα αρκτικού χρόνου. α. Ἄγε τὸ στράτευμα ἐπὶ κατὰ μέσον τῷ τῶν πολεμίων, ὅτι ἐκεῖ βασιλεύςἐστι. (δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση) Κῦρος κελεύει τῷ Κλεάρχῳ ἄγειν τὸ στράτευμα ἐπὶ κατὰ μέσον τῷ τῶν πολεμίων, ὅτι ἐκεῖ βασιλεύς ἐστι.

Η δυνητική οριστική β. Πάντες ὅπλα κατεσκεύαζον, ὥστε τήν πόλιν ὄντως ἄν ἡγήσω πολέμου ἐργαστήριον. (δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση) Φησὶ πάντας ὅπλα κατασκευάζειν, ὥστε τήν πόλιν ὄντως ἄν ἡγήσατοπολέμου ἐργαστήριον. Η δυνητική ευκτική γ. Τοὺς δ ἀπαιδεύτους ἀρετῆς θαυμάζοιμι ἄν, εἴ τι πλέον ἄν ὠφελήσειελόγος. (δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση) Ἔλεξεν ὅτι τοὺς δ ἀπαιδεύτους ἀρετῆς θαυμάζοι ἄν, εἴ τι πλέον ἄν ὠφελήσειε λόγος. Η ευκτική του πλαγίου λόγουμετά από ρήμα ιστορικού χρόνου. δ. Ἀκήρυκτος ὁ πόλεμος ἦν, ἔστ ἐν τῇ πολεμίᾳ εἶμεν. (χρονική πρόταση) Ἐδόκει τοῖς Ἕλλησιν ἀκήρυκτον τὸν πόλεμον εἶναι, ἔστ ἐν τῇ πολεμίᾳ εἶεν. Μετατρέπεται στον πλάγιο λόγο: Παραδείγματα: Η ευκτική του πλαγίου λόγου σε οριστική μετά από ρήμα αρκτικού χρόνου. ε. Ἀκήρυκτος ὁ πόλεμος ἦν, ἔστ ἐν τῇ πολεμίᾳ εἶμεν. (χρονική πρόταση) Δοκεῖ τοῖς Ἕλλησιν ἀκήρυκτον τὸν πόλεμον εἶναι, ἔστ ἐν τῇ πολεμίᾳ εἰσίν. Η οριστική ή η υποτακτική σε Ευκτική του πλαγίου λόγου μετά από ρήμα ιστορικού χρόνου. στ. Πάντες γὰρ ὑπολαμβάνομεν, ὃἐπιστάμεθα. (δευτερεύουσα αναφορική πρόταση) Ἀπεκρίθησαν ὅτι πάντες ὑπολαμβάνοιντο, ὃἐπίσταιντο. ζ. Ἁμαρτάνουσι οἱ πολῖται, ἐὰν ταῦταπράττωσι. (δευτερεύουσα υποθετική πρόταση) Ἡγεῖτο ἁμαρτάνειν τοὺς πολίτας, εἰ ταῦταπράττοιεν. Παρατήρηση: Μερικές φορές οι δευτερεύουσες προτάσεις διατηρούν και στον πλάγιο λόγο την απλή οριστική ή την υποτακτική και μετά από ιστορικό χρόνο, όταν ο συγγραφέας τηρεί αντικειμενική στάση σ αυτά που διηγείται ή όταν κάτι παρουσιάζεται ως βέβαιο ή ως διαχρονική αλήθεια. π.χ. Ἀπίωμεν, μὴ γένηται ἐπίθεσις. Ἐκέλευσε Ἐκέλευσε τούτους ἀπιέναι μὴ γένηται ἐπίθεσις.