ΘΕΜΑ : «ΜΕΤΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΟΔΙΚΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ»

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2005-2006 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΘΕΜΑ : «ΜΕΤΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΟΔΙΚΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ» ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΣΟΦΙΑ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ ΚΟΛΩΝΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : ΜΠΡΑΣΙΝΙΚΑ ΜΑΡΙΑ ΑΘΗΝΑ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2006

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ. σελ. 3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ σελ.5 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ σελ.5 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ.σελ.7 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ σελ.8 Πρωτογενής Τομέας.σελ.8 Δευτερογενής Τομέας.σελ.9 Τριτογενής Τομέας..σελ.9 ΥΠΟΔΟΜΕΣ.σελ.10 Μεταφορές σελ.10 Υγεία και Κοινωνική Πρόνοια.σελ.10 Ο ΝΟΜΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ..σελ.11 Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ.σελ.11 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ.σελ.11 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ σελ.13 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ.σελ.13 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ σελ.13 ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΑΝΕΡΓΙΑ σελ.17 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ..σελ.18 Πρωτογενής Τομέας.σελ.18 Δευτερογενής Τομέας.σελ.20 Τριτογενής Τομέας σελ.21 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ..σελ.24 ΥΠΟΔΟΜΕΣ σελ.25 Δίκτυα Μεταφορών και Συγκοινωνιών..σελ.25 Εγνατία Οδός..σελ.26 Τεχνικές Υποδομές.σελ.29 Κοινωνικές Υποδομές σελ.29 ΕΥΝΟΪΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΠΩΣ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ σελ.30 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΓΡΕΒΕΝΩΝ σελ.31 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ..σελ.33 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ- ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ Το μεταπολεμικό αναπτυξιακό πρότυπο στον ελληνικό χώρο υπαγορεύτηκε από αυστηρά συγκεντρωτικές δομές που δεν επέτρεψαν την άρση των κοινωνικοοικονομικών αποκλίσεων μεταξύ κέντρου και περιφέρειας μέχρι τη δεκαετία του 80, οπότε έγινε μία στροφή προς την πολιτική της αποκέντρωσης. Η ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ε. και η νομισματική ένωση έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια άρσης των ανισοτήτων μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, στοχεύοντας στην ενδυνάμωση των περιφερειακών περιοχών, μέσω της αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων τους και στην ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξή τους, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες πολλαπλές προκλήσεις του οικονομικού, παραγωγικού, πολιτιστικού και κοινωνικού τομέα. Το αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση των μηχανισμών ανάπτυξης του Νομού Γρεβενών, με δεδομένη την επιταγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξασφάλιση της ανταγωνιστικότητας στις περιφερειακές οικονομίες, μέσω ευέλικτων προτύπων ανάπτυξης. Η επιλογή του συγκεκριμένου νομού έγινε, κυρίως, γιατί αποτελεί ένα χρόνια απομονωμένο τμήμα της Ελλάδας, στο οποίο λόγω μιας σειράς δραστικών επεμβάσεων (Πολιτικές της Ε.Ε, διάνοιξη Εγνατίας Οδού και χρηματοδοτήσεις), γεννιούνται νέες προοπτικές εξέλιξης. Ο νομός Γρεβενών επί δεκαετίες ήταν απομονωμένος και μαστιζόταν από ανεργία, εξωτερική αλλά και εσωτερική μετανάστευση προς τις γειτονικές πόλεις και τα μεγάλα αστικά κέντρα Αθήνας - Θεσσαλονίκης. Η οικονομία του νομού βασιζόταν αποκλειστικά στην γεωργία και την κτηνοτροφία, όμως ο ορεινός και ημιορεινός χαρακτήρας της καλλιεργήσιμης γης αποτέλεσε περιοριστικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης. Σήμερα, στην περιοχή παρουσιάζεται μια αναπτυξιακή τάση, που σχετίζεται με την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την άρση της απομόνωσης των περιφερειακών περιοχών στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Συνοχής. Η πολιτική αυτή πραγματοποιείται στο νομό Γρεβενών κυρίως με την διάνοιξη της Εγνατίας Οδού, την στροφή προς την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, της βιολογικής καλλιέργειας και μέσω προγραμμάτων οικονομικής ενίσχυσης των επιχειρήσεων και των μεταποιητικών μονάδων του νομού από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη της μεταλλαγής του Νομού Γρεβενών τόσο εξαιτίας της σταδιακής αξιοποίησης του πλούσιου ανεκμετάλλευτου φυσικού πλούτου, όσο και του γεγονότος ότι η Εγνατία συνδέει πλέον τον παλαιότερα δυσπρόσιτο νομό με οικονομικά κέντρα και την εντάσσει στο Δίκτυο Διευρωπαϊκών Μεταφορών. Η προσέγγιση των σταδιακών μεταλλαγών και μηχανισμών μετασχηματισμού βασίζεται τόσο σε πρωτογενείς πηγές, όσο και σε δευτερογενείς πηγές. Βασικό εργαλείο αποτελεί η εμπειρική διερεύνηση ποιοτικού χαρακτήρα με πρόσωπα που εμπλέκονται στην τοπική οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής, αλλά και με κατοίκους του νομού. Κύρια πηγή πληροφόρησης ποσοτικού χαρακτήρα αποτελεί το Παρατηρητήριο της Εγνατίας Α.Ε., τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, καθώς επίσης και στοιχεία από τις Υπηρεσίες της Περιφέρειας της Δυτικής Μακεδονίας, την Νομαρχία Γρεβενών, το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο, την Ε.Β.Ε. Γρεβενών και από τοπικές εφημερίδες. Στην αρχή παρουσιάζεται η ευρύτερη περιοχή μελέτης για την κατανόηση της θέσης του νομού στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας. Στη συνέχεια ακολουθεί η περιγραφή των στοιχείων που συνθέτουν το σύνολο του νομού για τον εντοπισμό των στοιχείων που συμβάλουν στον μετασχηματισμό του. Μετά τον εντοπισμό των μηχανισμών επιχειρείται η διερεύνηση των συσχετίσεων τους όπου και δοκιμάζεται η υπόθεση εργασίας. 3

ΧΑΡΤΗΣ ΕΟΤ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΓΡΕΒΕΝΑ 4

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ - ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Οι συνθήκες που επικρατούν στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας δημιουργούν το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται ο νομός Γρεβενών. επηρεάζοντας άμεσα την εξέλιξη του Νομού. Σε αυτό το σημείο θα παρουσιαστεί συνοπτικά η ευρύτερη περιοχή, ώστε να αποδειχθεί, σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά του Νομού Γρεβενών η χρόνια ενδοπεριφερειακή ανισότητα της Περιφέρειας. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (ΠΔΜ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας (Π.Δ.Μ.) περιλαμβάνει τους νομούς Γρεβενών, Καστοριάς, Φλώρινας και Κοζάνης, η οποία αποτελεί και την έδρα της. Έχει έκταση 9.451 Km2 και καταλαμβάνει το 7,2% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας και κατοικείται περίπου από 301.522 κατοίκους, δηλαδή συγκεντρώνει ποσοστό 2,9% του πληθυσμού της χώρας. Η Περιφέρεια παράγει 2,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και η πληθυσμιακή πυκνότητα της Περιφέρειας είναι 32 κατ/km2 έναντι 79,7 κατ/km2 της χώρας. Αυτό οφείλεται κυρίως στο μεγάλο ποσοστό ορεινών και δυσπρόσιτων περιοχών που δεν κατοικούνται. Ο αστικός πληθυσμός ανέρχεται στο 34,1% του συνολικού πληθυσμού, ο ημιαστικός στο 15% και ο αγροτικός στο 50,9% αντίστοιχα. (ΕΣΥΕ 2001) Απομονωμένη για πολλά χρόνια, η ακριτική αυτή περιφέρεια στο ΒΔ τμήμα της χώρας οριοθετείται από ορεινούς όγκους (82% της έκτασής της καλύπτεται από ορεινές και ημιορεινές περιοχές) που αποτελούν και φυσικά όρια με τις γειτονικές περιοχές. Η απομόνωση κυρίως οφείλεται: στις δύσβατες ορεινές συνδέσεις στην ελλιπή οδική, σιδηροδρομική και αεροπορική υποδομή στον παραμεθόριο χαρακτήρα της περιοχής στο αναπτυξιακό πρότυπο που εφαρμόστηκε στη περιοχή με τη μονοδιάστατη ανάπτυξη της ηλεκτροπαραγωγής. Το έντονο ανάγλυφο κατά μήκος της κεντρικής ζώνης με κατεύθυνση ΒΔ-ΝΑ (Βαρνούς ή Περιστέρι, Βίτσι, Ασκιο ή Σινιάτσικο και Βουρινός), διαιρεί την περιφέρεια σε δύο τμήματα, το μεν ανατολικό που χαρακτηρίζεται ως πεδινό από πλευράς ανάγλυφου και το δυτικό ως ορεινό. Το ανατολικό τμήμα περιέχει πλούσια λιγνιτοφόρα εδάφη, αποδοτικότερα εδάφη και πλούσιους υδροφόρους ορίζοντες. Στις απολιγνιτισμένες περιοχές (εξαιτίας του εργοστασίου της ΔΕΗ) το φυσικό ανάγλυφο έχει αλλοιωθεί και το έδαφος έχει υποβαθμιστεί ποιοτικά. Αυτό το τμήμα της περιφέρειας εστιάζει την οικονομία του στην ηλεκτροπαραγωγή (παράγεται το 70% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, εκ των οποίων το 50% παράγεται στο Νομό Κοζάνης) και στο εμπόριο.(πηγη: Δ.Υ.ΠΕ - ΑΝΚΟ) ΦΛ ΚΑΣ ΚΟΖ ΓΡ ΠΗΓΗ: ΕΣΥΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Στο Δυτικό Τμήμα της Περιφέρειας της Δυτικής Μακεδονίας, το φυσικό περιβάλλον δεν έχει υποστεί σημαντικές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις (εδώ εντάσσεται και ο νομός Γρεβενών). Έχει πλούσια και σπάνια οικοσυστήματα στους χαρακτηρισμένους εθνικούς δρυμούς (Βάλια Κάλντα Πρέσπες). Η οικονομία της βασίζεται στην αγροτική εκμετάλλευση, με εξαίρεση τις εστίες γουνοποιίας και γουνεμπορίου στην περιοχή της Καστοριάς. 5

ΧΑΡΤΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ 6

7

Το οικιστικό δίκτυο της Περιφέρειας χαρακτηριζόταν από την έντονη εξάρτηση των οικισμών από το δίπολο Κοζάνης Πτολεμαϊδας που αποτελούσε για χρόνια το κέντρο της διοίκησης, του κοινωνικού εξοπλισμού και της παραγωγής για το σύνολο της Δ. Μακεδονίας. Οι υπόλοιπες πρωτεύουσες των Νομών λειτουργούσαν συμπληρωματικά ως προς το δίπολο αυτό. Μικρότερης έντασης εξαρτήσεις, που αφορούν κυρίως την παραγωγή, κατευθύνονται προς την άξονα Καστοριάς- Άργος Ορεστικό Σιάτιστα, λόγω της παραδοσιακά ανεπτυγμένης δραστηριότητας επεξεργασίας της γούνας. Σημαντικοί πόλοι, τέλος είναι οι οικισμοί των Σερβίων, του Αμύνταιου και της Δεσκάτης. Όμως η σημερινή τριτογενοποίηση της παραγωγής και η μεταφορά των μεταποιητικών δραστηριοτήτων σε άλλες Βαλκανικές χώρες έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο εργασιακό τομέα, αναδεικνύοντας την αναγκαιότητα εύρεσης εναλλακτικών τρόπων ανάπτυξης των περιοχών αυτών, που να εξασφαλίζουν την βιωσιμότητα των περιοχών και τη μη συρρίκνωση της αγροτικής ενδοχώρας. Τέλος μεγάλη επίδραση θα ασκήσει μακροπρόθεσμα και η Εγνατία Οδός η οποία διέρχεται από τους δύο νομούς της ΠΔΜ (Κοζάνης, Γρεβενών) αίροντας την περιοχή από την χρόνια απομόνωση. (ΠΗΓΗ: ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ Α.Ε.) ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Όπως φαίνεται από τον πίνακα ο νομός της Κοζάνης συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού (κυρίως αστικού), εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι πρωτεύουσα της ΠΔΜ και συγκεντρώνει πολλές δραστηριότητες και έργα της ΔΕΗ. Οι νομοί Καστοριάς και Φλώρινας έχουν περίπου τα ίδια ποσοστά αγροτικού και αστικού πληθυσμού σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ενώ εξαίρεση αποτελεί ο νομός Γρεβενών που έχει κυρίως αγροτικό πληθυσμό και ταυτόχρονα έχει το μικρότερο ποσοστό πληθυσμού της Π.Δ.Μ. Κατανομή πληθυσμού κατά αστικότητα στο σύνολο της χώρας, της ΠΔΜ και τους Νομούς της Δυτικής Μακεδονίας Α/Α Περιοχή Σύνολο Αστικός % Αγροτικός % 1 Σύνολο χώρας 10.964.020 7.980.414 72,79 2.983.606 27,21 2 ΠΔΜ 301.522 147.969 49,07 153.553 50,93 3 Νομός Γρεβενών 37.947 14.634 38,56 23.313 61,44 4 Νομός Καστοριάς 53.483 26.397 49,36 27.086 50,64 5 Νομός Κοζάνης 155.324 87.976 56,64 67.348 43,36 6 Νομός Φλώρινας 54.768 26.397 48,20 28.371 51,80 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε (Απογραφή 2001) Εδώ είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το ΑΕΠ που αναλογεί ανά κάτοικο είναι ίσο με 83% του μέσου της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 25 μελών-κρατών και μαζί με άλλες πέντε περιφέρειες της Ελλάδας κινδυνεύει να βρεθεί έξω από τον στόχο 1 του Δ ΚΠΣ, αν και στην ΕΕ-15 το κατά κεφαλή ΑΕΠ της δεν υπερβαίνει το 75%. (learningsupport.elke.uoa.gr) 8

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΝΑ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΝΟΜΟΣ 1971 1981 1991 2001 1971-81 1981-91 1991-2001 ΓΡΕΒΕΝΩΝ 34.664 36.421 37.017 37.947 4,8 1,6 2,4 ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 46.401 53.169 52.721 53.483 12,7-0,8 1,4 ΚΟΖΑΝΗΣ 133.484 147.051 150.159 155.324 9,2 2,1 3,4 ΦΛΩΡΙΝΑΣ 54.410 52.430 52.854 54.768-3,8 0,8 3,5 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 8.768.641 9.740.417 10.264.156 10.964.020 10,1 5,1 6,4 ΠΗΓΗ Ε.Σ.Υ.Ε. Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Περιφέρειας ανέρχεται σε 121.000 κατοίκους, ενώ οι απασχολούμενοι σε 103.000 (για το 1997). Η διαχρονική εξέλιξη του ενεργού πληθυσμού τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει αύξηση, με εξαίρεση το 1996, ενώ ο αριθμός των απασχολούμενων παρουσιάζει διακυμάνσεις (αύξηση στη διετία 1993-1994, σημαντική πτώση το διάστημα 1994-1995 και έκτοτε αυξάνεται). Το 23,5 % των απασχολούμενων εργάζεται στον πρωτογενή τομέα, το 32,9 % στον δευτερογενή και το 43,6% στον τριτογενή. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια μείωση της απασχόλησης στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα και αύξηση στον τριτογενή. Το ποσοστό ανεργίας στην Περιφέρεια φθάνει το 14,5% το έτος 1997 και το 2004 το 16,6% και με ανοδική τάση έχοντας το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στη χώρα. Η μεγάλη ανεργία κυρίως οφείλεται στην μείωση των βιομηχανικών επιχειρήσεων της περιοχής και αλλά και στο χαμηλό ποσοστό εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού, που δεν έχουν τα εφόδια ώστε να απορροφηθούν στον τριτογενή τομέα. Το γενικό επίπεδο μόρφωσης της Περιφέρειας θεωρείται χαμηλότερο από το αντίστοιχο της χώρας. Το εργατικό δυναμικό με εκπαίδευση μέχρι και το Δημοτικό ανέρχεται σε 45,2 % του ενεργού πληθυσμού, ενώ το 35,7 % κατέχει απολυτήριο Γυμνασίου ή Λυκείου και μόλις το 19,2% κατέχει πτυχίο ανώτερων ή ανώτατων σπουδών. Στην περιφέρεια αναλογεί 3% των συνολικών επενδύσεων στη χώρα το για το 2002. Στις υπάρχουσες επιχειρήσεις της ΠΔΜ αναλογεί 0,2% των επενδύσεων των βιομηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο 2000-2001, σύμφωνα με την Ετήσια Βιομηχανική Έρευνα της ΕΣΥΕ, οι οποίες το 2001 μειώθηκαν 70%. Την 5ετία 1997-2001 δόθηκαν 110 άδειες λειτουργίας νέων μεταποιητικών επιχειρήσεων που αποτελούν μόνο το 3% των συνολικών της χώρας (4.094 νέες άδειες σε ολόκληρη την Ελλάδα). (ΠΗΓΗ: "Οι Νομοί της Ελλάδος"- Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας- ΕΣΥΕ) ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ Πρωτογενής τομέας Ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένος στους τρεις από τους τέσσερις Νομούς της Περιφέρειας και συγκεκριμένα στους Νομούς Γρεβενών, Φλώρινας και Καστοριάς και πολύ λιγότερο στον Νομό Κοζάνης. Το ΑΕΠ του πρωτογενή τομέα καταλαμβάνει το 11% του ΑΕΠ του πρωτογενή της χώρας. Έντονο είναι το φαινόμενο εγκατάλειψης της κτηνοτροφίας, ενώ παρά το πλούσιο υδάτινο δυναμικό, το ποσοστό των αρδευόμενων εκτάσεων βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Τα κυριότερα γεωργικά προϊόντα τα οποία παράγει η Περιφέρεια είναι τα μήλα και το σιτάρι. 9

Στην Περιφέρεια αναλογεί το 16% της εγχώριας παραγωγής μήλων και το 15% της συνολικής παραγωγής σίτου. Άλλα σημαντικά προϊόντα της είναι τα γαλακτοκομικά, τα φασόλια, τα κηπευτικά κλπ. (ΕΛΚΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ) Δευτερογενής τομέας Ο δευτερογενής τομέας είναι ο ισχυρότερος τομέας παραγωγικής δραστηριότητας της Περιφέρειας αν και παρουσιάζει μείωση του ποσοστού συμμετοχής του στο συνολικό Ακαθάριστο Προϊόν της Περιφέρειας. Οι Νομοί Καστοριάς και Κοζάνης, χαρακτηρίζονται από τη μεγαλύτερη μεταποιητική δραστηριότητα. Η πολύ μεγάλη συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα στο ΑΕΠ οφείλεται κυρίως στη συγκέντρωση εξορυκτικών δραστηριοτήτων και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στον άξονα Πτολεμαϊδας - Κοζάνης - Αμυνταίου. Σημαντική είναι και η συμβολή του μεταποιητικού κλάδου δέρματος γούνας που συγκεντρώνεται στο νομό Καστοριάς και την περιοχή Βοΐου του Νομού Κοζάνης, που όμως σήμερα παρουσιάζει κρίση. Τριτογενής τομέας Ο τομέας του εμπορίου και των υπηρεσιών στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό καταστημάτων και απασχολουμένων, κυρίως λόγω της απομόνωσής της από τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Στον κλάδο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών οι δραστηριότητες που είναι ανεπτυγμένες είναι αυτές των χρηματοπιστωτικών οργανισμών και των ασφαλειών. Το λιανικό εμπόριο εκσυγχρονίζεται, αναβαθμίζονται οι εμπορικές υπηρεσίες και συγκεντρώνονται στα αστικά κέντρα της Περιφέρειας. Γενικά, στον τομέα των αποθηκεύσεων, του εμπορίου και των υπηρεσιών δημιουργούνται νέες συνθήκες με την προοπτική των αγορών της Βαλκανικής και την λειτουργίας της Εγνατίας Οδού για λόγους που θα αναφερθούν παρακάτω. Η ανάπτυξη του τουρισμού στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας είναι ιδιαίτερα χαμηλή. Πρόκειται για περιοχή υποδοχής χαμηλού αριθμού τουριστών, στη συντριπτική τους πλειοψηφία Ελλήνων. Η ξενοδοχειακή υποδομή της Περιφέρειας είναι ανεπαρκής. Ωστόσο, ο τουρισμός στην Περιφέρεια παρουσιάζει έντονη αυξητική πορεία τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τις διανυκτερεύσεις πραγματοποιήθηκε αύξηση της τάξης του 30,7% στο διάστημα 1995-1998. Αύξηση παρουσιάζει και η πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων όπου από το 33,7% το 1995 ανήλθε στο 40,8% το 1998. Για το 2000-03 για το σύνολο της ΠΔΜ οι διανυκτερεύσεις ήταν οι εξής: ΈΤΟΣ 2000 376.206 2001 370.597 2002 373.896 2003 386.208 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΑΠΟ 2000-03 ΠΗΓΗ Ε.Σ.Υ.Ε. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στην ανάπτυξη των ήπιων μορφών τουρισμού με την αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων της περιοχής όπως π.χ. τις λίμνες και τους ποταμούς, τις δασώδεις εκτάσεις με σπάνια χλωρίδα και πανίδα, τα αρχαιολογικά μνημεία, τις ενδιαφέρουσες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, τα ιστορικά και λαογραφικά μουσεία, τα παραδοσιακά αρχοντικά και τους παραδοσιακούς οικισμούς κ.α. (ΠΗΓΗ:Δ.Υ.ΠΕ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ) 10

ΥΠΟΔΟΜΕΣ Μεταφορές Η μορφολογία του εδάφους της Περιφέρειας και η γεωγραφική της θέση συντελούν στην απομόνωσή της από την υπόλοιπη χώρα. Στο πρόβλημα της μορφολογίας, πρέπει να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος του συγκοινωνιακού δικτύου παραμένει δύσβατο για μεγάλες περιόδους του χειμώνα, λόγω καιρικών συνθηκών. Σήμερα, η Εγνατία Οδός διέρχεται μέσα από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και μαζί με τη δημιουργία των κάθετων αξόνων που θα τη συνδέουν με τα μεγάλα οικιστικά κέντρα της Περιφέρειας, βοηθούν στη σύνδεση της με την Κεντρική Ελλάδα και τις γειτονικές χώρες. Πρόκειται για έργο που έχει ήδη συμβάλει στην άρση της απομόνωσης και θα βοηθήσει ουσιαστικά στην ανάπτυξη της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και των όμορων μ αυτή περιοχών. Το ενδοπεριφερειακό οδικό δίκτυο καλύπτει σε ικανοποιητικό βαθμό τις ανάγκες της Περιφέρειας. Το σιδηροδρομικό δίκτυο της Δυτικής Μακεδονίας είναι ανεπαρκές και καλύπτεται από δίκτυο μονής κατεύθυνσης μήκους 170 χλμ. Υγεία-Κοινωνική πρόνοια Στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας λειτουργούν πέντε (5) Νοσοκομεία Β βάθμιας φροντίδας (Γ.Ν. Κοζάνης «Μαμάτσειο», Γ.Ν. Πτολεμαϊδας «Μποδοσάκειο, Γ.Ν. Καστοριάς, ΓΝ Φλώρινας «Ε. Δημητρίου» και Γ.Ν. Γρεβενών), έξι (6) Κέντρα Υγείας (Κ.Υ. Αμυνταίου, Κ.Υ. Άργους Ορεστικού, Κ.Υ. Δεσκάτης, Κ.Υ. Σερβίων, Κ.Υ. Σιάτιστας και Κ.Υ. Τσοτυλίου) με ογδόντα εννέα (89) περιφερειακά ιατρεία και πέντε (5) μονάδες κοινωνικής φροντίδας. Σημειώνεται ότι μόνο δυο από τα πέντε νοσοκομεία, το Γ.Ν. Κοζάνης και το Γ.Ν. Πτολεμαϊδας, διαθέτουν περισσότερες από 200 κλίνες. (ΠΗΓΗ: Δ.Υ.ΠΕ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚ/ΝΙΑΣ) Συγκρίνοντας κανείς τα χαρακτηριστικά της περιφέρειας με αυτά του συνόλου της χώρας, διαπιστώνει ότι κυμαίνεται η υστέρησή της για διάφορους δείκτες. Στο σύνολο της Περιφέρειας, ο Νομός Γρεβενών παρουσιάζει την μεγαλύτερη καθυστέρηση σύμφωνα με τα επόμενα παρατιθέμενα στοιχεία. Το γεγονός αυτό στοιχειοθετεί την ύπαρξη της ενδοπεριφερειακής ανισότητας που για χρόνια ταλάνιζε το νομό. Σήμερα με μία σειρά επεμβάσεων γίνεται μια προσπάθεια άρσης αυτής ανισότητας. Δείκτες Ευημερίας Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Μέσος όρος χώρας ΑΕΠ κατά κεφαλή 2003 14,3 χιλ.ευρώ 13,9 5 Αποταμιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο 2002 6,20 χιλ.ευρώ 8,32 8 Δηλ. εισόδημα ανά φορολογούμενο 2003 11,1 χιλ.ευρώ 12,5 7 Φόρος εισοδ. ανά φορολογούμενο 2003 0,87 χιλ.ευρώ 1,08 2 Φυσική αύξηση πληθυσμού/ 1000 κατοίκους 2002-0,67-0,03 6 Μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης/ 1000 κατοίκους 2002 74 66 1 Μαθητές δημοτικού/ 1000 κατοίκους 2002 62 59 3 Ποσοστό ανεργίας 2004 16,6 10,5 1 Συμμετοχή στα συνολικά μεγέθη της χώρας ΑΕΠ 2003 2,7 % 10 Φορολογούμενοι 2003 2,6 % 11 Δηλωθέν στην εφορία εισόδημα 2003 2,3 % 11 Φόρος εισοδήματος φ.π. 2003 2,1 % 10 Αποταμιευτικές καταθέσεις 2003 2,1 % 11 Πηγή Στοιχείων: "Οι Νομοί της Ελλάδος" copyright :www.economics.gr Κατάταξη σε σχέση με τις 13 περιφέρειες 11

Ο ΝΟΜΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ο Νομός Γρεβενών με το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του 1983-87 αποτέλεσε τμήμα της Περιφέρειας της Δυτικής Μακεδονίας και καταλαμβάνει το νοτιοδυτικό τμήμα της. Συνορεύει με τον Νομό Λαρίσης, Τρικάλων, Ιωαννίνων, Καστοριάς και Κοζάνης. Η συνολική έκταση του Νομού είναι 2.291 Κm 2 και ο πληθυσμός του φτάνει τους 37.947 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Είναι από τους νεότερους νομούς της Ελλάδας, αφού μόλις το 1964 συγκροτήθηκε, ύστερα από την απόσπασή της από το Νομό Κοζάνης, με πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη των Γρεβενών και την προσάρτηση διοικητικών μονάδων που αποσπάστηκαν από το νομό Λαρίσης. (ΠΗΓΗ: ΑΝ.Ν.ΓΡΕ. Α.Ε. ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΠΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ LEADER+ Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ) Πρωτεύουσα του Νομού είναι η πόλη των Γρεβενών που βρίσκεται στο κέντρο του ομώνυμου νομού σε υψόμετρο 534 μέτρων. Πρόκειται για μια επαρχιακή πόλη με περίπου 9.500 κατοίκους, ενώ ο δήμος Γρεβενών έχει περίπου 16.784 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Σήμερα είναι το διοικητικό, εμπορικό, συγκοινωνιακό, και εκπαιδευτικό κέντρο του νομού. Βρίσκεται σε απόσταση 422 Km από την Αθήνα και 190 Km από τη Θεσσαλονίκη. Δεύτερος πληθυσμιακά δήμος είναι η Δεσκάτη στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού, στα σύνορα με τον Νομό Λαρίσης με 6.483 κατοίκους, (απογραφή του 2001), η οποία συγκεντρώνει διοικητικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, διανομαρχιακές υπηρεσίες καθώς και Κέντρο Υγείας. Οι διάφορες υπηρεσίες κυρίως κατανέμονται στην πόλη των Γρεβενών και της Δεσκάτης.(ΠΗΓΗ: ΔΗΜΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ-ΕΛΚΕ) ΠΗΓΗ: www.kepdpm.gr ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Ο Νομός Γρεβενών χαρακτηρίζεται ως ορεινός και ημιορεινός με το 71,6% των εκτάσεων του στην υψομετρική ζώνη των 500-1000 μ. ενώ σε υψόμετρο πάνω από 1000μ ανήκουν οι δυτικές και ανατολικές περιοχές του νομού. Πρόκειται για τον πιο ορεινό νομό της ΠΔΜ. Το 93% της συνολικής του έκτασης ανήκει στην ορεινή και ημιορεινή ζώνη. Διαθέτει από τα μεγαλύτερα ποσοστά κάλυψης δασών στην Ελλάδα (καλύπτεται από δάση κατά το 58,15%) με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις είναι περιορισμένης έκτασης λόγω της μη συμμετοχής του στην ηλεκτροπαραγωγική διαδικασία με την οποία σχετίζονται άλλες περιοχές της ΠΔΜ, αλλά και από την χρόνια απομόνωση της περιοχής και απουσίας της από τις μέχρι τώρα καταστρεπτικές για το περιβάλλον παρεμβάσεις. Διασχίζεται από τον Αλιάκμονα και τον Βενέτικο ποταμό και από τους δεκάδες παραποτάμους και τα ρέματα, που ξεκινούν από τις πλαγιές των βουνών Βούρινος, Καμβούνια, Χάσια, Σμόλικας και Β. Πίνδος. Στο νομό υπάρχουν δύο προστατευόμενες περιοχές: ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου (Βάλια Κάλντα) και το Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους του Σπηλαίου που περιλαμβάνει τους οικισμούς Σπήλαιο και Ζιάκα καθώς και τμήμα του Όρλιακα και των φαραγγιών του Βενέτικου. Κοντά στα 12

σύνορα με τον Νομό Ιωαννίνων υπάρχει ο Εθνικός Δρυμός Βάλια Κάλντα, που στα βλάχικα σημαίνει «ζεστή κοιλάδα». Η περιοχή αυτή χαρακτηρίστηκε εθνικός δρυμός το 1966 και καταλαμβάνει 69.000 στρέμματα από τα οποία τα 33.500 αποτελούν τον πυρήνα και τα υπόλοιπα ανήκουν στην περιφερειακή ζώνη προστασίας. Ο Εθνικός Δρυμός έχει ενταχθεί στο δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης(Natura 2000). Στο δίκτυο Natura περιλαμβάνονται, επίσης, οι κορυφές του Όρους Σμόλικα, το όρος Βουρινός και η περιοχή της Βασιλίτσας. Στα όρια του βρίσκονται τα όρη Μαυροβούνι και Λύγκος και οι κορυφές του όρους Αυγό. Ιδιαίτερο γνώρισμα της περιοχής είναι η πλούσια και σπάνια χλωρίδα και πανίδα σε συνδυασμό με τους απόκρημνους γκρεμούς, τα ορμητικά ρέματα και τα τρεχούμενα νερά. Έχουν εντοπιστεί 30 είδη δέντρων και 120 είδη ποώδους βλάστησης. Εκεί βρίσκουν καταφύγιο 72 είδη σπάνιων ορνέων και πτηνών. Ταυτόχρονα διαβιούν ερπετά όπως η σαλαμάνδρα και η κερασφόρος οχιά καθώς και μεγαλόσωμα θηλαστικά. Το σπουδαιότερο από τα θηλαστικά που μπορεί κανείς να συναντήσει είναι η καφετιά αρκούδα, είδος προς εξαφάνιση. Αξιόλογο ρόλο στην περιοχή αυτή παίζει και το Αρκουδόρεμα, στα παγωμένα νερά του οποίου ζουν πέστροφες. Στα υψίπεδα του Μαυροβουνίου στα 1.940 και 1.960 μέτρα υπάρχουν δύο μικρές λίμνες που είναι γνωστές με την ονομασία Φλέγκα, το νερό των οποίων προέρχεται από τα χιόνια και διατηρείται καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Στα ορεινά ρέματα της περιοχής υπάρχει αξιόλογος αριθμός ορεινής πέστροφας, ενώ τα λιβάδια της περιοχής είναι σημαντικές περιοχές για αρπακτικά. Επίσης στο νομό Γρεβενών υπάρχουν 11 καταφύγια θηραμάτων. Αρκουδόρεμα ΠΗΓΗ: www.e-city/grevena.gr Ο Νομός Γρεβενών ΠΗΓΗ: Ν.Α. ΓΡΕΒΕΝΩΝ 13

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Από τα Ρωμαϊκά χρόνια, την περιοχή διέσχιζαν, ως παρακλάδια της τότε Εγνατίας Οδού, διάφοροι οδικοί άξονες. Η περιοχή ήταν γνωστή ως η κύρια οδική σύνδεση της Μακεδονίας με την Ήπειρο. Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, ολοκληρώνεται η αποχώρηση των μουσουλμάνων και η εγκατάσταση των Ελλήνων της Μ. Ασίας, κυρίως στα χωρία των Βεντζίων. Επί τέσσερις δεκαετίες και ενώ η Δεσκάτη ήταν προσαρτημένη στο νομό Λαρίσης, τα χωριά και η πόλη των Γρεβενών συγκρότησαν την δυτικότερη επαρχία του νομού Κοζάνης. Στη νεότερη ιστορία η περιοχή χαρακτηρίζεται από τους απελευθερωτικούς αγώνες των κατοίκων, καθώς ήταν περιώνυμο αρματολίκι κατά την τουρκοκρατία και σημαντική επαναστατική εστία στα χρόνια των μακεδονικών αγώνων. Στις αρχές της κρίσιμης δεκαετίας του '40, αποτέλεσε αντιστασιακό κέντρο συνταράσσοντας τις κοιλάδες της Πίνδου από τις συμπλοκές της βίαιης ελληνο-ιταλικής σύρραξης που ακολουθούνται από εμφύλιες αναταραχές, απόηχους των βαλκανικών διευθετήσεων. Στα 1964 τα Γρεβενά σχηματίζουν το νεώτερο νομό της χώρας, συμπεριλαμβάνοντας την περιοχή της Δεσκάτης και ένα μέρος από τα Μαστοροχώρια του Βοΐου.(ΠΗΓΗ: ΔΗΜΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ www.e-city/grevena.gr) Η πόλη των Γρεβενών για πρώτη φορά αναφέρεται σε κείμενο του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου (903 953) ως Γριβάνα. Η επαρχία των Γρεβενών υπήρξε σταυροδρόμι από και προς τη Μακεδονία, την Ήπειρο, την Β.Δ. Θεσσαλία και νότια Αλβανία, ενώ η πόλη των Γρεβενών αποτέλεσε εμπορικό και συγκοινωνιακό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Με το πέρασμα του χρόνου και ανάλογα με τις συγκυρίες αναπτύχθηκαν πολλοί οικισμοί πάνω ή κοντά σε αυτές τις οδικές αρτηρίες γνωρίζοντας άλλοτε την ακμή και άλλοτε τον αφανισμό. Τα Γρεβενά άσχετα με τα ονόματα και τις θέσεις που διαδοχικά άλλαξαν μέσα στους αιώνες αποτελούσαν μαζί με την Καστοριά και τα Σέρβια τις παλαιότερες πόλεις της Δυτικής Μακεδονίας, από την εποχή τουλάχιστον του Βυζαντίου. Δεν βρίσκονταν πάντα στην σημερινή τους θέση αλλά ανάλογα με τη συγκυρία γνώριζαν περιόδους ακμής αλλά και μακροχρόνιες περιόδους αφάνειας, μέχρι οι συνθήκες να επιτρέψουν την αναγέννησή της στην περιοχή. Τα σημερινά Γρεβενά δημιουργήθηκαν στο σημείο τομής των στρατιωτικών και εμπορικών διαδρομών που υπαγόρευαν οι νέες ανάγκες, πάνω στον άξονα που ανεδείκνυε το στρατιωτικό τους ρόλο στο δρόμο της Πίνδου, την κύρια οδική σύνδεση της Μακεδονίας με την Ήπειρο. Από εδώ περνούσε η οδική αρτηρία που διέτρεχε όλες τις πόλεις της Μακεδονίας και κατέληγε στο μακρινό Βουκουρέστι. Σχεδόν κάθετα σε αυτή έρχεται από τη Θεσσαλία ο δρόμος των μεγάλων καραβανιών και κοπαδιών που έδωσε στην πόλη την αίγλη του συγκοινωνιακού και εμπορικού κόμβου. Η πόλη γεννήθηκε στην τομή των δύο αυτών αξόνων και αναπτύχθηκε στο πλαίσιο των ρόλων που αυτοί υπαγόρευσαν. Τα Γρεβενά εξυπηρετούσαν το σύνολο των βλάχικων κοινοτήτων της Βόρειας Πίνδου όπου συναλλάσσονταν οι βλάχικοι πληθυσμοί της περιοχής. (Αποδράσεις περιηγήσεις στην Ελλάδα 2005 Αγροτουρισμός Περιοδικό ΒHMAGAZINO, 2003) ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ- ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ο συνολικός πληθυσμός του Νομού Γρεβενών, σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ήταν 37.964. Το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού κατοικεί στην περιοχή της πρωτεύουσας του νομού, και το δεύτερο συγκεντρώνεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού που βρίσκεται ο Δήμος Δεσκάτης. Στο σύνολο του νομού παρουσιάζεται μία μικρή αύξηση του πληθυσμού κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες 1971-81, 1981-91, 1991-14

2001 με αντίστοιχα ποσοστά 5,07%, 1,03%, 3,17%. (ΠΗΓΗ ΕΣΥΕ). Η αύξηση την τελευταία δεκαετία, σχετίζεται κυρίως στην έλευση των μεταναστών και όχι στην φυσική αύξηση του πληθυσμού. Κατά την δεκαετία 1961-71 παρουσιάστηκε μία σημαντική μείωση του πληθυσμού της τάξεως περίπου του 19%. Αυτό κατά κύριο λόγο οφείλεται στο μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα της εποχής προς το εξωτερικό αλλά και προς τα αστικά κέντρα Αθήνας και Θεσσαλονίκης. ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΙΜΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΝΟΜΟ, ΔΗΜΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Α/α Νομός, Δημ. Διαμέρ, Δήμος και Κοινότητα Νόμιμος Πληθυσμός ΣΥΝΟΛΟ ΝΟΜΟΥ 37.964 1 ΔΗΜΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ 16.704 2 ΔΗΜΟΣ ΒΕΝΤΖΙΟΥ 4.072 3 ΔΗΜΟΣ ΓΟΡΓΙΑΝΗΣ 2.444 4 ΔΗΜΟΣ ΔΕΣΚΑΤΗΣ 6.483 5 ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΩΤΩΝ 3.952 6 ΔΗΜΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΑΚΑ 4.100 7 ΔΗΜΟΣ ΚΟΣΜΑ ΑΙΤΩΛΟΥ 2.609 8 ΔΗΜΟΣ ΧΑΣΙΩΝ 2.889 9 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΒΔΕΛΛΑΣ 625 10 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΔΟΣΤΙΚΟΥ 224 11 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΜΕΣΟΛΟΥΡΙΟΥ 161 12 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ 433 13 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ 557 14 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΜΙΞΗΣ 719 15 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΠΠΑΙΩΝ 367 ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε. ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2001 Νομός Περιφέρεια - Χώρα Μεταβολή πληθυσμού 1951 2001 % 1951-61 1961-71 1971-81 1981-91 1991-2001 Ν. Γρεβενών 7,21-18,98 5,07 1,03 3,17 Ν. Καστοριάς 4,50-4,32 14,59-0,91 1,51 Ν. Κοζάνης 4,99-10,80 10,16 2,27 3,28 Ν. Φλώρινας 1,18-22,51-3,64 1,37 3,05 Περιφέρεια. Δ. Μακεδονίας (ΠΔΜ) 4,33-13,56 7,48 1,36 2,91 ΠΗΓΗ Ε.Σ.Υ.Ε. Σύνολο Ελλάδος 9,90 4,53 11,08 5,33 6,86 15

Ο Νομός συγκεντρώνει το 0,3% του πληθυσμού της χώρας με τάση μείωσης του πληθυσμού σύμφωνα με τον δείκτη γεννήσεων ανά 1000 κατοίκους. Το 2002 η υπεροχή γεννήσεων/1000 κατοίκους ήταν -6,3% και υπήρχε η χαμηλότερη αναλογία μαθητών Δημοτικού ανά 1.000 κατοίκους στη χώρα αλλά και από τις χαμηλότερες αναλογίες μαθητών Β βάθμιας εκπαίδευσης της χώρας. Αν ο δείκτης γήρανσης του πληθυσμού για το σύνολο της χώρας το έτος 1991 (αριθμός ατόμων 65 ετών και άνω προς τα άτομα 0 14 ετών) είναι 0,711, ο αντίστοιχος δείκτης για το νομό Γρεβενών είναι 0,915. Ενώ στο σύνολο της χώρας στα άτομα άνω των 65 ετών αντιστοιχεί το 13,7% του συνόλου του πληθυσμού, το αντίστοιχο ποσοστό στο Νομό Γρεβενών φτάνει στο 16,5%. Μια πρώτη συνέπεια αυτού του γεγονότος είναι η γήρανση του ενεργού πληθυσμού που παρουσιάζει δυσκολία να προσαρμοσθεί στις νεώτερες οικονομικές συνθήκες και στα καινούργια δεδομένα. Πίνακας Κατανομή πληθυσμού κατά αστικότητα στο σύνολο της ΠΔΜ και τους Νομούς της Δυτικής Μακεδονίας Α/Α Περιοχή Σύνολο Ποσοστό % σε σχέση με το σύνολο της ΠΔΜ Αστικός Ποσοστό % σε σχέση με το σύνολο της ΠΔΜ Αγροτικός Ποσοστό % σε σχέση με το σύνολο της ΠΔΜ 1 Νομός Γρεβενών 37.947 12,59 14.634 9,89 23.313 15,18 2 Νομός Καστοριάς 53.483 17,74 26.397 17,84 27.086 17,64 3 Νομός Κοζάνης 155.324 51,51 87.976 59,46 67.348 43,86 4 Νομός Φλώρινας 54.768 18,16 26.397 17,84 28.371 18,48 5 ΠΔΜ 301.522 100,00 147.969 100,00 153.553 100,00 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε (Απογραφή 2001) Η πληθυσμιακή πυκνότητα του νομού (16,57 κάτοικοι/km 2 το 2001) είναι αρκετά χαμηλή σε σχέση με το σύνολο της χώρας χωρίς να παρουσιάζει ιδιαίτερη μεταβολή τη χρονική περίοδο 1971-2001, ακολουθώντας τους ρυθμούς της ΠΔΜ. Το γεγονός αυτό οφείλεται στον μεγάλο ορεινό όγκο της περιοχής, ένα σημαντικό μέρος της οποίας δεν κατοικείται, καθώς επίσης και στην εγκατάλειψη που έχει συντελεσθεί στον νομό με την μετανάστευση κυρίως για εργασία. (ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε.) ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε. 1971 1981 1991 2001 ΠΛΗΘ/ΚΗ ΠΛΗΘ/ΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘ/ΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘ/ΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝ. ΧΩΡΑΣ 66,45 73,81 77,75 83,08 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ 28,46 30,59 31,00 31,90 Ν. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ 15,40 15,90 16,06 16,57 16

Παράγει το 0,3% του ΑΕΠ της χώρας και η συμμετοχή του νομού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σχεδόν σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη γεωργία αναλογεί το 29% του προϊόντος του νομού το 2001, από 33% το 1997 (η υψηλότερη συμμετοχή στη χώρα) και εκεί παράγεται 1% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη μεταποίηση αναλογεί το 1,7% του προϊόντος του νομού το 2002 από 3,4% το 1997, με πολύ χαμηλή συμμετοχή όμως στη συνολική μεταποιητική παραγωγή της χώρας. Με βάση το κατά κεφαλήν προϊόν κατατάσσεται 20ος στο σύνολο της χώρας. Λόγω της ανοικοδόμησης μετά τον σεισμό του 1995 έχει υψηλή, αλλά φθίνουσα, αναλογία νέων κατοικιών ανά 100 κατοίκους (1,5 το 2002). Η υστέρηση του Νομού φαίνεται και από τους δείκτες ευημερίας. Από τον παρακάτω πίνακα καταδεικνύεται ότι ο νομός Γρεβενών καταλαμβάνει τις τελευταίες θέσεις στην κατάταξη των νομών κατά ΑΕΠ κατά κεφαλή εισόδημα, πληθυσμιακά καθώς επίσης έχει από τα μικρότερα ποσοστά συμμετοχής στο ΑΕΠ της χώρας. Επίσης παρατηρούμε ότι ο νομός έχει πρόβλημα υπογεννητικότητας και γήρανσης, επειδή κατά τις προηγούμενες δεκαετίες δεν παρουσιάστηκε βελτίωση της φυσικής κίνησης του πληθυσμού και ούτε είχε γίνει ουσιαστική προσπάθεια για την άμβλυνση του προβλήματος. (ΠΗΓΗ: "Οι Νομοί της Ελλάδος"- Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας- ΕΣΥΕ) Δείκτες Ευημερίας Νομός Γρεβενών Μέσος όρος χώρας Κατάταξη σε σχέση με τους 52 νομούς ΑΕΠ κατά κεφαλή 2002 12,1 χιλ.ευρώ 12,9 20 Κατά κεφαλή αποταμιευτικές καταθέσεις 2002 6,09 χιλ.ευρώ 8,32 28 Δηλ. εισόδημα ανά φορολογούμενο 2003 9,0 χιλ.ευρώ 12,5 49 Φόρος εισοδ. ανά φορολογούμενο 2003 0,47 χιλ.ευρώ 1,08 47 Φυσική αύξηση πληθυσμού/ 1000 κατοίκους 2002-6,27-0,01 48 Μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης/ 1000 κατοίκους 2002 55 66 48 Μαθητές δημοτικού/ 1000 κατοίκους 2002 48 59 49 Συμμετοχή στα συνολικά μεγέθη της χώρας ΑΕΠ 2002 0,3 % 49 Φορολογούμενοι 2003 0,3 % 49 Δηλωθέν στην εφορία εισόδημα 2003 0,2 % 50 Φόρος εισοδήματος φ.π. 2003 0,1 % 50 Αποταμιευτικές καταθέσεις 2003 0,2 % 49 Πηγή Στοιχείων: "Οι Νομοί της Ελλάδος" copyright: www.economics.gr 17

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ - ΑΝΕΡΓΙΑ Πρέπει, επίσης, να σημειώσουμε ότι, ενώ η συμμετοχή της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα μειώνεται στο νομό Γρεβενών από 48% το 1981 σε 37% το 1991 αλλά η συμμετοχή του ΑΕΠ στον πρωτογενή τομέα στο σύνολο μένει σχεδόν σταθερή (αυξάνεται από 32,1% σε 32,95 του συνόλου). Οι απασχολούμενο στον δευτερογενή τομέα μειώνονται, ενώ στους κλάδους Εμπορίου Επισκευών Ξενοδοχείων Εστιατορίων, η αύξηση φαίνεται να είναι 67%, μεγαλύτερη από ότι στο επίπεδο της χώρας και στο σύνολο του τριτογενή τομέα η αύξηση είναι 52%. Όμως παραμένει το 61,44% του πληθυσμού του νομού να είναι αγροτικός σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. για το 2001. ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 ΚΑΙ 80 Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΤΟΜΕΙΣ Δεκαετία 70 Δεκαετία 80 Δεκαετία 70 Δεκαετία 80 ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ 48% 37% 29% 20% ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ 26% 21% 31% 25% ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ 26% 41% 40% 55% ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ Α.Ε. ΓΡΕΒΕΝΩΝ Πολύ σημαντικά αυξήθηκε ο αριθμός όσων «δε δήλωσαν επαρκώς τον κλάδο οικονομικής δραστηριότητας» στο νομό Γρεβενών: από 100 σε 490 άτομα σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ. Έχουμε δηλαδή μια ένδειξη ύπαρξης σημαντικού ποσοστού συχνής μεταβολής επαγγέλματος, γεγονός που συνδέεται με την υποαπασχόληση. Το ποσοστό ανεργίας διπλασιάζεται σχεδόν στη δεκαετία του 80 στο νομό Γρεβενών - από 6,6,% αυξάνεται σε 11,5% - όπως και στη χώρα από 4,4,% σε 8,1. Θα πρέπει εδώ να τονισθεί ότι το ποσοστό ανεργίας στο νομό Γρεβενών ήταν αρκετά μεγαλύτερο το 1991 από το αντίστοιχο της χώρας: 11,5% έναντι 8,1 και αυξάνεται μέχρι το 2001. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της ανεργίας στον Νομό Γρεβενών κατά τα έτη απογραφών καθώς και της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Από ερευνά που έγινε τον Φεβρουάριο του 2002 για την εφαρμογή του προγράμματος Ολοκληρωμένης Παρέμβασης στον Ν. Γρεβενών προέκυψε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό ανέργων (64,6%) είναι νέοι κάτω των 35 ετών. (ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε.) Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η ανεργία διατηρείται σε υψηλά επίπεδα και πλήττει κυρίως τους νέους. Η ανεργία στον νομό Γρεβενών έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Το 1998 έφθανε το ποσοστό του 34% δημιουργώντας έντονα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Η ουσιαστική απουσία μεγάλων βιομηχανικών και μεταποιητικών μονάδων και το έλλειμμα θέσεων εργασίας, ωθεί τις παραγωγικές ηλικίες στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση με άμεσα αποτελέσματα την ερήμωση του νομού αλλά και στην υποαπασχόληση, που πλήττει κυρίως στον γεωργικό τομέα λόγω της εποχικότητας των καλλιεργειών και τον γυναικείο πληθυσμό του Νομού που ασχολείται με την γεωργία αλλά και με τις υπηρεσίες και το εμπόριο. (ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΟΑΕΔ ) 18

Τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας έχουν ενεργοποιήσει την πολιτεία η οποία έχει θεσπίσει, και είναι σε εξέλιξη στον νομό Γρεβενών, Πρόγραμμα Ολοκληρωμένης Παρέμβασης για την αντιμετώπιση της, προκειμένου να περιορίσει τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Οι ενισχύσεις που στηρίζεται κυρίως σε επιδοτήσεις νέων θέσεων εργασίας και δημιουργίας νέων επιχειρήσεων (ΕΠΑΝ «Ανταγωνιστικότητα», Equal). Επίσης από τον ΟΑΕΔ υπάρχουν προγράμματα κατάρτισης των ανέργων ώστε να μπορέσουν να ακολουθήσουν τις εξελίξεις της τεχνολογίας και της οικονομίας. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε. ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΟΑΕΔ Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑ Ενεργός πληθυσμό ς 1971 1981 1991 2001 11.768 12.938 13.335 14.532 Άνεργοι 520 857 1.529 2.221 Ποσοστό ανεργίας (%) Ενεργός πληθυσμό ς 4,42% 6,62% 11,47% 15,3% 99.380 103.563 103.711 155.603 Άνεργοι 3.512 4.096 12.843 23.454 Ποσοστό ανεργίας (%) Ενεργός πληθυσμό ς Άνεργοι Ποσοστό ανεργίας (%) 3,54% 3,96% 12,38% 15,10% 3.243.3 94 101.37 2 3.543.269 3.885.623 155.274 314.197 3,13% 4,38% 8,09% ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ Τα Γρεβενά αποτελούν μία από τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της χώρας καθώς ο αγροτικός τομέας, που χαρακτηρίζεται από δισεπίλυτα διαρθρωτικά προβλήματα, εξακολουθεί να αποτελεί τον βασικό τομέα οικονομικής δραστηριότητας. Ο δευτερογενής τομέας, με βάση την δεδομένη παρούσα κατάσταση δεν μπορεί να αποτελέσει αξιόπιστη εναλλακτική προοπτική για την ανάπτυξη της περιοχής, ενώ ο τριτογενής τομέας παρουσιάζεται σαν μια δυναμική εναλλακτική προοπτική. Για την καλύτερη κατανόηση της συμβολής του κάθε τομέα στην μελλοντική εξέλιξη της περιοχής, παρακάτω περιγράφεται η επικρατούσα κατάσταση καθώς και οι προοπτικές κάθε τομέα. Πρωτογενής Τομέας Ο νομός Γρεβενών χαρακτηρίζεται ως ορεινός και ημιορεινός και η οικονομία βασίζεται κυρίως στη γεωργία. Η συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα στη διαμόρφωση του ΑΕΠ είναι για τα Γρεβενά πολύ μεγαλύτερη του μέσου εθνικού ποσοστού καθώς και του αντίστοιχου 19

για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, όμως τα εδαφικά χαρακτηριστικά του δεν ευνοούν την αποδοτική εκμετάλλευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις κατανέμονται ως εξής: 5,24% πεδινές, 36,29% ημιορεινές και 58,45% ορεινές και ότι το ποσοστό των αρδευόμενων εκτάσεων ήταν για αρκετά χρόνια περιορισμένο. Βέβαια τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται ένα μεγάλο ποσοστό αρδευτικών έργων με στόχο την εντατικοποίηση της καλλιέργειας στα πλαίσια των χρηματοδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου. Οι παρεμβάσεις στις αγροτικές περιοχές (αρδευτικά έργα, αναδασμοί) σκοπό έχουν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις ενασχόλησης των νέων αγροτών με δυναμικές καλλιέργειες και να μπορέσουν να συνδέσουν τη φυτική με τη ζωική παραγωγή, να εκσυγχρονίσουν την κτηνοτροφική και γεωργική δραστηριότητα και να αυξήσουν το αγροτικό εισόδημα (αύξηση αρδευόμενων εκτάσεων από 7% στο 20%). (χρηματοδοτήσεις από: Α ΚΠΣ, Β ΚΠΣ,Γ ΚΠΣ, ΟΠΑΓΚ -Ολοκληρωμένη Παρέμβαση Ανάπτυξης Γρεβενών-). (ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε.) Τα κύρια προϊόντα παραγωγής είναι το σιτάρι, το γάλα και οι ντομάτες ενώ παρατηρείται ήδη από το 2002 μια στροφή προς τη βιολογική καλλιέργεια. Από πολύ νωρίς άρχισε η βιολογική καλλιέργεια και κτηνοτροφία. Το 1999 σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας ο νομός Γρεβενών διέθετε 19 βιοκαλλιεργητές, το μεγαλύτερο αριθμό στην ΠΔΜ και για το 2002 οι βιολογικοί καλλιεργητές ανέρχονται στους 50. Οι κύριες βιολογικές καλλιέργειες για το 2002 (ΠΗΓΗ: ΕΛΚΕ) ήταν καρυδιές, σιτηρά και ψυχανθή (μπιζέλι, ρεβίθι). Το μέλλον της βιολογικής γεωργίας στον νομό φαίνεται λαμπρό δεδομένου ότι δημιουργείται μια αλυσίδα παραγωγής βιολογικών προϊόντων, ενδυναμώνοντας τις εξαρτήσεις και τους κρίκους του κυκλώματος, με αποτέλεσμα την διάχυση των θετικών αποτελεσμάτων και στους τρεις κλάδους της παραγωγής χωρίς επιβλαβείς επιπτώσεις για το περιβάλλον. Η προώθηση της βιολογικής καλλιέργειας επιτυγχάνεται με διάφορα προγράμματα όπως το Leader I,II,+ καθώς και από το ΟΠΑΑΧ (Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου) για τον νομό Γρεβενών και τα διάφορα προγράμματα αγροτουρισμού. Επίσης με το πρόγραμμα Equal υπάρχουν προγράμματα για νέες θέσεις εργασίας για τις βιολογικές καλλιέργειες. (ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε.) Η κτηνοτροφία αποδίδει σημαντικά στο νομό κυρίως γαλακτοκομικά προϊόντα και κρέας, όμως οι αποδόσεις της δεν είναι μεγάλες λόγω των συνθηκών εκτροφής. Η κτηνοτροφία χαρακτηρίζεται εκτατική με ελεύθερη βοσκή, χωρίς να υπάρχουν οροθετημένες ζώνες βόσκησης με κίνδυνο για σοβαρές συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Από στοιχεία της Δ/νσης Γεωργίας για το 2001 παρατηρείται μια σταδιακή μείωση του παραγόμενου κρέατος και ταυτόχρονη αύξηση του παραγόμενου γάλακτος, κάτι που προσδιορίζει ότι οι κτηνοτρόφοι προσανατολίζονται σε κοπάδια υψηλής παραγωγής γάλακτος και όχι στην εκτροφή ζωών για κρέας. Η παραγωγή γάλακτος του νομού συγκεντρώνεται από τα τυροκομεία της περιοχής και μετατρέπεται σε μεγάλη ποικιλία τυριών. Όμως σημαντική εξέλιξη παρατηρείται στη βιολογική κτηνοτροφία, το ποσοστό της οποίας είναι από τα υψηλότερα της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Δ/νσης Γεωργίας του Νομού Γρεβενών το 2001 στο νομό Γρεβενών υπήρχαν 45 μονάδες βιολογικής κτηνοτροφίας. Το σημαντικό πλεονέκτημα του Νομού είναι ότι διαθέτει βιολογική παραγωγή γεωργικών προϊόντων που τροφοδοτεί την βιολογική κτηνοτροφία, και τις γαλακτοκομικές επιχειρήσεις που επεξεργάζονται και παράγουν βιολογικά προϊόντα που προωθούν στην αγορά. Έχει αναπτύξει ένα δυναμικό κύκλωμα βιολογικών προϊόντων που αποτελεί ένα ισχυρό πλεονέκτημα, που θα συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Οι δασικές εκτάσεις καλύπτουν το 58,15% της συνολικής έκτασης του Νομού Γρεβενών. Από τις συνολικές ποσότητες παραγόμενης ξυλείας το 80% διατίθεται εκτός των ορίων του νομού ενώ το υπόλοιπο 20% κατανέμεται στις υπάρχουσες βιομηχανίες και βιοτεχνίες του Νομού. Ο νομός Γρεβενών με πλήθος δασών έχει εμπορευματική δυνατότητα 4.267.358 m3 και φυσικά έρχεται πρώτος σε σχέση με τους άλλους νομούς της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Έχει κυρίως μαύρο πεύκο, οξιά και δρυς. (ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε.) 20

Δευτερογενής Τομέας Οι υπάρχουσες βιοτεχνικές-βιομηχανικές μονάδες στο Νομό ανήκουν κύρια στον κλάδο της αγροτικής βιομηχανίας (τυροκομεία), στον κλάδο προϊόντων και επεξεργασίας ξύλου (ξυλεία-επιπλοποιεία), ο οποίος κατέχει και την πρώτη θέση στις βιομηχανικές μονάδες του Νομού, και στον κλάδο της βιοτεχνίας ενδυμάτων. Οι μονάδες αυτές όμως είναι ελάχιστες μπροστά στις ανάγκες του νομού και δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε ουσιαστικό δευτερογενή τομέα. Εξάλλου η συμμετοχή του στο ΑΕΠ του νομού είναι το μικρότερο των τριών κλάδων παραγωγής. Οι μονάδες αυτές είναι διεσπαρμένες σε ολόκληρη την έκταση του Νομού, εκτός από τις πολύ ορεινές και απομονωμένες περιοχές του. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρατηρείται στην περιοχή γύρω από την πόλη των Γρεβενών, κατά μήκος των οδών που τη συνδέουν με τις άλλες σημαντικές οικιστικές ενότητες του Νομού. Η μεταποίηση είναι γενικώς περιορισμένη λόγω μη αξιοποίησης ανθρωπίνων και φυσικών πόρων καθώς και το αυξημένο κόστος παραγωγής. Αυτό οφείλεται στο μέγεθος και την κακή οργάνωση των παραγωγικών μονάδων, στην έλλειψη της απαραίτητης υποδομής, στις μεγάλες αποστάσεις, στις δυσκολίες μεταφοράς και στην έλλειψη σημαντικού μεγέθους αγοράς. Συνήθως βασίζεται στην αξιοποίηση των γεωργοκτηνοτροφικών και δασικών προϊόντων χωρίς όμως να υπάρχει οργανωμένο κύκλωμα διανομής πέρα από την τοπική αγορά. Οι παραγωγικές μονάδες είναι κυρίως μικρές βιοτεχνίες, το 93% απασχολούν 1 έως 5 άτομα με αντικείμενο την επεξεργασία προϊόντων του πρωτογενούς τομέα. (ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε.) Αριθμός μεταποιητικών επιχειρήσεων κατά κλάδο (2001) Α/Α ΚΛΑΔΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ 1 Ξυλεία-Επιπλοποιία 125 2 Μηχανουργεία-Σιδηρουργία 67 3 Αρτοποιία - Ζαχαροπλαστική- Τρόφιμα 47 4 Τυροκομεία 39 5 Βιοτεχνίες Ενδυμάτων 27 6 Εργαστήρια Γουνοποιίας 27 7 Βιοτεχνία. επεξεργασίας Μαρμάρου 18 8 Παραγωγή Σκυροδέματος-Ασφάλτου. 9 9 Βιοτεχνίες Γεωργικών Μηχανημάτων 8 10 Βιοτεχνίες Εκκλησιαστικών ειδών 8 11 Τυπογραφεία 8 12 Αλευρόμυλοι 7 13 Βιοτεχνία Πλαστικών 6 14 Κηροπλαστική 5 15 Βιοτ. Ηλεκτρικών. Ειδών 3 16 Υφαντήρια 3 17 Βιοτεχνία. Υποδημάτων 2 18 Βιοτεχνία. Τουρ. Ειδών 2 19 Βιοτεχνία. Χρωμάτων 2 20 Βιοτ. Συσκευασίας Αρωμ. Φυτών 2 21 Βιοτεχν. Εμφιάλωσης Νερού 2 ΣΥΝΟΛΟ 417 Ο κλάδος της επεξεργασίας του ξύλου είναι από τους σημαντικότερους στον νομό και σε αυτόν δραστηριοποιούνται 125 επιχειρήσεις (ΠΗΓΗ: Ε.Β.Ε. Γρεβενών), λόγω της πλούσιας φύσης και της πρώτης ύλης που υπάρχει στον νομό. Το γεγονός αυτό έχει βοηθήσει ώστε οι επιχειρήσεις αυτών των δραστηριοτήτων να παρουσιάζουν εξαγωγική δραστηριότητα. Η Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας έχει σχεδιάσει καινοτόμες δράσεις για την ανάπτυξη νέων προϊόντων και διαδικασιών μεταποίησης στον κλάδο του ξύλου αναμένοντας την ανάπτυξη του μηχανισμού προώθησης καινοτόμων προϊόντων, μέσα από την συγχρηματοδότηση (ιδιωτική συμμετοχή, ΕΤΠΑ, Εθνική Δημόσια Δαπάνη) πέντε πιλοτικών έργων με στόχο την διάδοση των αποτελεσμάτων μετά την υλοποίηση, στις μικρομεσαίες μεταποιητικές επιχειρήσεις (ΜΜΕ) για τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής και της ποιότητας. (ΠΗΓΗ: ΑΝΚΟ ΚΕΤΑ ΠΔΜ) ΠΗΓΗ: Ε.Β.Ε. ΓΡΕΒΕΝΩΝ Στο νομό λειτουργούσε εργοστάσιο παραγωγής ΜDF «ALFA WOODS-Πίνδος ΑEBE». Ήταν η μοναδική στην Ελλάδα Εταιρεία Αναπτύξεως και Αξιοποιήσεως Δασικού Πλούτου περιοχής Δυτικής Μακεδονίας ΠΙΝΔΟΣ Α.Ε. μετοχικού ενδιαφέροντος της Α.Τ.Ε. με μέσο απασχολούμενο προσωπικό 100 ατόμων. Σήμερα ύστερα από την έγκρισης της επένδυσης από το ΕΛΚΕ ξεκίνησε ο εκσυγχρονισμός και η επέκταση του εργοστασίου 21

(εγκεκριμένη επένδυση από το ΕΛΚΕ ενταγμένη στον Αναπτυξιακό Νόμο 3299/2004), μετά από την καταστροφή από πυρκαγιά. Ο τομέας της μεταποίησης και εμπορίας γαλακτοκομικών και κτηνοτροφικών προϊόντων αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό τομέα για τον νομό Γρεβενών. Από την εταιρεία «ΚΟΥΡΕΛΑΣ Α.Ε.» παράγεται ένα είδος τυριού το «ΑΝΕΒΑΤΟ», προϊόν Π.Ο.Π. (Πιστοποιημένη Ονομασία Προέλευσης). Επίσης η ίδια εταιρεία παράγει και «ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΦΕΤΑ», που βραβεύτηκε το 2000 σε διαγωνισμό WORLD CHEESE AWARDS 2000 που έγινε στην Αγγλία. (ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε.) Επίσης ο κλάδος των τροφίμων και της ζαχαροπλαστικής έχει παρουσιάσει ανάκαμψη κυρίως λόγω της κατανόησης της σημασίας προώθησης παραδοσιακών προϊόντων και ζαχαροπλαστικής. Στο νομό λειτουργεί εργαστήριο ζαχαροπλαστικής που προμηθεύει μέσω franchising σε όλη την Ελλάδα. Επίσης στην περιοχή Ζιάκα Γρεβενών, που φημίζεται για την ποιότητα του νερού της, λειτουργεί μονάδα εμφιάλωση νερού «ΠΙΝΔΟΣ Ε.Π.Ε.». Από το πρόγραμμα Leader II ενισχύθηκε η προώθηση του εμφιαλωμένου νερού «Σαμαρίνα». (ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Α.Ε. Ε.Β.Ε.) Ο κλάδος της οικοδόμησης παρουσίασε μία ανάκαμψη κυρίως λόγω του σεισμού το 1995 και όχι λόγω αύξησης του πληθυσμού. Σήμερα, ύστερα από 10 χρόνια παρατηρείται μία ύφεση στον τομέα της οικοδομής σε επίπεδο νομού. Επίσης οι εξαγωγές είναι ελάχιστες, κυρίως λόγω της γεωγραφικής θέσης του νομού (υψηλό κόστος μεταφορών λόγω ανεπαρκούς σύνδεσης με άλλες αγορές) και την έλλειψη μεγάλων βιομηχανικών ή βιοτεχνικών μονάδων που να είναι σε θέση να παράγουν προϊόν αναγνωρισμένης ποιότητας που να μπορούν να εξάγουν. Βέβαια, αυτό το εμπόδιο πλέον έχει αρχίσει να αίρεται εξαιτίας της Εγνατίας Οδού και των κάθέτων οδικών της αξόνων. (Οι επιδράσεις της θα αναλυθούν σε παρακάτω κεφάλαιο). Ο νομός Γρεβενών δεν διαθέτει χαρακτηρισμένες βιομηχανικές περιοχές. Διαθέτει όμως το Βιοτεχνικό Πάρκο ΒΙΟΠΑ το οποίο βρίσκεται ανατολικά το Δήμου Γρεβενών κοντά στον κόμβο με την ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟ (περίπου 500μ.). Το ΒΙΟΠΑ αναπτύσσεται σε οικόπεδο 300 στρεμμάτων και προβλέπεται να εγκατασταθούν σε αυτό βιοτεχνικές επιχειρήσεις χαμηλής όχλησης. Άλλωστε ο νομός όπως έχουμε πει δεν διαθέτει βιομηχανία αλλά μικρές και μεσαίου μεγέθους βιοτεχνικές μονάδες. Το έργο έχει ενταχθεί στο Γ ΚΠΣ. (ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ Α.Ε. ΓΡΕΒΕΝΩΝ - www.hellaskps.gr) Οι επενδύσεις στον δευτερογενή τομέα του νομού Γρεβενών έγιναν μέσω των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Leader I,II, Leader +, και με βάση τους νόμους 1892/90, 2601/98 και το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Βιομηχανίας του Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. Σήμερα, οι επενδύσεις ενισχύονται από το Γ ΚΠΣ και από προγράμματα όπως το Ανταγωνιστικότητα (ΕΠΑΝ), Leader+, Equal και τον Αναπτυξιακό Νόμο 3299/2004. Τριτογενής Τομέας Ο τριτογενής τομέας συμμετέχει με ποσοστό 60,50% στο ΑΕΠ του νομού (2001). Η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα και η τόσο σημαντική συμμετοχή του στο ΑΕΠ σχετίζεται με την ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια του τουρισμού αλλά και με το γεγονός ότι αναπτύσσονται οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, κυρίως της Δημόσιας Διοίκησης. Μέχρι τώρα, σε επίπεδο εμπορίου, υπήρχε υστέρηση εξαιτίας του δυσπρόσιτου χαρακτήρα της περιοχής, έτσι δεν είχαν εγκατασταθεί μεγάλες επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, ούτε αλυσίδες επιχειρήσεων. Οι μόνες επιχειρήσεις που έχουν εγκατασταθεί στον νομό είναι στον κλάδο των τροφίμων. Βέβαια με την λειτουργία της Εγνατίας ανοίγονται νέες προοπτικές στην εμπορική ανάπτυξη της περιοχής με την άρση της χωρικής απομόνωσης και την άμεση σύνδεση του νομού με εύρωστα οικονομικά κέντρα. Όμως, αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Αυτό συμβαίνει γιατί οι κάτοικοι για την προμήθεια αγαθών κατέφευγαν στις αγορές της Κοζάνης και της Θεσσαλονίκης. 22

Σήμερα, με την διάνοιξη της Εγνατίας, σύμφωνα με μαρτυρία υπαλλήλου του Ε.Β.Ε. το πρόβλημα αυτό οξύνεται γιατί τα εμπορικά κέντρα της Θεσσαλονίκης φαίνονται πιο ελκυστικά και ευκολότερα προσπελάσιμα. Τα μαγαζιά που, σύμφωνα με τον ίδιο, πλήγονται είναι τα κοσμηματοπωλεία, τα καταστήματα ηλεκτρικών ειδών και ρουχισμού. Βέβαια αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιχειρήσεις που εμπορεύονται παραδοσιακά προϊόντα, είδη λαϊκής τέχνης αλλά και είδη χειμερινού τουρισμού είναι ένας κλάδος του εμπορίου που παρουσιάζει άνθηση λόγω της αύξησης των τουριστών και των επισκεπτών. Σύμφωνα με το Εμπορικό Επιμελητήριο των Γρεβενών, η αύξηση των επιχειρήσεων που σχετίζονται με τον τουρισμό από το 2000 έως το 2005 φτάνει το 60%-70%. Σε αυτά περιλαμβάνονται εκτός από τα ξενοδοχεία, τα καταστήματα τουριστικών ειδών και χειμερινού εξοπλισμού, οι ταβέρνες και τα καφενεία (Η αύξηση αριθμού των τελευταίων οφείλεται σε επιδότηση του ΟΑΕΔ). (ΠΗΓΗ: Ε.Β.Ε. ΓΡΕΒΕΝΩΝ) Τα τελευταία χρόνια στο νομό Γρεβενών αναπτύσσεται ο τομέας του τουρισμού, με εναλλακτική μορφή. Εμφανίζεται με την μορφή του αγροτουρισμού, του τουρισμού στην ύπαιθρο, ως αθλητικός, ορειβατικός, περιηγητικός, οικολογικός, φυσικής ζωής και υγείας, εκπαιδευτικός, θρησκευτικός, χειμερινός, πολιτιστικός, πράσινος κ.α. Για την ανάπτυξής του τουρισμού αυτής της μορφής, παίζουν ιδιαίτερο ρόλο οι φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι που διαθέτει η περιοχή, που παρέμειναν για πολλά χρόνια άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Οι φυσικοί πόροι που υπάρχουν στο νομό αποτελούν ένα στοιχείο που σιγά αναδεικνύεται. Εκτός από τις μεγάλες αναλλοίωτες δασικές εκτάσεις με προστατευόμενα είδη χλωρίδας και πανίδας (οι Εθνικοί Δρυμοί Βάλια Κάλντα, Βάλια Κίρνα, καθώς και τα απέραντα δάση κωνοφόρων δέντρων και πλατύφυλλων), τα άφθονα ορμητικά νερά τους (Αλιάκμονας, Βενέτικος και πλήθος παραποτάμων) και την άγρια παρθένα ομορφιά των ορεινών όγκων όπου αναπτύσσονται δραστηριότητες όπως η ορειβασία, οι περιηγήσεις, η αναρρίχηση στα βράχια του Σπηλαίου, το ράφτιγκ στον Αλιάκμονα και Βενέτικο, η ιππασία, το ψάρεμα και το κυνήγι. Επίσης ο Νομός Γρεβενών διαθέτει δυο ορεινά καταφύγια, στη Βασιλίτσα και στη Δεσκάτη. Το Χιονοδρομικό Κέντρο της Βασιλίτσας αποτελεί τον σημαντικότερο πόλο έλξης για τους χειμερινούς επισκέπτες. Βρίσκεται σε απόσταση 48χιλ. από την πόλη των Γρεβενών. Διαθέτει δυο εναέριους αναβατήρες συνολικού μήκους 1.800μ. (τριθέσιος μήκους 991,4μ., 150 καθισμάτων και διθέσιος μήκους 845,6μ. 161 καθισμάτων), 3 συρόμενους αναβατήρες,μήκους ο ένας 1.100μ., και οι άλλοι δυο από 600 μ έκαστος, baby-lift 350μ, 12 χιονοδρομικές πίστες συνολικού μήκους 7.500μ, τη μεγαλύτερη πίστα αρχαρίων στην Ελλάδα (3.860μ), πιστά χιονοσανίδας, σχολές σκι, καταστήματα ενοικιάσεως εξοπλισμού, 2 σαλέ ημέρας και ξενώνα. Οι πολιτιστικοί πόροι του νομού είναι λίγο γνωστοί στους τουρίστες. Σημαντικά μνημεία πολιτισμού και της παράδοσης αποτελούν τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια με μοναδική αρχιτεκτονική. Σήμερα υπάρχουν σε άριστη κατάσταση 17 τέτοια γεφύρια όπως το Γεφύρι Σπηλαίου (Πορτίτσας), το Γεφύρι Τρικώμου (Αζίζ-Αγά), το Γεφύρι του Σπανού στο Κηπουρειό και το Γεφύρι Δοτσικό. Επίσης υπάρχουν οκτώ μοναστήρια με κυριότερο την Μονήτης Ζάβορδας (1534) που ίδρυσε ο Όσιος Νικάνορας όπου βρίσκεται και ο τάφος του. Οι τοιχογραφίες είναι έργο του ζωγράφου Φράγκο Κατελάνου. Επίσης αξιόλογο θρησκευτικό μνημείου είναι το μοναστήρι της Αγ. Ευαγγελίστριας στη περιοχή της Παλιουργίας και η Ιερά Μονή των Βενέτικος Ποταμός ΠΗΓΗ:www.e-city/grevena.gr 23