Πραγματολογική περίληψη των απαντήσεων που λήφθηκαν στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης σχετικά με την αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 211/2011 για την πρωτοβουλία πολιτών Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξήγαγε δημόσια διαβούλευση σχετικά με την αναθεώρηση του κανονισμού για την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών (ΕΠΠ), από τις 24 Μαΐου μέχρι τις 16 Αυγούστου 2017. Η διαβούλευση αυτή απευθυνόταν σε μεμονωμένα άτομα αλλά και σε ενδιαφερόμενα μέρη, και σκοπός της ήταν να συγκεντρωθούν απόψεις σχετικά με τον σημερινό κανονισμό, και ειδικότερα οι αδυναμίες και οι πιθανές βελτιώσεις του. Το ερωτηματολόγιο δημοσιεύτηκε σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ. Οι συμμετέχοντες μπορούσαν να απαντήσουν σε οποιαδήποτε από τις 24 επίσημες γλώσσες. Παράλληλα με τις απαντήσεις που δόθηκαν μέσω του ερωτηματολογίου, στάλθηκαν 23 έγγραφα θέσης από δημόσιες αρχές, ΜΚΟ, πανεπιστημιακούς και ιδιώτες 1. Η εν λόγω δημόσια διαβούλευση προβλήθηκε επίσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ συγκεντρώθηκε περαιτέρω υλικό μέσω του Facebook, του Instagram, του Medium, του Twitter, και του LinkedIn. Οι απαντήσεις που λήφθηκαν δεν μπορούν να εκληφθούν ως επίσημη θέση της Επιτροπής και των υπηρεσιών της και συνεπώς δεν δεσμεύουν την Επιτροπή. Απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο Συνολικά, σε αυτή τη δημόσια διαβούλευση λήφθηκαν 5.323 απαντήσεις, εκ των οποίων 5.199 από μεμονωμένα άτομα και 124 από οργανώσεις. Στη διαβούλευση έλαβαν μέρος κυρίως Γάλλοι, Γερμανοί και Βρετανοί πολίτες (βλέπε σχήμα 2 για λεπτομέρειες), ενώ οι οργανώσεις που έλαβαν μέρος είχαν την έδρα τους κυρίως στη Γερμανία, το Βέλγιο και τη Γαλλία. Σχήμα 1: κατανομή ανά χώρα ιθαγένειας των ατόμων που έλαβαν μέρος στη δημόσια διαβούλευση 1 Ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει τα έγγραφα θέσης που εστιάζουν στην ΕΠΠ και σχετίζονται με τη συγκεκριμένη διαβούλευση.
Όσον αφορά το είδος των οργανώσεων, η μεγάλη πλειονότητα ήταν ΜΚΟ, πλατφόρμες ή δίκτυα (βλέπε σχήμα 2 για λεπτομέρειες). Αρκετές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διοργάνωσαν κοινή εκστρατεία 2 με σκοπό να προτρέψουν τους πολίτες να ανταποκριθούν στη δημόσια διαβούλευση και να προτείνουν θέσεις. Όσον αφορά το επίπεδο ενημέρωσης, το 37% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν είχε ακούσει έως τότε για την ΕΠΠ. Το 5% των ερωτηθέντων είχε ήδη διοργανώσει πρωτοβουλία ή είχε συγκεντρώσει δηλώσεις υποστήριξης, το 3% προετοιμαζόταν να δρομολογήσει πρωτοβουλία και το 6% ανέφερε ότι είχε σκεφτεί να το κάνει αλλά εγκατέλειψε την ιδέα. Οι απαντήσεις που δόθηκαν αναλύθηκαν με τη χρήση εργαλείου ανάλυσης δεδομένων 3 σε συνδυασμό με μη αυτόματη ανάλυση. Σχήμα 2: κατανομή ανά είδος των οργανώσεων που έλαβαν μέρος στη δημόσια διαβούλευση Οι επιτροπές πολιτών, οι οποίες διοργανώνουν τις πρωτοβουλίες, δεν έχουν νομική προσωπικότητα βάσει του ισχύοντος κανονισμού. Επομένως, τα μέλη των επιτροπών πολιτών φέρουν προσωπική ευθύνη για τυχόν ζημίες που προκύπτουν κατά τη διοργάνωση μιας πρωτοβουλίας πολιτών και συχνά αντιμετωπίζουν εμπόδια όσον αφορά την άντληση κεφαλαίων. Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στη δημόσια διαβούλευση πρότειναν να αντιμετωπιστεί το ζήτημα έμμεσα μέσω της μείωσης της ποσότητας των προσωπικών δεδομένων που συγκεντρώνονται από τους υπογράφοντες (55% των ατόμων και 57% των οργανώσεων) και/ή μέσω της μεταφοράς της ευθύνης για τη συγκέντρωση δηλώσεων υποστήριξης από τους διοργανωτές στις δημόσιες αρχές (46% των ατόμων και 37% των οργανώσεων). Το 44% των οργανώσεων και το 28% των ατόμων που απάντησαν πρότειναν να επιτρέπεται σε οργανώσεις να συμμετέχουν στις επιτροπές πολιτών. Σχετικά με το στάδιο της εγγραφής, το 83% συμφώνησε ότι πρέπει να αυξηθεί η βοήθεια προς τους διοργανωτές και πρότεινε να παρέχονται άλλα είδη υποστήριξης, όπως βοήθεια για (ανα)διατύπωση και μετάφραση πρωτοβουλιών, καθώς και οικονομική στήριξη. Το ερωτηματολόγιο πρότεινε δύο εναλλακτικές δυνατότητες για βοήθεια κατά την προπαρασκευαστική φάση και δύο για στήριξη κατά την αναδιατύπωση των πρωτοβουλιών. Όσον αφορά τη βοήθεια κατά την προπαρασκευαστική φάση, το 56 % των ερωτηθέντων τάχθηκε υπέρ της δημιουργίας υπηρεσίας υποστήριξης («helpdesk») από την Επιτροπή. Το 77% των ερωτηθέντων υποστήριξε την εναλλακτική δυνατότητα να προσφέρονται υπηρεσίες από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες (π.χ. μια διαδικτυακή συνεργατική πλατφόρμα). Και οι δύο επιλογές αναφορικά με τη στήριξη κατά την αναδιατύπωση πρωτοβουλιών, από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες και από υπεύθυνο για τις ΕΠΠ, θεωρήθηκαν εξίσου επωφελείς από το 71% των οργανώσεων, ενώ το 78% των ατόμων υποστήριξε την πρόταση για ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες και το 63% την πρόταση για έναν υπεύθυνο για τις ΕΠΠ. 2 https://www.democracy-international.org/please-participate-public-consultation 3 Το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε είναι το Doris Public Consultation Dashboard, ένα εσωτερικό εργαλείο της Επιτροπής για την ανάλυση και την απεικόνιση των απαντήσεων που δίνονται σε
διαβουλεύσεις. Το εργαλείο αυτό βασίζεται σε βιβλιοθήκες ανοικτής πηγής με χρήση τεχνικών μάθησης των μηχανών και επιτρέπει την αυτόματη δημιουργία γραφημάτων για κλειστές ερωτήσεις, την εξαγωγή λέξεωνκλειδιών και ονοματισμένων οντοτήτων από απαντήσεις ελεύθερου κειμένου, καθώς και λειτουργίες φιλτραρίσματος, ανάλυση συναισθημάτων και ομαδοποιήσεις.
Σχετικά με την ελάχιστη ηλικία των υπογραφόντων, σχεδόν οι μισές οργανώσεις και το 42% των μεμονωμένων ατόμων απάντησαν ότι υποστηρίζουν τη μείωση του ορίου ηλικίας στα 16 έτη, ενώ το 32% του συνόλου πρότεινε να διατηρηθεί η ηλικία ψήφου. Το 18% των οργανώσεων και το 25% των ατόμων πρότειναν να εναρμονιστεί το όριο ηλικίας στο 18ο έτος. Όσον αφορά τις απαιτήσεις παροχής δεδομένων για την υποστήριξη μιας ΕΠΠ, το 30% απάντησε ότι κανένα από τα προτεινόμενα δεδομένα δεν δημιουργούσε πρόβλημα, ωστόσο, 83 συμμετέχοντες, εκ των οποίων 60 από τη Γαλλία, δεν είχαν υπογράψει ποτέ πρωτοβουλία διότι δεν ήθελαν να δηλώσουν τα προσωπικά τους δεδομένα. Από τους 2.657 που είχαν στο παρελθόν υποστηρίξει κάποια πρωτοβουλία, οι 297 έκριναν ότι τους ζητήθηκε να δηλώσουν πάρα πολλά δεδομένα, αλλά παρόλα αυτά τα δήλωσαν. Συνολικά, το 33% θεώρησε ότι η διαδικασία για την υποστήριξη πρωτοβουλιών δεν είναι φιλική προς τον χρήστη, κυρίως επειδή είναι υπερβολικά χρονοβόρα. Ο προσωπικός αριθμός ταυτότητας θεωρείται ιδιαίτερα ευαίσθητο στοιχείο: σχεδόν το 50% απάντησε ότι δεν επιθυμούσε να δώσει αυτόν τον αριθμό (41% από τις χώρες που τον ζητούν). Το ποσοστό αυτό είναι ακόμη υψηλότερο όσον αφορά τον αριθμό της άδειας οδήγησης, καθώς το 58% απάντησε ότι δεν είναι διατεθειμένο να τον δηλώσει σημειώνεται ότι ο αριθμός αυτός δεν ζητείται επί του παρόντος στο πλαίσιο της ΕΠΠ. Το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό που υποστηρίζει ότι πρέπει να δηλώνονται τα τρία τελευταία ψηφία του προσωπικού αριθμού (εγγράφου) ταυτότητας /άδειας οδήγησης (37%, συμπεριλαμβανομένων όσων τάχθηκαν υπέρ αυτής της επιλογής μόνο για τον αριθμό της άδειας οδήγησης), του τόπου γέννησης (33%), της διεύθυνσης (28%) και του επωνύμου κατά τη γέννηση (27%). Όσον αφορά τη δυνατότητα των πολιτών της ΕΕ που κατοικούν εκτός της ΕΕ να υποστηρίζουν μια ΕΠΠ, το 49% απάντησε (60% των οργανώσεων) ότι θεωρεί ότι θα πρέπει να μπορούν αυτοί να υποστηρίζουν πρωτοβουλίες, ενώ το 42% (34 % των οργανώσεων) θεωρεί ότι η δυνατότητα αυτή θα πρέπει να παρέχεται μόνο στους πολίτες που έχουν δικαίωμα ψήφου στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το 6% (4% των οργανώσεων) θεωρεί ότι δεν θα πρέπει να επιτρέπεται καθόλου. Σχετικά με την επιγραμμική συγκέντρωση δηλώσεων υποστήριξης, το 98% όσων απάντησαν θεωρεί ότι η Επιτροπή πρέπει να συνεχίσει να προσφέρει τους δικούς της εξυπηρετητές δωρεάν. Το 67% απάντησε ότι η φιλοξενία συστημάτων εκ μέρους της Επιτροπής θα πρέπει να λάβει μόνιμο χαρακτήρα, αλλά να παραμείνει προαιρετική, και ότι οι διοργανωτές θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν το δικό τους επιγραμμικό σύστημα συγκέντρωσης. Το 87% των ερωτηθέντων θα προτιμούσε το σύστημα της Επιτροπής αντί για τη δημιουργία εναλλακτικού συστήματος. Όσον αφορά τη δυνατότητα υπογραφής με τη χρήση ηλεκτρονικού μέσου ταυτοποίησης (e-id), το 67% όσων απάντησαν πιστεύει ότι η χρήση ηλεκτρονικής ταυτοποίησης θα καθιστούσε τη διαδικασία πιο φιλική προς τους χρήστες, ενώ το 87% συμφώνησε ότι θα πρέπει να προσφέρονται παράλληλα διάφοροι τρόποι επιγραμμικής υποστήριξης. Όσον αφορά το κεντρικό σύστημα επιγραμμικής συγκέντρωσης, το 47% ήταν της γνώμης ότι οι δηλώσεις θα πρέπει να αποστέλλονται στις εθνικές αρχές σε χαρτί και ότι ο αριθμός τους θα πρέπει να αναφέρεται στην πλατφόρμα κατά τη διαδικασία συγκέντρωσης. Το 31% θεωρεί ότι οι δηλώσεις θα πρέπει είτε να σαρώνονται και να τηλεφορτώνονται είτε να εισάγονται με το χέρι στο κεντρικό σύστημα, ενώ το 13% θεωρεί ότι δεν θα πρέπει να επιτρέπεται η συγκέντρωση των δηλώσεων σε χαρτί. Όσον αφορά την προθεσμία συγκέντρωσης υπογραφών, το 27% των ατόμων και το 40% των οργανώσεων τάχθηκαν υπέρ της αναθεώρησης του χρονοδιαγράμματος, προτείνοντας ως επί το πλείστον την παράτασή του στους 18 μήνες. Σχετικά με την προθεσμία υποβολής πρωτοβουλιών, τα δύο τρίτα όσων απάντησαν πρότειναν να ορίζεται προθεσμία (80% των οργανώσεων). Σχετικά με τη διαδικασία εξέτασης και της πιθανής απόρριψης, το 77% απάντησε ότι πρέπει να ενισχυθεί η συμμετοχικότητα στις δημόσιες ακροάσεις στο Κοινοβούλιο, ιδίως μέσω της πρόσκλησης εμπειρογνωμόνων ή ενδιαφερομένων που εκπροσωπούν διαφορετικές απόψεις. Το 55% θεωρεί ότι η προθεσμία των 3 μηνών για την προετοιμασία της δημόσιας ακρόασης και για την
έκδοση ανακοίνωσης της Επιτροπής είναι πολύ σύντομη, γεγονός που δεν επιτρέπει μια ευρεία και διαφανή διαβούλευση. Το 70% όσων απάντησαν πρότεινε να συμμετέχουν στη διαδικασία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο προτού η Επιτροπή λάβει θέση επί μιας πρωτοβουλίας. Τέλος, οι περισσότεροι συμμετέχοντες απάντησαν ότι επιθυμούν να τηρούνται ενήμεροι σχετικά με την πρωτοβουλία που υποστήριξαν και με τη συνέχεια που δίνεται σε αυτή από τους διοργανωτές (65%) και την Επιτροπή (52%).
Σημειώνεται ότι οι συμμετέχοντες δεν απάντησαν πάντα σε όλες τις ερωτήσεις της δημόσιας διαβούλευσης. Συνεπώς, τα αποτελέσματα (%) υπολογίζονται μόνο με βάση τον συνολικό αριθμό των απαντήσεων σε κάθε συγκεκριμένο ερώτημα. Οι συμμετέχοντες είχαν επίσης τη δυνατότητα να απαντήσουν σε ορισμένες ανοικτές ερωτήσεις. Έγγραφα θέσης Τα περισσότερα έγγραφα θέσης συγκλίνουν στην άποψη ότι οι δυνατότητες που παρουσιάζουν οι ΕΠΠ είναι μεγάλες αλλά δεν έχουν μέχρι τώρα αξιοποιηθεί πλήρως, λόγω των πολύπλοκων κανόνων που δημιουργούν υπερβολικό διοικητικό φόρτο και εμπόδια για τους διοργανωτές. Ο εξορθολογισμός ορισμένων διαδικαστικών και τεχνικών πτυχών για τους πολίτες και τους διοργανωτές συγκαταλέγεται στις κυριότερες συστάσεις για απλούστευση της συνολικής διαδικασίας. Οι συμμετέχοντες στη διαβούλευση τόνισαν τη σημασία που έχει η βελτίωση του σταδίου εξέτασης και της συνέχειας που δίνεται σε επιτυχείς πρωτοβουλίες οι οποίες συγκεντρώνουν το όριο του ενός εκατομμυρίου υπογραφών. Οι απαντήσεις στη διαβούλευση συγκλίνουν επίσης όσον αφορά τη σημασία που έχει, αφενός, η δυνατότητα των επιτροπών πολιτών να διαθέτουν νομική προσωπικότητα και να λαμβάνουν στήριξη από την Επιτροπή και, αφετέρου, η βελτίωση της διαδικασίας εγγραφής. Άλλα ειδικά θέματα στα οποία αναφέρονται επίσης αρκετοί από τους συμμετέχοντες στη διαβούλευση είναι η ανάγκη βελτίωσης του σταδίου εγγραφής, όπως και της διοργάνωσης των ακροάσεων ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της εκπροσώπησης σε αυτές. Πολλοί ενδιαφερόμενοι προτείνουν βελτιώσεις των επιγραμμικών συστημάτων συγκέντρωσης για τις ΕΠΠ, μεταξύ των οποίων να αποκτήσει μόνιμο χαρακτήρα η φιλοξενία που παρέχει η Επιτροπή στα επιγραμμικά συστήματα συγκέντρωσης για τις ΕΠΠ, τα οποία διαθέτει δωρεάν στους διοργανωτές. Επίσης, θα πρέπει να διευκολυνθεί η δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες των δυνητικά υπογραφόντων μια πρωτοβουλία, με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για σκοπούς προβολής. Επιπλέον, τα επιγραμμικά συστήματα συγκέντρωσης θα πρέπει να καταστούν διαθέσιμα για τα άτομα με αναπηρία. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει έντονο αίτημα για εναρμόνιση, σε όλα τα κράτη μέλη, των απαιτήσεων σχετικά με τα δεδομένα που πρέπει να δηλώνονται, καθώς και για απλούστευση της συγκέντρωσης δηλώσεων, είτε επιγραμμικών είτε σε χαρτί. Όσον αφορά το δικαίωμα υπογραφής μιας ΕΠΠ, πολλοί συμφωνούν ότι πρέπει να αποσαφηνιστούν οι κανόνες όσον αφορά τους πολίτες/κατοίκους. Σύμφωνα με αρκετούς συμμετέχοντες στη διαβούλευση, η ηλικία υποστήριξης μιας πρωτοβουλίας πρέπει να μειωθεί στα 16 έτη. Πιστεύεται ότι οι διοργανωτές θα πρέπει να έχουν την ευελιξία να αποφασίζουν πότε θα ξεκινήσει η συγκέντρωση δηλώσεων υποστήριξης. Επιπλέον, πρέπει να βελτιωθεί η γλωσσική προσβασιμότητα και, σύμφωνα με ορισμένους συμμετέχοντες στη διαβούλευση, η Επιτροπή θα πρέπει να παρέχει ή να χρηματοδοτεί υπηρεσίες μετάφρασης ώστε μια ΕΠΠ να μεταφράζεται σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ. Η προβολή της ΕΠΠ πρέπει να αυξηθεί με ειδικές ενημερωτικές εκστρατείες. Εκστρατεία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Τα κυριότερα σχόλια που διατυπώθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απηχούν τις απόψεις που περιέχουν τα έγγραφα θέσης: η ΕΠΠ θεωρείται ένα σημαντικό εργαλείο δημοκρατικής συμμετοχής αλλά, παράλληλα, η πολυπλοκότητα της διαδικασίας και ο διοικητικός φόρτος που συνεπάγεται για τους διοργανωτές και τους πολίτες εμποδίζουν την αξιοποίησή του. Τρεις σφυγμομετρήσεις που έγιναν μέσω Twitter έδειξαν ότι α) για να υποστηρίξουν μια ΕΠΠ, οι περισσότεροι από όσους απάντησαν ότι θα ήταν μάλλον πρόθυμοι να παρέχουν ευρύ φάσμα δεδομένων προσωπικής ταυτότητας, όπως όνομα, ημερομηνία γέννησης, διεύθυνση, ιθαγένεια, αριθμό ταυτότητας, διεύθυνση e-mail και, β) οι δημόσιες αρχές είναι οι καταλληλότερες για να έχουν πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα των υποστηρικτών μιας πρωτοβουλίας.