Φαληρικός Όρμος: Η μελέτη του Renzo Piano και η διερεύνηση συσχέτισής της με τη σύχρονη δυναμική της περιοχής του Μοσχάτου

Φαληρικός Όρμος: Η μελέτη του Renzo Piano και η διερεύνηση συσχέτισής της με τη σύχρονη δυναμική της περιοχής του Μοσχάτου ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ 7ου ΦΟΙΤΗΤΕΣ: ΑΦΕΝΤΑΚΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΕΛΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΒΑΛΕΡΙΑΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 2015-16

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α Μεθοδολογική Προσέγγιση: 1. Μεθοδολογική Προσέγγιση σελ. 2 Β Ανάγνωση περιοχής: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Κρίσιμες Ιστορικά Χρονικές Περίοδοι για το Φαληρικό Όρμο Σχέση του Φαληρικού Όρμου με τα Μητροπολιτικά κέντρα Αθήνας-Πειραιά- Ελληνικού Συσχέτιση του Φαληρικού Όρμου με το Παραλιακό Μέτωπο της Αθήνας Συνορεύοντες Δήμοι - Διαχωρισμός επιμέρους χωρικών Ζωνών Φωτογραφίες περιοχής Υποδομές Περιβαλλοντική Υπόσταση Θεσμικό πλαίσιο Απόψεις δημοτών Μοσχάτου σχετικά με το Φαληρικό Μέτωπο που ανήκει στο Μοσχάτο Κρίσιμα Ζητήματα Περιοχής Διαμόρφωση Συστήματος Κριτηρίων Αξιολόγησης σελ. 3-4 σελ. 5 σελ. 6 σελ. 7 σελ. 8 σελ. 9-10 σελ.11 σελ.12 σελ.13 σελ.14 σελ. 15 Γ Οι προοπτικές: οι αναπτυξιακές κατευθύνσεις στο πλαίσιο των μελετών: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Παρουσίαση Μελέτης RENZO PIANO για το Φαληρικό Όρμο Ανάγνωση μελέτης με βάση τα επιλεγόμενα κριτήρια Αξιολόγηση κατευθύνσεων σχεδιασμού με βάση τα επιλεγμένα κριτήρια και το θεσμικό πλαίσιο Συμπεράσματα αξιολόγησης με βάση τα επιλεγμένα κριτήρια Τύπος, Μ.Μ.Ε Κινητοποιήσεις πολιτών - Συνέντευξη σελ.16 σελ.17 σελ. 18-19 σελ. 20 σελ. 21 σελ.22-23 Δ Αξιολόγηση αρχικής παραδοχής σεναρίου & Προσδιορισμός Κατευθύνσεων σχεδιασμού 1. 2. Αξιολόγηση αρχικού Σεναρίου - Όραμα - Προσδιορισμός Κατευθύνσεων Σχεδιασμού Αντί επιλόγου - Αν ξεκινούσαμε την εργασία από την αρχή ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ σελ. 24-25 σελ.26 σελ. 27 σελ.28-37 1

Μεθοδολογική Προσέγγιση

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Οι λόγοι επιλογής μελέτης του Φαληρικού Όρμου, που αντιστοιχεί στο μέτωπο του Μοσχάτο, ως θέμα της εργασίας οφείλεται αδιαμφισβήτητα στην εγγύτητα και την οικειότητα που κατέχουν τα μέλη της ομάδας με την περιοχή, ως κάτοικοι των νοτίων προαστίων. Η μη εκμετάλλευση και η απαξίωση της είναι ένα πρόβλημα που μας απασχολεί και μας αφορά άμεσα και εκτός των πλαισίων της εργασίας. Το θέμα γίνεται πιο επίκαιρο από ποτέ με τις προτεινόμενες μελέτες και τη χρηματοδότηση κατασκεής του καθώς και εκμετάλλευσης του σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης. Μέλος της ομάδας διαθέτει προγενέστερη εμπειρία ενασχόλησης με το θέμα σε τοπικό επίπεδο, ως κάτοικος του Μοσχάτου και μέλος των τοπικών κινήσεων πολιτών. Υπόθεση: Υπάρχει ελλιπής συσχέτιση των κατευθύνσεων σχεδιασμού των πρόσφατων μελετών για την περιοχή του Φαληρικού όρμου με τη σύγχρονη δυναμική της περιοχής. Άξονες προσέγγισης: Οι μεθοδολογικοί άξονες βάσει των οποίων θα αξιολογήσουμε το παραπάνω σενάριο είναι οι εξής: I.Ανάγνωση περιοχής μελέτης: ανάδειξη κρίσιμων χωρο-κοινωνικών ζητημάτων, δημιουργία συστήματος κριτηρίων αξιολόγησης μελετών II.Ανάγνωση μελετών και αξιολόγησή τους υπό το πρίσμα του παραπάνω συστήματος κριτηρίων. III.Προσδιορισμός κατευθύνσεων σχεδιασμού, προυποθέσεις σχεδιασμού: εμπλουτισμός συστήματος κριτηρίων Εργαλεία Διερεύνησης: 1. Σχεδιασμός και υλοποίηση Πρωτογενούς Έρευνας: 1.1. αναγνώριση, καταγραφή και διερεύνηση των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών της περιοχής: επισκέψεις, φωτογραφική απεικόνιση, 1.2. Συνεντεύξεις σε πληροφοριοδότες- κλειδί: τοπικοί σύλλογοι-σύλλογοι πολιτών, στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης 1.3. Κύριες συνεντεύξεις- κατοικοι Δήμου μοσχάτου 2. Δευτερογενής Έρευνα: συλλογή και μελέτη υλικού για την περιοχή ( νομοθεσία άρθρα, κείμενα, έρευνες). Η συνέντευξη των κατοίκων και εργαζόμενων του Δήμου Μοσχάτου (1.3) οργανώθηκε γύρω από τους εξής κύριους θεματικούς άξονες: Η οικειοποίησή τους με το χώρο (και οι αντίστοιχοι λόγοι σε περίπτωση αρνητικής απάντησης) Οι απόψεις τους για τη μελέτη του Renzo Piano Οι προτεραιότητες που θα έθεταν για την κάλυψη αναγκών στην ανάπλαση της περιοχής Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε τη χρονική περίοδο Νοεμβρίου - Δεκεμβρίου του 2015, στην περιοχή μελέτης του Μοσχάτου. Τα άτομα που ρωτήθηκαν ήταν όλα κάτοικοι και εργαζόμενοι του Δήμου Μοσχάτου και ανήκαν στην ηλικιακή κατηγορία 35-65 ετών. 4 εξ αυτών ήταν γυναίκες και 7 άντρες. 2

Ανάγνωση περιοχής

ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΛΗΡΙΚΟ ΟΡΜΟ 1855-1920 1920-1940 1997-2004 (Προολυμπιακή περίοδος) 1960-1970 1985(ΡΣΑ) 2005-σήμερα (Μεταολυμπιακή περίοδος) 2011 (Μaster Plan Renzo Piano) Νέο ΡΣΑ Ν.4277/14) 1855-1920 Είναι ουσιαστικά η πρώτη περίοδος αξιοποίησης του χώρου με τις πρώτες ιδιωτικές εξοχικές κατοικίες των Αθηναίων να εμφανίζονται (1855-1893) αρχικά και στη συνέχεια στα πλαίσια των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων ο σιδηρόδρομος φτάνει στην περιοχή, δημιουργείται το ποδηλατοδρόμιο και το κωπηλατοδρόμιο και τα πρώτα ξενοδοχεία. Με τη διάνοιξη και της Λ.Συγγρού (1904) η περιοχή αποτελεί πόλο έλξης για όλη την Αθήνα. Κατόπιν και μέχρι το 1920 αποτελεί περιοχή υψηλής αναψυχής για τα λουτρά των Αθηναίων. 1920-1940 Η αρχή της υποβάθμισης (μεσοπόλεμος) -Υπάρχει πλέον το προσφυγικό πρόβλημα (1922) και αρχίζουν να δημιουργούνται βιομηχανικές εγκαταστάσεις γύρω από την περιοχή και επί της οδού Πειραιώς οι οποίες αρχίζουν να την ρυπαίνουν και να την υποβαθμίζουν. Δεκαετίες 60-70 (τουριστική ανάπτυξη -μπάζωμα παραλίας) Μεταπολεμικά σχέδια με στόχο την ανεξέλεγκτη τουριστιστική ανάπτυξη τη περιοχής με αποκορύφωμα το μπάζωμα της παραλίας (1969) και την κατασκευή της υπερυψωμένης Λεωφόρου γνωστής και ως Φράγμα του Αίσχους (1979) 1985 ( Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας-Ρυθμιστικό σχέδιο Αθήνας) Κατασκευάζεται το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας με τους συνοδευτικούς κόμβους και νομοθετείται το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας Ν.1515/85 το οποίο λαμβάνει αποδέχεται τη φιλοσοφία του σχεδιασμού του χώρου ως πόλου αναψυχής,αθλητισμού,πολιτισμού υπερτοπικής ακτινοβολίας με χώρους πρασίνου,αθλητισμού,ξενοδοχειακών συγκροτημάτων,μαρίνες και προβλήτες κρουαζιεροπλοίων.εγκαταλείπεται η ιδέα για παραλία κολύμβησης που υπήρχε στα προηγούμενα σχέδια. 1997-2004 -προολυμπιακή περίοδος, (κατασκευή ολυμπιακών εγκαταστάσεων) Μετά την ανάληψη των Ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας (1997) μπαίνουμε σε μια περίοδο που με το πρόσχημα αυτό αρχίζει η ολυμπιακή προετοιμασία με fast track διαδικασίες παραχώρησης του χώρου στην εταιρεία Ολυμπιακά Ακίνητα Α.Ε. και κατασκευάζονται χωρίς καν να υπάρξει διαβούλευση το στάδιο ταεκβοντό,το γήπεδο beach volley,μαρίνα σκαφών και το γραμμικό κτήριο γραφείων-καταστημάτων 2005-σήμερα Μεταολυμπιακή περίοδος, (αναζήτηση κατευθύνσεων σχεδιασμού) Την περίοδο της μιας δεκαετίας που ακολούθησε το θέμα που κυριάρχησε ήταν πως ακριβώς θα αξιοποιηθούν οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις και μέσω αυτών και ο χώρος γενικότερα. Το 2009(Ν.3785/2009) έχουμε την απόφαση δημιουργίας του Κέντρου Πολιτισμού από το Ίδρυμα Νιάρχου στον παλαιό χώρο του Ιπποδρόμου στο Δέλτα Φαλήρου το Ν.3843/2010 για την ανάπλαση του Φαληρικού όρμου και στα πλαίσια αυτά ανοίγει πάλι η συζήτηση για τις κατευθύνσεις σχεδιασμού του χώρου αντιμετωπίζοντάς τον ως ενιαίο σύνολο με το Κέντο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος (Πρόγραμμα ΥΠΕΚΑ Αθήνα -Αττική 2014). Το ίδρυμα Νιάρχου αφενός χρηματοδοτεί την εκπόνηση μελέτης ανάπλασης (ΦΕΚ 2822/Β/14-12-2011) με βάση 3

το από τον Ιούνιο 2011 Master Plan του Renzo Piano και αφετέρου αποκτά αποφασιστικό λόγο στις κατευθύνσεις σχεδιασμού. Παράλληλα εντάσσονται στη μελέτη τα ζητήματα έργων υποδομής που αφέθηκαν ανολοκλήρωτα την προολυμπιακή περίοδο (αντιπλημμυρικά έργα) και πρόσβασης των κατοίκων στο παραλιακό μέτωπο. Η μελέτη αυτή αν και επιχειρεί να λύσει τα παραπάνω θέματα αφενός δεν εξασφάλισε χρηματοδότηση κατασκευής αφετέρου συνάντησε και κάποιες αντιδράσεις πολιτών κυρίως γιατί δεν λύθηκε ποτέ με σαφή τρόπο με βάση το Π.Δ /26-11-13 το ιδιοκτησιακό καθεστώς και ο φορέας διαχείρισης του χώρου και το ζήτημα της ουσιώδους αλλαγής στην υποβάθμιση του δρόμου ταχείας κυκλοφορίας της περιοχής.στη συνέχεια με το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αττικής (Ν. 4277/14) ο χώρος παράλληλα αναγνωρίζεται ως υγρότοπος με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέα δεδομένα στις κατευθύνσεις σχεδιασμού της περιοχής. Σήμερα και με δεδομένη την οικονομική κρίση στη χώρα και την έλλειψη πόρων δίνεταιν προτεραιότητα στην κατασκευή των αντιπλημμυρικών έργων που θα οχυρώσουν την περιοχή και στη δημιουργία προσβάσεων προκειμένου να υπάρξει οικειοποίηση της περιοχής από τους κατοίκους. 4

ΣΧΕΣΗ ΦΑΛΗΡΙΚΟΥ ΟΡΜΟΥ ΜΕ ΤA ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡA ΑΘΗΝΑΣ-ΠΕΙΡΑΙΑ-ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ Ο φαληρικός όρμος είναι ένα ιδιαίτερο και μοναδικό κομμάτι δημόσιας γης, το οποίο βρίσκεται 6 χλμ. νότια του κέντρου της Αθήνας και καλύπτει επιφάνεια 770 στρ. Η γεωγραφική του θέση είναι από τις πιο προνομιούχες στο νομό Αττικής καθώς στο σημείο αυτό ο Σαρωνικός πλησιάζει στην ελάχιστη δυνατή απόσταση από το κέντρο της Αθήνας και η πόλη θα μπορούσε να συναντά τη θάλασσα. Το συνολικό μήκος του παραλιακού μετώπου διατρέχει απόσταση 2,5 χλμ. και πλάτος που κυμαίνεται από τα 25-900 μ. Εκτείνεται από το Μικρολίμανο μέχρι τη μαρίνα του Φλοίσβου και αποτελεί μια επιμέρους ενότητα του θαλάσσιου μετώπου της Αττικής προς το Σαρωνικό κόλπο. Η θέση του φαληρικού όρμου βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το λιμάνι του Πειραιά, το Ελληνικό αλλά και από σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος τόσο εντός της Αθήνας όσο και από γειτονικά νησιά του Σαρωνικού κόλπου όπως η Αίγινα και η Σαλαμίνα. Χάρτης 1: Πηγή: https://www.google.gr/maps (Ο χάρτης έχει υποστει επεξεργασία.) 5

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΛΗΡΙΚΟΥ ΟΡΜΟΥ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Ο Φαληρικός Όρμος εντάσσεται στο ευρύτερο παραλιακό μέτωπο της Αθήνας και αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα του. Λόγω της στρατηγικής του θέσης, η οποία οφείλεται στην εγγύτητα με τον Πειραιά και την εύκολη πρόσβαση με το κέντρο της Αθήνας - μέσω της ταχείας λεωφόρου Ανδρέα Συγγρού, ο Φαληρικός Όρμος αποκτά υπερτοπική σημασία και η αξιοποίησή του νοήμα για όλο το λεκανοπέδιο. Όπως προαναφέρθηκε, το Φαληρικό Μέτωπο βρίσκεται πολύ κοντά στο Λιμάνι του Πειραιά καθώς και στη Μαρίνα Ζέας και το Μικρολίμανο. Σε μικρή απόσταση με τις πρώτες, και γεωγραφικά τοποθετημένες εντός των ορίων του Φαληρικού Μετώπου, βρίσκονται η Athens μαρίνα και η μαρίνα του Ναυταθλητικού Ομίλου Τζιτζιφιών, που απευθύνονται για ιδιωτική χρήση και αναψυχή. Ομοίως σε κοντινή απόσταση τοποθετείται η Μαρίνα και το Πάρκο Φλοίσβου, η οποία προορίζεται για κρουαζιερόπλοια και χαρακτηρίζεται για την υπερτοπική της σημασία λόγω των εμπορικών και αναψυχής χρήσεων στην έκταση της. Είναι εύκολα αντιληπτό από το χάρτη.2, ότι υπάρχει μια έντονη συσπείρωση μαρινών και σημείων αναφοράς γύρω από τον Φαληρικό Όρμο, σε αντίθεση με το υπόλοιπο παραλιακό μέτωπο, όπου εμφανίζονται με μεγαλύτερη μεταξύ τους απόσταση. Πρόκειται για τη μαρίνα Αλίμου και του Αγίου Κοσμά, με την τελευταία να ανήκει στην ευρύτερη έκταση του Ελληνικού, σημείο κομβικής σημασίας που, όμως, παραμένει ακόμα ανεκμετάλλευτο. Χάρτης 2, Τοποθέτηση Φαληρικού Όρμου σε παραλιακό μέτωπο και σχέση με μαρίνες και λιμάνια Πηγή: https: //www.google.gr/maps (Ο χάρτης έχει υποστεί επεξεργασία.) 6

ΣΥΝΟΡΕΥΟΝΤΕΣ ΔΗΜΟΙ Οι συνορεύοντες δήμοι με το Φαληρικό Όρμο, από την Δύση προς την Ανατολή, είναι ο Δήμος του Πειραιά, του Μοσχάτου, της Καλλιθέας και τέλος του Παλαιού Φαλήρου. Στο Δήμο Πειραιά ανήκουν οι αθλητικές εγκαταστάσεις του ποδοσφαιρικού γηπέδου Καραϊσκάκη και του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας (Σ.Ε.Φ.), οι οποίες έχουν υπερτοπική σημασία. Σύνορο του Δήμου Μοσχάτου με τον Πειραιά αποτελεί το ποτάμι Κηφισός ενώ με τον Δήμο Καλλιθέας το ποτάμι Ιλισός. Προέκταση το Δήμου προς τη παραλία αποτελεί το αδόμητο και το ανεκμετάλλευτο κομμάτι στο οποίο θα επικεντρωθούμε στη συνέχεια της εργασίας. Στο Δήμο Καλλιθέας ανήκει το υπερτοπικής σημασίας κέντο πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, καθώς και το τμήμα της παραλίας με τη μαρίνα του Ναυταθλητικού Ομίλου και τη Πλατεία Νερού με τις ολυμπιακές εγκαταστάσεις. Τέλος, στο Π. Φάληρο τοποθετείται το αθλητικό γήπεδο Tae Kwon Do και η υπερτοπικής σημασίας μαρίνα Φλοίσβου με χρήσεις αναψυχής. Χάρτης 3, Συνορεύοντες Δήμοι με Φαληρικό Όρμο Πηγή: https://www.google.gr/maps (Ο χάρτης έχει υποστεί επεξεργασία.) ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΖΩΝΩΝ Σύμφωνα με το ΦΕΚ Δ 233-26.03.2002/ αρθ.3 και το ΦΕΚ ΑΑΠ 443 06.12.2013/ αρθ. 3, η περιοχή ανάπλασης του Φαληρικού Όρμου χωρίζεται σε επιμέρους ζώνες, οι οποίες έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και χρήζουν διαφορετικής μεταχείρισης και αντιμετώπισης. Έτσι, η ζώνη Ι. ισοδυναμεί με το τμήμα που ανήκει στο Δήμο Μοσχάτου και προβλέπεται να έχει χρήση οικολογικού πάρκου. Η ζώνη ΙΙ. αποτελεί τμήμα της Καλλιθέας και διαθέτει τη μαρίνα του Ναυταθλητικού Ομίλου, αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις. Η ζώνη ΙΙΙ. περιλαμβάνει την Εσπλανάδα και τη Πλατεία Νερού και διατίθεται για χρήσεις πολιτισμού και συνεδρίων. Στη ζώνη IV. περιλαμβάνεται το Μουσείο Αεροπορίας ενώ, τέλος, στη ζώνη V. εντάσσονται τα δημόσια έργα των δρόμων, των προσβάσεων και σταθμεύσεων και των υποδομών αντιπλυμμηρικών υποδομών. Ακολουθεί στην επόμενη σελίδα χάρτης της ζώνης Ι με χαρακτηριστικές φωτογραφίες. Χάρτης 4, Ζώνες Φαληρικού όρμου με βάση το νομοθετικό πλαίσιοπηγή: https://www.google.gr/maps (Ο χάρτης έχει υποστεί επεξεργασία.) 7

8 Χάρτης 5, Φωτογραφίες περιοχής Πηγή: https://www.google.gr/maps (Ο χάρτης έχει υποστεί επεξεργασία.)

ΥΠΟΔΟΜΕΣ Συγκοινωνιακές υποδομές - Προσβάσεις Σε μητροπολιτική κλίμακα, η περιοχή του Φαληρικού Όρμου δεν είναι αναγνωρισμένη από το σύνολο των κατοίκων του λεκανοπεδίου ως εύκολα προσβάσιμη περιοχή, καθώς ο μέγιστος χρόνος πρόσβασης στην περιοχή με δημόσια μέσα μεταφοράς ξεπερνά τα 60 λεπτά, ενώ με το αυτοκίνητο υπολογίζεται περίπου στη μισή ώρα. Η προτίμηση ιδιωτικών μέσων μετακίνησης για να επισκεφτεί κανείς τα νότια προάστια φαίνεται κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες όπου, η λεωφόρος Ποσειδώνος παρουσιάζει μεγάλη κυκλοφοριακή συμφόρηση. Η προτεραιότητα στο Ι.Χ. είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών που διαμορφώθηκαν σταθερά εδώ και δεκαετίες με την ανάπτυξη οδικών αξόνων ταχείας κυκλοφορίας (Ποσειδώνος, Συγγρού, λεωφόρος Κηφισού) χωρίς να έχει δοθεί η ανάλογη βαρύτητα στην ανάπτυξη ενός δικτύου μέσων σταθερής τροχιάς. Σε τοπική κλίμακα η περιοχή του παράκτιου χώρου είναι πλήρως αποκομμένη από τις γειτνιάζουσες πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές, καθώς η υπερυψωμένη λεωφόρος Ποσειδώνος ορθώνει ένα απροσπέραστο τείχος. Τα μοναδικά σημεία σύνδεσης είναι δυο υπόγειες διαβάσεις (Μοσχάτο, Καλλιθέα) και δύο πεζογέφυρες (σταθμός ΗΣΑΠ και Εσπλανάδα) εκ των οποίων η Εσπλανάδα αναμένεται να λειτουργήσει με την ολοκλήρωση του ΚΠΙΣΝ. Στην περιοχή του Π. Φαλήρου υπάρχουν καλύτερες συνθήκες πρόσβασης προς στον παράκτιο χώρο καθώς οι ισόπεδες διαβάσεις πεζών επιτρέπουν την άμεση επαφή των κατοίκων με το υδάτινο στοιχείο. Η γραμμή τραμ η οποία αναπτύσσεται κατά μήκος της Λ. Ποσειδώνος παρουσιάζει, επίσης, αδυναμία στο να εξυπηρετήσει την περιοχή του Φαληρικού Όρμου, καθώς στο τμήμα ανάμεσα στις εκβολές του Ιλισού και του Κηφισού, οι σταθμοί είναι τοποθετημένοι ανάντι της Λ. Ποσειδώνος, επομένως ο επιβάτης, φτάνοντας στην περιοχή, αδυνατεί να έχει πρόσβαση στον παράκτιο χώρο. Χάρτης 6 :Χρόνος πρόσβασης στο Φαληρικό Όρμο με ΜΜΜ Πηγή: Πολεοδομικές επεμβάσεις μητροπολιτικής εμβέλειας στο Φαληρικό Όρμο. Οι προκλήσεις του αστικού σχεδιασμού στην ανάπλαση αστικών παράκτιων μετώπων, Σωτηρία Χαλδέζου, Οκτώβριος 2014 9

ΥΠΟΔΟΜΕΣ Κτηριακές Η πλειονότητα των εγκαταστάσεων της περιοχής δημιουργήθηκε κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και είναι κυρίως αθλητικές εγκαταστάσεις, (Ολυμπιακό γήπεδο Beach Volley, Ολυμπιακό γήπεδο Tae Kwon Do και Handball, Ναυταθλητικές εγκαταστάσεις Τζιτζιφιών και Καλλιθέας, Δημοτικοί Χώροι Άθλησης Π. Φαλήρου). Εντούτοις εντοπίζονται χώροι πολιτισμού όπως το Γραμμικό Κτίριο, Μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας καθώς και ο Μουσειακός χώρος του Πολεμικού Ναυτικού. Επίσης έχουν αναπτυχθεί και μεγάλα εμπορικά κέντρα και κέντρα ψυχαγωγίας (multicinema) ενώ εμπορική έχει γίνει και η χρήση της μαρίνας του Φλοίσβου. Χάρτης 7, Κτιριακές υποδομές Φαληρικού Όρμου 1.Γήπεδο Beach Vollry, 2.Ναυταθλητική μαρίνα, 3.Γραμμικό κτίριο,4.γήπεδο Tae Kwo Do, 5.Μουσείο, 6. Multicinema, 7.Αθλητικές εγκαταστάσεις, 8.Μαρίνα Φαλήρου Πηγή: https://www.google.gr/maps (Ο χάρτης έχει υποστει επεξεργασία.) Αντιπλημμυρικές Λόγω της εκτενούς επιχωμάτωσης των τελευταίων δεακετιών παρουσιάζονται αυξημένες πλημμύρες σε περιοχές που γειτνιάζουν με τον φαληρικό μέτωπο (Μοσχάτο, Καλλιθέα, Ν. Φάληρο). Τα αντιπλημμυρικά έργα που είχαν προγραμματιστεί να γίνουν κατά καιρούς και πιο συγκεκριμένα τα πιο πρόσφατα στα πλαίσια της ανάπλασης του Φαληρικού Όρμου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Καθιστάται λοιπόν άμεση η ανάγκη υλοποίησής τους. 10

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ Το Φαληρικό Δέλτα είναι ένας πολύ υποβαθμισμένος υγρότοπος. Έχει όμως εξέχουσα σημασία και δυνητική αξία επειδή προσφέρει προνομιακό σημείο επαφής φύσης και ανθρώπου στο θαλάσσιο μέτωπο του Λεκανοπεδίου. Σήμερα αξιολογείται ως ένας από τους 15 σημαντικότερους υγρότοπους για την προστασία και την ανάδειξη των υγροτόπων της Αττικής. Κατά το παρελθόν αποτελούσε ένα φυσικό οικοσύστημα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ήταν ένα αλίπεδο, μια μεγάλη αμμώδης πεδιάδα, στην οποία υπήρχαν αμμοθίνες και πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Μια από τις σημαντικότερες ιδιαιτερότητες του φαληρικού όρμου είναι ότι αποτελεί φυσικό τόπο εκβολής του μεγαλύτερου αθηναϊκού χειμάρρου, του Κηφισού και αργότερα και του Ιλισού. Από τις αρχές του 20ου αι. ξεκινά σταδιακά η αλλοίωση του φυσικού οικοσυστήματος, εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ωστόσο οι μεγαλύτερες μεταβολές στην τοπογραφία και κατ επέκταση και στο οικοσύστημα της περιοχής επήλθαν τα τελευταία σαράντα χρόνια, από τη δεκαετία του 70 και έπειτα. Το 1969, ξεκίνησε η επιχωμάτωση της παράκτιας ζώνης. Η εντατικοποίηση των χρήσεων γης, τα μεγάλης κλίμακας δημόσια έργα και οι εκτεταμένες επιχωματώσεις μετατρέπουν de facto τον υγροβιότοπο του Φαλήρου σε δομημένο περιβάλλον. Από τις σημαντικότερες αιτίες περιβαλλοντικής υποβάθμισης με αρκετές προεκτάσεις είναι η μετατροπή των αθηναϊκών ρεμάτων σε αποχετευτικούς αγωγούς που επιβάρυναν ιδιαιτέρως τον κύριο τόπο εκβολής τους, το φαληρικό όρμο. Ωστόσο, οι ροές των Εικόνα 1 Πηγή: Στοιχεία από το ερευνητικό έργο «Υγρότοποι Αττικής» ΕΛΚΕΘΕ / ΕΟΕ 2010, Δρ. Σταμάτης Ζόγκαρης δύο ιστορικών ποταμών -Κηφισού και Ιλισού- συνέχισαν να εμπλουτίζουν τη θάλασσα με ιζήματα με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί εκεί ένας νέος μικρός υγρότοπος παρά την ολική επιχωμάτωση του παλαιού υγροτόπου. Από το 1983 φυσιοδίφες και ενεργοί πολίτες μελετούν τη φύση στο «Δέλτα» στις Εκβολές Ιλισού και Κηφισού. Η βιοποικιλότητα τεκμηριώθηκε από τακτικές καταγραφές μελών της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. Η παράκτια περιοχή αποδείχθηκε ως όαση για τα μεταναστευτικά πουλιά διότι είναι η μοναδική άχτιστη ακτογραμμή με σημαντικά υγροτοπικά ενδιαιτήματα στο Λεκανοπέδιο. Έγιναν προσπάθειες πολιτών για προώθηση της ιδέας του «φυσικού πάρκου», το 1997 όμως ανακοινώθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες και εφαρμόστηκαν έργα βαριάς ανάπλασης, μεγάλες αθλητικές εγκαταστάσεις, μαρίνες, νέες επιχωματώσεις, διευθετήσεις ακτών κ.α. 11

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την περιοχή του Φαληρικού όρμου είναι το ακόλουθο: Ν.1515/1985, (ΦΕΚ 18/Α/18-02-1985), Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας του περιβάλλοντος ευρύτερης περιοχής Αθήνας το οποίο χαρακτηρίζει το χώρο ως κοινόχρηστο και υπερτοπικής σημασίας (βλ. χάρτες κάτω) Εικόνες 2 & 3, Πηγή:Ν.1515/1985, ΦΕΚ 18/Α/18-02-1985 ΓΠΣ Μοσχάτου (ΦΕΚ 386/Δ/1988). Το τμήμα του Φαληρικού όρμου μπροστά από την παραλιακή λεωφόρο Ποσειδώνος δεν ανήκει στα πολεοδομικά όρια του Δήμου Μοσχάτου. Αναφέρεται μόνο αόριστα ότι χρειάζεται προστασία της παραλιακής ζώνης του Μοσχάτου Ν. 3785/2009: Απόφαση σύναψης σύμβασης με το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου για τη δημιουργία υπερτοπικού πολιτιστικού πάρκου με την επωνυμία Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Ν.3843/10: Καθορισμός της Ανάπλασης του Φαληρικού όρμου Απόφαση εκπόνησης μέλέτης Φαληρικού όρμου (Master Plan -Renzo Piano) (ΦΕΚ 2822/Β/2011) ΠΔ /26-11-13: Συκεκριμενοποιύνται θέματα της μελέτης όσον αφορά τα διάφορα μεγέθη,παραμένει όμως ασαφής ο χαρακτήρας της έκτασης ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς και το φορέα διαχείρισής του. Το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας -Αττικής (Ν. 4277/14 ) δίνει τις βασικές κατευθύνσεις σχεδιασμού του χώρου του Φαληρικού Όρμου εντάσσοντάς τον στους Αναπτυξιακούς Άξονες μητροπολιτικής ακτινοβολίας,στα Μητροπολιτικά Πάρκα και στους Υγρότοπους της Αττικής. 12

ΑΠΟΨΕΙΣ ΔΗΜΟΤΩΝ ΜΟΣΧΑΤΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΦΑΛΗΡΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΠΟΥ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΜΟΣΧΑΤΟ Διεκπεραιώνοντας την πρωτογενή έρευνα στη περιοχή του Μοσχάτου, πραγματοποιήσαμε συνέντευξη 11 δημοτών, διαφορετικών ηλικιακών κατηγοριών, οι οποίοι ερωτήθηκαν για την οικειοποίησή τους με τον Φαληρικό Όρμο καθώς και την άποψή τους για τη σημερινή κατάσταση και για τις προτάσεις των υπάρχουσων μελετών. Στην ερώτηση αν χρησιμοποιούν και συχνάζουν στην ανεκμετάλλευτη παραλιακή έκταση του Μοσχάτου, μονάχα 3 απάντησαν θετικά. Δύο από αυτούς έκαναν απογευματινό περίπατο στη περιοχή, όπου, μάλιστα, ο ένας είχε μαζί στη βόλτα και το σκύλο του. Το τρίτο άτομο συχνάζει στο λιμενοβραχίονα και ψαρεύει με το καλάμι του σα χόμπι. Τα υπόλοιπα άτομα που απάντησαν αρνητικά, έθεσαν ως κύριο λόγο της μη οικειοποίησής τους με το χώρο, την έλλειψη έυκολης πρόσβασης. Είναι γεγονός, ότι η παραλιακή έκταση είναι αποκομμένη από το υπόλοιπο τμήμα του Μοσχάτου, καθώς η υπερυψωμένη λεωφόρος Ποσειδώνος λειτουργεί σαν εμπόδιο που χωρίζει το Δήμο στα δύο. Άμεση πρόσβαση στην έκταση δεν έχει προβλεφθεί, ενώ στις μέρες μας λειτουργεί σαν υπόγεια είσοδος μια πρώην διέλευση των ομβρίων υδάτων. Επιπλέον, δήλωσαν ότι δεν υπάρχει αίσθηση ασφάλειας, ειδικά κατά τις νυχτερινές ώρες, ενώ τόνισαν ότι η μη εκμετάλλεση και αξιοποίηση του χώρου σε συνδυασμό με τη κατάχρηση και ρίψη μπαζών, δεν δημιουργεί ευχάριστη ατμόσφαιρα που θα τους προσελκύσει να οικειοποιηθούν το χώρο. Όσον αφορά τη μελέτη που προβλέπει την έκταση ως αστικό πάρκο, 7 στους 11 δήλωσαν ότι είναι ενάντια σε αυτή. Ανεπαρκείς οικονομικοί πόροι και μη ανταπόκριση με τις ανάγκες ήταν οι πρώτες τους αντιδράσεις, ενώ τόνισαν ότι η περιοχή δε χρειάζεται άλλο μπάζωμα αλλά αξιοποίηση και ανάδειξη του υγρότοπου. Θεώρησαν πολύ βασική τη δημιουργία εύκολης πρόσβασης και το σωστό φωτισμό. Χρήσεις αναψυχής και εμπορίου (καφετέριες, εστιατόρια κλπ) δεν ήταν ευπρόσδεκτες από όλους, αλλά όλοι συμφώνησαν σε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα. Στη δημιουργία αντιπλημμυρικών υποδομών. Οι αντιπλημμυρικές υποδομές προβλέπονται ήδη από το θεσμικό πλαίσιο (ΦΕΚ Δ 233-26.03.2002) και αποτελούν πρόταση της μελέτης που δεν εφαρμόστηκαν ποτέ. Όπως, έχει ήδη προαναφερθεί, το Μοσχάτο είναι κτισμένο ανάμεσα σε δύο ποτάμια, τα οποία λόγω της έλλειψης υποδομών και του μπαζώματος των εκβολών τους, συχνά φουσκώνουν με αποτέλεσμα το Μοσχάτο να πλήττεται από πλημμύρες και οι γύρω κάτοικοι να βλέπουν ζημιές στις ιδιοκτησίες τους. Τέλος, οι δημότες του Μοσχάτου έχουν οργανωθεί και συσπειρωθεί δημιουργώντας μια συλλογική κινητοποίηση από το 2003, το Κίνημα Πολιτών Μεσοποταμία, η οποία έχει ενεργή δράση για ζητήματα της περιοχής κι έχει εναντιωθεί δραστικά για την ιδιωτικοποίηση του παραλιακού μετώπου του Μοσχάτου και την εφαρμογή των μελετών. Ενεργά μέλη της Κίνησης μας έδωσαν συνέντευξη, η οποία θα αναλυθεί στη συνέχεια της εργασίας. 13

ΚΡΙΣΙΜΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Αδιαμφισβήτητα, η πρόσβαση και ένταξη του Φαληρικού Όρμου στο ευρύτερο περιβάλλον αποτελεί ένα προβληματικό ζήτημα, μιας και η τωρινή κατάσταση με την ελλειπή και περιορισμένη πρόσβαση, απαξιεί την έκταση και την υποβαθμίζει. Η υψίστης σημασίας θέση του, η εγγύτητα του τόσο με το Πειραιά όσο με το κέντρο της Αθήνας καθώς και η συνόρευση με τη Λεωφ. Ποσειδώνος, καθιστά το χώρο υπερτοπικής σημασίας και αυξάνει ακόμη περισσότερο την ανάγκη της εύκολης πρόσβασης. Η οικειοποίησή του Φαληρικού Μετώπου κρίνεται, επίσης, πολύ σημαντική, καθώς όπως προαναφέρθηκε, είναι χώρος υπερτοπικής εμβέλειας και αφορά όχι μόνο τους κατοίκους του Μοσχάτου και όσους προσεγγίζουν τον Περαιά μέσω της Λεωφ. Ποσειδώνος, αλλά γενικότερα τους κατοίκους της Αττικής. Πρόκειται για μια μεγάλη έκταση που εν μέρει έχει δομηθεί από Ολυμπιακά Ακίνητα (γραμμικό κτήριο, γήπεδο beach volley,κλειστό στάδιο ταεκβοντό) και πράσινου που συγκρίνεται με το Ελληνικό και με μεγάλα πάρκα της Αττικής. Επομένως, η υπερτοπικότητά του αποτελεί ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του όρμου. Επιπρόσθετα, για τη σωστή μεταχείρηση και εκμετάλλευση του χώρου πρέπει να ενεργήσουν όλοι εκείνοι οι φορείς στους οποίους ανήκει η έκταση (δήμος Μοσχάτου, ΕΤΑΔ Α.Ε. κ.λ.π.),καθώς και οι κάτοικοι του Μοσχάτου, οι οποίοι δρουν ενεργά και συμμετέχουν στις αποφάσεις μέσω κινητοποιήσεων. Σαφέστατα, τα περιβαλλοντική υπόσταση αποτελεί κριτήριο υψίστης σημασίας για το Φαληρικό Μέτωπο του Μοσχάτου. Πρόκειται για μια μεγάλη ανεκμετάλλευτη και αδόμητη έκταση στην οποία δεν υφίστανται κτήρια, όπως συμβαίνει στα υπόλοιπα τμήματα, με αποτέλεσμα το φυσικό στοιχείο, η θάλασσα, τα ποτάμια του Κηφισού και Ιλισσού και η βλάστηση της ψευδοστέππας που έχει δημιουργηθεί, να κυριαρχούν και να προσδίδουν, πρώτη φορά μετά το μπάζωμα που έγινε στο παρελθόν, μια φυσική υπόσταση. Το μικροκλίμα που έχει δημιουργηθεί έχει αναπτύξει, πέραν της χλωρίδας, και πλούσια πανίδα με πληθώρα είδους ζώων που φιλοξενούνται και, ειδικότερα, πουλιών, αρκετά είδη των οποίων απειλούντα με εξαφάνιση. Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι θα ήταν περιβαλλοντικά ανέυθυνο να αδιαφορήσουμε για το φυσικό περιβάλλον, ειδικότερα σε μια περίοδο γενικότερης απαξίωσης του, πόσο μάλλον στη περιοχή της Αθήνας, όπου ελάχιστη και μεμονομένη είναι η παρουσία της φύσης. Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μη λάβουμε υπ όψην μας τα οικονομικά κριτήρια σε μια περίοδο έντονης οικονομικής κρίσης. Η μεγάλη έκταση και η ανυπαρξία εκμετάλλευσης του Μετώπου, αυξάνει, εκτός από τις ανάγκες, και το σύνολο των δαπανών για την ανάπλασή του. Επομένως, κρίνεται απαραίτητη η ανάλογη κατεύθυνση των μελετών, ώστε να υπάρχει η βέλτιστη ανάπλαση με τα δυνατότερο ελάχιστα έξοδα. Πέραν των δαπανών, όμως, τα οικονομικά κριτήρια εμφανίζονται και σε άλλους τομείς. Μια τόσο μεγάλη έκταση υπερτοπικής σημασίας απαιτεί προσεκτική διαχείριση στην επιλογή χρήσεων γης, καθώς θα αποτελέσει πυρήνα και πόλο έλξης των κατοίκων όλου του Λεκανοπεδίου Αττικής με το κίνδυνο να απαξιωθούν και να υποβαθμιστούν οικονομικά τα τοπικά κέντρα των γύρω περιοχών, επιφέροντας και δραματικές, ίσως, συνέπειες στην ήδη καταπονημένη οικονομική τους κατάσταση. Από τη συνέντευξη των πολιτών, προέκυψε ένα επιπρόσθετο ζήτημα της περιοχής, αυτό της έλλειψης αντιπλημμυρικών υποδομών. Οι υποδομές οφείλουν να αποτελέσουν μια βασική προτεραιότητα της ανάπλασης του Φαληρικού Όρμου αφού οι πλημμύρες αποτελούν υπερτοπικό πρόβλημα για όλες τις συνορεύουσες περιοχές. Ένα άλλο ζήτημα που αφορά την έκταση του Φαληρικού Όρμου του Μοσχάτου αποτελεί η τοποθέτηση ή μη χρήσεων γης. Κατά πόσο οι εμπορικές χρήσεις δε θα λειτουργούν ως ανταγωνιστικές του πολεοδομικού κέντρου του Μοσχάτου; Θα προσδίδουν τελικά οικονομικό όφελος στους γύρω Δήμους ή θα λειτουργεί αυτόνομα και θα παραγκωνίζει το τοπικό δυναμικό προσωπικό; Χωριστά του μεγάλου κεφάλαιου των χρήσεων γης, θα μπορούσε να μελετηθεί ο πολιτισμός και ποιές εκφάνσεις του θα ήταν αποδεκτές στην έκταση του Μοσχάτου, με την έντονη νέα γειτονική παρουσία του Κέντρου Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος. Τέλος, υπ όψην πρέπει να ληφθούν και όλα τα κοινωνικά κριτήρια. 14

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Έπειτα, λοιπόν, από τη μελέτη και ανάγνωση της περιοχής του Φαληρικού Μετώπου, και συγκεκριμένα του τμήματος που τοποθετείται νότια του Μοσχάτου, η οποία επιτεύχθηκε μέσω προσωπικής- πρωτογενούς έρευνας και συνεντεύξεων, καταλήξαμε σε ένα βασικό σύστημα Κριτηρίων Αξιολόγησης. Το σύστημα αυτό ανταποκρίνεται στα δεδομένα της δυναμικής της περιοχής και καλείται να καλύψει τις ανάγκες της, όσων αφορά την επιμέρους ανάλυσή της και ερμηνείας των μελετών που απευθύνονται για αυτή. Αναφορικά, τα κριτήρια, έτσι όπως διαμορφώθηκαν, είναι τα εξής: Πρόσβαση Ένταξη στο ευρύτερο περιβάλλον Οικειοποίηση Περιβαλλοντικά κριτήρια Οικονομικά κριτήρια Υποδομές Χρήσεις γης Πολιτισμός Κοινωνικά κριτήρια Από αυτά, γίνεται μια επιλογή των κυριότερων Κριτηρίων Αξιολόγησης, στα πλαίσια των οποίων θα οργανωθεί η συνέχεια της εργασίας. Επιλέγονται, λοιπόν, τα εξής 4: I. II. III. IV. Πρόσβαση Ένταξη στο ευρύτερο περιβάλλον Οικειοποίηση Περιβαλλοντικά κριτήρια Οικονομικά κριτήρια 15

Οι προοπτικές: οι αναπτυξιακές κατευθύνσεις στο πλαίσιο των μελετών

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ RENZO PIANO ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΛΗΡΙΚΟ ΟΡΜΟ Η μελέτη του Renzo Piano, μετά από παραγγελία και χρηματοδότηση του Ιδρύματος Νιάρχου, στα πλαίσια του αποφασιστικού λόγου που έχει αποκτήσει για την περιοχή του Φαληρικού Όρμου λόγω της κατασκευής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής από τον ίδιο, βασίζεται στην ιδέα της επανασύνδεσης της πόλης με τη θάλασσα. Αυτό θα επιτευχθεί, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα, με την επέκταση των κάθετων δρόμων προς τη θάλασσα ως πεζόδρομοι και θα καταλήγουν σε προκυμαίες. Όσον αφόρα την έκταση του πάρκου, χωρίζεται σε ζώνες ακολουθώντας το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο. Σημειώνουμε ότι τα νομοθετικά πλαίσια γενικά ικανοποιούν πολιτικές κατευθύνσεις σχεδιασμού με βάση τις οποίες εν πολλοίς έχει πραγματοποιηθεί και η αντίστοιχη μελέτη και οριοθετούν όλα τα επι μέρους σημαντικά στοιχεία όπως τις χρήσεις γης,τη δόμηση και το φορέα διαχείρισης του χώρου.σύμφωνα με το ΦΕΚ Δ 233-26.03.2002/ αρθ.3 και το ΦΕΚ ΑΑΠ 443-06.12.2013/ αρθ. 3, η περιοχή ανάπλασης του Φαληρικού Όρμου χωρίζεται σε επιμέρους ζώνες, οι οποίες έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και χρήζουν διαφορετικής μεταχείρισης και αντιμετώπισης. Έτσι, η ζώνη Ι. ισοδυναμεί με το τμήμα που ανήκει στο Δήμο Μοσχάτου και προβλέπεται να έχει χρήση οικολογικού πάρκου. Η ζώνη ΙΙ. αποτελεί τμήμα της Καλλιθέας και διαθέτει τη μαρίνα του Ναυταθλητικού Ομίλου, αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις. Η ζώνη ΙΙΙ. περιλαμβάνει την Εσπλανάδα και τη Πλατεία Νερού και διατίθεται για χρήσεις πολιτισμού και συνεδρίων. Στη ζώνη IV. περιλαμβάνεται το Μουσείο Αεροπορίας ενώ, τέλος, στη ζώνη V. εντάσσονται τα δημόσια έργα των δρόμων, των προσβάσεων και σταθμεύσεων και των αντιπλυμμηρικών υποδομών. Η μελέτη επίσης εντάσσει στο συνολικό σχεδιασμό τα υφιστάμενα κτιριακά κελύφη και δημιουργεί χώρους πρασίνου και εκαταστάσεις αναψυχής. Μετακινεί σε απόσταση περίπου 90 μ προς τη θάλασσα τον υφιστάμενο υπερυψωμένο δρόμο ταχείας κυκλοφορίας και ταυτόχρονα τον κρύβει, δημιουργώντας έναν τεχνητό επιχωματωμένο λόφο εντός του οποίου ως σήραγγα κατασκευάζεται ο δρόμος. Πλέον υπάρχει μεγαλύτερη απόσταση του δρόμου από τα μέτωπα των παραλιακών κτηρίων, χωρίς στην πραγματικότητα να υποβιβάζει οπτικά και περιβαλλοντικά το εμπόδιο που και σήμερα υπάρχει. Ταυτόχρονα δημιουργεί υπόγειους σταθμούς αυτοκινήτων στα δύο άκρα του χώρου και τεχνητή αμμουδιά κοντά στις εκβολές του Κηφισσού με εγκατάσταση τεχνητών υφάλων για την προστασία της. Δημιουργείται στα ανοιχτά τοπόσημο και χώρο αναψυχής της περιοχής, για το οποίο ήδη έχει διεξαχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και συμπεριλαμβάνει την κατασκευή έργων αντιπλημμυρικής προστασίας με ξηρό ή υγρό κανάλι κοντά στο ύψος της παλαιάς ακτογραμμής. Εικόνα 4, Πηγή: http://www.tovima.gr 16

ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Πρόσβαση Ένταξη στο ευρύτερο περιβάλλον Η περιοχή εντάσσεται στο ευρύτερο περιβάλλον του όμορου Δήμου Μοσχάτου-Ταύρου και Καλλιθέας μέσω επεκτάσεων - εισχωρήσεων των κύριων κάθετων οδικών αξόνων στην έκταση του Φαληρικού όρμου και ταυτόχρονης μετακίνησης κατά 90μ και ταπείνωσης εντός της νέας στάθμης εδάφους του παραλιακού δρόμου ταχείας κυκλοφορίας. Όμως αυτό δε δημιουργεί μια επίπεδη διάβαση όπως θα αναμενόταν λόγω του ότι ο δρόμος δεν υποβιβάζεται υψομετρικά σε σχέση με σήμερα αλλά δημιουργείται ένας χαμηλός φυτεμένος λόφος που κάποιος πεζός πρέπει να τον ανέβει και να τον κατέβει για να φτάσει στη θάλασσα. Οικειοποίηση Η οικειοποίηση του χώρου εν μέρει αναμένεται να βελτιωθεί μέσω της ευκολότερης πρόσβασης των κατοίκων σ αυτόν και της εγκατάστασης χρήσεων αναψυχής. Αμφίβολο παραμένει το ιδιοκτησιακό καθεστώς και ο φορέας διαχείρισης του χώρου που ίσως δεν εξασφαλίσουν το χρήση του ως κοινόχρηστη όπως απαιτούν οι κάτοικοι. Περιβαλλοντικά κριτήρια Ο Φαληρικός όρμος έχει αποδεδειγμένα χαρακτηριστικά παράκτιου υγροτόπου (είναι χαρακτηρισμένος έτσι και στο Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας) λόγω και του ότι εκβάλλουν σ αυτόν δύο ποταμοί, ο Ιλισσός και ο Κηφισσός. Βάσει των χρήσεων αναψυχής που χωροθετούνται δεν πληρείται η προστασία του. Επίσης το ότι δεν καταργείται το φυσικό εμπόδιο του υπερυψωμένου δρόμου αφενός δεν βοηθάει στη βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής μέσω της διευκόλυνσης της εισόδου της θαλάσσιας αύρας προς την πόλη, αφετέρου δημιουργεί εκ νέου οπτική απόκρυψη της θάλασσας. Οικονομικά κριτήρια Κατ αρχήν το σύνολο του έργου κοστολογήθηκε στα 350 εκατ. ευρώ και στη συνέχεια το ποσό αυτό μειώθηκε στα 250 εκατ. ευρώ μέσω αλλαγών στη μελέτη και κυρίως στο σημείο του υπερυψωμένου δρόμου αφήνοντας σε πολλά σημεία ανοιχτή την υπό κατασκευή σήραγγά του. Όπως και να έχει μιλάμε για ένα τεράστιο ποσόν ειδικά σε περίοδο οικονομικής κρίσης το οποίο και τελικά δεν εξασφαλίστηκε με τη συμμετοχή στο μεγαλύτερου μέρους από την Ε.Ε. όπως και η ανάπλαση της οδού Πανεπιστημίου. Αφετέρου οι χρήσεις που προβλέπονται με την κατασκευή αρκετών νέων χιλιάδων τ.μ. ακόμη, εκτός των υφισταμένων κτηρίων τα οποία έχουν δομημένη επιφάνεια περίπου 30.000 τ.μ. ενδέχεται να μην φέρουν οικονομική ανάπτυξη για τους όμορους Δήμους και τους κατοίκους τους καθώς θα λειτουργήσουν ανταγωνιστικά με τις τοπικές επιχειρήσεις και τα ανταποδοτικά οφέλη είναι αμφίβολα. Εικόνα 5: Ο Φαληρικός Ορμος όπως θα φαίνεται από τη θάλασσα. Στο κέντρο, η πρόταση που επικράτησε στον διαγωνισμό για τη δημιουργία κεντρικής προβλήτας. Πηγή: http://www.kathimerini. gr/753923/article/epikairothta/ellada/amesh-epanekkinhsh-ths-anaplashs-toy-falhrikoy-ormoy Εικόνα 6: Το μεγαλύτερο κομμάτι της ζώνης ανάπλασης στον Φαληρικό Ορμο θα μετατραπεί σε χώρο περιπάτου και αναψυχής για τους πολίτες. Πηγή: http://www.kathimerini. gr/753923/article/epikairothta/ellada/amesh-epanekkinhsh-ths-anaplashs-toy-falhrikoy-ormoy 17

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ και το ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας -Αττικής (Ν. 4277/14 ) δίνει τις βασικές κατευθύνσεις σχεδιασμού του χώρου του Φαληρικού Όρμου εντάσσοντάς τον όπως φαίνεται στα παρακάτω αποσπάσματα στους Αναπτυξιακούς Άξονες μητροπολιτικής ακτινοβολίας,στα Μητροπολιτικά Πάρκα και στους Υγρότοπους της Αττικής.Είναι σημαντικό εδώ να τονιστεί ότι το νέο Ρυθμιστικό σχέδιο είναι μεταγενέστερο της μελέτης του Renzo Piano και δεν έχει ληφθεί υπόψη ο χαρακτηρισμός του χώρου ως υγροτόπου. Ν. 4277/14 ΆΡΘΡΟ 11 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΞΟΝΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2.2. Αναπτυξιακοί Άξονες μητροπολιτικής ακτινοβολίαςείναι οι εξής:α) Άξονας Θαλάσσιου Μετώπου του Πολεοδομικού Συγκροτήματος, από το Φαληρικό όρμο μέχρι τη Βουλιαγμένη, του οποίου ο βασικός προσανατολισμός συνίσταται στην εξασφάλιση του ανοίγματος του μητροπολιτικού συγκροτήματος της Αθήνας προς το παραλιακό μέτωπο και της λειτουργικής διασύνδεσης με αυτό, μετην ανάπτυξη χρήσεων πολιτισμού, τουρισμού, αναψυχής και αθλητισμού μητροπολιτικής εμβέλειας, καθώςκαι στη διασφάλιση της συνέχειας και της προσπελασιμότητας της παράκτιας ζώνης για όλους τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης. 18

Όσον αφορά το υπόλοιπο υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο (Ν.3843/10,ΠΔ/6-12-13 )όπως τονίστηκε και προηγούμενα τα νομοθετικά πλαίσια καθορισμού της ανάπλασης του Φαληρικόύ όρμου των χρήσεων γης και των εξειδικεύσεων της μελέτης καθώς και των συνοδευτικών έργων του Φορέα Διαχείρισης νομοθετούνται κατόπιν της πολιτικής απόφασης έγκρισης της μελέτης. Ως εκ τούτου εκπληρώνουν απολύτως εκείνο το πλαίσιο που θα κινηθεί το έργο. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη χρονική νομοθετική και θεσμική ακολουθία : Ν. 3785/2009: Απόφαση σύναψης σύμβασης με το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου για τη δημιουργία υπερτοπικού πολιτιστικού πάρκου με την επωνυμία Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Ν.3843/10: Καθορισμός της Ανάπλασης του Φαληρικού όρμου. Επιτρέπονται οι χρήσεις οικολογικού πάρκου, ήπιων αθλητικών εγκαταστάσεων,ήπιων εγκαταστάσεων άσκησης και αναψυχής, παρατηρητηρίων και κέντρων περιβαλλοντικής πληροφόρησης και ενημέρωσης, υπαίθριων χώρων εκδηλώσεων,χώρων εστίασης κοινού, αναψυκτηρίων, χώρων υγιεινήςκαι αποδυτηρίων, χώρων θεματικής παιδικής χαράς,γραφείων διοίκησης και ιατρείων, χώρων υποδοχήςφωτοβολταϊκών, εγκαταστάσεων αφαλάτωσης, καθώςκαι χώρων στάθμευσης. ΠΔ /26-11-13: Συγκεκριμενοποιύνται θέματα της μελέτης όσον αφορά τα διάφορα μεγέθη,παραμένει όμως ασαφής ο χαρακτήρας της έκτασης ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς και το φορέα διαχείρισής του. Στόχοι του Προγράμματος ανάπλασης και αρχές σχεδιασμού των έργων και του τοπίου: 1. Με το Πρόγραμμα ανάπλασης Φαληρικού Όρμου υλοποιούνται οι εξής στόχοι στο πλαίσιο των γενικών κατευθύνσεων του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας (ΡΣΑ):α. Δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου δημόσιου χαρακτήρα με εκτεταμένους χώρους πρασίνου και ελεγχόμενες χρήσεις για την ανάδειξη του θαλάσσιου μετώπου ως προορισμού αναψυχής και τουρισμού και την αναβάθμισητου περιβάλλοντος σε τοπική και μητροπολιτική κλίμακα.β. Αντιπλημμυρική προστασία των χαμηλών περιοχώντων δήμων Μοσχάτου και Καλλιθέας.γ. Αποκατάσταση της φυσικής και λειτουργικής συνέχειαςμεταξύ οικιστικού ιστού και παράκτιας ζώνης.2. Γενικές αρχές Σχεδιασμού: Η πολεοδομική οργάνωσητων χώρων και ο σχεδιασμός και η διάταξη των κτιριακών εγκαταστάσεων και κατασκευών της Περιοχής Ανάπλασης αφορούν σε:α. Μετατόπιση της υπερυψωμένης παραλιακής λεωφόρουκατά 100 περίπου μέτρα προς τη θάλασσα, ταπείνωση της στάθμης της και κάλυψη ή γεφύρωση της κατά τμήματα μέσα στην Περιοχή Ανάπλασης.β. Αποκατάσταση της φυσικής και λειτουργικής συνέχειαςμεταξύ οικιστικού ιστού και παράκτιας ζώνης με την επέκταση επιλεγμένων οδών της πόλης ως πεζοδρόμων μέσα στοπάρκο, πάνω από την ταπεινωμένη και καλυμμένη λεωφόρο.γ. Αποκατάσταση της φυσικής και λειτουργικής συνέχειαςμεταξύ παράκτιας ζώνης και θάλασσας με τεχνητά κανάλια, λίμνες και προβλήτες περιπάτου μέσα στη θάλασσα.δ. Αποκλεισμό της διαμπερούς κυκλοφορίας των IX καιυιοθέτηση των αρχών βιώσιμης κινητικότητας, τόσο στηνπροσέλευση προς το Πάρκο όσο και στην εσωτερική κίνησηεντός αυτού.ε. Οργάνωση της δόμησης των Ζωνών Ανάπλασης Ι και IIκατά μήκος δημιουργούμενων θεματικών αξόνων πεζόδρομων Φύσης και Επιστήμης, Πολιτισμού, Αθλητισμού στη ΖώνηΙ και Δράσεων, Ναυταθλητισμού στη Ζώνη Π. Η ανάπτυξητης πλειονότητας της δόμησης προβλέπεται γύρω από τουςεν λόγω λειτουργικούς άξονες με στόχο την επίτευξη τηςεπιδιωκόμενης αστικότητας στους χώρους αυτούς.στ. Οργάνωση της δόμησης της Ζώνης Ανάπλασης III μετη συγκέντρωση των χρήσεων σε επιλεγμένες εκτάσεις και την αξιοποίηση των υπαρχουσών κτιριακών εγκαταστάσεων. Διασφάλιση της απρόσκοπτης θέασης της θάλασσας και πρόσβασης σε αυτή από την κεντρική είσοδο του Συνεδριακού Κέντρου. Συμπερασματικά οι πολιτικές απόφάσεις που μετατρέπονται σε κατευθύνσεις σχεδιασμού δεν έχουν λάβει επαρκώς υπόψη τους πλήθος κριτηρίων όπως :η ουσιαστική διαβούλευση με τους πολίτες για τον καθορισμό των αναγκών τους, η προστασία του περιβάλλοντος, η πολιτιστική κληρονομιά, το μοντέλο των τοπικών οικονομιών και την γενικότερη οικονομική περίοδο που διανύουμε ως χώρα, την κοινοχρησία του χώρου,τα ανταποδοτικά οφέλη των δημοτών,το ζήτημα της αποφυγής λεωφόρων ταχείας κυκλοφορίας δίπλα σε παράκτιες περιοχές και το φορέα διαχείρισης του χώρου. Τα παραπάνω θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη στον εμπλουτισμό των κατευθύνσεων σχεδιασμού. 19

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΒΑΣΗ ΤΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Από την ανάλυση της σημαντικότερης νομοθεσίας(ν.3843/10,πδ /26-11-13) για το Φαληρικό Όρμο προκύπτει ότι τα κριτήρια της πρόσβασης και της οικειοποίησης του χώρου λαμβάνονται πλήρως υπόψη και από το σχεδιασμό των προσβάσεων και από τις πολλές χρήσεις αναψυχής, τουρισμού, πολιτισμού, αθλητισμού που προβλέπονται καθώς και από το χαρακτηρισμό αναπτυξιακού άξονα Μητροπολιτικής εμβέλειας (Νέο ΡΣΑ Ν.4277/14) Όσον αφορά το κριτήριο του περιβάλλοντος ενώ το νέο ρυθμιστικό αναγνωρίζει το χώρο ως υγρότοπο στην υπόλοιπη νομοθεσία δεν εντάσσεται ως παράμετρος σχεδιασμού. Επίσης δεν λαμβάνεται με επάρκεια υπόψη το μικροκλίμα της περιοχής και υπάρχει υπέρμετρα μεγάλη ένταση χρήσεων αναψυχής και τουρισμού και το ζήτημα της αποφυγής λεωφόρων ταχείας κυκλοφορίας δίπλα σε παράκτιες περιοχές. Στο κριτήριο της οικονομίας δε λαμβάνεται υπόψη το μοντέλο των τοπικών οικονομιών,η γενικότερη οικονομική περίοδος που διανύουμε ως χώρα, η κοινοχρησία του χώρου,τα ανταποδοτικά οφέλη των δημοτών και ο φορέας διαχείρισης του χώρου αν και στο (Νέο ΡΣΑ Ν.4277/14) τονίζεται ότι πρέπει να εξασφαλίζεται η προσπελασιμότητα σε όλους τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου. Τα συπεράσματα της αξιολόγησης των κριτηρίωνσε σχέση με τη νομοθεσία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΝΟΜΟΙ ΠΡΟΣΒΑΣΕΙΣ ΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ν.3843/2010 ΝΑΙ ΝΑΙ ΜΕΡΙΚΩΣ ΟΧΙ ΠΔ /26-11-2013 ΝΑΙ ΝΑΙ ΜΕΡΙΚΩΣ ΟΧΙ Ν.4277/2014 ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΜΕΡΙΚΩΣ Πίνακας 1. Αξιολόγηση τήρησης κριτηρίων από το νομοθετικό πλαίσιο 20

ΤΥΠΟΣ & Μ.Μ.Ε. Εικόνα 7 Με μια σύντομη αναδρομή στα άρθρα των εφημερίδων, φιλτραρισμένα υπό το πρίσμα των κριτηρίων αξιολόγησης, παρατηρούμε ότι το θέμα της ανάπλασης του Φαληρικού Μετώπου αποτελούσε μείζων ζήτημα από τη στιγμή της ανακοίνωσης της μελέτης του Piano ως και σήμερα. Δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα οικονομικά κριτήρια, ο Τύπος είχε πάρει φωτιά με την αναβολή της πραγματοποίησης της μελέτης λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Ελάχιστα ήταν τα άρθρα που πραγματεύονταν την περιβαλλοντική υπόσταση και σημασία του όρμου ως βιότοπο, ενώ εκείνα που αφορούσαν την οικειοποίηση, συνήθως, τίθονταν ενάντια στη χρήση του χώρου από τους Ρομά. Τέλος, κανένα άρθρο δεν είχε αναφορά για την ένταξη της ανάπλασης στη περιοχή και την εύκολη πρόσβασή της. 21

ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ Κίνηση Πολιτών Μοσχάτου Πρόκειται για μια συλογγική κινητοποίηση που δημιουργήθηκε το 2003 στους κόλπους του Δήμου του Μοσχάτου και από τότε έχει ενεργή δράση για κοινωνικά, πολιτικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά θέματα που αφορούν όλους τους πολίτες. Μάλιστα, οι κινητοποιήσεις της Μεσοποταμίας είχαν καθοριστική σημασία για τις αποφάσεις που αφορούσαν την εξέλιξη του παραλιακού μετώπου Μοσχάτου. Συλλογικές κινητοποιήσεις, διάλογος με αρμόδιους φορείς, παρεμβάσεις πολιτών, όπως η μαζική κατεδάφιση των συρματοππλεγμάτων γύρω από την παραλιακή έκταση του Μοσχάτου, είναι κάποιες από τις δράσεις της Κίνησης που συνέβαλλαν στην αποτελεσματική ανάδειξη του ζητήματος. Μετά από επίσκεψη της ομάδας μας στο κτίριο όπου στεγάζεται η Μεσοποταμία στα τέλη του Δεκεμβρίου του 2015, δυο ιδρυτικά μέλη της μας έδωσαν μια εκτενέστερη συνέντευξη για τη δράση της Κίνησης, την άποψή της για τη σημερινή κατάσταση και τις αντιπροτάσεις των μελετών που προβλέπουν την αξιοποίηση του παραλιακού μετώπου (παρατείθεται εκτενώς στο Παράρτημα, σελ.32-37) ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ξεκινώντας, έγινε μια σύντομη, ιστορική αναδρομή του φαληρικού μετώπου, όπου παρουσιάστηκε η πορεία τον έργων και των υποδομών ανά περιόδους, με σημαντικότερες ημερομηνίες το έτος 69, όπου αποφασίστηκε το μπάζωμα και η δημιουργία υπερυψωμένου δρόμου ταχείας κυκλοφορίας και οι Ολυμπιακοί αγώνες που επέφεραν πολλές αλλαγές στη νομοθεσία, τη δικαιοδοσία και στις υποδομές. Εικόνα 8: Πηγή: http://www.mesopotamia.gr Με το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων, οι εκτάσεις του Φαληρικού Όρμου πέρασαν για μεταολυμπιακή χρήση στα Ολυμπιακά Ακίνητα Α.Ε., όπου προτάθηκαν δύο παρόμοια σχέδια για το φαληρικό όρμο, το ένα περιλάμβανε γήπεδο, το άλλο όχι. Η θέση της Μεσοποταμίας ήταν εξ αρχής αρνητική έναντι στις μελέτες και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μη έγκρισή τους τελικά. Έτσι, τον Απρίλιο του 2012 προτείνεται στα Δημοτικά Συμβούλια των όμορων Δήμων η μελέτη του αρχιτέκτονα Piano Σχέδιο Αναπλάσεως του Φαληρικού Όρμου, όπου ονόμαζε την ανάπλαση Οικολογικό Πάρκο. Η Μεσοποταμία καταδίκασε και αυτή τη μελέτη ως μη οικολογική, καθώς επρόκειτο 22 Εικόνα 9: Πηγή: http://www.mesopotamia.gr

για μια αστική ανάπλαση της περιοχής, που περιελάμβανε εξ αρχής μπάζωμα της έκτασης και δεν λάμβανε υπ όψην την περιβαλλοντική της υπόσταση. Πέραν τούτου, η λύση που προτείνει ο Piano για την λεωφόρο Ποσειδώνος, είναι σαφέστατα πολύ ακριβή αν και επιτρέπει την άμεση πρόσβαση στη παραλία. Η αντιπρόταση της Μεσοποταμίας από το 2014 που υιοθετήθηκε και στο Προεκλογικό πρόγραμμα της νυν Περιφερειακής Αρχής Αττικής αλλά και στα βασικά του σημεία από πολίτες στο Δήμο Μοσχάτου-Ταύρου για την ανάπλαση του όρμου είναι ένα Φυσικό Πάρκο, το οποίο θα σέβεται την υπάρχουσα κατάσταση, δηλαδή και τη χλωρίδα και τη πανίδα που έχει δημιουργηθεί, θα υποστεί ελάχιστες παρεμβάσεις και δε θα έχει καθόλου κάλυψη ούτε χρήσεις εμπορικές και αναψυχής, όπως προέβλεπε η προηγούμενη μελέτη. Κύριο μέλημα, θεωρούν τη δημιουργία αντιπλημμυρικού καναλιού και υποδομών,τα οποία προβλέπονται και στη μελέτη του Piano, καθώς μας τόνισαν πόσο επιρρεπές έχει υπάρξει το Μοσχάτο σε προηγούμενες πλημμύρες. Εικόνα 10: Πηγή: Προσωπικό αρχείο Τον Απρίλιο του 2015 η Μεσοποταμία, μαζί με την Ορνιθολογική Εταιρεία και την ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. (ΕΛληνικό ΚΕντρο Θαλάσσιων Ερευνών), ξεκίνησαν μια πρωτοβουλία καταγραφής σπάνιων ειδών ζώων που φιλοξενεί ο όρμος και τα αποτελέσματα ήταν απρόσμενα θετικά, καθώς διαπιστώθηκε ζωή ακόμα και ειδών που θεωρούνταν προς εξαφάνιση. Η ιδέα του Φυσικού Πάρκου - υγροβιότοπου έχει πιο πολύ νόημα από ποτέ. Το τελευταίο διάστημα, υπάρχουν και διάφορες άλλες σκέψεις και προτάσεις στα πλαίσια της δημιουργίας πόλου έλξης για την περιοχή όπως ένα σχέδιο ανάπλασης του γραμμικού κτηρίου του τμήματος που ανήκει στην Καλλιθέα, με ταυτόχρονη δημιουργία ενυδρείου και ιστορικού μουσείου αλιείας σ αυτό μετατροπή του τμήματος του Παραλιακού Μετώπου του Μοσχάτου σε επισκέψιμο υγρότοπο. Η αλιευτική ιστορία της περιοχής είναι ιδιαίτερα πλούσια με τις ιστορίες του καπεταν Αντρέα Ζέπου και την αλιεία της μοναδικής ποικιλίας μαρίδας Φαλήρου με πεζότρατες, η οποία σταμάτησε βίαια με το μπάζωμα της περιοχής το 1969. Η πρόταση, βέβαια, αυτή αποτελεί μόνο μία σκέψη και είναι ανεπίσημη. Εικόνα 11: Πηγή: Προσωπικό αρχείο Τέλος, η Μεσοποταμία καταδίκασε το Ναυταθλητικό Όμιλο της Καλλιθέας, καθώς διαχειρίζεται τη μαρίνα ως ιδιώτης χωρίς την άδεια του Δήμου Καλλιθέας, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουνι έσοδα για τους δημότες από την ενοικίαση θέσεων σε σκάφη αναψυχής. 23

Αξιολόγηση αρχικής παραδοχής σεναρίου & Προσδιορισμός Κατευθύνσεων σχεδιασμού

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΡΧΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΧΗΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ - ΟΡΑΜΑ - ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Αξιολόγηση Αρχικού Σεναρίου: Ακολουθώντας καθ όλη τη διάρκεια της εργασίας τη μεθοδολογική προσέγγιση που όρισε η ομάδα μας εξ αρχής, φτάνουμε στο σημείο να ξαναγυρίσουμε πίσω στην αρχική μας παραδοχή και να την αξιολογήσουμε. Αναγράφεται ως εξής: Υπάρχει ελλειπής συσχέτιση των κατευθύνσεων σχεδιασμού των πρόσφατων μελετών για την περιοχή του Φαληρικού όρμου με τη σύγχρονη δυναμική της περιοχής. Έπειτα από την ανάγνωση της μελέτης με βάση τα επιλεγόμενα κριτήρια, παρατηρούμε ότι υστερεί σε πολλά από αυτά. Η πρόσβαση βελτιώνεται σε σχέση με την υφιστάμενη, αλλά δεν ανταποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες των πολιτών, διότι και πάλι δε καθιστάται άμεση, και η έκταση του Φαληρικού Μετώπου δεν εντάσσεται ομαλά στο γύρω περιβάλλον. Παράλληλα, η επίλυση της πρόσβασης δημιουργεί προβλήματα στον περιβαλλοντικό τομέα, με την υπερύψωση του λόφου πάνω από το δρόμο να επιβαρύνει το ήδη επιβαρυμένο μικροκλίμα του όρμου, καθώς και στον οικονομικό, το οποίο γίνεται ιδιαίτερα εμφανές με την αναθεώρηση της μελέτης και τη δημιουργία αλλαγών στις προσβάσεις για τη μείωση του συνολικού κόστους. Η οικειοποιήση αποτελεί άμεσο αντίκτυπο της πρόσβασης, οπότε προβλέπεται ότι αδιαμφισβήτητα θα βελτιώνονταν και θα προσέλκυε κόσμο από όλη την Αθήνα, ως ένα υπερτοπικό πάρκο. Όσον αφορά τα περιβαλλοντικά κριτήρια, η μελέτη εξ ολοκλήρου υστερεί. Η διατήρηση και η ανάδειξη του όρμου ως υγρότοπο αποτυγχάνει, αφού δεν αποτελεί πρώτο μέλημα. Επιπρόσθετα, η τοποθέτηση χρήσεων αναψυχής δε θα λειτουργήσει θετικά στην ανάδειξη του υγρότοπου, αντιθέτως θα καταστήσει τον όρμο πιο ευάλωτο στις αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού, με κυριότερα την απαξίωση του φυσικού τοπίου και τη ρύπανση. Όπως προαναφέρθηκε, η μελέτη του Piano εξ αρχής δεν ανταποκρινόταν στα οικονομικά δεδομένα της χώρας, με αποτέλεσμα να υποστεί αλλαγές προκειμένου να μειωθεί το συνολικό κόστος.. Είναι πλεόν δεδομένο, ότι λόγω της τωρινής οικονομικής κρίσης, η μελέτη αναβάλλεται απ αόριστον αφού δεν υπάρχουν οι κατάλληλες χρηματοδοτήσεις. Η μελέτη αποτυγχάνει και στα οικονομικά κριτήρια. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, τελικά ότι η αρχική μας παραδοχή αποδεικνύεται σωστή και επιβεβαιώνεται ότι οι κατευθύνσεις σχεδιασμού της πρόσφατης μελέτης για το Φαληρικό όρμο παρουσιάζουν ελλειπή συσχέτιση με τη δυναμική της περιοχής. Όραμα Σχεδιασμού: Το όραμα σχεδιασμού για την έκταση του Φαληρικού Όρμου που ανήκει στο Δήμο Μοσχάτου, είναι κατ αρχάς η συσχέτιση των κατευθύνσεων σχεδιασμού που αφορούν την έκταση με τα σύγχρονα κοινωνικοχωρικά γνωρίσματα της γύρω περιοχής, έτσι όπως προέκυψε από την ανάγνωση της περιοχής του Μοσχάτου. Επιπρόσθετα, είναι επιθυμητή η σύνδεση της με ένα ευρύτερο δίκτυο ελεύθερων χώρων σε όλη την έκταση την Αθήνας (βλ. Παράρτημα, σελ.29-31) 24

Λαμβάνοντας υπ όψην τα κρίσιμα ζητήματα της περιοχής, έτσι όπως προέκυψαν από την ανάγνωσή της και τις συνεντεύξεις πολιτών (σελ. 14), και τα κενά του θεσμικού πλαισίου (σελ. 20, Πίνακας 1), όλα υπό το πρίσμα των επιλεγμένων κριτηρίων αξιολόγησης, καταλήγουμε σε ένα σύνολο Κατευθύνσεων Σχεδιασμού για την ανάπλαση της έκτασης του Φαληρικού Όρμου που ανήκει στο Μοσχάτο, που θα αποτελέσει τη βάση για τη δημιουργία νέων μελετών. Έτσι, προκύπτει: Κατευθύνσεις Σχεδιασμού: Αρμονική ένταξη του Φαληρικού Όρμου στη περιοχή Εύκολη και άμεση πρόσβαση πεζών και αυτοκινήτων Κατάργηση υπερυψωμένου και ταχείας κυκλοφορίας δρόμου Τοποθέτηση συμπληρωματικών χρήσεων γης με αυτών του Μοσχάτου, προκειμένου να μη γίνεται ανταγωνιστικό με το πολεοδομικό του κέντρο (αποφυγή εγκατάστασης εμπορικών χρήσεων) Δυνατότητα οικειοποίησης από όλους στα πλαίσια του ενιαίου δικτύου ελεύθερων, υπερτοπικών χώρων της Αθήνας (αυτό ωστόσο εγκυμονεί κινδύνους, με κυριότερο τη μη διατήρηση του τοπικού χαρακτήρα του Όρμου και την εμπόδιση των πολιτών για άμεση οικειοποίηση) Ανάδειξη του όρμου ως υγρότοπο, με κύριο μέλημα το σεβασμό στη χλωρίδα και πανίδα που έχει αναπτυχθεί Διασφάλιση βέλτιστων συνθηκών για γύρω περιοχές με κατάλληλες υποδομές που κρίνονται απαραίτητες άμεση κατασκευή αντιπλημμυρικών υποδομών κοινωνικές υποδομές σχολείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, που θα ενημερώνει τα παιδιά για τη σημασία της περιοχής ως υγρότοπο, υπό την αιγίδα της Ορνιθολογικής Εταιρίας μουσείο αλιευτικής ιστορίας Για τη δημιουργία βέλτιστων δυνατών συνθηκών εφαρμογής των παραπάνω Κατευθύνσεων Σχεδιασμού, ισχύουν οι εξής προϋποθέσεις: Προϋποθέσεις: Δημιουργία ενδιάμεσου επιπέδου σχεδιασμού, που θα καθιστά υγιή τη σχέση ανάμεσα στο φορέα ιδιοκτησίας και φορέα διαχείρισης, δηλαδή τους Δήμους, ώστε να επιτυγχάνεται η ακριβής συνεννόηση για την κάλυψη των αναγκών και των δύο. Δημιουργία και εφαρμογή εργαλείων παρακολούθησης, τα οποία θα παρακολουθούν και θα ενημερώνουν τα διάφορα επίπεδα σχεδιασμού για τις αλλαγές στη δυναμική της περιοχής και για την εφαρμογή ή όχι των Κατευθύνσεων Σχεδιασμού, καθώς και τις επιπτώσεις που επιφέρουν. 25

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: ΑΝ ΞΕΚΙΝΟΥΣΑΜΕ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ... Η εργασία αυτή διαρθρώθηκε με βάση ένα συγκεκριμένο σύστημα κριτηρίων, το οποίο αναφέρεται ως εξής: Πρόσβαση Ένταξη στο ευρύτερο περιβάλλον Οικειοποίηση Περιβαλλοντικά κριτήρια Οικονομικά κριτήρια Υποδομές Χρήσεις γης Πολιτισμός Κοινωνικά κριτήρια Υπήρξε εμβάθυνση ιδιαίτερα στα: I. II. III. IV. Πρόσβαση Ένταξη στο ευρύτερο περιβάλλον Οικειοποίηση Περιβαλλοντικά κριτήρια Οικονομικά κριτήρια Αν η ερευνητική μας ομάδα ξαναξεκινούσε το ερευνητικό της ταξίδι αυτό από την αρχή, τότε θα λάμβανε υπ όψην της ως κριτήρια αξιολόγησης και τις χρήσεις γης, έτσι όπως αναπτύσσονται στη περιοχή του Μοσχάτου, ώστε να γίνει σωστότερη συσχέτιση με το ενδεχόμενο τοποθέτησης χρήσεων στη περιοχή του Φαληρικού Όρμου. Επιπρόσθετα, θα λάμβανε υπ όψην το κριτήριο του πολιτισμού και σε ποιές εκφάνσεις εμφανίζεται στο Μοσχάτο,αλλά και στις γύρω περιοχές, προκειμένου να γίνει διερεύνηση για τοποθέτηση αντίστοιχων χρήσεων στην έκταση, καθώς και τη δικτύωσή του με άλλα υπερτοπικά, πολιτιστικά σημεία αναφοράς στην Αθήνα. Τέλος, θα ήταν σκόπιμο να ερευνηθεί και η σχέση του, εκτός από το Μοσχάτο, και με τα υπόλοιπα μέρη του Φαληρικού Όρμου και των αντίστοιχων περιοχών, η ένταξη και συνύπαρξη όλων μαζί, οι ανάγκες και η αλληλοσυμπλήρωσή τους. 26

ΠΗΓΕΣ & ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://www.tovima.gr/science/article http://www.kathimerini.gr/812855/article/epikairothta/ellada http://www.enet.gr http://www.ethnos.gr http://www.mesopotamia.gr http://www.kathimerini.gr/753923/article/epikairothta/ellada/amesh-epanekkinhsh-ths-anaplashs-toy-falhrikoy-ormoy Εθνικό τυπογραφείο: http://www.et.gr/ Γεωγραφίες,Εξαμηνιαία έκδοση Επιστημών του χώρου, Φθινόπωρο 2014, τεύχος 24 Εθνικό Μετσόβιο ΠολυτεχνείοΔΠΜΣ Πολεοδομία-Χωροταξία:Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο. Πόλη, φύση και νέες τεχνολογίες-διδάσκοντες: Αραβαντινός Α., Πολύζος Ι., Μαυρομμάτη Σ., Χανιώτου Ε.-ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΦΑΛΗΡΙΚΟ ΌΡΜΟ-Οι προκλήσεις του αστικού σχεδιασμού στην ανάπλαση αστικών παράκτιων μετώπων-σωτηρία Χαλδέζου-Οκτώβριος 2014 Φαληρικός Όρμος-Η προγραμματική μας πρόταση. ΔΥΝΑΜΗ ΖΩΗΣ - Ρένα Δούρου -Μπάμπης Μπιλίνης συντονιστής θεματικής περιβάλλοντος χωροταξίας, Οκτώβριος 2014 ΠΡΟΤΑΣΗ«Φυσικό Πάρκο Φαληρικού Δέλτα»Παραλία Μοσχάτου Εκβολές Κηφισού και Ιλισού-Η πρόταση αυτή δημιουργήθηκε από ομάδα πολιτών και μελών της Ελληνικής ΟρνιθολογικήςΕταιρείας και εργαζομένων του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών Ινστιτούτο Θαλασσίων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών ΥδάτωνΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 27

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Ν.1515/1985, (ΦΕΚ 18/Α/18-02-1985), Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας του περιβάλλοντος ευρύτερης περιοχής Αθήνας Ν.2730/1999, (ΦΕΚ 130/Α /24-06-1999), Σχεδιασμός, ολοκληρωμένη ανάπτυξη και εκτέλεση Ολυμπιακών έργων και άλλες διατάξεις Ν.3342/2005, (ΦΕΚ131/Α/06-06-2005), Βιώσιμη ανάπτυξη και κοινωνική αξιοποίηση των Ολυμπιακών εγκαταστάσεων, αδειοδότηση, χρήσεις, λειτουργίες τους, διάρθρωση, οργάνωση και λειτουργία Γενικής Γραμματείας Ολυμπιακής Αξιοποίησης Ν.3785/2009, (ΦΕΚ 138 /Α/2009), Κύρωση της Σύμβασης Δωρεάς μεταξύ του Ιδρύματος Κοινωφελές Ίδρυμα Σ. Νιάρχος, του Ελληνικού Δημοσίου, του Ν.Π.Δ.Δ. με την επωνυμία Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, του Ν. Π. Ι. Δ. με την επωνυμία Εθνική Λυρική Σκηνή» της Α.Ε. με την επωνυμία Ολυμπιακά Ακίνητα και της Α. Ε. με την επωνυμία Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου και ρύθμιση θεμάτων συναφών με την υλοποίηση του υπερτοπικού πολιτιστικού πάρκου με την επωνυμία Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Ν.3843/2010, (ΦΕΚ 62/Α/2010), Ταυτότητα κτιρίων, υπερβάσεις δόμησης και αλλαγές χρήσης, μητροπολιτικές αναπλάσεις και άλλες διατάξεις. Ανάπλαση Φαληρικού Όρμου Αττικής όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 51 του Ν.4042/2012, (ΦΕΚ 24/Α/2012) Ν.4277/2014, (ΦΕΚ 156/A/2014), Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας-Αττικής και άλλες διατάξεις. ΠΔ 22-3/26-03-2002, (ΦΕΚ Δ 233), Έγκριση Ειδικού Σχεδίου Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης (Ε.Σ.Ο.Α.Π.) περιοχής Ολυμπιακών εγκαταστάσεων Beach volley και λοιπών αθλημάτων και Ανάπλαση της περιοχής στο Φαληρικό Όρμο (Ν. Αττικής). ΠΔ 01-3/05-03-2004, (ΦΕΚ 254 Δ ), Καθορισμός ζωνών προστασίας, χρήσεων γης και όρων και περιορισμών δόμησης στην παραλιακή ζώνη της Αττικής από το Φαληρικό Όρμο μέχρι την Αγία Μαρίνα Κρωπίας ΠΔ 26-11/06-12-2013, (ΦΕΚ 443/ AAΠ), Έγκριση προγράμματος ολοκληρωμένης ανάπλασης του Φαληρικού Όρμου και Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αυτού Απόφαση εκπόνησης μέλέτης Φαληρικού όρμου (Master Plan -Renzo Piano) (ΦΕΚ 2822/Β/2011) 28

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Ο Φαληρικός Όρμος αποτελεί, αδιαμφισβήτητα, έναν από τους μεγαλύτερους ανεκμετάλλευτους ελεύθερους χώρους των νοτίων προαστίων της Αθήνας. Έχει τη δυνατότητα ένταξης σε ένα ευρύτερο δίκτυο, που αφορά το σύνολο της Αθήανς. Ορθό είναι, λοιπόν, να καταγραφούν χωρικά και οι υπόλοιποι ελεύθεροι χώροι αντίστοιχης κλίμακας του μητροπολιτικού κέντρου Αθήνας Πειραιάς, ώστε να διαπιστωθεί ο χαρακτήρας τους και η επάρκεια ή έλλειψη των εγκαταστάσεων που απευθύνονται στο σύνολο της Αθήνας. Οι σημαντικότεροι από αυτούς είναι οι εξής: Πάρκο «Αντώνης Τρίτσης» Σήμερα, το Πάρκο «Αντώνης τρίτσης» έχει έκταση 1.150.στρέμ. και αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για όλους τους κατοίκους της Αττικής. Υπάρχει σχετικά εύκολη πρόσβαση του Πάρκου από την Αττική Οδό, από την Εθνική Οδό και με τακτική αστική συγκοινωνία συνδέεται μέσω του ΜΕΤΡΟ, του ΗΣΑΠ και της ΕΘΕΛ. Στο Πάρκο δραστηριοποιείται η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία με διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα. Οι τέσσερις τεχνητές λίμνες, το δίκτυο πεζοδρόμων εσωτερικής κυκλοφορίας του πάρκου και την κατασκευή γραμμών τραίνου επίσκεψης του πάρκου και η προώθηση οικολογικών καλλιεργειών στα πλαίσια του στόχου της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και της συνέχειας της ιστορίας του χώρου καθιστούν το πάρκο μοναδικό χώρο υπερτοπικής σημασίας μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα της Πάρκο «Αντώνης Τρίτσης», Πηγή: www.parkotritsi.gr/ Αθήνας Χάρτης 8: Πηγή: https://www.google.gr/maps (Ο χάρτης έχει υποστεί επεξεργασία.) 29

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Άλσος Βεϊκου Πρόκειται για ένα καταπράσινο πάρκο 256 στρεμμάτων. Φιλοξενεί τις αθλητικές εγκαταστάσεις του δήμου Γαλατσίου και πάνω από 5.000 επισκέπτες καθημερινά, 3.000 εκ των οποίων είναι πιστοί οπαδοί του αθλητισμού. Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας Το Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας αποτελεί σημαντικό πνεύμονα πρασίνου και ένας από τους μεγαλύτερους της Αθήνας. Καλύπτει 480 στρέμματα και διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα σε δέντρα, θάμνους και άλλες κατηγορίες βλάστησης. Στο παρελθόν φιλοξενούσε έναν από τους μεγαλύτερους ζωολογικούς κήπους στην Ελλάδα. Πάρκο Ελληνικού Στρατού (Γουδή) Πρόκειται για ένα πάρκο έκτασης 335 στρεμμάτων, με μεγάλες εκτάσεις από γκαζόν αλλά και πολλά δέντρα. Εκεί βρίσκονταν οι παλιές εγκαταστάσεις του πολεμικού ιππικού. Οι παλιοί στάβλοι έχουν ανακαινιστεί πλήρως και μπροστά τους απλώνεται μια μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία, που συμπληρώνεται από ένα υπαίθριο αμφιθέατρο. Εχει υπαίθριο μουσείο με άρματα μάχης, παροπλισμένα πολεμικά αεροπλάνα και ελικόπτερα και ένα συγκρότημα φούρνων που πριν από μερικές δεκαετίες παρήγαγε τις μεγαλύτερες ποσότητες άρτου στην Αθήνα. Πεδίον του Άρεως Το Πεδίον του Άρεως αποτελεί σημαντικό θύλακα πρασίνου στο κέντρο της πόλης έκτασης 277 στρεμμάτων. Περιλαμβάνει σημαντικά μνημεία και γλυπτά. Εθνικός Κήπος Ο ιστορικός αυτός κήπος μαζί με το χώρο του Ζαππείου καλύπτει έκταση 285 στρεμμάτων, 140 εκ των οποίων αποτελούν φυτεμένες εκτάσεις. Μέσα στα όριά του υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα, λίμνες, ένας μικρός ζωολογικός κήπος, παιδική χαρά, ένας παραδοσιακός καφενές και ευχάριστα μονοπάτια μήκους 7,5 χλμ.. Ο Κήπος είναι ανοιχτός στο κοινό από την Ανατολή ως τη Δύση του Ηλίου. Άλσος Βεϊκου, Πηγή:http://www.attikoprasino.gr/ Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας, Πηγή:http://beeginner.eu/ Πάρκο Ελληνικού Στρατού Πηγή: http://ta-anilia.blogspot.gr/ Πεδίον του Άρεως Πηγή:www.attiko-prasino.gr Εθνικός Κήπος Πηγή:www.galatsion.gr 30

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Λόφος του Φιλοπάππου Ο λόφος του Φιλοπάππου σήμερα είναι ο νοτιότερος μεγάλος χώρος πρασίνου της πόλης. Είναι η πιο σημαντική διαδρομή μεταφοράς του δροσισμού στην πόλη από το περιαστικό πράσινο και μείωσης του φαινομένου της θερμικής νησίδας, στο κέντρο της πόλης και αποτελεί σημαντικό βιότοπο. Έχει έκταση 700 στρέμματα και περικλείει διάσπαρτες αρχαιότητες, κυρίως λαξεύματα στους βράχους. Τον λόφο κοσμούν τα Έργα Ακροπόλεως Φιλοπάππου του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, τα οποία έχουν κηρυχθεί μνημείο παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Τα Έργα καλύπτουν έκταση 85 στρεμμάτων και περιλαμβάνουν λιθόστρωτους δρόμους και μονοπάτια, χώρους στάσης και θέασης, πράσινο και τέλος, δύο μικρά χτίσματα, καταξιωμένα στη συνείδηση όλων μας, τον Άη-Δημήτρη Λουμπαρδιάρη και το Αναπαυτήριο. Αναπόσπαστο μέρος του έργου Πικιώνη είναι και η μελετημένη από τον ίδιο φύτευση του λόφου. Λόφος του Φιλοπάππου, Πηγή: greekfestival.gr Πρώην Διεθνές Αεροδρόμιο Ελληνικού Η έκταση του πρώην Διεθνούς Αεροδρομίου Ελληνικού είναι 5.300 στρέμματα. Το 2003, έπειτα από διαγωνισμό που προκηρύχθηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε σε συνεργασία με την Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων, επιλέχθηκε η πρόταση με όνομα Μητροπολιτικό Πάρκο του Ελληνικού. Η πρόταση αυτή προβλέπει ότι από τα συνολικά στρέμματα, τα 4.010 στρέμματα θα αντιστοιχούν στο Μητροπολιτικό Πάρκο, 1000 στρέμματα θα αξιοποιηθούν για πολεοδομική ανάπτυξη και τα υπόλοιπα 290 αφορούν νέες υποδομές ή υπάρχουσες εγκαταστάσεις. Παρόλα αυτά, το ζήτημα του Ελληνικού έχει ξανανοίξει πολλές φορές και το μέλλον του είναι ακόμη αμφίβολο. Πρώην Αεροδρόμιο Ελληνικού, Πηγή: www.mfa.gr ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Μετά από επεξεργασία, λοιπόν, των παραπάνω, αποδεικνύεται, αφενός, η πληθώρα των πάρκων αστικού χαρακτήρα στο σύνολο της Αθήνας και καθιστάται εύστοχη η επιλογή δημιουργίας οικολογικού πάρκου στο Φαληρικό Όρμο (αφού, τέτοιας κλίμακας, συναντάμαμε μόνο ένα παράδειγμα, αυτό του πάρκου Αντώνη Τρίτση ). Αφετέρου, εξαιρόντας την έκταση του πρώην αεροδρομίου στο Ελληνικό, η οποία δεν έχει ακόμη σαφή ταυτότητα, παρατηρείται και από το χάρτη 7 η έλλειψη (αξιοποιήσιμων) μεγάλων ελεύθερων χώρων νότια. 31