Η ηαςηόηηηα ηων ελληνοπθόδοξων κοινοηήηων ζηο σώπο ηηρ οθωμανικήρ αςηοκπαηοπίαρ ηο 19 ο αιώνα και ιδιαιηέπα μεηά ηην εθαπμογή ηος σαηη-ισοςμαγιούν.

Η ηαςηόηηηα ηων ελληνοπθόδοξων κοινοηήηων ζηο σώπο ηηρ οθωμανικήρ αςηοκπαηοπίαρ ηο 19 ο αιώνα και ιδιαιηέπα μεηά ηην εθαπμογή ηος σαηη-ισοςμαγιούν. Ο θεζμόρ ηηρ πποίκαρ και η ζημαζία ηος ζηη διαμόπθωζη ηων ηοπικών κοινοηήηων Σηέιηνο Μνπδάθεο Ο 18 νο θαη 19 νο αηψλαο, ραξαθηεξίδνληαη απφ θνηλσληθέο αλαθαηαηάμεηο θαη δηαθνξνπνηήζεηο ησλ ειιελνξζφδνμσλ πιεζπζκψλ ζην ρψξν ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο. Τα θαηλφκελα απηά κπνξνχλ λα απνδνζνχλ ζηνλ ππνρξεσηηθφ εθρξεκαηηζκφ θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ εκπνξηθψλ δξαζηεξηνηήησλ 1, κέζα ζε κηα ηνπηθή νηθνλνκία φκσο, ε νπνία δελ έπαςε λα ιεηηνπξγεί κε ηηο ζπλζήθεο ηεο αγξνηηθήο γεσξγηθήο θνηλσλίαο. Τν Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν, σο ν ζπλερηζηήο ηεο πνιηηηθήο ηδέαο ηεο βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο, κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο βαζκηαίαο θαηά «ηεθκήξηνλ αξκνδηφηεηνο», απνδερφκελν ηελ επζχλε ηεο δηνίθεζεο ηζιακηθνχ πξνηχπνπ- ζχλδεζε ηεο δηνίθεζεο κε ην ζξεζθεπηηθφ λφκν φπσο ην είρε αλαιχζεη ν Ibn Khaldun (1332-1406) 2 - θαζίζηαηαη βαζηθφο εξκελεπηήο αιιά θαη εθηειεζηήο ησλ δηεξγαζηψλ απηψλ. Ζ ζπλεξγαζία ηεο εθθιεζίαο κε ηηο δεκνγεξνληίεο, ζπλεηέιεζε ζηε δηακφξθσζε ελφο θνηλνηηζκνχ κε ηδηαίηεξα έληνλεο πνιηηηζκηθέο δηθαηνδνζίεο θαη πνιχκνξθεο εθθξάζεηο, Σηελ πξαγκαηηθφηεηα ε απηνδηνίθεζε ησλ ρξηζηηαληθψλ θνηλνηήησλ, εμαξηηφηαλ θαη πεξηνξηδφηαλ ζηα ζξεζθεπηηθά πιαίζηα θαη ηδηαίηεξα ζηνπο ζεζκνχο νη νπνίνη είραλ έληνλν ην ζξεζθεπηηθφ ραξαθηήξα, φπσο ε κλεζηεία, ν γάκνο, ε βάπηηζε, ην δηαδχγην, νη δηαζήθεο αιιά θαη ην εθαξκνζηέν δίθαην θαη ηε δηθαζηηθή πεξί απηψλ, αληίζηνηρα, εμνπζία. Μεηαμχ απηψλ, ν απφ ηελ αξραηφηεηα κε πνηθίιεο κνξθέο πθηζηάκελνο ζεζκφο ηεο πξνίθαο 3, απφ ηα κέζα ηνπ ΗΕ αηψλα πξνζέιαβε ηδηαίηεξα κεγάιε δηάζηαζε. Ζ θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα αιιά θαη ε γξήγνξε κεηάβαζε απφ ηελ αγξνηηθή ζηε κηθξναζηηθή ηάμε κεηέβαιε θαη ππεξέβαιε ηελ «θνηλσληθή» ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο ζε ζρέζε κε ηελ θαζαξά «νηθνλνκηθή 4» ηνπ ιεηηνπξγία θαη επέθεξε αχμεζε ηνπ πνζνχ αιιά θπξίσο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο πξνίθαο 5. Δπεηδή ε έθηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ην κέγεζνο ηεο πξνίθαο, φπσο δηαθαίλεηαη απφ ζσδφκελα πξνηθνζχκθσλα 6 ή πξνηθνπαξαδφζεηο 7, άγγηδε πνιιάθηο ην παξάινγν θαη ην αλήζηθν 8 1 Σρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ θαηά ηνλ 18 ν αη. ελδεηθηηθά Σ. Αζδξαράο, «Ζ ειιεληθή νηθνλνκία ηνλ 18 ν αη.: νη κεραληζκνί», Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο 11(1975),ζ.159-188 2 Ibn Khaldun, Πξνιεγφκελα, κηθ. απφ ηα αγγιηθά, Γεκ. Κνχξηνβηθ, Αζήλα 1980,ζ.159 θ.εμ. 3 Γηα ην ζεζκφ ηεο πξνίθαο εθηφο απφ ηα δηάθνξα γεληθά έξγα βι. Λ. Σγνχηαο, «Πεξί πξνηθφο», Θέκηο (Σγνχηα) 1(1846),ζ.77-94,ζ.141-176,ζ.272-294. Ση. Παπαδάηνο, Πεξί ηεο κλεζηείαο εηο ην βπδαληηλφλ δίθαηνλ, Πξαγκαηείαη ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ 50(1984). 4 Σ. Αζδξαράο, «Ζ ειιεληθή», φ.π.,ζ.55. 5 Βι. Νφξα Σθνπηέξε Γηδαζθάινπ, «Αλζξσπνινγηθά γηα ην γπλαηθείν δήηεκα», ζην Ο Πνιίηεο, Αζήλα 1991 2,ζ. 155-257, εηδηθφηεξα ζ.242 φπνπ ε δηάθξηζε ηεο πξνίθαο φηαλ βαζίδεηαη ζην αγξνηηθφ εηζφδεκα θαη φηαλ ζε κε αγξνηηθφ εηζφδεκα. Αληίζηνηρα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ηε Γεκεηζάλα ζηελ Πεινπφλλεζν, βι. Δχα Καιπνπξηδή, «Ίλα πξαγκαηνπνηεζεί ε δηα γάκνπ ζχδεπμηο», ζην Διιεληθή Κνηλσλία ΔΚΔΔΚ, Αζήλαη 1987,ζ.81-105 6 Απνδεηρηηθφ ζηνηρείν εθηέιεζεο ηεο ζχκβαζεο ε νπνία ζπλεζηήζε κεηαμχ ηνπ γακβξνχ θαη ησλ γνλέσλ ή εθπξνζψπσλ ηεο λχκθεο. Γηα ηηο ζπλψλπκεο ή παξάγσγεο ιέμεηο ηηο αλαθεξφκελεο ζην

θηλδπλεχνληαο λα νδεγήζεη ην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο 9 ζε ζνβαξέο αλαηαξαρέο, αλαζηαηψζεηο θαη επαρζείο επηπηψζεηο, ην Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν έθξηλε απνιχησο αλαγθαία ηε ξχζκηζε ηνπ φινπ ζέκαηνο έηζη, ψζηε ν θαζνξηζκφο ή ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ κεγέζνπο ηεο πξνίθαο λα πξαγκαηψλεηαη κέζα ζε ινγηθφ πιαίζην. Ζ πξψηε «πεξί πξνηθνδνζίαο» Καλνληθή Γηάηαμηο 10, κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε φηη είλαη ε ηνπ Παηξηάξρε Καιιίληθνπ Β πνπ εθδφζεθε 11 ην 1701. Σην θείκελν γίλεηαη ζαθέο φηη δελ ελνριεί ε πξνίθα ηφζνλ σο «ζπλήζεηα καθξά θαη θαχιε» φζνλ ηα επαθφινπζα θαη ηα απνηειέζκαηα ηαχηεο 12. Με ηελ Καλνληθή Γηάηαμε επηηπγράλεηαη: α) λα ιεθζεί πξφλνηα θαη δηα ηα άιια ηέθλα θαη λα κε ζηγεί ην θιεξνλνκηθφ ηνπο δηθαίσκα β) λα εληζρπζεί ή λα θαιπηεξεχζεη ε ζέζε ησλ γνλέσλ ψζηε λα «κε ηαιαηπσξνχληαη θαη θαηαθζείξσληαη ππφ ελδείαο θαη απνξίαο εζράηεο..», θαη γ) λα θαζνξηζηνχλ ζπλαηλεηηθά φζνλ αθνξά ζηελ πξνηθνδνζία «..φζα θνηλή βνπιή θαη γλψκε ηεο απηφζη πνιηηείαο» απνδερηά, δχν γεληθφηεξεο ηάμεηο πξνηθψλ 13, βαζηδφκελεο ζηελ πεξηνπζηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ. Δπηπιένλ θαζηεξψλεηαη ζηηο θνηλφηεηεο ν ζεζκφο ησλ δηαηηκεηψλ εθηηκεηψλ 14 ηεο πξνίθαο εθφζνλ «..ηελ πξνίθα ιέγεζζαη δηαηεηηκεκέλε θαηά λφκνπο.. 15». Σε πεξίπησζε παξαβάζεσο ησλ γεγξακκέλσλ ηφζνλ απφ κέξνπο ησλ γνλέσλ φζν θαη απφ κέξνπο ησλ εθηηκεηψλ, ζε κηα πξνζπάζεηα δηαζθάιηζεο ησλ επηδησθνκέλσλ επαπεηινχληαη λελνκηζκέλα επηηίκηα, σο αθνξηζκφο, θ.ά., ζεζκφ ηνπ γάκνπ θαη ηεο πξνίθαο βι. Γίθ. Βαγηαθάθνο, «Σπκβνιή εηο ηελ κειέηελ ηεο δεκψδνπο λνκηθήο νξνινγίαο», ζην ΞΔΝΗΟΝ Festschrift fur P. Zepos, 3(Αζήλα -Κνισλία 1973),ζ.569. 7 Σπλαληάκε δπν έγγξαθα ζρεηηθά κε ηελ πξνίθα. Τν πξνηθνζχκθσλν θαη ηελ πξνηθνπαξάδνζε ή ζηίκα φπνπ ε αλαιπηηθή πεξηγξαθή θαη παξάδνζε ησλ θηλεηψλ πνπ γηλφηαλε κφλνλ κεηά ηελ εθηίκεζε απφ ηνπο εθηηκεηέο. Γηα ηηο νλνκαζίεο θαη ηνπο ζρεηηθνχο φξνπο βι. Σηέι. Μνπδάθεο, Ο ζεζκφο ηεο πξνίθαο θαηά ηελ Οζσκαλνθξαηία ζηα έγγξαθα θαη ζηνπο λνκνθάλνλαο. Ξσθχιιηα-Πξνηθνπαξαδφζεηο ζηελ Αηηηθή. Ζ ζεκαζία ηνπο ζηε ζπγθξφηεζε ηεο ηνπηθήο ηαπηφηεηαο, αιιά θαη σο κέζνλ δηαρείξηζεο ηνπ παξειζφληνο. Σε έθδνζε. 8 πσο πξνίθηζε ηεο πξσηνηφθνπ ζε βάξνο ησλ αδειθψλ ζπρλά θαη ησλ γνλέσλ, αιιά θαη ζε βάξνο ζπγαηέξσλ νηθνλνκηθά αζζελέζηεξσλ νηθνγελεηψλ 9 Μαξίλα Μαξνπνχινπ, «Ζ πνιηηηθή ησλ εθθιεζηαζηηθψλ θαη θνηλνηηθψλ αξρψλ ζην δήηεκα ηεο αχμεζεο ηνπ πνζνχ ηεο πξνίθαο», ζην Οηθνγέλεηα θαη πεξηνπζία ζηελ Διιάδα θαη ηελ Κχπξν, επηκέιεηα χιεο Colette Piault, επηζηεκνληθή επηκέιεηα Μαξίλα Μαξνπνχινπ, (Αζήλα 1994),ζ.114-115) 10 Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Α (Κσλζηαληηλνππφιεη 1888),ζ.70-73 11 Ζ Γηάηαμε απηή ζεσξείηαη θαηά ηνλ Γεδεψλ, σο επηθπξσηηθή ησλ αληίζηνηρσλ ξπζκηζάλησλ ην ζέκα πεξί πξνηθνδνζηψλ θαλφλσλ ηεο θνηλφηεηαο ησλ Ησαλλίλσλ (Μ. Γεδεψλ «Αη πεξί πξνηθνδνζίαο Δπαξρηαθαί θαη Παηξηαξρηθαί δηαηάμεηο», Δθθιεζηαζηηθή Αιήζεηα, Ζ (1888),ζ.215) αλ θαη πνιινί κειεηεηέο ηε ζεσξνχλ σο επηθπξσηηθφ γξάκκα (Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Β (Κσλζηαληηλνππφιεη 1889), ζ.401-402) 12 Πξνθεηκέλνπ νη γνλείο λα απαιιαγνχλ απφ ηελ πξσηφηνθν ζπγαηέξα δίδνπλ πξνίθα «..θαθνβνχισο πάληα ηα ππάξρνληα..νπ κελ αιιά θαη εαπηνχο..ελ απνξία παληειεί θαη ελδεία θαηαιηκπάλνπζηλ..». Αλ θαη αλαθέξεηαη ζηα ζήιεα είλαη γλσζηφ φηη παιαηφηεξα εδίδεην θαη ζηα άξξελα (Σ. Φαηδεζεβαζηφο, Αζηηθφλ Γίθαηνλ εηο Ννηίνπο πνξάδαο επί Σνπξθνθξαηίαο θαη Ηηαινθξαηίαο, Αζήλαη 1977,ζ.132 θ.εμ φπνπ θαη ε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία 13 ηαλ έρνπλ 5000 γξφζηα θαη επέθεηλα δίδνπλ ζηελ πξψηε 2000 γξ. θαη ζηα ππφινηπα ηέθλα ζε θαζέλα ην 40/100. ηαλ έρνπλ ιηγφηεξα απφ 5000 γξ. ηφηε φινη απφ 40/100 14 Γηα ηνπο εθηηκεηέο γεληθφηεξα, βι. Σηέι. Μνπδάθεο, Τδξνθίλεηεο πξνβηνκεραληθέο εγθαηαζηάζεηο θαη δηακφξθσζε θενπδαιηθνχ δηθαίνπ ζηε δπηηθή, βπδαληηλή θαη νζσκαληθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία. Βπδαληηλνί - κεηαβπδαληηλνί κχινη θαη ηζηνξία. Οηθνδνκηθνί πεξηνξηζκνί θαη ζπλαθείο δηαηάμεηο λεξφκπισλ αλεκφκπισλ (c. 6 νο c. 19 νο αηψλαο), Αζήλα 2008, ζ.238-240 15 Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Α (1888),ζ.72

κσο, παξά ηηο επαλεηιεκκέλεο επηβεβαηψζεηο κε ηελ έθδνζε θαη άιισλ Γηαηάμεσλ ησλ φξσλ θαη απνδεηρηηθψλ απηψλ σο «..λα κελ γίλνληαη αξξαβψλεο άλεπ εηδήζεσο ηνπ θαηά ηφπνλ αξρηεξέσο..», αιιά θαη ηα εμ απηψλ απνξξένληα απνηειέζκαηα, ε θαηάζηαζε δελ άιιαμε θαη πνιχ. Τν 1736 ν απφ Καηζαξείαο ΠΚ Νεφθπηνο ΣΤ αλαγθάζηεθε λα εθδψζεη θαλνληζηηθφ έγγξαθν ξπζκηζηηθφ ησλ πεξί πξνηθνδνζηψλ δηαηάμεσλ 16. Πξνο ην ζθνπφ ηνπ πεξηνξηζκνχ ηεο ζε ινγηθά πιαίζηα θαζνξίδεη ηξείο ηάμεηο πξνηθψλ 17 πνπ ππφθεηληαη ζε εθηίκεζε θαη θαηαγξάθνληαη ζηνλ θψδηθα εθάζηεο Μεηξφπνιεο. Δληνχηνηο, δε θαίλεηαη φηη έγηλαλ απνδεθηά ηα αλαθεξφκελα ζε απηφλ θαη ην πξφβιεκα δησγθνχην. Σχληνκα ν Νεφθπηνο αληηκεηψπηζε έληνλεο, απφ κέξνπο ησλ πξνπρφλησλ αληηδξάζεηο, ψζηε λα πξνθαιέζεη «Αλαζθεπή ηνπ πξνγεγνλφηνο πεξί πξνηθνδνζίαο 18 γξάκκαηνο 19». Γηα ιίγεο δεθάδεο ρξφληα δε θαίλεηαη ην ζέκα ηεο πξνίθαο λα απαζρφιεζε ηδηαίηεξα ην Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν, ζίγνπξα φκσο νη δχν Λφγνη 20 - ππφ κνξθή ζρεδηάζκαηνο αηηηνινγηθήο έθζεζεο «γηα ην κέηξεκα (ηξάρσκα 21 ) ηεο πξνίθαο»- ηνπ παηξηάξρε Σακνπήι Φαηδεξή 22, επηβεβαηψλνπλ ηελ φμπλζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ηε δεκηνπξγία ζνβαξνχ θνηλσληθνχ αληίρηππνπ. «..ε εμνπζία ησλ ησξηλψλ γπλαηθψλ δελ είλαη πιένλ απζάδεηα αιιά αθξνζχλε θαη αλαμηφηεο ηνπ αλδξφο νπνχ κε ηε ιήςε ηνπ ηξαρψκαηνο γελλά ηελ εμνπζία θαηά ηνπ αλδξφο..». Οη Λφγνη ηνπ Φαηδεξή, είραλ άκεζε απήρεζε ζην ιαφ θαη ζηνπο πξνχρνληεο πνπ δήηεζαλ θαζνξηζκφ φξσλ θαη θαλφλσλ γηα ηνπο γάκνπο. Ζ θαηάξγεζε ηεο πξνίθαο ζεσξήζεθε πιένλ θνηλσληθή αλάγθε. Θεζπίζηεθαλ επηά θαλφλεο κε ζεκαληηθφηεξν ηνλ ηξίηνλ φπνπ «..αλαγθαίσο πξέπεη θαη ε πξνίθα λα ζπκθσλεί κε ηελ ηάμηλ ηνπ θαζελφο.. 23», δηαθξίλνληαο θαη 16 Απφ πνιινχο εξεπλεηέο ζεσξείηαη σο ην παιαηφηεξν.(μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Α ( 1888), ζ.310, Μ. Γεδεψλ «Αη πεξί πξνηθνδνζίαο»,φ.π.,ζ.225). Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Β (1889),ζ.80 17 Ζ πξψηε ηάμε ζπλνιηθά δηαηεηηκεκέλε ζπκπνζνχκελε ζε 5000 γξ. ήηνη 10 πνπγγεία άζπξα, ε δεχηεξε ηάμε 2500 γξ. ήηνη πέληε πνπγγεία, θαη ε ηξίηε 1500 γξ. ήηνη ηξία πνπγγεία. κσο αλαθέξεηαη θαη ζε ηέηαξηε ηάμε απηή «ησλ απφξσλ θαη αδπλάησλ». 18 Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Β (1889),ζ.440-446. 19 Φαξαθηεξηζηηθφ ηεο δεκηνπξγεζείζαο αζηάζεηαο θαη θνηλσληθήο αλαηαξαρήο κεηαμχ ησλ ηάμεσλ, απνηεινχλ ηα φζα αλαθέξνληαη ζην έγγξαθν ην νπνίν απέζηεηιε ν κεηξνπνιίηεο Αζελψλ Εαραξίαο ην 1737 ζην Νεφθπην, παξαθαιψληαο ηνλ λα επηθπξψζεη θνηλνηηθφ πξαθηηθφ κε κέγηζην πνζφ ηα 1500 γξφζηα δηαηεηηκεκέλα, κφλνλ φκσο φζνλ αθνξά ηελ πξψηε ηάμε, ελψ νη πξνηθνδνζίεο ζηηο άιιεο ηάμεηο κε «ηελ πξέπνπζαλ απηαίο ζπκκεηξίαλ», νξίδνληαο πνηλή θξηθηνχ αθνξηζκνχ. (Γηα ην θείκελν βι. Θ. Φηιαδειθεχο, Ηζηνξία ησλ Αζελψλ επί Σνπξθνθξαηίαο, Α (Αζήλαη 1905),ζ.342-343. I.Mansi, Sacrorum Conciliorum Νova et Αplissima Collection 1736-1789, 38(Παξίζη 1907),ζη. 447-454) 20 Κπθινθφξεζαλ ζε βηβιίν ην 1767 Βι. Γ. Βαιέηαο, Λφγνη παηξησηηθνί γηα ηε ζθιαβηά ηεο γπλαίθαο θαη γηα ην ραιαζκφ ηνπ γέλνπο, ζηειηηεπηηθνί ηεο πξνίθαο θαη ηνπ εκπνξηθνχ γάκνπ. Κεξπγκέλνη ζηα 1767 απφ ηνλ Παηξηάξρε ακνπήι Υαηδεξή. Αζήλα 1948, εηζαγσγή, ζ. θε (Δπραξηζηψ ηδηαίηεξα ηνλ Β. Μπαθνχξν γηα ηελ απνζηνιή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κειεηψλ) 21 Ζ κειέηε ζρεηηθά κε ηε θχζε θαη ηε δνκή ηνπ ζεζκνχ ηνπ ηξαρψκαηνο θαηέιεμε ζε ακθηζβεηνχκελα ζπκπεξάζκαηα. Σρεηηθά Ν. Η. Παληαδφπνπινο, «Δθθιεζία θαη Γίθαηνλ εηο ηελ Φεξζφλεζνλ ηνπ Αίκνπ επί Τνπξθνθξαηίαο», ΔΔΝΟΔ ΑΠΘ, Ζ (1960-1963),ζ.727 θ.εμ. Γ. Κακπνχξνγινπο, Ηζηνξία ησλ Αζελαίσλ, Σνπξθνθξαηία, Γ (Αζήλαη 1896),ζ.52-54. Θ. Φηιαδειθεχο, «Πεξί ηξαρψκαηνο», Αξκνλία Β (Αζήλαη 1901), ζ.260 θ.εμ. 22 Γεληθφηεξα γηα ην έξγν ηνπ βι. Β. Μπαθνχξνο, ακνπήι Υαληδεξήο ν Βπδάληηνο (1700-1775). Ζ ζπκβνιή ηνπ ζηελ πλεπκαηηθή θίλεζε ηνπ Γέλνπο θαηά ηνλ 18 ν αη.(αζήλα 2008). 23 Γ. Βαιέηαο, Λφγνη παηξησηηθνί φ.π.,ζ.24,76.

ελλέα ηάμεηο 24. Παξφια απηά, νπδφισο θαζειψζεθε ζηε δηάξθεηα ησλ ρξφλσλ 25 ν ζεζκφο ηνπ ηξαρψκαηνο 26. Οχησ ην 1811, ν Παηξηάξρεο Ηεξεκίαο ζε κηα πξνζπάζεηα θαηαιαγήο ησλ ππαξρνπζψλ εληάζεσλ κεηαμχ γακβξψλ θαη πεζεξψλ, εμέδσζε Γηάηαμε κε ηελ νπνίαλ αλαγλσξίδεη σο ζεζκφ θαη επηθπξψλεη ηελ παξνρή ησλ ηξαρσκάησλ, θαζνξίδνληαο θαη ηα κέγηζηα πνζά ζηηο αληίζηνηρεο ηάμεηο 27. Ωζηφζν δελ έπαςαλ λα αλαθχνληαη δηάθνξα πξνβιήκαηα ζηελ παξνρή πξνίθαο 28. Ζ κε επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο αλάγθαζε ηνλ Οηθνπκεληθφλ Θξφλνλ λα πξνρσξήζεη ην έηνο 1827, ζε κηα πξνζπάζεηα γεληθήο ξχζκηζεο κε κηα Γηάηαμε θαζνιηθήο ηζρχνο. Σηε Γηάηαμε, κεηαμχ ησλ άιισλ, πεξηιακβάλνληαη ε θαηάξγεζε ηνπ ηξαρψκαηνο, ε δηάθξηζε ζε έμη ηάμεηο, αλάινγα κε ηε καξηπξεκέλε νηθνλνκηθή άλεζε εθάζηνπ, θαη ην ζεκαληηθφηεξν, γηα πξψηε θνξά θαζηεξψλεηαη ε θαηαγξαθή ζε εηδηθφ θψδηθα ηνπ θαηάζηηρνπ ηεο πξνηθνδνζίαο 29. Δληνχηνηο ε επί ζεηξά εηψλ 30 πνιηηηθή πξνζπάζεηαο πεξηνξηζκνχ θαη ξχζκηζεο ηνπ χςνπο ηεο πξνίθαο απνδείρζεθε πξαθηηθά αλεθάξκνζηνο θαη αλελεξγφο 31. Γηα ην ιφγν απηφ ν Παηξηάξρεο Γεξκαλφο Γ αλαγθάδεηαη γηα κηα αθφκε θνξά, αιιά θαη ηειεπηαία, λα απνιχζεη ην 1844 Γηάηαμε, κε ηελ νπνία παξέρεη πιήξε ειεπζεξία ζηηο πξνηθνδνηήζεηο [«..έθαζηνο θαζά βνχιεηαη θαη δχλαηαη..»]. Ζ ειιεληθή νηθνγέλεηα απνηέιεζε έλα κχζν γηα ηελ νζσκαληθή θαη ην αληίζεην, παξά ην γεγνλφο φηη δελ εκθάληδαλ νπζηαζηηθή επαθή, εμαηηίαο ηνπ φηη νη πεξηνξηζκνί πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηελ επηβνιή γακηθψλ απαγνξεχζεσλ αιιά θαη νη γεληθφηεξεο πξνηθνδνηηθέο ζηξαηεγηθέο, δηακφξθσλαλ έλα δηαθνξεηηθφ νηθνγελεηαθφ ηζηφ ζηε ρξηζηηαληθή θνηλφηεηα απφ απηφλ πνπ ζπγθξνηνχζε ηε κνπζνπικαληθή θνηλφηεηα. Γηα ηελ ηειεπηαία, θαηά ην ηζιακηθφ (κνπζνπικαληθφ) δίθαην 32, ν γάκνο είλαη έλα πνιηηηθφ, ηδησηηθνχ δηθαίνπ ζπκβφιαην. έηζη ζε κηα ηζιακηθή παηξηαξρηθή νηθνγέλεηα ν ζχδπγνο ππνρξενχηαη λα δψζεη πξνίθα 33 (mahr) ζηε γπλαίθα θαη λα ηεο 24 Πάλησο είλαη βέβαην φηη νη παξεκβάζεηο ηνπ Σακνπήι απνηεινχλ κέξνο ελφο κεγαιχηεξνπ εθθιεζηαζηηθνχ αγψλα γηα ηε δηάζσζε ηεο ρξηζηηαληθήο παξάδνζεο ζην ρψξν ηεο Βαιθαληθήο (Β. Μπαθνχξνο, ακνπήι Υαληδεξήο φ.π.,ζ.260) 25 Διέλε Κχξηζε-Νάθνπ, «Αη πεξί πξνηθνδνζηψλ «Ννκνζεηηθαί» ξπζκίζεηο βάζεη ησλ θαλνληθψλ Γηαηάμεσλ ηνπ Οηθνπκεληθνχ Παηξηαξρείνπ (1701-1844)»,ζην Αξκελφπνπινο Δπηζη. Δπεη. Γηθεγ. πιι. Θεζ.,1(Θεζζαινλίθε1980),ζ.69. 26 Τνπ Παηξηάξρνπ Καιιίληθνπ Γ ηνπ έηνπο 1803, πνπ απεπζχλεηαη ζηνπο θιεξηθνχο θαη ιατθνχο ηεο επαξρίαο Αδξηαλνππφιεσο, επεηδή θαηαθξαηνχζαλ νη άλδξεο φζα ιφγσ ηξαρψκαηνο ηνπο δίδνληαλ. Τνπ Παηξηάξρνπ Ηεξεκίνπ Γ ηνπ 1810, ξπζκηζηηθή Γηάηαμε γηα ην απηφ ζέκα, αθνχ ζπρλά νη ηεξνί γάκνη γίλνληαη πξνο «ρξεκαηηζκφλ θαη θέξδνο», απαγνξεχνληαο πιένλ ηα ηξαρψκαηα θαη ηελ επίδεημε ησλ πξνηθψσλ. 27 Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Β (1889),ζ.135 28 Σρεηηθή Γηάηαμε ηνπ Παηξηάξρνπ Κπξίιινπ ΣΤ αλαθνξηθά κε επηθχξσζε ζπκθσλίαο ησλ θαηνίθσλ ηεο λήζνπ Σθνπέινπ ηνπ 1813. 29 Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Α (1888),ζ.320-323 30 Μ. Γεδεψλ, Καλνληθαί Γηαηάμεηο, Α (1888),ζ.328θ.εμ. Τν 1836 ν Παηξηάξρεο Γξεγφξηνο ΣΤ απνιχεη Γηάηαμε γηα δηεπζέηεζε πξνηθψσλ πξνβιεκάησλ ησλ δεκνγεξφλησλ Μπηηιήλεο 31 Διέλε Κχξηζε-Νάθνπ, «Αη πεξί πξνηθνδνζηψλ»,φ.π.,ζ.77 32 Πξσηαξρηθή αξρή ηνπ Ηζιάκ είλαη ε ελφηεηα θνζκηθήο θαη ζξεζθεπηηθήο εμνπζίαο, ε νπνία θαη θαζνξίδεη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ Κνξαλίνπ. (Κπξ. Νηθνιάνπ-Παηξαγάο, «Ζ έλλνηα ηεο δηθαηνζχλεο ελ ησ ηζιακηθψ λφκσ. Μειέηε ηζηνξηθνδηθαητθή», Δθθιεζηαζηηθφο Φάξνο ΟΓ (2003),ζ.159-179). 33 Καηά ην ηζιακηθφ δίθαην ε πξνίθα δίδεηαη απφ ηνλ άλδξα ζηε γπλαίθα θαη φρη αληίζηξνθα. Τν πνζφ ζπκθσλείηαη πξηλ απφ ηε ζχλαςε ηνπ γάκνπ θαη είλαη αλάινγν κε ηελ θνηλσληθή ζέζε ηεο γπλαίθαο.

εμαζθαιίζεη δηαηξνθή σο αληηπαξνρή γηα ην δηθαίσκα, ηνπ λα έρεη κε απηή ζπδπγηθέο ζρέζεηο, νη νπνίεο απαγνξεχνληαλ εθηφο γάκνπ 34. Οη ηδενινγηθνί κεραληζκνί πνπ αλαπηχρζεθαλ εθαηέξσζελ αιιά θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ «εζληθψλ θνηλνηήησλ» πνπ θπξηαξρεί γηα αηψλεο ζηελ νζκαληθή θνηλσλία, πξνυπνζέηνπλ θαη επηβάιινπλ ηεξάζηηεο ηδενινγηθέο δηαθνξέο 35. Σην πιαίζην απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο, νη δηάθνξεο θνηλφηεηεο είλαη θιεηζηέο ηφζν εζσηεξηθά φζν θαη σο πξνο ηηο άιιεο θνηλφηεηεο 36. Τα κέιε θάζε θνηλφηεηαο κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ ζρέζεηο κε ηα κέιε ησλ άιισλ θνηλνηήησλ. Σηελφηεξνπο δεζκνχο δελ επηηξέπεηαη λα ζπλάςνπλ. Βαζχηεξνο ζηφρνο είλαη ε απνηξνπή ησλ δηαζξεζθεπηηθψλ ζρέζεσλ, δειαδή ε απνδπλάκσζε ησλ εζληθψλ θνηλνηήησλ 37. Παξά ηαχηα, ε ζπλνρή ηεο νξζφδνμεο νηθνγέλεηαο απεηιείην εθηφο απφ ηηο γεληθφηεξεο πξαθηηθέο ηεο εμσκνζίαο θαη ηνπ θξππηνρξηζηηαληζκνχ 38, απφ ηνπο κηθηνχο γάκνπο ηα θεπήληα, δειαδή ην γάκν ρξηζηηαλήο γπλαίθαο κε κνπζνπικάλν, (έζησ θαη αλ είρε ήδε δεκηνπξγήζεη ρξηζηηαληθή νηθνγέλεηα), ρσξίο πξνίθα θαη ρσξίο πξνζσπηθή αιιαγή ζξεζθεχκαηνο, κε απαιιαγή απφ ηνλ θεθαιηθφ θφξν, αξθεί ε γπλαίθα απηή λα γελλήζεη αξζεληθά ηέθλα πνπ ζα απέδηδε ζην Ηζιάκ. Γεκηνπξγνχζε, φπνπ ζπαλίσο εθαξκφζηεθε, νηθνγέλεηεο κνπζνπικάλσλ θαη ρξηζηηαλψλ πνπ ζπκβίσλαλ ζην ίδην ζπίηη θαη βεβαίσο, νη ηζρπξφηεξνη θνηλσληθνπνιηηηθά κνπζνπικάλνη απνξξνθνχζαλ κε ηελ πάξνδν ησλ γελεψλ ηνπο ρξηζηηαλνχο. Τειηθά απνηεινχζε επζεία θπιεηηθή δηείζδπζε ησλ Οζσκαλψλ ζηα απηνηειή ρξηζηηαληθά έζλε. Έηζη ε ζξεζθεπηηθή νκνινγία ησλ κειψλ ηεο θνηλφηεηαο ραξαθηεξίδεη ή θαηά θαλφλα νξηνζεηεί, ηνλ εζληθφ πξνζδηνξηζκφ. Δλδεηθηηθφ απηήο ηεο πξνζπάζεηαο είλαη Καηψηαην πνζφ πξνίθαο ζεσξείηαη ε αμία ησλ δχν γξακκαξίσλ ρξπζνχ θαη έρεη ζθνπφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο απζαίξεηεο εμάζθεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ ζπδχγνπ γηα απνπνκπή ηεο γπλαίθαο. 34 Γελ πξφθεηηαη γηα ζξεζθεπηηθφ ζπκβφιαην φπσο ζπλαληάηαη αξρηθά ζηνλ Ηνπδατζκφ ή γηα κπζηήξην φπσο δηακνξθψζεθε ζηνλ Φξηζηηαληζκφ. Ο γάκνο απιά ζπλάπηεηαη ζε ζξεζθεπηηθή ηειεηή, κε ηελ επίθιεζε ηνπ Αιιάρ θαη ηελ αλάγλσζε ζηίρσλ απφ ην Κνξάλην. Σην ζπκβφιαην ηνπ γάκνπ ε λχθε αληηπξνζσπεχεηαη πάληα απφ ηνλ θεδεκφλα ηεο. Ζ πξφηαζε γάκνπ γίλεηαη θπξίσο απφ ηνλ άλδξα θαη ζπάληα απφ ηνλ θεδεκφλα ηεο γπλαίθαο. (Βιέπε ζρεηηθά πεξηγξαθή απφ ην κεγάιν λνκηθφ ηνπ Μνπζνπικαληθνχ Γηθαίνπ Yvon Linant de Bellefonds, Traité de droit musulman comparé. I, Théorie générale de l'acte juridiqueο (Παξίζη 1965),ζ.458, II, Le mariage. La dissolution du mariage (Παξίζη 1965),ζ.483, Αξ. 811, V. Art. 84 du Code de la famille du 25 octobre 1917 «Si le mahr n'a pas». Roula El-Husseini Begdache, «Le rôle de la volonté en droit musulman de la famille», Droit et Religion (Βαγδάηη 2000),ζ.3-11). Τφζνλ νη δηαλζξψπηλεο ζρέζεηο (κνπακαιάη) φζνλ θαη νη αληίζηνηρεο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο (ηκπαληάλη) εξκελεχνληαη κέζα απφ ηηο ξπζκίζεηο ησλ δηαηάμεσλ ηνπ Κνξαλίνπ (Κπξ. Νηθνιάνπ-Παηξαγάο, «Κνξάληνλ θαη Μεηαθπζηθή ππφ δηθατθήλ νπηηθήλ», Παξλαζζφο ΝΑ (2009),ζ.147-154). 35 Νενθιήο Σαξξήο, Ζ νηθνγέλεηα ζηελ Σνπξθία, Αζήλα 1990, ζ.12. 36 Πξβ. Ibn Khaldun, The Muqaddimah: An introduction to history, ζε κεηάθξαζε Fr. Rosenthal απφ ηα αξαβηθά, 1-3 (Νέα Υφξθε 1958). 37 Αλη. Παπιίδε Σν θξνληηζηήξην Σξαπεδνχληαο (1900-1914) θαη ε ηδενινγηθή θπξηαξρία ησλ Διιήλσλ ζηνλ Πφλην, Αζήλα 2004,ζ.133 38 Αθφκα θαη ηα δηαδχγηα ηεο βαζηιηθήο θξίζεσο, γηα ηε δηάιπζε ρξηζηηαληθνχ γάκνπ κε ηεξνλνκηθή απφθαζε. Ν. Παληαδφπνπινο, «Οη θνηλνηηθέο ξίδεο ηνπ Μηθξαζηαηηθνχ Διιεληζκνχ», ΔΔΝΟΔ ΑΠΘ ΗΘ',ηρ.Γ (1986),ζ.645. Γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ γάκσλ ζηηο θξππηνρξηζηηαληθέο νηθνγέλεηεο βι. Φσηηάδεο, Οη εμηζιακηζκνί ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη νη θξππηνρξηζηηαλνί ηνπ Πφληνπ, Θεζζαινλίθε 1988, ζ.325 θ.εμ.

ε αλαθνξά ζηνπο Ννκνθάλνλεο θαη φρη κφλνλ 39, κηαο ζεηξάο απφ απαγνξεχζεηο, φπσο βαπηίζκαηνο ησλ παηδηψλ ησλ Αγαξελψλ απφ ηνπο νξζφδνμνπο ηεξείο 40, ή αθφκε απνδνρήο νζσκαλνχ σο αλάδνρνπ ή θνπκπάξνπ ζε γάκν 41. Δπνκέλσο, ε έλλνηα ηεο «ηαπηφηεηαο» ζέηεη ηαπηφρξνλα θαη ηα φξηα ηεο «εηεξφηεηαο», εθφζνλ ε ηαπηφηεηα είλαη «..ην δπλακηθφ απνηέιεζκα κηαο δηαξθνχο αληηπαξάζεζεο, κηαο αληίζηημεο αλάκεζα ζε έλα κέζα θαη έλα έμσ.. 42». Φαξαθηεξηζηηθφ ηεο θαηάζηαζεο θαη ηεο «ζπκπιεξσκαηηθήο δξάζεο 43» ησλ δπν δηθαίσλ, είλαη νη αλαθνξέο ζε έληππν ζπλνδηθφ ζηγγίιην ηνπ Γξεγνξίνπ Δ ηνπ έηνπο 1819, φπνπ νη ηνικψληεο λα πξαγκαηνπνηήζνπλ κε κε νξζφδνμν ζπλνηθέζην ζα «.. θαζππνβάιισληαη ππφ δηπιήλ βαξπηάηελ παηδείαλ δηαιπνκέλνπ θαη ηνπ αζέζκνπ απηψλ ζπλνηθεζίνπ παξεπζείο 44». Ζ εμνπζία ηνπ παηξηάξρε είλαη απφιπηε «επεηδή έρεη επί γεο ην πξφζσπνλ ηνπ Θενχ.. 45», φπσο αλαθέξεη ν Μαλνπήι Μαιαμφο ζην Ννκνθάλνλά ηνπ. Με ηνλ έιεγρν ηνπ Παηξηαξρείνπ αιιά θαη ηε βνήζεηα θαη ζνπιηαληθψλ απνθάζεσλ 46 -βεξάηηα- εκθαλίδεηαη ζαθήο ν δηαρσξηζκφο ησλ εζλνηήησλ 47, ελψ ηαπηφρξνλα ην παηξηαξρείν εθθξάδεη θαη δηαηεξεί ηελ ελφηεηα ησλ ρξηζηηαλψλ δηακέζνπ ηεο εθθιεζηαζηηθήο πξάμεο. ε νπνία θζάλεη ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο θαη ζηνλ αθνξηζκφ 48, σο έζραην κέζν δηαπαηδαγψγεζεο 49. Τνπο απνθφβεη θαη ηνπο 39 Νηθ. Παζραιεχο, Δμνκνινγεηάξηνλ, Δλεηία 1673,ζ.64 40 Γ. Σ. Γθίλεο θαη Ν. Η. Παληαδφπνπινο, «Ννκνθάλσλ Μαλνπήι Ννηαξίνπ ηνπ Μαιαμνχ, ηνπ εθ Ναππιίνπ ηεο Πεινπνλλήζνπ», θξηη. έθδ. ΔΔΝΟΔ ΑΠΘ, Θεζζαινλίθε 1985,ζ.256 θεθ. ΤΞΖ. «..παξάβαζηλ θάκλνπλ ησλ ζείσλ λφκσλ νη ηεξείο εθείλνη νπνχ βαπηίδνπλ ησλ Σνχξθσλ ηα παηδία». 41 «Ηεξεχο εάλ δερζή ζπζίαλ αηξεηηθψλ ή βάπηηζε ηνχξθνπ παηδί/ ή δερζή ηελ ζπζίαλ ηνπ ή σο αλάδνρνλ παηδίνπ ηνλ δερζή / θαη βαπηίζεη παηδίνλ κεη απηνχ ή σο λνλφλ εηο γάκνλ θαζαη/ξείζζσ[..]φ32, θεθ. λζη. (Αλαζηαζία Καιάε-Μνπδάθε, Σηέι. Μνπδάθεο, «Παξαηεξήζεηο ζε αλέθδνην εμνκνινγεηάξην (λνκνθάλνλα) ηνπ 1820 απφ ηελ Όδξα», ζην Αξγνζαξσληθφο, Πξαθηηθά 1 νπ Γηεζλνχο Σπλεδξίνπ Ηζηνξίαο θαη Αξραηνινγίαο ηνπ Αξγνζαξσληθνχ, Πφξνο, 26-29 Ηνπλίνπ 1998, 3(Αζήλα 2008),ζ. 331). 42 Σχκθσλα κε ηε δηαηχπσζε ζηελ εηζαγσγή ηνπ Κι. Ναπξίδε ζην Σαπηφηεηεο, ζπιινγηθφ έξγν, επηκ. Κι. Ναπξίδεο - Ν. Φξεζηάθεο, Αζήλα 1997. 43 Γεκ. Παπατσάλλνπ, Ζ πνιηηηθή ησλ επηζθφπσλ ζηελ Σνπξθνθξαηία. Ηζηνξηθνθαλνληθή πξνζέγγηζε, Αζήλα 1991,ζ.34. 44 Μεηξ. Ακαζείαο Άλζηκνο Αιεμνχδεο, «Γχν εγθχθιηα έγγξαθα Γξεγνξίνπ ηνπ Δ παηξηάξρνπ Κσλζηαληηλνππφιεσο», ΓΗΔΔΔ 4 (1892), ζ. 268-275. Ηδηαίηεξα απζηεξφο είλαη θαη ν ΟΒʹ Ηεξφο Καλφλαο ηεο ΣΤ Αγίαο Οηθνπκεληθήο Σπλφδνπ. 45 Γ. Σ. Γθίλεο θαη Ν. Η. Παληαδφπνπινο, «Ννκνθάλσλ Μαλνπήι»,φ.π., ζ. 71, θεθ. ΗΔ. 46 Βεξάηηνλ ππέξ κεηξ. Θεζζαινλίθεο Γεξαζίκνπ ηνπ 1788 αλαθέξεη «..δηα ην ζπλνηθέζηνλ θαη δηαδχγηνλ θαη ηελ κεηαμχ απηψλ γελνκέλελ δηαθνξάλ..εηο θαηξφλ νπνχ ηνπο παηδεχεη θαηά ηελ ζπλήζεηάλ ηνπο, κε ηνλ φξθνλ θαη αθνξηζκφλ..» (Μηρ. Καιηλδέξεο, Τα ιπηά έγγξαθα ηεο Γεκνηηθήο Βηβιηνζήθεο Κνδάλεο (1676-1808), Θεζζαινλίθε 1951,ζ.83-84) 47 Σεκαληηθά ζπλέβαιε θαη ε αθνινπζεηέα πξαθηηθή ησλ Οζσκαλψλ λα απνκνλψλνπλ ηηο εζληθέο θνηλφηεηεο νχησο ψζηε λα αλαπηχζζεηαη θάζε κηα ρσξηζηά γεγνλφο πνπ ζα κπνξνχζε λα ηηο θαηαζηήζεη ηζρπξέο θαη ζπλεπψο επηθίλδπλεο γηα ην θαζεζηψο (Αλη. Παπιίδεο, «Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν θαη Οζσκαληθφ Κξάηνο θαηά ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 19 νπ αη.», ζην 2 ν Σπκπφζην ΚΔΜΗΠΟ Γήκνπ Ν. Ησλίαο, Παηδεία θαη Δθπαίδεπζε ζηηο αιεζκφλεηεο παηξίδεο ηεο Αλαηνιήο, 23-25 Ννεκβξίνπ 2005, Πξαθηηθά (Ν. Ησλία 2010 ),ζ.113-117) 48 «..Γελ επηηξέπεηαη αλάκημηο εηο ηελ θαηά ηα ζξεζθεπηηθά απηψλ ζέζκηα επηβαιινκέλελ ηνηο ρξηζηηαλνίο πξνο ζσθξνληζκφλ πνηλήλ αθνξηζκνχ,,» (Κ. Άκαληνο, «Οη πξνλνκηαθνί νξηζκνί ηνπ Μνπζνπικαληζκνχ ππέξ ησλ ρξηζηηαλψλ», Διιεληθά 9(1939),ζ.149-154. Γ.Σ. Γθίλεο, Πεξίγξακκα Ηζηνξίαο ηνπ Μεηαβπδαληηλνχ Γηθαίνπ, Αζήλαη 1966, ζ.194. Τα ζρεηηθά κε ηνλ αθνξηζκφ, ηε δηαδηθαζία θαη ηα απνηειέζκαηα βι. Ση. Μνπδάθεο, Οη βξηθφιαθεο ζηνπο βπδαληηλνχο θαη κεηαβπδαληηλνχο λνκνθάλνλεο θαη ζηηο παξαδφζεηο ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Αζήλα 1987 1,ζ.80 θ.εμ.) 49 Αθφκε απεηιή ρξεκαηηθνχ πξνζηίκνπ θαη ζσκαηηθνχ ζσθξνληζκνχ απφ ηε κεξηά ηεο νζσκαληθήο πνηληθήο δηθαηνδνζίαο. (Μαξίλα Μαξνπνχινπ, «Ζ πνιηηηθή», φ.π.,ζ.122)

πεξηνξίδεη ζηελ θιεηζηή ηνπηθή θνηλσλία πξνθπιάζζνληαο ηνπο κε ηνλ ηξφπν απηφ απφ ηελ πλεπκαηηθή κνηρεία 50. Βεβαίσο, κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, ε εθθιεζηαζηηθή απηή πξάμε κε παηξηαξρηθέο απνθάζεηο ιακβάλεη κνξθή ρξεκαηηθή 51, ελψ αξγφηεξα θαηά ηνλ 19 ν αηψλα ζα κπνξνχζακε λα δερζνχκε, φηη έθζαζε λα ζεσξείηαη θαζαξά εκπνξηθή πξάμε 52, εθφζνλ ζπγθαηαηίζεηαη «ζχκπαζα» ε θνηλφηεηα θαη αλαγλσξίδνληαλ θαη έζηκν σο ππνρξεσηηθά ηα αξρηεξαηηθά δνζίκαηα 53. Ακέζσο χζηεξα απφ ηελ παξαρψξεζε ηνπ Tanzimat, απφ ην 1873 σο ην 1908/9, νη ξσκαίηθεο θνηλφηεηεο ζπγθξφηεζαλ, κέζα ζην πιαίζην ηεο Οζσκαληθήο λνκνζεζίαο 54, σο πξνέθηαζε ηεο αληίιεςεο ηεο παηδείαο ζηελ νζκαληθή επηθξάηεηα 55 θαη ηεο ζπκκεηνρήο απηψλ ζηα εθπαηδεπηηθά δίθηπα 56, έλα ζεζκηθφ πιαίζην κε ηελ εθπφλεζε λέσλ Κνηλνηηθψλ Καλνληζκψλ εθάζηεο Μεηξνπφιεσο ζπγθξνηψληαο εηδηθά ζπκβνχιηα λα ηνλ ειέγμνπλ ή ηνλ ηξνπνπνηήζνπλ ζχκθσλα θαη κε ηα έζηκα ηνπ ηφπνπ. Παξάιιεια, είρε ζηαιεί πξνο ηνπο Μεηξνπνιίηεο θαη εγθχθιηνο ηνπ Παηξηάξρε Γηνλπζίνπ 57, κε ζπζηάζεηο ζρεηηθά κε ηα Δθθιεζηαζηηθά δηθαζηήξηα (ππνζέζεηο κλεζηείαο, πξνηθψλ, ηξαρψκαηνο θ.ά.) αιιά θαη επί ησλ εθπαηδεπηηθψλ δεηεκάησλ 58. Ζ ζεζκνζέηεζε απηνχ ηνπ πιαηζίνπ ηεο εθπαίδεπζεο επηθπξψλεηαη κε ην «Θεκειηψδε Καλνληζκφ 59» ηνπ έηνπο 1902, κε ηελ δηνηθεηηθή ππαγσγή ησλ ζρνιείσλ ζηηο ελνξηαθέο θαη θνηλνηηθέο εθνξείεο κε αλσηάηε δηνηθεηηθή θαη επνπηεχνπζα αξρή 50 Νηθφδεκνο Αγηνξείηεο, Δμνκνινγεηάξηνλ, Αζήλα 1998 4,ζ.36. Αλαζηαζία Καιάε-Μνπδάθε, Σηέι. Μνπδάθεο, «Παξαηεξήζεηο..»,φ.π.,ζ.332. 51 Μ. Γεδεψλ, Βξαρεία ζεκείσζηο πεξί ησλ εθθιεζηαζηηθψλ εκψλ δηθαίσλ, Κσλζηαληηλνχπνιηο 1909,ζ.58,69. 52 Φξηζηφθνξνο κνλαρφο αγηνξείηεο Λαπξηψηεο, Σν ηεξφλ Λνηκνθαζαξηήξηνλ, Αζήλεζηλ 1866,ζ. 50 θ.εμ.. 53 Ν. Παληαδφπνπινο, «Κνηλνηηθφο βίνο εηο ηελ Θεηηαινκαγλεζίαλ επί ηνπξθνθξαηίαο», ΔΔΝΟΔ ΑΠΘ, Υαξκφζπλνλ Γεκεηξίσ Η. Καξαλίθα, ΗΓ /ηργ (1967),ζ. 436 φπνπ δεκνζηεχεηαη «αλέθδνηνο δηαηίκεζηο ξπζκίδνπζα ηα αξρηεξαηηθά δηθαηψκαηα ηνπ επηζθφπνπ Γεκεηξηάδνο θαη Εαγνξάο Μειεηίνπ» (1846). «ήκεξνλ εγέλεην ε παξνχζα δηαηίκεζηο ησλ Αξρηεξαηηθψλ ηνπ δηθαησκάησλ, ζπκθψλσο κε ηα αλαγλσξηζκέλα έθπαιαη αξρηεξαηηθά δηθαηψκαηα θαη εηζπξαηηφκελα παξ φισλ ησλ Αξρηεξέσλ πξνθαηφρσλ ηνπ», κε πιήξε θαηαγξαθή ηεο θνζηνιφγεζεο ησλ δηαθφξσλ εθθιεζηαζηηθψλ πξάμεσλ. 54 Πβ. Σία Αλαγλσζηνπνχινπ, Μηθξά Αζία 19 νο -1919. Οη ειιελνξζφδνμεο θνηλφηεηεο απφ ην κηιιέη ησλ Ρσκαίσλ ζην Διιεληθφ Έζλνο, Αζήλα 1998 2, ζ. 320-331. 55 Ζ ακθηζβήηεζε απηή πξνθάιεζε ην ιεγφκελν Πξνλνκηαθφ Εήηεκα κε ηηο ηξείο θάζεηο ηνπ (1883-1884 επί Ησαθείκ Γ ηνπ κεγαινπξεπή, 1890-1891 επί Γηνλχζηνπ ηνπ Δ θαη 1908). Τα πξνλφκηα αθνξνχζαλ γεληθά, ζηε λνκηθή ππφζηαζε ησλ γάκσλ, ζηα δηαδχγηα, ζηηο δηαζήθεο, ζηελ εθπαίδεπζε, ζηελ θνηλνηηθή νξγάλσζε, ζηνπο λανχο, ηηο κνλέο θαη ηα επαγή ηδξχκαηα. 56 Φαξ. Παπαζηάζεο, «Γηνηθεηηθή θαη εθθιεζηαζηηθή νξγάλσζε, θνηλνηηθή δηνίθεζε ζηε Μαθεδνλία», ζην Μαθεδνλία 4000 ρξφληα Διιεληθήο Ηζηνξίαο θαη πνιηηηζκνχ, επηκ. Μ. Σαθειιαξίνπ, Αζήλα 1982, ζ. 490 57 Μ. Γεδεψλ, Μλεία ησλ πξν εκνχ. 1800-1863-1913, Αζήλαη 1932, φπνπ θαη ηα ζρεηηθά κε ην Πξνλνκηαθφ Εήηεκα. 58 Δηδηθφηεξα «..Δπί ησλ ζρνιηαθψλ νθείιεη πξνζέρεηλ: α ) ελ ηε εθινγή ηεο εθνξείαο..β ) ελ ηε εθινγή ηνπ πξνζσπηθνχ ησλ δηδαζθάισλ..γ ) κειεηάλ νθείιεη ηα πξνγξάκκαηα ησλ καζεκάησλ..». (Φαξ. Παπαζηάζεο, Οη θαλνληζκνί φ.π., ζ.121-123). Μφιηο είρε ιήμεη επηηπρψο, κεηά απφ ζζελαξά αληίζηαζε ηνπ Οηθνπκεληθνχ Παηξηάξρνπ Γηνλπζίνπ ε δεχηεξε θάζε ηνπ Πξνλνκηαθνχ Εεηήκαηνο. Βι. ζρεηηθά, Υςειή Βεδπξηθή Δγθχθιην ηνπ πξσζππνπξγνχ Κηακήι Παζά ηεο 22 Ηαλνπαξίνπ 1891κε ξεηή αλαθνξά ζηα ζρεηηθά κε ην ζεζκφ ηνπ γάκνπ, ηεο δηαζήθεο αιιά θαη ησλ ζρνιείσλ. 59.π.,ζ.132-144. Δηδηθφηεξα ζην άξζξν 6 ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα εθινγήο, αλαθέξεηαη φηη δελ έρνπλ δηθαίσκα εθινγήο απφ ηνπο δεκφηεο φζνη «ζη. παξαλφκσο ζπλεδεπγκέλνη θαη θαζφινπ νη ππφ εθθιεζηαζηηθά επηηίκηα επξηζθφκελνη..».

ηελ εθθιεζηαζηηθή εγεζία, ηνλ Οηθνπκεληθφ Παηξηάξρε 60. κσο ζε φια απηά ηα ζρέδηα ησλ Καλνληζκψλ ηνπο νπνίνπο πξνσζεί ην Παηξηαξρείν, νπδακνχ πεξηγξάθεηαη ν ηξφπνο νηθνλνκηθήο ελίζρπζεο ησλ ηδξπφκελσλ θνηλνηηθψλ ζρνιείσλ. Σηνπο θνηλνηηθνχο Καλνληζκνχο σζηφζν, νη νπνίνη ζπληάζζνληαη φπνπ ππάξρνπλ Οξζφδνμεο θνηλφηεηεο, εγγξάθεηαη ξεηή αλαθνξά είζπξαμεο πξνθαζνξηζκέλνπ ρξεκαηηθνχ πνζνχ, φζνλ αθνξά ζηα ππνρξεσηηθά επηζθνπηθά δηθαηψκαηα 61, ζχκθσλα κε δηαηίκεζε πνπ θαηαρσξείηαη ζηνλ θψδηθα ηεο αληίζηνηρεο Μεηξφπνιεο. Ταπηφρξνλα γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζρνιηθέο πξνζφδνπο ζηηο νπνίεο απνδίδεηαη θαη ην 1% επί ηνπ πνζνχ ησλ πξνηθνδνηήζεσλ 62. Μάιηζηα ζε νξηζκέλνπο, ζα αλαθέξσ ελδεηθηηθά, φπσο ζηνλ Καλνληζκφ ηεο Θεζζαινλίθεο ηνπ 1886, επηβάιιεηαη ην ίδην πνζνζηφ θαη ζηνπο μέλνπο ππεθφνπο, αθφκε θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ην πξνηθνζχκθσλν ζπληάρζεθε ζην πξνμελείν θαη φρη ζηελ επηηξνπή ηεο Γεκνγεξνληίαο 63. Σηνλ θαλνληζκφ ηεο θνηλφηεηαο Βεξξνίαο ηνπ 1892 64, γίλεηαη ζαθήο αλαθνξά ζηελ ελίζρπζε ησλ ζρνιείσλ, ελψ επηζεκαίλεη θαη ην πνζνζηφ απφ ηηο πξνηθνδνηήζεηο 65. Σηνλ αληίζηνηρν θαλνληζκφ ηεο θνηλφηεηαο Νάνπζαο ηνπ 1912, ζπλαληάκε γηα πξψηε θνξά, αλαιπηηθή θαηάζηαζε ηαθηηθψλ πφξσλ γηα ηα ζρνιεία, φπσο ρνξεγίεο, έζνδα απφ ελνίθηα, εηζηηήξηα θαη ειέγρνπο, απφ ηα θνξηία ησλ ζηαθπιηψλ, απφ ηηο εηηθέηεο ησλ βαξέισλ θξαζηνχ, απφ ηα θνπθνχιηα κέηαμαο, απφ ηα παθέηα λήκαηνο, απφ ηα ηξφθηκα, απφ ηελ πψιεζε ηνπ κεηαμφζπνξνπ θαη θπξίσο απφ ηηο πξνηθνηηκήζεηο 66 ζε πνζνζηφ 15% 0. Ζ νξζφδνμε θνηλφηεηα ηεο ηάηηζηαο ςήθηζε ην 1902 ηνλ επαξρηαθφ ηεο θαλνληζκφ φπνπ ζηα ζρεηηθά κε ηα εηζνδήκαηα ησλ ζρνιψλ άξζξα ηεο 67 αλαθέξεη, κνλαδηθή πεξίπησζε, φηη εηζπξάηηεηαη δηθαίσκα επί ηνπ ηξαρψκαηνο ρξεκαηηθνχ ή θηεκαηηθνχ, χςνπο 2% αθφκα θαη απφ ηνπο μέλνπο. 60 Βεβαίσο δεκηνπξγνχληαη θαη ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ζην εζσηεξηθφ ηνπ κηιιέη. (Σία Αλαγλσζηνπνχινπ, «Οη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ Ταλδηκάη θαη νη Έιιελεο ηεο Μηθξάο Αζίαο», ζην 4 ν Σπκπφζην ΚΔ.ΜΗ.ΠΟ. 27-29 Ννεκβξίνπ 2009, Πνιηηηθνί θνηλσληθνί νηθνλνκηθνί ζεζκνί ησλ Διιήλσλ ηεο Μηθξάο Αζίαο θαηά ηνπο λεφηεξνπο ρξφλνπο, Πξαθηηθά, Νέα Ησλία 2010,ζ.37) 61 Καλνληζκφο ηεο ελ Θεζζαινλίθε Οξζνδφμνπ Διιεληθήο Κνηλφηεηνο, 1886. Φαξ. Παπαζηάζεο, Οη θαλνληζκνί,φ. π.,ζ.149-150 62 Σπζηήλεηαη επηηξνπή επί ησλ πξνηθνπαξαδφζεσλ, κε ζθνπφ ηελ εθηίκεζε ηεο πξνίθαο θαη ηελ ζχληαμε ησλ πξνηθνζπκθψλσλ κε ηειηθφ ζθνπφ λα εηζπξάηηεη ην 1% επί ηεο αμίαο απηήο θαη ην νπνίν λα απνδίδεηαη θαηά ηξηκελία ζηνλ ηακία ησλ ζρνιείσλ, άξζξν 24 θαη 26 ηνπ σο άλσ Καλνληζκνχ. 63 Φαξ. Παπαζηάζεο, Οη θαλνληζκνί,φπ. π., ζ.151,170-171,176. Ζ δηάηαμε απηή θαηαξγείηαη ζην λεψηεξν Καλνληζκφ ηνπ έηνπο 1904, ελψ ηξνπνπνηείηαη θαη ην ζρεηηθφ άξζξν ησλ πξνηθνπαξαδφζεσλ, ηα έζνδα ησλ νπνίσλ θαηαηίζεληαη ζην ηακείν ηεο Γεκνγεξνληίαο ηα κέιε ηεο νπνίαο θαη απνθαζίδνπλ γηα ηε δηάζεζή ηνπο 64 Πξ. Αθαλζφπνπινο, Ζ ηζηνξία ησλ ελνξηψλ ηνπ Οηθνπκεληθνχ Παηξηαξρείνπ θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία (Θεζζαινλίθε 1984),ζ.10-12. 65 Φαξ. Παπαζηάζεο, Οη θαλνληζκνί,φπ. π.,ζ.228, άξζξν36,38. Σην λεφηεξν θαλνληζκφ ηνπ 1903 γηα πξψηε θνξά γίλεηαη ζαθήο αλαθνξά ζηελ εμαζθάιηζε πφξσλ γηα ηα ζρνιεία, ελψ δηεπξχλζεθε ε εηζπξαθηηθή δπλαηφηεηα ελίζρπζεο ησλ ζρνιείσλ: κε πνζνζηφ επί ηνπ θεξνχ, κε 40% επί φισλ ησλ εηήζησλ πξνζφδσλ ησλ ελνξηαθψλ λαψλ, κε ηνπο ηφθνπο ησλ θιεξνδνηεκάησλ, κε ην πξντφλ ησλ εηζηηεξίσλ, δίζθσλ εθθιεζηψλ, ησλ πξνηθνηηκήζεσλ, ησλ ζπιιεηηνχξγσλ, αιιά θαη κε ρνξεγία απφ κνλέο. Οη δηαηάμεηο απηέο παξακέλνπλ θαη κεηά ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ Καλνληζκνχ ηνπ 1912 66 π. π.,ζ.260 67 Άξζξν 36,39,θαη 40. π. π.,ζ.298

Καηά ην 1899 ςεθίδεηαη ν θαλνληζκφο ηεο θνηλφηεηαο Καβάιιαο 68, Δηδηθφηεξα ζεκεηψλεηαη: «Γηα παλ πξνηθνζχκθσλνλ ιακβάλεηαη δηθαίσκα 1% κέρξη 500 ιηξψλ ηνπξθηθψλ, κεηά δε ην πνζφλ ηνχην ήκηζπ ηνηο εθαηφλ. Με ζπληαζζνκέλνπ φκσο ηνηνχηνπ ην δηθαίσκα ηνχην ιακβάλεηαη θαηά ηελ έθδνζηλ ηεο αδείαο ησλ γάκσλ 69». Σηε γελνκέλε φκσο ην έηνο 1907 ηξνπνπνίεζε ηνπ θαλνληζκνχ, θαηαξγείηαη απηή ε δηάηαμε ησλ πξνηθνζπκθψλσλ θαη ζεζκνζεηνχληαη «Αη εθ ησλ εηζηηεξίσλ εηζπξάμεηο», αλάινγα κε ηε ρξεκαηννηθνλνκηθή δπλαηφηεηα ησλ κειψλ ηεο θνηλφηεηαο. Δπηζεκαίλεηαη, φηη νη αιιαγέο νη νπνίεο γίλνληαη θαλεξέο θαη ζηηο πξνηθνπαξαδφζεηο, ηαπηίδνληαη κε ηηο αληίζηνηρεο γεληθφηεξεο θνηλσληθννηθνλνκηθέο δηαθνξνπνηήζεηο, πνπ δηακνξθψλνληαη απφ ηελ αλάπηπμε ηεο πφιεο σο θέληξνπ ηνπ θαπλεκπνξίνπ. Σηνλ θαλνληζκφ ηεο Κνδάλεο ηνπ έηνπο 1895 νξίδεηαη φηη «Δθ ηεο φιεο πξνηθφο θαη ηνπ ηξαρψκαηνο πιεξψλνπζη πξνο σθέιεηαλ ηεο ζρνιήο 1%...Οη ιακβάλνληεο δε γπλαίθαο εμ άιιεο πφιεσο εληαχζα δε ζηεθφκελνη ππφθεηληαη εηο ην απηφ ηέινο..». ζα θνξάζηα παληξεχνληαλ ζε άιιε πφιε «..πιεξψλνπζη δηθαίσκα πηζηνπνηήζεσο πξνο σθέιεηαλ ησλ ζρνιψλ γξφζηα δέθα 70». Σην λεψηεξν θαλνληζκφ ηνπ έηνπο 1911, ην πνζνζηφ νξίδεηαη ζην 1.5%, ελψ εηζπξάηηεηαη θαη πάγην ηέινο είθνζη γξφζηα γηα ηελ έθδνζε πηζηνπνηεηηθνχ πεξί αθσιχηνπ γάκνπ, φηαλ ν γάκνο φκσο γίλεηαη εθηφο Κνδάλεο. Αιιά θαη ζηνπο θαλνληζκνχο ησλ Οξζφδνμσλ θνηλνηήησλ ηεο Μηθξάο Αζίαο 71, φπσο ηεο θνηλφηεηαο ηνπ κεηαιιείνπ Γελέθ ηεο επαξρίαο Φαιδίαο, ηνπ 1907, ζεζκνζεηείηαη εηδηθφ «Σηκνιφγην Ηεξνπξαμηψλ» γηα θάζε πεξίπησζε, ζην νπνίν θαζνξίδεηαη ην πνζφλ πνπ εηζπξάηηεη ε εθθιεζία, ν ηεξεχο θαη ην ζρνιείν θαη απφ ην παξάβνιν ηνπ θάζε πηζηνπνηεηηθνχ 72. Αληίζεηα ζηνλ Καλνληζκφ ηεο θνηλφηεηαο Μαιαθνπήο ηεο Καππαδνθίαο ηνπ 1914, ζην άξζξν 66, σο βαζηθφο πφξνο γηα ηα ζρνιεία αλαγξάθνληαη ηα έζνδα απφ «ηα ζπλνηθέζηα θαη δηαθαλνλίζεσο ππνζέζεσλ εηζπξαηηφκελα δηθαηψκαηα 73». Σηελ θνηλφηεηα Παληεηρίνπ ηεο Φαιθεδφλαο ζεζκνζεηνχληαη εηδηθνί θαλφλεο γηα ηνπο αξξαβψλεο θαη ηνπο γάκνπο, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ πεξηζζφηεξν θφζκηα ζπκπεξηθνξά ησλ κειψλ ηεο θνηλφηεηαο 74. Αξγφηεξα, θαηά ην 1870, φζνλ αθνξά ζηηο ζρνιέο ηεο ρψξαο Εειέιαο, ιφγσ νηθνλνκηθψλ δπζθνιηψλ αλαγθάζηεθαλ λα παξαρσξήζνπλ ηεξείο θαη Δθθιεζία ηα εηζνδήκαηά 68 Φαξ. Παπαζηάζεο, Οη θαλνληζκνί, φπ. π.,ζ.309 69 Φαξ. Παπαζηάζεο, Οη θαλνληζκνί, φπ. π.,ζ.311-312, άξζξν 9 70 π. π.,ζ.363, άξζξν 53 71 Ζ έξεπλά καο δελ έρεη επεθηαζεί, πξνο ην παξφλ, ζε φινπο ηνπο ζσδφκελνπο θνηλνηηθνχο θαλνληζκνχο, αιιά ζε θψδηθεο ηνπ Τακείνπ Αληαιιαμίκσλ, φπνπ νη θαηαγξαθέο πνπ ζπλαληψληαη είλαη ζπρλά παξφκνηεο. 72 Καλνληζκφο ηεο Διιεληθήο Οξζνδφμνπ Κνηλφηεηνο ηνπ Μεηαιιείνπ Γελέθ θαη ησλ πεξηρψξσλ ηεο επαξρίαο Υαιδίαο 1907, Κψδημ 133 αληαιιάμηκα, ζ.12, φπνπ αλαθέξνληαη θαη νη ηάμεηο ησλ γάκσλ θαη ησλ θεδεηψλ. 73 Καλνληζκφο ηεο Οξζνδφμνπ Κνηλφηεηνο Μαιαθνπήο 1914, Κψδημ 349,αληαιιαμίκσλ,ζ.28-29. Παξά ηαχηα θαη ηα έζνδα απφ βαπηίζεηο, θεδείεο θαη κλεκφζπλα απνδίδνληαη ζηελ εθνξεία ησλ ζρνιψλ θάζε κήλα (π. π., ζ. 54 άξζξν 129) 74 Κψδημ 189, αληαιιαμίκσλ Καππαδνθίαο, ζ.1-3 έηνπο 1848.

ηνπο γηα ην ζρνιείν. Σην ίδην κήθνο θχκαηνο πεξηερνκέλνπ θηλήζεθε ν θνηλνηηθφο θαλνληζκφο (1865) Τνθάη (Δπδνθηνππφιεσο) Νενθαηζαξείαο 75 αιιά θ.ά.. Ζ ζεζκηθή δηάζηαζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ζρνιείσλ ησλ Οξζνδφμσλ θνηλνηήησλ πξνζδηνξίζηεθε, ζε κεγάιν ελ γέλεη βαζκφ, απφ ηνπο θαηά ηφπνπο θνηλνηηθνχο Καλνληζκνχο, νη νπνίνη ιεηηνπξγνχζαλ σο πιαίζην αλαθνξάο γηα ηα θαζήθνληα, γηα ηνλ αξηζκφ ησλ κειψλ, ηε δηαδηθαζία εθινγήο ησλ ζρνιηθψλ εθνξηψλ θαη γηα ηηο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ ζρνιείσλ (δηθαηψκαηα λαψλ, κέξνο απφ ηα ζπκβφιαηα ησλ αξξαβψλσλ ή πξνηθψλ αιιά θαη απφ ηνλ πξνο ηνχην πεξηθεξφκελν ζηελ εθθιεζία δίζθν 76 ). Τειηθά, ε δηα ηνπ ηξφπνπ απηνχ ιεηηνπξγία ησλ θνηλνηηθψλ ζρνιείσλ, ζπλεηέιεζε ζηε δεκηνπξγία ηνπηθψλ ζρνιηθψλ δηθηχσλ, ησλ νπνίσλ ην κέγεζνο θαζνξίζηεθε απφ ηηο δπλάκεηο θαη ηνπο πφξνπο πνπ δηέζεηε ν εθάζηνηε ηνπηθφο πιεζπζκφο γηα ηα ζρνιεία ηνπ 77. Ζ ζρνιηθή αλάπηπμε γίλεηαη ην κέηξν, ζεκαίλνλ θαη ζεκαηλφκελν ηνπ εζληθηζκνχ 78. Μηα αλάπηπμε ε νπνία επέθεξε ηε ζχκπεμε θαη κεγάινπ αξηζκνχ 79 ειιεληθψλ ζπιιφγσλ 80 θαη αδειθνηήησλ 81. Άιισζηε φπσο έρεη επηζεκαλζεί, ζε πνιιέο πεξηνρέο «ε επηβίσζε ησλ ζεζκψλ ηνπ millet..πεξλνχζε κέζα απφ κηα δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ ζξεζθεπηηθψλ ηεξαξρήζεσλ ζε εζληθέο δηαθνξέο». Ζ ηξνθνδφηεζε θαη εμέιημε απηήο ηεο δηαδηθαζίαο, θαηά ηελ νπνία δηαδξαζηηθά ζπγθξνηήζεθαλ «νη πξνυπνζέζεηο κηαο θνηλσληθήο φζκσζεο», είρε σο απνηέιεζκα λα επηηεπρζεί, κε ζπλαίλεζε πιένλ ηνπ 75 Κψδηθαο 385 αληαιαμίκσλ Πφληνπ ηνπ 1865, ζ.3-5. «4. Απφ ελφο δίζθνπ πξνο φθεινο ηεο ζρνιήο γξ.200./ 5. Απφ πέληε ζπλνηθέζηα αλά γξ. 20 ήηνη 100..». 76 Σηαχξ. Μάλεζεο, «Ζ ελ Μπθφλσ κνλή ηνπ Αγίνπ Παληειεήκνλνο», ΔΜΑ Γ (1952),ζ.36-37 77 Γ. Μπέηζαο, Ο ζεζκφο ησλ ζρνιηθψλ εθνξηψλ ζην πιαίζην ηεο εμέιημεο ηνπ θνηλνηηζκνχ θαηά ηελ χζηεξε πεξίνδν ηεο νζσκαληθήο θπξηαξρίαο: ην παξάδεηγκα ησλ θνηλνηήησλ ηεο Μαθεδνλίαο, κεηαπηπρηαθή εξγαζία ζηνλ Τνκέα Παηδαγσγηθήο ηεο ΦΣ ΑΠΘ, Θεζζαινλίθε 1997, 75-99 θαη 171-176. Γ. Μπέηζαο, Θεζκηθέο θαη ιεηηνπξγηθέο φςεηο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ειιελνξζνδφμσλ θνηλνηήησλ ηεο νζσκαληθήο επηθξάηεηαο, Θεζζαινλίθε 2005,ζ.90-91. 78 E.J. Hobsbawm, Ζ επνρή ησλ επαλαζηάζεσλ 1789-1848, κηθξ. Μαξηέηηα Οηθνλνκνπνχινπ, Αζήλα 1997, ζ.165-167 79 Ν. Γξαγνχκεο, Ηζηνξηθαί αλακλήζεηο, 2(Αζήλαη 1925),ζ.391. Ήδε ην 1874 ιεηηνπξγνχζαλ 82 ειιεληθνί θηιεθπαηδεπηηθνί ζχιινγνη, 73 ζηηο επαξρίεο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο, 2 ζηηο εγεκνλίεο θαη 7 ζηελ Διιάδα (Γ. Φαζηψηεο, «Ζ παξ εκίλ δεκνηηθή παίδεπζηο απφ ηεο αιψζεσο Κσλζηαληηλνππφιεσο κέρξη ζήκεξνλ», ζην Ο ελ Κσλζηαληηλνππφιεη Διιεληθφο Φηινινγηθφο χιινγνο, Ζ (1874),ζ.117-118). 80 Ζ δηαζπνξά φισλ απηψλ ησλ ζσκαηείσλ πνπ είραλ εθπαηδεπηηθφ ζθνπφ αλάγθαζε ηνλ Οηθνπκεληθφ παηξηάξρε ηνλ Ησαθείκ Γ (4-10-1878 κέρξη 30-3-1884) λα επηζεκαίλεη «.. ε ζπγθέληξσζηο ησλ ζσκαηείσλ έζηαη δηα ην εκέηεξνλ έζλνο ελ ησλ ζπνπδαηνηάησλ, θαζφηη δηα ηεο απνθεληξψζεσο δηαρσξίδνληαη εηο πνιιά κέξε νη πφξνη εκψλ θαη σο εθ ηνχηνπ νπδέλ ζπνπδαίνλ δπλάκεζα λα πξάμσκελ..» (Γ. Καιιίθξσλ, Δθθιεζηαζηηθή Δπηζεψξεζηο, είηε ζπιινγή ησλ απφ ηεο παξαηηήζεσο ηνπ νηθνπκεληθνχ Παηξηάξρνπ η εθδηδνκέλσλ,πεξίνδνο Γ/1(Κσλζηαληηλνχπνιηο),ζ.83). 81 Ηδξχζεθαλ θαη ιεηηνχξγεζαλ ηελ πεξίνδν απηή θηιεθπαηδεπηηθνί ζχιινγνη ή αδειθφηεηεο, θηιαλζξσπηθνί ζχιινγνη, πνιηηηθνί θαη εζληθνί ζχιινγνη ή ιέζρεο, γπκλαζηηθνί ζχιινγνη θαη γπκλαζηήξηα, κνπζηθνί, ζεαηξηθνί θαη εθπνιηηηζηηθνί ζχιινγνη, καζεηηθνί, ζξεζθεπηηθνί θνηλσληθνί, επαγγεικαηηθνί θ.ά. (βι. ζρεηηθά, Φαξάι. Μπακπνχλεο-Σηέι. Μνπδάθεο, «Φξηζηηαληθέο θνηλφηεηεο θαη αδειθφηεηεο ζηε Μηθξά Αζία ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα: απφ ηνλ θψδηθα Αιηθαξλαζζνχ- Βνπδξνχκ», ζην Πνιηηηθνί, θνηλσληθνί, νηθνλνκηθνί ζεζκνί ησλ Διιήλσλ ηεο Μηθξάο Αζίαο θαηά ηνπο λεφηεξνπο ρξφλνπο, 4 ν Σπκπφζην, Νέα Ησλία 27-29 Ννεκβξίνπ 2009, Πξαθηηθά, Νέα Ησλία 2010,ζ.49-76)

κεγαιναζηηθνχ θαηεζηεκέλνπ, ε δηεχξπλζε ηεο ζπκκεηνρήο θαη άιισλ ζηξσκάησλ ζηνπο θνηλνηηθνχο κεραληζκνχο, κε φ, ηη απηφ ζπλεπέθεξε θαη ζπλεπαγφηαλ 82. Τν εθπαηδεπηηθφ δίθηπν ην νπνίν ζπγθξνηνχλ νη ειιεληθέο θνηλφηεηεο ζηελ Οζσκαληθή επηθξάηεηα θαηά ηελ πεξίνδν απηή, ηέινο ηνπ 19 νπ αξρέο 20 νπ αη., φθεηιε λα αθνινπζήζεη ζπγθεθξηκέλεο παξακέηξνπο. Βαζηθφηεξε απφ απηέο ε ππαγσγή ηνπ φινπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ εθθιεζηαζηηθή δηνίθεζε νχησο ψζηε νη λένη κε ηελ πξνζθεξφκελε παίδεπζε λα θαζίζηαληαη «..ρξεζηά κέιε ηεο ρξηζηηαληθήο θνηλσλίαο.. 83». Βεβαίσο απνδίδνληαο ζηε ζπγθεθξηκέλε ηδηφηεηα ησλ κειψλ, κηαλ επξχηεηα έρνληαο πεξηιάβεη θαη φζα απαηηνχληαη ή ζπληεινχλ ζηε δηαηήξεζε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπο, ζην πιαίζην ηφζν ησλ θνηλνηηθψλ φζν θαη ησλ εζληθψλ αληαγσληζκψλ 84. Έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο αγσγνχο εμνηθνλφκεζεο ρξεκάησλ γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο εθπαίδεπζεο θαηά ηελ πεξίνδν απηή, απνηειεί θαη ε πξνίθα ε νπνία αλ θαη πξέπεη λα είλαη αλάινγε κε ηελ θνηλσληθή θιίκαθα ησλ νηθνγελεηψλ 85, σζηφζν θαηά θαλφλα, κεηαηξέπεηαη ζην κέζνλ αλάδεημεο αηφκσλ θαησηέξσλ νκάδσλ. Δίλαη γεγνλφο, φζνλ θαη αλ απηφ θαίλεηαη παξάμελν, φηη ην κέγεζνο ηνπ ρξεκαηηθνχ αλαιφγνπ πνπ ζπγθεληξσλφηαλ απφ ηα πξνηθνζχκθσλα αιιά θαη ηνπο γάκνπο 86, ηεξνπκέλσλ πάληνηε ησλ αλαινγηψλ νηθνλνκηθψλ θαη ρξνληθψλ, έθζαλε ζε πνζνζηφ ην 15% -20% θαη πιένλ, ζχκθσλα κε ζσδφκελεο θαηαγξαθέο 87, θαιχπηνληαο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ζρεδφλ φια ηα αλαγθαία έμνδα ησλ δηδαζθάισλ 88. Ζ δηακφξθσζε θξηηεξίσλ κεγέζνπο ηεο πξνίθαο, ζεζκφο πνπ απνηειεί έλα απφ ηα ζεκέιηα ηεο θνηλσληθήο ζπγθξφηεζεο, πξνζαξκφδεηαη ζπλερψο αθνινπζψληαο ηηο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο ηε πεξηνρήο απνηππψλνληαο θαη ηελ θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε ηεο θνηλφηεηαο 89. Ζ «εμαγνξά» λχθεο ή γακβξνχ, νδεγεί ζε παξαβίαζε ηνπ θνηλσληθνχ status θαη επνκέλσο δηαζαιεχνληαη νη θνηλσληθέο ηζνξξνπίεο ησλ κειψλ ηεο θνηλφηεηαο. Απηέο αθξηβψο ηηο πεξηπηψζεηο δηφγθσζεο ηνπ νηθνλνκηθνχ κεγέζνπο ζε κεηξεηά θαη αθίλεηα ηεο πξνίθαο, κε ηελ έθδνζε ζρεηηθψλ 82 «Σν θπξηφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο λέαο δηεπξπκέλεο βάζεο ησλ θνηλνηηθψλ παξαγφλησλ ήηαλ ε εκκνλή ζε ζπζζσκαηψζεηο [θνηλνηηθά, θηιεθπαηδεπηηθά, θηιαλζξσπηθά ζσκαηεία θαη επηηξνπέο αληηκεηψπηζεο εθηάθησλ αλαγθψλ] ζπιιφγνπο θαη αδειθφηεηεο, επαγγεικαηηθέο νξγαλψζεηο θαη εξαζηηερληθά ζσκαηεία κε πνιηηηζηηθά ελδηαθέξνληα (Κ. Φσηηάδεο, Ο Διιεληζκφο ηνπ Δπμείλνπ Πφληνπ, εθδ. «Κπξηαθίδεο», Θεζζαινλίθε 2008, ζ. 127-128). 83 Μ. Γεδεψλ, «Ίρλε ησλ ζρνιεηαθψλ λφκσλ θαηά ηνλ κέζνλ αηψλα παξ εκίλ», Δθθιεζηαζηηθή Αιήζεηα 35, ηρ.8, 26/2/1911, ζ.57 84 Σία Αλαγλσζηνπνχινπ, Μηθξά Αζία, 19 νο αη.-1919. Οη Διιελνξζφδνμεο Κνηλφηεηεο: Απφ ην Μηιιέη ησλ Ρσκηψλ ζην Διιεληθφ Έζλνο, Αζήλα 1997,ζ.301. 85 Βεβαίσο ζπρλά ζπλαληάκε λα δίδνληαη ρξπζά ή αζεκέληα λνκίζκαηα, κε ζαθή ηνλ πξννξηζκφ ηνπο. ρη λα θαηαλαισζνχλ αιιά λα μαλακπνχλ ζηα ρέξηα ηνπ λένπ θαηφρνπ ζηε δηαδηθαζία ηεο απνλνκηζκαηνπνίεζεο λα γίλνπλ, δειαδή, νηθνγελεηαθφο ζεζαπξφο (Δπηπρία Ληάηα, Φισξία δεθαηέζζεξα ζηέλνπλ γξφζηα ζαξάληα. Ζ θπθινθνξία ησλ λνκηζκάησλ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν, 15 νο -19 νο αη., Αζήλα 1996,ζ.56. 86 Κνηλφηεηα Νηθνπφιεσο Θξάθεο, αληαιιάμηκα θψδηθαο 42, «απφ ζηέςε 500 γξ.», φηαλ ν κεληαίνο κηζζφο ηνπ δηδαζθάινπ ήηαλ 1200-1300 γξ. 87 ΓΑΚ, Κψδηθεο αληαιιαμίκσλ. 88 Γηα ην δήηεκα ηεο ακνηβήο ησλ δαζθάισλ πνπ ήηαλ πεληρξή, γηα ηελ έλδεηα ησλ «φπνπ πξφλνηά ηηο πεξί θαζηεξψζεσο επαξθψλ κηζζνδνζηψλ αλαθέξεηαη κφιηο κεηά ην 1830», αιιά θαη γηα ηελ νιηγσξία ησλ παηξηαξρψλ γηα επαξθή ακνηβή ησλ δαζθάισλ βι. Μ. Γεδεψλ, Παηδεία θαη πησρεία παξ εκίλ ηνπο ηειεπηαίνπο αηψλαο, Δλ Κσλζηαληηλνππφιεη 1893,ζ.30-32. 89 Μαξίλα Μαξνπνχινπ, «Ζ πνιηηηθή»,φ.π.,ζ.118

ξπζκηζηηθψλ δηαηάμεσλ ηνπο ε εθθιεζηαζηηθή 90 θαη θνηλνηηθή εμνπζία, ξχζκηζε ηνπ «ηδησηηθνχ» απφ ην «δεκφζην 91», πξνζπάζεζαλ, φκσο αλαπνηειεζκαηηθά λα ειέγμνπλ. Παξφια απηά ν έληνλνο ζπλαγσληζκφο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ ηδηαίηεξα ησλ εκπφξσλ, ε αλάγθε δηαηήξεζεο ηεο ζέζεψο ησλ, σο θαη ν αληαγσληζκφο ησλ λέσλ αζηηθψλ ηάμεσλ 92 κε εζληθή ζπλείδεζε θαηά ηνλ 18 ν - 19 ν αηψλα, δελ άθελαλ πεξηζψξηα γηα κηθξέο πξνίθεο 93. Ζ ζχλδεζε ηεο εθθιεζηαζηηθήο κε ηελ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή εμνπζία ηνπ Παηξηαξρείνπ 94, επέθεξε θαη ηε δπλαηφηεηα ηεο νξγάλσζεο ησλ Διιελνξζφδνμσλ. Γχξσ ηνπ ζπζπεηξψλνληαη νη έκπνξνη, νη αδειθφηεηεο θαη νη ζπληερλίεο βνεζψληαο αθελφο ζηελ αλάπηπμε αθφκε πεξηζζφηεξν ηεο θνζκηθήο εμνπζίαο ηνπ, αθεηέξνπ εθκεηαιιεπφκελνη απηήλ ηε δπλακηθή ηνπ Παηξηαξρείνπ, σθεινχληαη θαη νη ίδηνη. Οιίγνλ θαη νιίγνλ επεθηείλνληαο ηελ πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή δηαπξαγκαηεπηηθή ηνπο ηθαλφηεηα, δηακνξθψλνπλ έλα κνλνπψιην ηεο πνιηηηθήο απνθηψληαο ηελ δπλαηφηεηα επέκβαζεο αθφκα θαη ζηελ εθινγή ηνπ Παηξηάξρε 95, επεξεάδνληαο ζηε ζπλέρεηα ηελ πνιηηηθή ηνπ παηξηαξρείνπ 96 φζν θαη ησλ Οζσκαλψλ θπβεξλεηψλ. Παξά ηαχηα, ζπλαληάηαη κηα ζπλεηδεηή πξνζπάζεηα ηνπ Παηξηαξρείνπ, ζηεξηδφκελν θαη ζηνπο νηθνγελεηαθνχο ζεζκνχο, λα θξαηήζεη ελσκέλν ην ιαφ κε ην θφβν θαηαδίθεο. Σηα πιαίζηα ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπ ν εθάζηνηε Μεηξνπνιίηεο είρε ηελ ππνρξέσζε λα πεξηνδεχεη ζηα ρσξηά ηεο πεξηθέξεηάο ηνπ αλαιακβάλνληαο πξσηνβνπιία γηα εζληθή αθχπληζε ησλ ρσξηθψλ 97, θάησ απφ ηελ επίδξαζε θαη ηνπ ζρνιαθηζκνχ ηεο επνρήο. «Γεχηεξε εληνιή καο: Σα άξζξα θαη ν θαλνληζκφο πνπ πξνβιέπνπλ ηνπο αξξαβψλεο ησλ παξζέλσλ αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ αθφκε θαη ησλ 90 Γ. Γθίλεο, Πεξίγξακκα Ηζηνξίαο ηνπ Μεηαβπδαληηλνχ Γηθαίνπ, Δλ Αζήλαηο 1966,ζ. 240-241. 91 Colette Piault, «Ζ γεχζε ηεο πεξηπέηεηαο», ζην Οηθνγέλεηα θαη πεξηνπζία ζηελ Διιάδα θαη ηελ Κχπξν, επηκέιεηα χιεο Colette Piault, επηζηεκνληθή επηκέιεηα Μαξίλα Μαξνπνχινπ, (Αζήλα 1994),ζ.26. 92 Γηα κηα παξνπζίαζε ησλ παξαγφλησλ νη νπνίνη ρψξηδαλ ή έλσλαλ ηνπο ιανχο ησλ Βαιθαλίσλ, L.S. Stavrianos, «Antecedents to the Balkan Revolutions of the Nineteenth Century», Journal of Modern History, XXIX(1957),ζ.335-348. 93 Traian Stoianovich, «Ο θαηαθηεηήο Βαιθάληνο έκπνξνο», κεη. Νηφξα Μακαξέιε, ζην ΟΓΒΥ, ζ.327-328 94 «..Πξνθεηκέλνπ ην Παηξηαξρείν λα επηβηψζεη κέζα ζην αιιφζξεζθν πιαίζην κηαο απηνθξαηνξίαο ζην νπνίν βξέζεθε πιένλ λα δεη, απνδέρζεθε ή ίζσο θαη ζέιεζε λα εληαρζεί ζηνλ θνξνεηζπξαθηηθφ κεραληζκφ ησλ Οζσκαλψλ αλέιαβε δειαδή ηε ζηαζεξή ππνρξέσζε λα θαηαβάιιεη θάζε ρξφλν ζηελ Yςειή Πχιε νξηζκέλν θφξν. Σν γεγνλφο απηφ ην ππνρξέσζε λα νξγαλψζεη έλα πνιχπινθν εηζπξαθηηθφ πιέγκα, πνπ είρε σο ζπλέπεηα έλα αληίζηνηρν πνιχπινθν δίθηπν ζρέζεσλ εμάξηεζεο πνπ απισλφηαλ ηεξαξρηθά απφ ηνλ παηξηάξρε σο ηνλ ηειεπηαίν πηζηφ. Mέζα ζηελ αληίιεςε απηή ηεξείο, επίζθνπνη θαη κεηξνπνιίηεο εηζπξάηηνπλ θιηκαθσηά απφ ηνπο ρξηζηηαλνχο γηα ηηο εθθιεζηαζηηθέο ππεξεζίεο πνπ ηνπο πξνζέθεξαλ φρη κφλν ρξήκαηα αιιά θαη πξντφληα, ψζηε λα κπνξνχλ θαη απηνί λα δνπλ θαη λα απνδίδνπλ κέξνο απφ ηα εηζνδήκαηα απηά». [Μάρε Παΐδε Απνζηνινπνχινπ, «Tν θαη έηνο ζηειιφκελνλ βνχηπξν. Γνζίκαηα ζην Παηξηαξρείν Κσλζηαληηλνππφιεσο θαηά ηελ ηνπξθνθξαηία». Ζ ηζηνξία ηνπ ειιεληθνχ γάιαθηνο θαη ησλ πξντφλησλ ηνπ. Η Σξηήκεξν Δξγαζίαο, Ξάλζε 7 9 Οθησβξίνπ 2005, Αζήλα, Πνιηηηζηηθφ Ίδξπκα Οκίινπ Πεηξαηψο, Ίδξπκα Αξηζηείδεο Γαζθαιφπνπινο, Αζήλα 2008, ζ. 261 266]. 95 Μηρ. Καιηλδέξεο, Αη ζπληερλίαη θαη ε Δθθιεζία επί Σνπξθνθξαηίαο, Αζήλα 1973, ζ.54-55. 96 Οη έιιελεο ηξαπεδίηεο θαη επηρεηξεκαηίεο θαηέιεμαλ λα παίξλνπλ απνθάζεηο αθφκα θαη ζρεηηθά κε ηελ εθινγή ησλ επηζθφπσλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ην Παηξηαξρείν ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο βξέζεθε θάησ απφ επίδξαζε ησλ Φαλαξησηψλ θαη ησλ πινπζίσλ ιατθψλ κειψλ ηεο εθθιεζίαο, (Traian Stoianovic, «Ο θαηαθηεηήο νξζφδνμνο Βαιθάληνο έκπνξνο», ζην H Οηθνλνκηθή δνκή ησλ Βαιθαληθψλ ρσξψλ (15 νο -19 νο αηψλαο), κθξ. Νηφξαο Μακαξέιε, Μέιηζζα 1979, ζ. 319). 97 Αγλή Κνιηαδήκνπ, Απφ ηελ Αμφ Καππαδνθίαο ζην λνκφ Πέιιαο. Πξνζθπγηθέο δηαδξνκέο. Γηπισκαηηθή εξγαζία Φ ΑΠΘ, Θεζζαινλίθε 2006, ζ.38-39.

ρεξψλ έρνπλ σο εμήο: Κάζε ηεξέαο νθείιεη λα πξνζέρεη λα επαγξππλεί θαη λα ειέγρεη απφ θαηξφ ζε θαηξφ ηα αλχπαληξα αγφξηα θαη θνξίηζηα θάζε ζπηηηνχ ηεο ελνξίαο ηνπ 98». Ζ δηαθνξεηηθή ζξεζθεία ζπλεπηθνπξνχκελε θαη απφ ηε δχλακε ηνπ Διιεληζκνχ ππνβάιιεη θαη επηβάιιεη ζπλεηδεζηαθά ηε δηαηήξεζε ηεο εζληθήο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ Διιήλσλ. Απφ ηα αλαθεξζέληα κέρξη ηψξα ζηνηρεία γίλεηαη θαλεξφ φηη ηειηθά, ε ελνπνίεζε ησλ Διιελνξζφδνμσλ ε νπνία βαζηδφηαλ ζηελ εθθιεζηαζηηθή πξάμε, εληζρχζεθε ή επηηεχρζεθε θαη κέζσ ζεζκηθψλ νηθνλνκηθψλ δηεξγαζηψλ 99. Ταπηφρξνλα, ε αλάπηπμε ησλ θιεηζηψλ ζρεηηθά απηφλνκσλ θνηλνηήησλ 100 δεκηνχξγεζε δεζκνχο έληνλσλ αιιεινεμαξηήζεσλ ησλ κειψλ, πνπ αζθνχζαλ ηε ζπιινγηθφηεηα ζε βάξνο ησλ αηνκηθψλ θιίζεσλ 101. 98 Γξάθεη ν Καηζαξείαο Παΐζηνο ην 1839, (Φ. Απνζηνιφπνπινο, «Τξία έγγξαθα ηνπ θψδηθα Ταβινπζνχλ ηεο Καππαδνθίαο», Γειηίν Κέληξνπ Μηθξαζηαηηθψλ πνπδψλ 1(Αζήλα 1979),ζ.231) 99 Γ. Καηζνχιεο, Οηθνλνκηθή Ηζηνξία ηεο Διιεληθήο Δπαλαζηάζεσο 1(Αζήλα 1974),ζ.24-25 φπνπ θαη πίλαθαο. Σε ζχλνιν θνξνινγίαο 23.9% επί ηεο παξαγσγήο πνζνζηφ Οζσκαληθνχ Γίθαηνπ είλαη 6% ηεο Δθθιεζίαο 5.3%. 100 Θεσξείηαη ε θνηλσληθή ελφηεηα ε νπνία ππφθεηηαη ζηε δπλακηθή ησλ κεηαβνιψλ ζηνλ ηφπν θαη ην ρξφλν. Γεληθά βι. Γ. Κνληνγηψξγεο, Κνηλσληθή δπλακηθή θαη πνιηηηθή απηνδηνίθεζε. Οη ειιεληθέο θνηλφηεηεο ηεο Σνπξθνθξαηίαο, Αζήλα 1982. 101 Φαξαθηεξηζηηθά επηζεκαίλνπκε φηη ζηελ νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο ηνλ θχξην ξφιν έρεη ε νηθνγελεηαθή κνλάδα ε νπνία δηαρεηξίδεηαη ηε κηθξντδηνθηεζία, φκσο ζηηο εμσηεξηθέο ππνρξεψζεηο, φπσο ηηο θνξνινγηθέο, ππφρξεε ζεσξείηαη ζπιινγηθά, ε θνηλφηεηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ θαη ε ίδηα ε θνηλφηεηα αλαδεηθλχεηαη απηφλνκε ζε θάζε εμσηεξηθή επέκβαζε. Τειηθά δεκηνπξγεί ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο εζσηεξηθήο νκνηνγέλεηαο θαη δηαθπιάηηεη ηελ ηαπηφηεηα ηεο θνηλφηεηαο.( Κ. Μπάδα-Τζνκψθνπ, «Σπκβνιή ζηε κειέηε ηεο δεκνζίαο θαη ηδησηηθήο δσήο», Γηαβάδσ, Αθηέξσκα Λανγξαθία, 245(5-9-90),ζ.30-31).