ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Α. Κείμενο Μ.Μ.Ε. και έλεγχος της εξουσίας Στην αρχή τα μέσα ενημέρωσης αντικατέστησαν τον τελάλη που ενημέρωνε μια μικρή κοινότητα για το τι είχε συμβεί ή για αυτά που θα γίνονταν στο άμεσο μέλλον. Η εφημερίδα μετά την ανακάλυψη του Γουτεμβέργιου, το ραδιόφωνο, αργότερα και η τηλεόραση στα μέσα του 20ού αιώνα μετέδιδαν τα συμβαίνοντα με πιο γρήγορο τρόπο. Η πληροφορία μεταδιδόταν άμεσα και μαζί μ αυτήν και η γνώση. Παράλληλα, άρχισε να αναπτύσσεται και η κριτική σκέψη. Στην αρχή ασκούνταν κριτική στην τοπική και αργότερα στην κρατική εξουσία. Αυτή η κριτική αρχικά ήταν ένα εργαλείο σκέψης και πολιτικής διεργασίας για πολιτικές κινήσεις που είτε συμπολιτεύονταν είτε αντιπολιτεύονταν την εξουσία. Η κριτική των δημοσιογράφων στις δημόσιες υποθέσεις ήταν και είναι κάτι αναμενόμενο. Πολλές φορές, ιδίως σε δημοκρατικά συστήματα, αυτή η κριτική, εκτός από αναμενόμενη, είναι μια βοήθεια γι αυτούς που ασκούν εξουσία. Όταν η κριτική ασκείται με σωστό τρόπο, δηλαδή με επιχειρήματα, είναι μια βοήθεια για τη διαμόρφωση της πολιτικής. Τι συμβαίνει, όμως, όταν ξεπερνά τα όρια της κρίσης και φτάνει στην τοποθέτηση σε ένα πρόβλημα, δίχως πολλά στοιχεία και χωρίς έρευνα; Στην προκειμένη περίπτωση ξεπερνάμε τα όρια της κριτικής και φτάνουμε στην άσκηση της εξουσίας άτυπα και χωρίς θεσμικό ρόλο. Μια λεπτή γραμμή διαχωρίζει την κριτική από την άσκηση εξουσίας. Αν κάποιος ξεπεράσει αυτήν τη γραμμή, η επιστροφή είναι δύσκολη. Ουσιαστικά είναι αδύνατη, γιατί αυτός που έχει περάσει από την άλλη πλευρά δεν μπορεί να επιστρέψει. Αδυνατεί να αρνηθεί τον «πρωτοποριακό» του ρόλο ή αυτόν του καθοδηγητή της κοινωνίας. Πώς, όμως, συμβιβάζεται ο ρόλος του κριτικού με τον ρόλο αυτού που ασκεί εξουσία; Πώς μπορεί κάποιος να ελέγχει και συγχρόνως να κυβερνά; Με άλλα λόγια, πώς μπορεί να ελέγχει τον ίδιο τον εαυτό του, ιδίως όταν αυτός ο ρόλος της άσκησης της εξουσίας είναι άτυπος; Το πέρασμα από την ελεγκτική εξουσία στην εκτελεστική είναι ουσιαστικά το τέλος της κριτικής. Τελικά, είναι το πέρασμα από την τέταρτη στην πρώτη εξουσία. Το αποτέλεσμα είναι να χαθεί αυτός ο έλεγχος, στον οποίο ο πολίτης έχει εναποθέσει τις ελπίδες του, δηλαδή να υπάρχει ο δημόσιος έλεγχος και η ανοιχτή κριτική σε αυτούς που ασκούν την εξουσία. Ο δημοσιογράφος πλέον γίνεται παραγωγός ειδήσεων και προγράμματος, επειδή ανάμεσα σ αυτόν και στην πηγή της πληροφορίας, υπάρχει πλέον σχεδόν πάντα το ειδησεογραφικό πρακτορείο που την έχει επεξεργαστεί και την διαθέτει πλέον έτοιμη σ αυτόν που θα έπρεπε να κάνει αυτήν τη δουλειά. Ο δημοσιογράφος δε γράφει για τον δήμο, το κοινό, αλλά διαχειρίζεται την είδηση, τη φτιάχνει έτσι ώστε να αρέσει στο αναγνωστικό κοινό του αλλά συχνά και στα
συμφέροντα που εξυπηρετεί. Πολύ σπάνια βλέπουμε ένα γνήσιο ρεπορτάζ, μια έρευνα που να έχει γίνει επί τόπου, να ερευνηθεί αν όντως έχει γίνει αυτό το γεγονός και πώς ακριβώς έχει γίνει. Πολύ περισσότερο σπάνια ψάχνει ο δημοσιογράφος να βρει τις αιτίες που δημιούργησαν το γεγονός, για το οποίο γράφει. Επίσης, η κριτική του δε στοχεύει κατευθείαν στη ρίζα. Η σωστή δημοσιογραφία όμως δεν είναι επάγγελμα αλλά λειτούργημα, αφού ο δημοσιογράφος θέτει τα θέματα προς συζήτηση στον κοινό χώρο. Γιάννης Φραγκούλης, από την ιστοσελίδα mediainfo.gr, 2008 (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (70-90 λέξεις). (μονάδες 20) Β1. Ποιες, κατά τον αρθρογράφο, είναι οι συνέπειες, όταν ο δημοσιογράφος, αντί να ελέγχει την εξουσία, ασκεί ο ίδιος εξουσία; (60 80 λέξεις) (μονάδες 10) Β2. Ποια συλλογιστική πορεία (επαγωγική ή παραγωγική) ακολουθεί ο αρθρογράφος στην τρίτη παράγραφο (Μια λεπτή γραμμή άτυπος;) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 5) Γ1. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.(μονάδες 2). Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 4) Γ2. «Μια λεπτή γραμμή διαχωρίζει την κριτική από την άσκηση εξουσίας». Γιατί ο αρθρογράφος προτίμησε σε αυτό το σημείο την ενεργητική σύνταξη; (μονάδες 4).Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. (μονάδες 5) Δ. Υποστηρίζεται συχνά ότι ο Τύπος αποτελεί έρεισμα του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αφού αναφερθείτε στους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνεται αυτό, να
κάνετε λόγο για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στην εποχή μας ο τύπος και να προτείνετε τρόπους αντιμετώπισής τους. (500-600 λέξεις) (μονάδες 50)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Β.1. Σύμφωνα με τον αρθρογράφο Γ. Φραγκούλη, το πέρασμα ενός δημοσιογράφου από τον έλεγχο της εξουσίας στην άσκηση αυτής, και μάλιστα από τον ίδιο, έχει σοβαρό αντίκτυπο τόσο στο κοινό όσο και στην ίδια τη δημοσιογραφία. Το πρώτο, μένει χωρίς κριτική φωνή για τους κρατούντες και η δεύτερη παύει να λειτουργεί με γνώμονα την έρευνα, την απόδειξη και την αντικειμενικότητα. Καθώς λοιπόν, δεν είναι ευδιάκριτα τα όρια κριτικής και εξουσίας, ο δημοσιογράφος γίνεται ένας από αυτούς που τα συγχέει. Β2 Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στην τρίτη παράγραφο του κειμένου είναι παραγωγική. Συγκεκριμένα, στη θεματική πρόταση της παραγράφου «Μια λεπτή... εξουσίας», διατυπώνεται μία γενικευμένη άποψη για τα στενά όρια κριτικής και άσκησης εξουσίας. Σταδιακά, διατυπώνονται ρητορικά ερωτήματα προκειμένου, πιο εξειδικευμένα πια, να γεννηθούν προβληματισμοί για το ρόλο του κριτή και του εξουσιαστή αντίστοιχα, του τρόπου δράσης τους και αλλά και των προσωπικών τους ανησυχιών, ιδιαίτερα δε, όταν κριτής και άρχων ταυτίζονται. Γ1 3 η παραγρ. : «Μια λεπτή γραμμή διαχωρίζει.....» 5 η παραγρ. : «Επίσης....δε στοχεύει κατευθείαν στη ρίζα.» Γενικότερα η χρήση σχημάτων λόγου προσδίδει σε ένα κείμενο ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα. Συμπληρωματικά στα παραπάνω, η «λεπτή γραμμή» τονίζει τα πολύ στενά όρια μεταξύ άσκησης κριτικής και άσκησης εξουσίας. Αντίστοιχα, η «στόχευση στη ρίζα» της κριτικής από το δημοσιογράφο αναφέρεται στη γενεσιουργό αιτία, στην αφορμή ή στην αιτία που γεννά την ανάγκη άσκησης κριτικής και που, κατά τον αρθρογράφο, δεν αποτελεί πάντα μέλημα του πρώτου. Γ2 Προτιμήθηκε από τον αρθρογράφο η ενεργητική σύνταξη προκειμένου να δοθεί έμφαση στο Υποκείμενο του ρήματος. Τονίζεται δηλαδή, η «λεπτή γραμμή», η μικρή απόσταση που υπάρχει μεταξύ της άσκησης κριτικής κα της άσκησης εξουσίας. Η κριτική διαχωρίζεται με μια λεπτή γραμμή από την άσκηση εξουσίας.
Δ. Ορισμός της δημοκρατίας: Δημοκρατία είναι το πολίτευμα που διακρίνεται για την κυριαρχία της λαϊκής βούλησης, την αντιπροσωπευτικότητα των πολιτικών θεσμών, τον πλουραλισμό, την κατοχύρωση των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών ελευθεριών. Β. Σύνδεση τύπου δημοκρατίας: ( Μεταβατική παράγραφος ) Αν και το δημοκρατικό πολίτευμα έχει αναγνωρισθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια ως η ιδανικότερη μορφή διακυβέρνησης, η ύπαρξη και η λειτουργία του δεν είναι κάτι το δεδομένο, αφού πολλοί κίνδυνοι ελλοχεύουν να το υπονομεύσουν. Υπάρχει λοιπόν ανάγκη στήριξης και υποβοήθησης της δημοκρατίας, ρόλο που αναλαμβάνει ένας σημαντικός παράγοντας της πολιτικής ζωή, ο Τύπος. Γ. Τρόποι στήριξης της δημοκρατίας από τον Τύπο: - Με την πολυφωνία του βοηθά τον πολίτη να σχηματίζει σαφή γνώμη για τις πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. - Με τον έλεγχο κάθε παρεκτροπής. - Με πολιτικά άρθρα και πολιτικές μελέτες. - Με την άμβλυνση των κοινωνικών αντιθέσεων. - Με την αντικειμενική ενημέρωση του λαού = όχι φανατισμός. - Με την προστασία των δημοκρατικών θεσμών. - Με την καλλιέργεια της ατομικής και κοινωνικής ευθύνης. - Με την εποικοδομητική κριτική προσώπων και γεγονότων και καταλογισμό ευθυνών στους υπεύθυνους. - Με τη διαπαιδαγώγηση του λαού πάνω σε πολιτικά και κοινωνικά, οικονομικά και επιστημονικά ιδεολογικά και καλλιτεχνικά θέματα = κοινωνικοποίηση, πολιτικοποίηση, πνευματική και ηθική ανάπτυξη του λαού. - Με τη διάδοση φιλελεύθερων δημοκρατικών ιδεών. Δ. Προβλήματα του Τύπου : 1. Οικονομικοί πόροι. Εξαρτήσεις από μεγάλο κεφάλαιο, πολυεθνικές εταιρείες. 2. Η φίμωση του Τύπου. Η ελεγχόμενη από το κράτος πληροφόρηση. Ο κυβερνητικός παρεμβατισμός στον Τύπο... ( Ο Τύπος βρίσκεται πολλές φορές στα χέρια της πολιτικής εξουσίας.) 3. Εκλαικευμένη παρουσίαση των ειδήσεων, ευτελής θωπεία των αντιλήψεων του κοινού.για να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του και να αυξήσουν τα κέρδη τους. Ε. Μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης στον Τύπο. 1. Κρατική οικονομική ενίσχυση.
2. Αποδέσμευση των εφημερίδων από τον κυβερνητικό έλεγχο που ασκείται με νομοθετικές και οικονομικές πιέσεις. 3. Ελευθεροτυπία ( όχι ασυδοσία ). Ίσες διευκολύνσεις για όλο τον Τύπο. 4. Σαφής και συγκεκριμένος ο νόμος περί Τύπου. Δίκαιες και λογικές ποινές σε περιπτώσεις παρανομιών του Τύπου. 5. Ακρίβεια, αλήθεια, πληρότητα, ταχεία μετάδοση, καλόπιστη, θαρραλέα κριτική. Όχι ωραιοποίηση των γεγονότων. Εγρήγορση, όχι εφησυχασμός. 6. Μορφωμένοι, αξιοπρεπείς, ελεύθεροι δημοσιογράφοι. Να μη διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, να μην υπερβάλλουν, να μη συκοφαντούν, να μην ψεύδονται, να υπακούν στους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.