!" "#

$" "%

&" "'

(" ")

*+" "**

*! " "* #

*$" "*%

*&" "*'

*(" "*)

!!!! "! Μολοσσοί: Οι Μολοσσοί, ένα από τα σηµαντικότερα Ηπειρωτικά φύλα, µετακινήθηκαν από την περιοχή της βόρειας Πίνδου και εγκαταστάθηκαν στην κεντρική Ήπειρο στο τέλος του 12ου αι. π.χ. Πρωτεύουσα του κράτους τους ήταν η Πασσαρώνα. Στην κορυφή της ιεραρχίας των Μολοσσών βρισκόταν ένας κληρονοµικός ηγεµόνας, ο βασιλιάς. Προκειµένου να ενισχύσουν το βασιλικό τους γόητρο µε θεϊκή ή ηρωική καταγωγή, αλλά και για λόγους πολιτικής σκοπιµότητας καλούνταν Αιακίδες (από το όνοµα του και το συµβούλιο αυτό αντάλλασσαν κάθε χρόνο όρκους στο θρησκευτικό κέντρο των Μολοσσών, το ναό του Αρείου ιός, κοντά στην πρωτεύουσα Πασσαρώνα, για αµοιβαίο σεβασµό στην άσκηση και στον έλεγχο αντίστοιχα της εξουσίας. Οι Μολοσσοί ζούσαν σε µικρούς ατείχιστους οικισµούς µε κύρια ενασχόληση την κτηνοτροφία και την µικρής κλίµακας παραγωγή αγροτικών προϊόντων για την κάλυψη των αναγκών τους. Στην περίοδο της βασιλείας του Θαρύπα (5ος αι. π.χ.), συντελέστηκαν στην Ήπειρο ση- µαντικές αλλαγές: οργάνωση και οχύρωση πόλεων, εισαγωγή της γραφής, παραγωγή κεραµικής, και κατασκευή του πρώτου λατρευτικού οικοδοµήµατος (Ιερά Οικία) στη ωδώνη. Την ίδια εποχή, οι Μολοσσοί άρχισαν να επεκτείνονται σε βάρος των γειτονικών φύλων και να αποκτούν τον έλεγχο του Ιερού της ωδώνης. Στη διάρκεια του 4ου αι. π.χ. και ιδιαίτερα στα χρόνια του Αλκέτα, γιου του Θαρύπα, άσκησαν πολιτική επιρροή στην Κασσωπαία και τη δυτική Εστιαιώτιδα, αποσπώντας όλο και περισσότερα εδάφη από τους Θεσπρωτούς. Στο τέλος του 3ου αι. π.χ., ύστερα από τη διεθνή προβολή που γνώρισε η Ήπειρος υπό την εξουσία του Πύρρου, η βασιλεία καταλύθηκε και δηµιουργήθηκε ένα οµοσπονδιακό κράτος, το Κοινό των Ηπειρωτών (234/3-168/7 π.χ.).!+" παππού του Αχιλλέα, του Αιακού). Σύµφωνα µε τους γενεαλογικούς µύθους τους, µετά τον Τρωικό πόλεµο ο Νεοπτόλεµος-Πύρρος, γιος του Αχιλλέα, κατευθύνθηκε στην "!* Ήπειρο έχοντας πάρει µαζί του ως λάφυρο την Ανδροµάχη, σύζυγο του Έκτορα, µε την οποία, σύµφωνα µε τον περιηγητή του 2ου αι. µ.χ. Παυσανία, απόκτησε τρία παιδιά τον Μολοσσό, τον Πίελο και τον Πέργαµο. Η εξουσία του βασιλιά ελεγχόταν και περιοριζόταν από ένα συµβούλιο εκπροσώπων των µικρότερων φύλων που απάρτιζαν το φύλο των Μολοσσών. Ο εκάστοτε βασιλιάς Σιδερένια αιχµή δοράτος. 4ος αι. π.χ.

Οικισµός: Ο αρχαίος οικισµός βρίσκεται στα δεξιά του δρόµου, που οδηγεί από τη Βίτσα στο Μονοδένδρι. Εντοπίστηκε τελείως τυχαία το 1965 κατά τις εργασίες κατασκευής της κοινοτικής δεξαµενής της Βίτσας. Οι ανασκαφές έγιναν από την Ιουλία Βοκοτοπούλου, διήρκεσαν είκοσι ολόκληρα χρόνια από το 1966 έως το 1987 και έφεραν στο φως ένα αρχαίο χωριό µε τα δύο νεκροταφεία του. Οι πρώτοι κάτοικοι έφθασαν στην περιοχή τον 9ο αι. π.χ. και χρησιµοποίησαν τον στενό χώρο ανάµεσα στους δύο βραχώδεις λόφους για πέντε τουλάχιστον αιώνες, έως τον 4ο αι. π.χ. Eπέλεξαν, αντίθετα από ότι θα περίµενε κανείς, τον εκτεθειµένο στους βόρειους ανέ- µους αυχένα, ίσως τον µόνον ελεύθερο από τα δάση και κατάλληλο για θερινή διαµονή χώρο. Αργότερα, στο τέλος του 5ου αι. π.χ. ο οικισµός επεκτάθηκε. Την εποχή εκείνη διαµορφώθηκε ένας υπαίθριος πλακόστρωτος χώρος, η πλατεία του χωριού και άρχισαν να κατασκευάζονται µεγαλύτερα σπίτια. Τα περισσότερα σπίτια είχαν µόνον ένα δωµάτιο και ήταν καµπύλα ή ορθογώνια. Τα θεµέλια ήταν πέτρινα και οι τοίχοι ήταν χτισµένοι µε άψητες πλίνθους και ξερολιθιά. Η στέγη αποτελούνταν συνήθως από κλαδιά αλειµµένα µε πηλό. Τα δάπεδα ήταν από πατηµένο χώµα µε εστίες στο κέντρο. Μόνον ένα σπίτι είχε στέγη από κεραµίδια. Αποκαλύφθηκε τυχαία, έξω από τον οικισµό. Είχε Νεκροταφεία: Βόρεια και νότια του οικισµού ανασκάφηκαν δύο νεκροταφεία µε 180 τάφους. Οι τάφοι, ήταν κιβωτιόσχηµοι, είχαν δηλαδή σχήµα κιβωτίου και καλύπτονταν µε µικρούς λιθοσωρούς. Σ όλους τους ανδρικούς τάφους βρέθηκαν όπλα, κυρίως µαχαίρια και αιχµές δοράτων. Σε ορισµένους τάφους βρέθηκαν πολυτελή χάλκινα αγγεία, κοσµήµατα, αλλά και αγγεία που κατασκευάστηκαν µακριά από τη Βίτσα, στα εργαστήρια της Κορίνθου και της Αθήνας. Ίσως ήταν προϊόντα αντιπραγµατισµού: αντάλλασσαν δέρµατα, ξυλεία και µαλλί µε άλλα αντικείµενα ξενόφερτα, όπως αγγεία, κοσµήµατα και τέσσερα δωµάτια. Σ ένα από αυτά!!" βρέθηκαν αγνύθες, οι οποίες ανήκαν "!# σε ένα µικρό όρθιο αργαλειό. Οι οικισµός καταστράφηκε από πυρκαϊά στον 4ο αι. π.χ. όπλα. Χρυσοί διακοσµητικοί κώνοι. 9ος αι. π.χ. Μολύβδινο κουτάκι για τη φύλαξη κοσµηµάτων µε εγχάρακτο αστέρι στο πώµα. 4ος αι. π.χ. Άποψη του οικισµού της Βίτσας. Ο τάφος της Μακεδόνισσας (Τ113): Πρόκειται για τον πλουσιότερο τάφο του νεκροταφείου του αρχαίου οικισµού που περιείχε τα οστά νεαρής γυναίκας. Τα χάλκινα κο-

σµήµατα (διάδηµα µε στικτή διακόσµηση, ζεύγος οχτώσχηµων πορπών, σπειροειδές βραχιόλι, δαχτυλίδια, εξαρτήµατα για τη διακόσµηση των µαλλιών, περίαπτα), που είχαν χρησιµοποιηθεί ως κτερίσµατα στην ταφή, οδήγησαν στην υπόθεση ότι η νεκρή καταγόταν από τη Μακεδονία. Η παρουσία της στη Βίτσα οφείλεται σε επιγαµία. Χάλκινο διάδηµα µε στικτή διακόσµηση. Μέσα 9ου αι. π.χ. Χάλκινες οχτώσχηµες πόρπες. Μέσα 9ου αι. π.χ. Οπλισµός: Οι κάτοικοι συνήθιζαν να φέρουν στις καθηµερινές τους δραστηριότητες όπλα. Τα όπλα ήταν απαραίτητα για την προστασία των οικογενειών και των κοπαδιών. Μια αγέλη λύκων ή µια ληστρική επιδροµή έβαζε σε κίνδυνο τα πολύτιµα κοπάδια και απειλούσε την κοινότητα. Σιδερένιες αιχµές, ξίφη, µαχαίρια συνόδευαν τους αρχαίους κτηνοτρόφους σε κάθε βήµα και σε κάθε µάχη: από τα ορεινά και δύσβατα µονοπάτια των βουνών, στο πλευρό των βασιλιάδων τους µέχρι την τελευταία κατοικία, στους αβαθείς λάκκους των νεκροταφείων τους. Οι Ηπειρώτες τον 5ο αι. π.χ δεν είχαν την εκπαίδευση οπλιτών, αλλά µάχονταν ως ελαφρά οπλισµένοι ακροβολιστές και ακοντιστές. Στα µάτια των Ελλήνων της νότιας Ελλάδας, οι πολεµιστές αυτοί έδιναν την εντύπωση βαρβάρων. Επίσης, πολλοί Ηπειρώτες υπηρετούσαν ως µισθοφόροι στους στρατούς διαφόρων ηγεµόνων και πολιτικών συνασπισµών. Πιθανότατα σε µισθοφόρο ανήκε και το χάλκινο «φρυγικό» κράνος, που βρέθηκε το 1977 σε ένα από τα σπίτια του οικισµού. Ο τύπος του κράνους συνηθίζεται στο τέλος του 4ου αι. π.χ. Υιοθετήθηκε από τον µακεδονικό στρατό και κατάγεται από τον φρυγικό και θρακικό σκούφο.!$" "!% Χάλκινο σπειροειδές βραχιόλι. Μέσα 9ου αι. π.χ. Χάλκινο σπειροειδές κόσµηµα µαλλιών. Μέσα 9ου αι. π.χ. Χάλκινο κράνος σε σχήµα φρυγικού σκούφου. 350-325 π.χ.

Κτηνοτροφία: Η Ήπειρος στην αρχαιότητα ήταν φηµισµένη για την κτηνοτροφία της. Έτρεφε «βούς καλλίστας», που κατάγονταν από τα µυθικά βόδια του Γηρυόνη. Οι ηπειρωτικές αγελάδες έδιναν πολύ γάλα και είχαν µεγάλα κέρατα. Το κρέας τους ήταν τρυφερό. Γνωστά ήταν τα καλοθρεµµένα βόδια της Θεσπρωτίας. Αλλά και τα πρόβατα της Ηπείρου ήταν φηµισµένα, και ονοµάζονταν πυρρικά, πιθανώς από τον µυθικό Πύρρο- Νεοπτόλεµο. Φύλακες των φηµισµένων κοπαδιών ήταν οι µολοσσικοί σκύλοι. Οι κάτοικοι του αρχαίου οικισµού δεν ασχολούνταν µόνον µε την κτηνοτροφία. Ο οικισµός, βρίσκεται σε υψόµετρο 1033 µέτρων, σε µια από τις περιορισµένες εκτάσεις φλύσχη, η διάβρωση του οποίου δηµιουργεί γη καλλιεργήσιµη. Φαίνεται εποµένως ότι γύρω από τον αρχαίο οικισµό υπήρχαν µικρά χωράφια, κατάλληλα για την καλλιέργεια δηµητριακών και οσπρίων (εκτός φασολιών). Επίσης υπάρχουν ενδείξεις για καρυδιές και καστανιές, δένδρα που εξασφάλιζαν τροφή και πρώτη ύλη. Σύµφωνα µε τις πρόσφατες µελέτες οι κάτοικοι του οικισµού ασκούσαν µεικτή γεωργοκτηνοτροφία: εξέτρεφαν ζώα, αλλά συγχρόνως καλλιεργούσαν µικρά χωράφια, εξασφαλίζοντας τα αναγκαία µέσα για την επιβίωση τους στις απαιτητικές κλιµατικές συνθήκες των ηπειρωτικών βοσκοτόπων. Αµαυρόχρωµη κεραµική: Χειροποίητη κεραµική, η οποία φέρει γεωµετρικά και σπανιότερα ευθύγραµµα ή καµπυλόγραµµα σχέδια µε αµαυρό (θαµπό) µελανό χρώµα, συχνά εµπνευσµένα από την υφαντική. Χρονολογικά η παραγωγή της εκτείνεται από τον 12ο έως και τον 8ο αι. π.χ. Γνώρισε µεγάλη διάδοση στη υτική Μακεδονία, την Αλβανία, την Πιερία, την Ηµαθία, την Ήπειρο µέχρι και την Αιτωλία. Τα σχήµατα των αγγείων ήταν κυρίως σκεύη πόσεως και σερβιρίσµατος υγρών (κάνθαροι, αµφορίσκοι και πρόχοι). Οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν ότι η καταγωγή της ανάγεται στη Μεσοελλαδική περίοδο (2.100/2.000-1600 π.χ.). Ως φορείς της εκλαµβάνονται τα λεγόµενα Βορειοδυτικά Ελληνικά φύλα (Μακεδόνες, ωριείς), το πολυπλάνητον έθνος του Ηροδότου (Ιστοριών 1.56), τα οποία στον 12ο αι. π.χ. αναγκάστηκαν να µετακινηθούν προς τον βορρά και να εγκατασταθούν στην Πίνδο. Ειδικότερα στην Ήπειρο η εξάπλωση της συνδέθηκε µε τη µετανάστευση του φύλου των Μολοσσών από τη βορειοδυτική Μακεδονία.!&" "!' Χάλκινος κάδος µε προχοή. 4ος αι. π.χ. Πρόχους εγχώριας κατασκευής µε θαµπή, µελανή διακόσµηση. 9ος-8ος αι. π.χ.

1. Αντίον 2. Ιστόποδες ή κελεόντες 3. Κρόκη Υφαντική: Στους οικισµούς των ορεινών κωµών της κεντρικής Ηπείρου συχνή είναι 4. Πηνίον η εύρεση µεγάλου αριθµού αγνύθων. Η υφαντική φαίνεται ότι αποτελούσε µια από τις 5. Κανόνες ή κάλαµοι 6. Μίτοι κύριες οικιακές δραστηριότητες, άµεσα συνδεδεµένη µε την άσκηση της κτηνοτροφίας 7. Κανών ή καίρος και τη διάθεση άφθονου µαλλιού. Σε ένα από τα δωµάτια της µεγάλης οικίας της Βίτσας 8. Στήµονες εντοπίστηκαν τα λείψανα ενός µικρού όρθιου-κάθετου αργαλειού κατάλληλου για την 9. Λαιαί ή αγνύθες ύφανση στενών λωρίδων υφάσµατος, όπως τα πλάτους 0.35-0.40µ., που ύφαιναν οι Σαρακατσάνισσες για σακκούλια και δισάκια. Ο όρθιος-κάθετος αργαλειός ήταν τοποθετηµένος 2 υπό κλίση και αποτελούνταν από δύο κάθετα δοκάρια (ιστόποδες) και από ένα οριζόντιο (αντίον), το οποίο συνδεόταν µε τα δύο κάθετα στην επάνω άκρη τους. Η 1 ύφανση γινόταν από κάτω προς τα πάνω. Στο οριζόντιο δοκάρι στερεώνονταν τα στη- µόνια που τεντώνονταν µε µια σειρά αγνύθες, δεµένες στις κάτω άκρες τους. Ο αριθµός 3 των αγνύθων εξαρτιόταν από το πλάτος του αργαλειού, την ποιότητα και το πάχος της κλωστής, καθώς και του υφάσµατος που υφαινόταν. 4 Οι θηλιές µε τις οποίες στερεωνόταν η δεύτερη σειρά στηµονιών στον κανόνα ή κάλα- µο ονοµάζονταν µίτοι. Το βασικό εργαλείο διαπλοκής των στηµονιών και των υφαδιών ήταν η σαΐτα (κερκίς), ένα µικρό ραβδί, µε την τυλιγµένη κλωστή (πηνίον). Ένα ακόµη 7 5 6 βασικό εργαλείο του αργαλειού ήταν η σπάθη, µε τη µορφή σπαθιού, µέσω του οποίου η υφάντρα χτυπούσε το υφάδι. Στην Ήπειρο, τα µάλλινα υφάσµατα αποτελούσαν πιθανότατα!(" προϊόν ανταλλαγής. "!) 8 9

Εµπόριο Ανταλλαγές: Στους τάφους του οικισµού εντοπίστηκε σηµαντικός αριθµός // ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ πήλινων και χάλκινων εισηγµένων αγγείων από την Κόρινθο, την Αττική, τη υτική Ελλάδα, τη νότια Ιταλία και τη Θεσσαλία. Το σύνολο του υλικού υποδεικνύει τη σαφή προτίµηση των κατοίκων προς τα κορινθιακά προϊόντα. Προέρχονταν αρχικά από Ηπείρου», Αφιέρωµα στον N. G. L. Hammond, Θεσσαλονίκη 1997, 47-64. τους εµπορικούς σταθµούς της Κορίνθου στα νότια παράλια της Ηπείρου. Τον 8ο και 7ο αι. π.χ., µετά την ίδρυση των ηλειακών αποικιών (Βουχέτιο, Βατίες, Πανδοσία, Ελάτρεια) Ιωαννίνων-Θεσπρωτίας και Νότια Αλβανία, Ιωάννινα 2003. και των κορινθιακών στα παράλια του Αµβρακικού κόλπου (Ανακτόριο, Αµβρακία), οι επαφές µε τον νότο πολλαπλασιάστηκαν. Οι αρχαίοι κάτοικοι, σύµφωνα µε την ανασκαφέα Ιουλία Βοκοτοπούλου, όπως οι Σαρακατσάνοι στη νεότερη εποχή, θα έµεναν τον µισό χρόνο στην Πίνδο (τέλη Απριλίου τέλη Οκτωβρίου) και τον υπόλοιπο καιρό (χειµερινοί µήνες) θα κατέβαιναν στα χειµαδιά, στις πεδιάδες της Αµβρακίας, της Κασσωπαίας και της Θεσπρωτίας. Φαίνεται ότι κατά τις µετακινήσεις τους, προµηθεύονταν µε τη διαδικασία του αντιπραγµατισµού, από τις αγορές των κορινθιακών και ηλειακών αποικιών, τα πήλινα και χάλκινα αγγεία, που βρέθηκαν στους τάφους της Βίτσας. Παρατηρήθηκε µάλιστα µια προτίµηση των κατοίκων προς τα χάλκινα σκεύη καθηµερινής Τιµητικός Τόµος για τον καθηγητή Σωτήρη άκαρη, Ιωάννινα 1994, 189-220. χρήσης, που ερµηνεύτηκε ως αποτέλεσµα των συχνών µετακινήσεων της ποιµενικής ζωής τους, καθώς τα πήλινα αγγεία ήταν βαριά και εύθραυστα. Συνεδρίου για την Οδύσσεια, Ιθάκη (1987), 1990, 202-225. #+" και το παρελθόν στο Α Επιστηµονικό Συµπόσιο, Κόνιτσα 12, 13, 14 Μαΐου 1995, στο Η "#* επαρχία της Κόνιτσας στο χώρο και το χρόνο, Κόνιτσα 1996, 63-73. Χάλκινη ραµφόστοµη πρόχους µε γυναικεία προτοµή στη λαβή. 550-540 π.χ.

#$%! Ένα άρθρο για τους Μολοσσούς. Φαντάσου ότι είσαι δηµοσιογράφος και γράφεις στην εφηµερίδα σου ένα άρθρο για τους Μολοσσούς. Χρησιµοποίησε και τις λέξεις: Πιερία, Αχιλλέας, κτηνοτροφία, υφαντική, αµαυρόχρω- µη κεραµική, αψιδωτά σπίτια, πολεµιστές. #&%!Η ακροστιχίδα της Βίτσας. Β... Η Ήπειρος στην αρχαιότητα ήταν φηµισµένη για αυτά τα ζώα Ι... Τα δύο κάθετα δοκάρια του αργαλειού Τ... Τέτοιοι και οι κιβωτιόσχηµοι Σ... Το µακεδονικό κράνος κατάγεται από τον φρυγικό και θρακικό... Α... Τέτοια ήταν και τα αµαυρόχρωµα #'% ηµιούργησε το δικό σου αµαυρόχρωµο αγγείο: #(%!Αναζήτησε και βρες µέσα στην 4η αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων το φυλαχτό του Μολοσσίδη. Στη συνέχεια γράψε µια ιστορία για το πως απέκτησε το φυλαχτό ο παππούς του Μολοσσίδη. #)%!Θεατρικό παιχνίδι: Μετατρέψτε το κόµικ σε θεατρικό και υποδυθείτε εναλλάξ τον Μολοσσίδη και τον #!" "## Φιλόξενο.

!"#$Ακολούθησε τους αριθµούς για να τοποθετήσεις τα αυτοκόλλητα στη σωστή θέση.!"# #!$