Πρώτη Εκθεση. Της Οµάδας Εργασίας για την παρακολούθηση της πορείας της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης

Πρώτη Εκθεση Της Οµάδας Εργασίας για την παρακολούθηση της πορείας της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης Μετά από πρόταση της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας που έγινε αποδεκτή από το Συνήγορο του Πολίτη συγκροτήθηκε Οµάδα εργασίας για την παρακολούθηση της πορείας της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης. Η Οµάδα συγκροτήθηκε επειδή υπήρξε κοινή από πλευράς του Συνηγόρου του Πολίτη και της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας αλλά και από άλλες έγκυρες πηγέςδιαπίστωση ότι η µεταρρύθµιση δεν έχει ως τώρα προχωρήσει µε ρυθµούς αντίστοιχους του γενικότερου επιπέδου οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας µας. Βασικός στόχος της Οµάδας Εργασίας είναι να περιγράψει µε έγκυρο τρόπο την κατάσταση στην οποία βρισκόµαστε σήµερα και τα µείζονα προβλήµατα που παρουσιάζονται, να ιεραρχήσει όπου αυτό είναι δυνατό αυτά τα προβλήµατα και να εκπονήσει τελικά θέσεις και προτάσεις για την επίλυσή τους µε τρόπο που θα αποβαίνει προς όφελος των προσώπων µε ψυχικές διαταραχές. Η Οµάδα συγκροτήθηκε από τους Αιµιλία Πανάγου και Μαρία Βουτσίνου εκ µέρους του Συνηγόρου του Πολίτη και Χάρη Βαρουχάκη εκ µέρους της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας και εργάζεται από εξαµήνου περίπου υπό την εποπτεία του Βοηθού Συνηγόρου κ. Γιάννη Σακέλη. Στο κείµενο που ακολουθεί καταγράφοντα κάποιες πρώτες διαπιστώσεις της Οµάδας και κάποια αρχικά και ενδεχοµένως χρήζοντα περαιτέρω επεξεργασίαςαποτελέσµατα της µέχρι τώρα δουλειάς της. 1. Γενικές διαπιστώσεις και παρατηρήσεις 1.1. Η Οµάδα διαπιστώνει εξ αρχής ότι τα προβλήµατα που παρουσιάζονται είναι πολλά, σοβαρά και δυσεπίλυτα και αναφέρονται όχι µόνο στο θεωρητικό αλλά και κυρίως στο πρακτικό επίπεδο. Είναι λοιπόν προφανές ότι η Οµάδα Εργασίας θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να πετύχει σε ικανοποιητικό βαθµό το σκοπό για τον οποίο συγκροτήθηκε. Και είναι πολύ πιθανό το ενδεχόµενο να χρειαστεί η συµπλήρωσή της και µε άλλα µόνιµα ή επικουρικά µέλη που θα αναλάβουν ίσως την λεπτοµερέστερη διερεύνηση και επεξεργασία ειδικών θεµάτων. Για τον ίδιο λόγο η Οµάδα έκρινε σκόπιµο να υποβάλλει κατά διαστήµατα και πριν από την τελική της έκθεση, ενδιάµεσες εκθέσεις µε τα εν τω µεταξύ αποτελέσµατα των εργασιών της και τις προτάσεις της, προκειµένου να ληφθούν µέτρα που θα µπορούσαν να ληφθούν χωρίς περαιτέρω χρονικές καθυστερήσεις, 1

1.2. Η Οµάδα διαπιστώνει επίσης ότι τα εµπόδια που συνάντησε, συναντά και θα εξακολουθήσει για µακρό ακόµα χρόνο να συναντά η Ψυχιατρική Μεταρρύθµιση δεν προκύπτουν µόνο από την κατά την πορεία του χρόνου αναπόφευκτη επιρροή των συντελουµένων γενικοτέρων αλλαγών. Αναφύονται, και µάλιστα όχι σπάνια, και από τα αντιτιθέµενα νόµιµα ή ίσως και παράνοµα συµφέροντα των µε οποιοδήποτε ρόλο και από οποιαδήποτε θέση εµπλεκοµένων στην υλοποίησή της.. 1.3. Μείζον επίσης πρόβληµα για την περαιτέρω εξέλιξη της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης µε τρόπο συνάδοντα µε τις βασικές αρχές και τις αξίες της ανακύπτει από το γεγονός ότι οι ίδιοι οι ψυχικά πάσχοντες -το αληθές συµφέρον των οποίων πρέπει να υπηρετεί η οποιαδήποτε θεσµική ή εν τη πράξει παρέµβαση - ελάχιστες δυνατότητες- αλλά και ευκαιρίες- έχουν να παρεµβαίνουν στα συµβαίνοντα. Μεγάλος αριθµός τους είναι άρρωστοι που πάσχουν από βαριά ψυχική αρρώστια,επί χρόνια έγκλειστοι στα ψυχιατρεία, αποξενωµένοι από τον κοινωνικό τους περίγυρο,χωρίς φίλους, χωρίς συγγενείς, χωρίς ανθρώπους που να νοιάζονται γι αυτούς. Ανθρωποι δηλαδή που έχουν υποστεί όχι µόνο τις συνέπειες της αρρώστιας,αλλά και του µακροχρόνιου εγκλεισµού και της αποξένωσης Έτσι πολλοί από αυτούς που διαβιούν στις διάφορες Μονάδες Ψυχικής Υγείας παρουσιάζουν µειωµένη ή παντελή έλλειψη ικανότητας να διεκδικήσουν και να υπερασπιστούν τα δικαιώµατά τους ενώ και όσοι το µπορούν δεν έχουν την ευχέρεια ή εύκολα αποθαρρύνονται να το πράξουν µέσα σ ένα περιβάλλον µειωµένης ελευθερίας και µεγάλης και όχι σπάνια καταπιεστικής εξάρτησης, στο οποίο διαβιούν. Ο συνεχής, εποµένως και υπεύθυνος έλεγχος της λειτουργίας των Μονάδων Ψυχικής Υγείας τόσο στο δηµόσιο όσο και στον ιδιωτικό τοµέα είναι απολύτως απαραίτητος. Η Οµάδα προτείνει σχετικά να εξεταστεί η θεσµική σύσταση - στα πλαίσια του Συνηγόρου του Πολίτη και µε την επιστηµονική υποστήριξη της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας- ανεξάρτητου οργάνου που θα έχει αυτή την αποστολή. Κλιµάκια αυτού του οργάνου θα επισκέπτονται σε τακτά χρονικά διαστήµατα τους χώρους διαβίωσης ψυχικά πασχόντων και θα τους ενθαρρύνουν, προσφέροντας τις δωρεάν υπηρεσίες τους,στη διεκδίκηση των δικαιωµάτων τους. 1.4.. Κύριος στόχος της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης ήταν και παραµένει η κατάργηση των γιγαντιαίων, αποκρουστικών και κατ ευφηµισµό µόνον ψυχιατρικών νοσοκοµείων και καθ υποκρισίαν Ασύλων, και παράλληλα η οργάνωση συστήµατος Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας διαφόρων τύπων εγκατεστηµένων σε µια συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή, µε σκοπό να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των κατοίκων της. Σε θεσµικό επίπεδο τον σκοπό αυτό υπηρετούν επαρκώς οι εκδοθέντες Νόµοι και κυρίως, ο Νόµος 2071/1992 και ο Νόµος 2716/1999. Η Οµάδα Εργασίας διαπιστώνει όµως ότι σε επίπεδο πρακτικής εφαρµογής τα προβλήµατα είναι πολλά και µεγάλα. Ενδεικτικά µόνο παρατηρεί ότι ο Νόµος 2071 εξακολουθεί ιδία στο κεφάλαιο που αφορά την ακούσια νοσηλεία -να παραβιάζεται ή να συναντά ποικίλες 2

αντιδράσεις ακόµη και από τους κύριους υπεύθυνους για την εφαρµογή του ψυχιάτρους και δικαστικούς λειτουργούς,ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου αγνοείται πλήρως από πολλούς εργαζόµενους στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας Επίσης ότι οι αρχές «της διάρθρωσης σε τοµείς, της προτεραιότητας της εξωνοσοκοµειακής περίθαλψης, της αποασυλοποίησης και της ευαισθητοποίησης και συµµετοχής της κοινωνικής οµάδας στα θέµατα ψυχικής υγείας» είχαν µεν διατυπωθεί στο άρθρο 91 του Ν. 2071/92 και είχε προβλεφθεί η σύσταση σε κάθε νοµό των Τοµέων Ψυχικής Υγείας (Τ.Ψ.Υ.) που περιλάµβαναν τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Μ.Ψ.Υ.), οι οποίες µε τη σειρά τους περιλαµβάνουν τα κέντρα ψυχικής υγείας, τους ψυχιατρικούς τοµείς των νοµαρχιακών και περιφερειακών νοσοκοµείων, τις πανεπιστηµιακές ψυχιατρικές κλινικές, τα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκοµεία, τις παιδοψυχιατρικές κλινικές, τις ψυχογηριατρικές κλινικές, τις κινητές µονάδες ψυχικής υγείας, τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, τους ξενώνες, τα οικοτροφεία, τα προστατευόµενα διαµερίσµατα, τις ανάδοχες οικογένειες, τις θεραπευτικές µονάδες αποκατάστασης, τις θεραπευτικές συνεταιριστικές µονάδες, τα νοσοκοµεία ηµέρας και νύχτας και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα (ν.π.δ.δ. και ν.π.ι.δ. που δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα), αλλά έµειναν επί χρόνια πολλά ανεφάρµοστες, διότι είχαν γενικό χαρακτήρα και παρέπεµπαν στην έκδοση σειράς κανονιστικών πράξεων της Διοίκησης που όµως δεν εκδόθηκαν. Και του πιο πρόσφατου όµως Νόµου 2716/1999 η ολοκλήρωση απαιτεί έκδοση σειράς προεδρικών διαταγµάτων και υπουργικών αποφάσεων, και παρουσιάζει, στο επίπεδο αυτό, µεγάλα κενά, ασάφειες και αντιφάσεις. 1.5. Παράλληλα µε τα θεσµικά προβλήµατα, η Ψυχιατρική Μεταρρύθµιση -όπως ξεκίνησε και συνεχίζει να υλοποιείται µε βάση την Υπουργική Απόφαση Υ5β/οικ.974/23-3-2001 που εγκρίνει «το Εθνικό Σχέδιο ράσης ( 1 η Αναθεώρηση) µε κωδική ονοµασία «ΨΥΧΑΡΓΩΣ», που αφορά την ανάπτυξη δοµών και υποδοµών κατά τη δεκαετία 2001 έως 2010.» -αντιµετωπίζει και προβλήµατα σε επίπεδο πολιτικής βούλησης και πρακτικής εφαρµογής Το «ΨΥΧΑΡΓΩ(Σ)» επικεντρώνει τις προσπάθειες στο στόχο της πλήρους και οριστικής κατάργησης όλων των Ψυχιατρικών Νοσοκοµείων ( Πέτρας Ολύµπου, Χανίων,Κέρκυρας, Τρίπολης, Λέρου ( το 2015 ), Παιδοψυχιατρικού Νοσοκοµείου, Αττικής (το 2006), Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου Θεσσαλονίκης ( το 2015), Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου Αττικής ( το 2015), ροµοκαϊτειου (το 2010). Παράλληλα δε,προβλέπει: «τη ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη 3500 ασθενών µε µακρά παραµονή στα Ψυχιατρεία», «την εξασφάλιση εργασίας στο 30% των ασθενών που µπορούν να εργαστούν» και την κατασκευή και λειτουργία πολύ µεγάλου αριθµού Μονάδων Ψυχικής Υγείας, νοσοκοµειακού ή εξωνοσοκοµειακού τύπου (Ψυχιατρικά Τµήµατα σε γενικά Νοσοκοµεία, Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα, Κέντρα ηµέρας, ξενώνες, Μονάδες επαγγελµατικής επανένταξης κ.τ.λ) Η Οµάδα διαπιστώνει ότι δεν υπάρχει έγκυρη πληροφόρηση, δέκα χρόνια µετά το ξεκίνηµά του, για την πορεία υλοποίησης σε βασικούς άξονες του Προγράµµατος.. Οπως π.χ. πόσοι και ποιοι χρόνιοι άρρωστοι των ψυχιατρείων µεταφέρθηκαν σε οικοτροφεία (Αλλά και τι απέγιναν: εξακολουθούν να διαβιούν εκεί και σε ποιες 3

συνθήκες ; Πέθαναν εν τω µεταξύ και γιατί; Επανήλθαν στα ψυχιατρεία και γιατί;). Πόσοι από αυτούς που αρρώστησαν τα δέκα αυτά χρόνια και εισήχθησαν στα ψυχιατρεία δεν τα κατάφεραν να εξέλθουν, αλλά ιδρυµατοποιήθηκαν και προστέθηκαν στους παλαιότερους ; Πόσες από τις προβλεπόµενες δοµές κατασκευάστηκαν, πόσες λειτούργησαν έστω και µερικώς και πόσες λειτουργούν όπως πρέπει, σε επαρκείς χώρους και µε επαρκές και κατάλληλο προσωπικό, σύµφωνα µε τις αρχές και τις αξίες της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης, επιστηµονικά, διοικητικά και λειτουργικά συνδεδεµένες µε τις άλλες Μονάδες Ψυχικής Υγείας,µε τις οποίες συναποτελούν το δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας συγκεκριµένης γεωγραφικής περιοχής και καλύπτουν τις ανάγκες των κατοίκων της; Πόσοι άρρωστοι πέτυχαν την ψυχοκοινωνική και την επαγγελµατική τους αποκατάσταση; Η Οµάδα πιστεύει ότι είναι επείγουσα η ανάγκη αξιόπιστης καταγραφής της πραγµατικής ( και όχι εξωραϊσµένης για διάφορους λόγους κατάστασης), η οποία ίσως αναδείξει και την ανάγκη αναθεώρησης του Προγράµµατος µε την προσαρµογή του στις εν τω µεταξύ δηµιουργηθείσες συνθήκες και την αποκτηθείσα εµπειρία. Η οργάνωση και η υλοποίηση ενός πειραµατικού προγράµµατος που θα έδινε αξιόπιστη απάντηση στα πιο πάνω αλλά και σε άλλα συναφή ή παρεπόµενα ερωτήµατα µοιάζει επίσης να είναι αναγκαία. Η Οµάδα έχει επεξεργαστεί ένα τέτοιο Πρόγραµµα και προτείνει την άµεση υλοποίησή του,προτιθέµενη να συµβάλει προς τούτο.( Κυρίως µε την τεχνογνωσία και την προσωπική εργασία µελών της Ε.Ψ.Ε.). 1.6. Φαίνεται να υπάρχει µια σοβαρή αντίφαση στο υπάρχον θεσµικό πλαίσιο που ορίζεται από το Νόµο 2716/1999 που δηµιουργεί και µείζονα πρακτικά προβλήµατα. Η αντίφαση προκύπτει από το γεγονός ότι ό Νόµος 2716 προβλέπει ότι όλες οι µη νοσοκοµειακές Μονάδες Ψυχικής Υγείας λειτουργούν κυρίως ως αποκεντρωµένες οργανικές Μονάδες των Νοσοκοµείων του ν.δ 2592/1953 και του Ν.1397/1983 µεταξύ των οποίων και τα ειδικά ψυχιατρικά Νοσοκοµεία. Το «Ψυχαργώ(ς)» όµως προβλέπει την κατάργηση όλων των Ψυχιατρικών Νοσοκοµείων, µερικά µάλιστα εκ των οποίων έχουν ήδη καταργηθεί. Η αντίφαση προκαλεί ήδη προβλήµατα ( π.χ. ποια θα είναι η τύχη του προσωπικού του νοσοκοµείων και ποια θα είναι η τύχη της περιουσίας τους ) και ασφαλώς πολλά θα προκύψουν στο µέλλον. 4

Εξ άλλου δεν φαίνεται να υπάρχει σύµπτωση απόψεων στην επιστηµονική κοινότητα στον στόχο της κατάργησης όλων των Ψυχιατρικών νοσοκοµείων ούτε στο εάν αντιµετωπίστηκαν επαρκώς τα παράπλευρα προβλήµατα που προέκυψαν από την κατάργηση όσων καταργήθηκαν µέχρι τώρα. Είναι βέβαιο πάντως ότι η µεταφορά της ευθύνης των αρρώστων που χρειάζονται νοσοκοµειακή περίθαλψη από τα ειδικά ψυχιατρικά Νοσοκοµεία στους ψυχιατρικούς τοµείς των γενικών νοσοκοµείων προκαλεί σοβαρά προβλήµατα µε ποιο σηµαντικά την ανάγκη προσαρµογής των Οργανισµών αυτών των νοσοκοµείων αλλά και της κτηριακής υποδοµής τους στις νέες απαιτήσεις, καθώς και την εξασφάλιση του αναγκαίου προσωπικού. 1.7. Όλες οι βασικές προϋποθέσεις που θα εξασφαλίζουν την καλή λειτουργία των ηµόσιων Μονάδων Ψυχικής Υγείας ( αριθµός και ειδικότητες προσωπικού, κτηριακή υποδοµή, έλεγχος από ανεξάρτητο όργανο, αριθµός και νοσολογική σύνθεση των ενοίκων κ.τ.λ.) πρέπει να υφίστανται και στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας που λειτουργούν και από Ν.Π.Ι.. κερδοσκοπικού ή µη χαρακτήρα. Και δεν πρέπει να υπάρχουν διακρίσεις και εκπτώσεις ούτε προς τη µια ούτε προς την άλλη κατεύθυνση. Η Οµάδα νοµίζει ότι αυτές οι βασικές και ελάχιστες προϋποθέσεις που θα εξασφαλίζουν την προς όφελος των αρρώστων λειτουργία της Μονάδας πρέπει να καταγραφούν για κάθε είδος Μονάδας Ψυχικής Υγείας ανεξάρτητα από το εάν η Μονάδα αυτή λειτουργεί στο δηµόσιο ή στον ιδιωτικό τοµέα, και να µην επιτρέπεται η λειτουργία Μονάδας, ούτε στο δηµόσιο ούτε στον ιδιωτικό τοµέα,. που δεν έχει εξασφαλίσει αυτές τις προϋποθέσεις,.. 1.8. Ο Νόµος προβλέπει διαφόρους τύπους Μονάδων Ψυχικής Υγείας µε κριτήρια κυρίως τον αναγκαίο βαθµό εποπτείας τους και τη νοσολογική και λειτουργική κατάσταση των αρρώστων που εξυπηρετούν καθώς και τον αριθµό τους. Ο αριθµός,οι ειδικότητες και ο χρόνος εργασίας του αναγκαίου προσωπικού συναρτήσει της ειδικότητάς του διαφέρει για κάθε τύπο Μονάδας και µάλιστα πολύ σε ορισµένες περιπτώσεις. Οι υπάρχουσες σχετικές ρυθµίσεις που προβλέπονται από Νόµους,προεδρικά διατάγµατα και υπουργικές αποφάσεις είναι ασαφείς,αόριστες και όχι σπάνια αντιφατικές και δεν φαίνεται να λαµβάνουν υπόψη αυτές τις διαφορές που όµως έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη καλή λειτουργία των Μονάδων αλλά και στο κόστος λειτουργίας τους. Εξ άλλου µεγάλη 5

ασάφεια επικρατεί και ως προς τα ακριβή καθήκοντα της κάθε ειδικότητας και τον απαιτούµενη φυσική παρουσία του αντίστοιχου εργαζόµενου και την αµοιβή του. Η εκπόνηση οργανισµών και αντίστοιχων κανονισµών λειτουργίας για τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας και ιδιαίτερα για τις διάφορες µορφές στεγαστικών δοµών µοιάζει να είναι αναγκαία και επείγουσα. 2. Ειδικές παρατηρήσεις (Αφορούν τα επί µέρους άρθρα του Νόµου 2716/1999) και τα,κατ εξουσιοδότησή του, Προεδρικά διατάγµατα και τις Υπουργικές Αποφάσεις. Ο Έλληνας νοµοθέτης εκδίδει τρεις βασικούς νόµους για να εισαγάγει και εφαρµόσει την ψυχιατρική µεταρρύθµιση και συγκεκριµένα τους νόµους 1397/83 Εθνικό Σύστηµα Υγείας, 2071/19992 Εκσυγχρονισµός και Οργάνωση του Συστήµατος Υγείας και 2716/99 Ανάπτυξη και εκσυγχρονισµός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και άλλες διατάξεις. Οι νόµοι αυτοί έχουν συνοχή και συµµορφώνονται µε τις γενικές αρχές και τις συνδεόµενες µε αυτές οργανωτικές επιλογές για την ψυχική υγεία που έχουν καθιερωθεί από τους διεθνείς οργανισµούς. Η οργάνωση του ελληνικού συστήµατος ψυχικής υγείας εξυπηρετεί τους στόχους που θέτει η ψυχιατρική µεταρρύθµιση. Είναι δηλαδή το µέσο για την εφαρµογή των στόχων που αποτυπώνονται στο άρθρο 1 του Ν. 2716/99. Συγκεκριµένα, «Το Κράτος έχει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας που έχουν σκοπό την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία, την περίθαλψη καθώς και την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη ενηλίκων, παιδιών και εφήβων µε ψυχικές διαταραχές αυτιστικού τύπου ή µαθησιακά προβλήµατα». Στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου προβλέπεται ότι οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας οργανώνονται και λειτουργούν µε βάση τις αρχές της τοµεοποίησης, και της κοινοτικής ψυχιατρικής, της αποϊδρυµατοποίησης, της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης, της συνέχειας της ψυχιατρικής φροντίδας καθώς και της πληροφόρησης και εθελοντικής αρωγής της κοινότητας στην προαγωγή της ψυχικής υγείας. Ορισµένες από τις παραπάνω οργανωτικές αρχές ενυπήρχαν σε προγενέστερες ρυθµίσεις. Ήδη, το άρθρο 21 του Ν. 1397/83 αναφέρεται κατά τρόπο γενικό πάντως και ατελή στην κοινωνική ένταξη του αρρώστου και διακρίνει τις υπηρεσίες προς τους ψυχικά ασθενείς σε αυτές που παρέχονται σε ειδικά ψυχιατρικά νοσοκοµεία, σε αυτές που παρέχονται από το γενικό σύστηµα υγείας και σε αυτές που παρέχονται από τα κέντρα ψυχικής υγείας (Κ.Ψ.Υ.). Πρόκειται για αποκεντρωµένες µονάδες των ειδικών ψυχιατρικών νοσοκοµείων ή των νοµαρχιακών γενικών νοσοκοµείων στα οποία λειτουργούν ψυχιατρικοί τοµείς που έχουν σκοπό την ψυχοκοινωνική µέριµνα, τη συµβουλευτική παρέµβαση στην κοινότητα και διαφώτιση, την πρόληψη, τη θεραπεία και τη συµβολή στην αποκατάσταση και ένταξη του αρρώστου. Τα κέντρα ψυχικής υγείας µπορεί να 6

περιλαµβάνουν και ιατροπαιδαγωγικούς σταθµούς καθώς και µονάδες µερικής νοσηλείας. Επίσης, οι αρχές «της διάρθρωσης σε τοµείς, της προτεραιότητας της εξωνοσοκοµειακής περίθαλψης, της αποασυλοποίησης και της ευαισθητοποίησης και συµµετοχής της κοινωνικής οµάδας στα θέµατα ψυχικής υγείας» είχαν διατυπωθεί στο άρθρο 91 του Ν. 2071/92 και είχε προβλεφθεί η σύσταση σε κάθε νοµό των Τοµέων Ψυχικής Υγείας (Τ.Ψ.Υ.) που περιλάµβαναν τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Μ.Ψ.Υ.), οι οποίες µε τη σειρά τους περιλαµβάνουν τα κέντρα ψυχικής υγείας, τους ψυχιατρικούς τοµείς των νοµαρχιακών και περιφερειακών νοσοκοµείων, τις πανεπιστηµιακές ψυχιατρικές κλινικές, τα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκοµεία, τις παιδοψυχιατρικές κλινικές, τις ψυχογηριατρικές κλινικές, τις κινητές µονάδες ψυχικής υγείας, τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, τους ξενώνες, τα οικοτροφεία, τα προστατευόµενα διαµερίσµατα, τις ανάδοχες οικογένειες, τις θεραπευτικές µονάδες αποκατάστασης, τις θεραπευτικές συνεταιριστικές µονάδες, τα νοσοκοµεία ηµέρας και νύχτας και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα (ν.π.δ.δ. και ν.π.ι.δ. που δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα) 1. Οι προβλέψεις του νόµου για τους Τ.Ψ.Υ. έµειναν 1 Σε κάθε νοµό συνιστάται τοµέας ψυχικής υγείας. Στους νοµούς Αττικής και Θεσσαλονίκης µπορεί να συσταθούν και περισσότεροι του ενός τοµείς. Κάθε τοµέας περιλαµβάνει ψυχιατρικές υπηρεσίες που καλούνται Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Μ.Ψ.Υ.). Οι υπηρεσίες αυτές µπορεί να είναι Ν.Π.Δ.Δ. ή Ν.Π.Ι.Δ. κοινής ωφελείας. Σε αυτές περιλαµβάνονται και οι ήδη υπάρχουσες Μονάδες Ψυχικής Υγείας. Στην έδρα κάθε Τοµέα ιδρύεται η Τοπική Επιτροπή Ψυχικής Υγείας (Τ.Ε.Ψ.Υ.) που γνωµοδοτεί για θέµατα ψυχικής υγείας, καταρτίζει προγράµµατα, εποπτεύει αν εφαρµόζεται η ψυχιατρική µεταρρύθµιση και τα ειδικότερα προγράµµατα για την προώθηση της ψυχικής υγείας, σύµφωνα µε τον εθνικό προγραµµατισµό. Σε κάθε ασθενή παρέχονται υπηρεσίες από Μ.Ψ.Υ. του Τ.Ψ.Υ. της περιοχής που κατοικεί µε εξαίρεση τις περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης, παραποµπής για αρτιότερη περίθαλψη, απουσίας ανάλογης µονάδας στον έν λόγω τοµέα. Οι Μ.Ψ.Υ. είναι τα κέντρα ψυχικής υγείας, οι ψυχιατρικοί τοµείς νοµαρχιακών και περιφερειακών νοσοκοµείων, οι πανεπιστηµιακές ψυχιατρικές κλινικές, τα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκοµεία, οι παιδοψυχιατρικές κλινικές, οι ψυχογηριατρικές κλινικές, οι κινητές µονάδες ψυχικής υγείας, οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, οι ξενώνες, τα οικοντροφεία, τα προστατευόµενα διαµερίσµατα, οι ανάδοχες οικογένειες, οι θεραπευτικές µονάδες αποκατάστασης, οι θεραπευτικές συνεταιριστικές µονάδες, τα νοσοκοµεία ηµέρας και νύχτας και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. Στις Μ.Ψ.Υ. διενεργείται η πρόληψη και η διάγνωση της ψυχικής διαταραχής, η θεραπεία της και η συνέχιση της θεραπευτικής αγωγής, η κοινωνική επανένταξη και η επαγγελµατική αποκατάσταση προσώπων που πάσχουν από ψυχική διαταραχή. Οι επιµέρους αρµοδιότητες καθορίζονται µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας. Τα κέντρα ψυχικής υγείας και τα κέντρα υγείας του άρθρου 14 του Ν. 1397/83 στα οποία δύνανται να αναπτύσσονται και δραστηριότητες Μ.Ψ.Υ. συνιστώνται µε Κ.Υ.Α. των Υπουργών Εσωτερικών, Δηµόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, Οικονοµικών και Υγείας και Πρόνοιας µετά γνώµη του Κεντρικού Συµβουλίου Υγείας (ΚΕ.Σ.Υ.) θέσεις Ψυχολογών, Κοινωνικών Λειτουργών, Επισκεπτών Επισκεπτριών Υγείας, Νοσηλευτών και άλλων επαγγελµάτων υγείας και ψυχικής υγείας και διοικητικού, βοηθητικού και λοιπού προσωπικού. Τα κέντρα ψυχικής υγείας διοικούνται από διοικούσα τριµελή επιτροπή, η οποία απαρτίζεται από τον αρχαιότερο επιστηµονικό διευθυντή που υπηρετεί σε αυτά και από δύο µέλη που ορίζονται από τον Νοµάρχη της οικείας Νοµαρχίας στην οποία υπάγεται το κέντρο ψυχικής υγείας. 7

ανεφάρµοστες, διότι είχαν γενικό χαρακτήρα και παρέπεµπαν στην έκδοση σειράς κανονιστικών πράξεων της Διοίκησης που όµως δεν εκδόθηκαν. Ο Ν. 2716/99 θεσπίζεται για να ξεπερασθούν οι δυσλειτουργίες και καθυστερήσεις, η χαµηλή απορρόφηση κονδυλίων και ο χαµηλός βαθµός αποτελεσµατικότητας 2 που εµποδίζουν την εφαρµογή της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης. Επαναλαµβάνει και συγκεκριµενοποιεί τις αρχές της τοµεοποίησης και της αποϊδρυµατοποίησης που είχαν ήδη καθιερωθεί µε τον Ν. 2071/92 και προσθέτει ως οργανωτικές αρχές του συστήµατος ψυχικής υγείας την αρχή της προτεραιότητας της εξωνοσοκοµειακής περίθαλψης, της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και της κοινωνικής επανένταξης. Με το νόµο αυτό σε συνδυασµό και µε όσα γενικότερα ισχύουν για το ΕΣΥ, οι βασικές αρχές οργάνωσης του ελληνικού συστήµατος ψυχικής υγείας εναρµονίζονται µε τις γενικές αρχές που έχει εξαγγείλει ο ΠΟΥ, δηλαδή τις αρχές της προσβασιµότητας, της ολοκληρωµένης αντιµετώπισης (βέλτιστος συνδυασµός υπηρεσιών), της συντονισµένης και συνεχούς φροντίδας (π.χ. συνδυασµός υγειονοµικών, κοινωνικών και στεγαστικών υπηρεσιών), της ισότιµης αντιµετώπισης (πρόσβαση βάσει αναγκών) και του σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. 3 Το Κεφάλαιο Β του Ν. 2716/99 (άρθρο 3) αφιερώνεται στους τοµείς ψυχικής υγείας. 4 Οι ρυθµίσεις του νόµου δεν είναι πλήρεις για τρεις κυρίως λόγους: Πρώτον, διότι δεν προβλέπονται οι ελάχιστες ανά τοµέα Μονάδες Ψυχικής Υγείας µε αποτέλεσµα να υπάρχει κίνδυνος άνισης ανάπτυξης των ΜΨΥ στην επικράτεια. Δεύτερον, διότι δεν έχει τυποποιηθεί ο τρόπος µε τον οποίο οι ΤΕΨΥ ασκούν τις αρµοδιότητές τους και µε ποια κριτήρια εισηγούνται την ίδρυση των ΜΨΥ. Τρίτον, διότι οι αρµοδιότητες των Τοµέων είναι κυρίως γνωµοδοτικές µε αποτέλεσµα να µην µπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να αναπτύξουν ολοκληρωµένες ΜΨΥ. Το κεφάλαιο Γ του παραπάνω νόµου (άρθρα 4-12) αναφέρεται στις επί µέρους ΜΨΥ, τις οποίες δεν καθορίζει εξαντλητικά αφού προβλέπει ότι µε απόφαση του Υπουργού Υγείας µετά γνώµη του ΚΕΣΥ µπορεί να προβλέπονται και άλλες µορφές ΜΨΥ για την καταλληλότερη παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας του πληθυσµού. Ο νόµος ρυθµίζει ειδικότερα τα κέντρα ψυχικής υγείας και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα (άρθρο 5), τις υπηρεσίες νοσηλείας και ειδικής φροντίδας ψυχικής υγείας κατ οίκον (άρθρο 6), τις κινητές µονάδες ψυχικής υγείας (άρθρο 7), τα κέντρα εξειδικευµένης περίθαλψης (άρθρο 8) που µπορεί να είναι κέντρα ηµέρας, νοσοκοµεία ηµέρας, κέντρα παρέµβασης στην κρίση για ενήλικες, εφήβους και παιδιά, τις µονάδες και τα προγράµµατα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (άρθρο 9) που µπορεί να είναι οικοτροφεία, ξενώνες, προστατευόµενα διαµερίσµατα, και φιλοξενούσες οικογένειες, τα ειδικά κέντρα κοινωνικής επανένταξης και τις ειδικές 2 Γνώµη της ΟΚΕ αρ. 20 της 16 Σεπτεµβρίου 1998 επί του σχεδίου Νόµου για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισµό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας σελ. 6. 3 ΠΟΥ, Πακέτο οδηγιών για την Πολιτική και τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, Οργάνωση των Υπηρεσιών ψυχικής Υγείας, σελ. 35-37. 4 Έχει εκδοθεί η απόφαση µε αρ. Υ5Β/1424/δις/00 του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας για τον καθορισµό του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των τοµεακών επιτροπών ψυχικής υγείας και των τοµεακών επιτροπών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων του άρθρου 3 του Ν.2716/99. 8

µονάδες αποκατάστασης και επαγγελµατικής επανένταξης (άρθρο 10), τις ΜΨΥ στον ιδιωτικό κερδοσκοπικό και µη τοµέα (άρθρο 11) και τέλος τους κοινωνικούς συνεταιρισµούς περιορισµένης ευθύνης (άρθρο 12) 5. 5 Οι ειδικότερες ρυθµίσεις ανά προβλεπόµενη Μ.Ψ.Υ. είναι οι εξής: - Το άρθρο 5 αναφέρεται στα ΚΨΥ και στα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. Συνιστώνται µε ΚΥΑ των Υπουργών Εσωτερικών, Οικονοµικών και Υγείας µετά γνώµη του ΚΕΣΥ και πρόταση της αρµόδιας κατά τόπο ΤΕΨΥ ως αποκεντρωµένες µονάδες των νοσοκοµείων του ΕΣΥ. Τα Πανεπιστηµιακά Ψυχιατρικά Νοσοκοµεία µε τροποποίηση του νόµου που έγινε το 2002 (Ν. 3027/02 άρθ. 36 παρ.3) δύνατναι και αυτά να αναπτύσσουν Κ.Ψ.Υ. και ιατροπαιδαγωικά κέντρα. Με Προεδρικό Διάταγµα καθορίζεται ενιαίο πλαίσιο για την οργάνωση των κέντρων ψυχικής υγείας και των ιατροπιαδιγωγικών κέντρων ανάλογα µε τον εξυπηερούµενο πληθυσµό και τις τυχόν γεωγραφικές ιδιαιτερότητες του Τ.Ψ.Υ. Σε περιοχές αποµονωµένες µπορεί προσωρινά να λειτουργούν τµήµατα βραχείας ή µερικής νοσηλείας. Δεν αναφέρεται πώς θα στελεχωθούν οι µονάδες αυτές και αν λειτουργούν µε βάση τις αρχές της κοινοτικής ψυχιατρικής. Δεν έχει εκδοθεί το εν λόγω Προεδρικό Διάταγµα. - Το άρθρο 6 αναφέρεται στις υπηρεσίες Νοσηλείας και Ειδικής Φροντίδας Ψυχικής Υγείας κατ οίκον που παρέχονται από τα νοσοκοµεία του ΕΣΥ ή από τα ΚΨΥ και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. Με απόφαση Υπουργού Υγείας καθορίζονται οι προϋποθέσεις, οι κατηγορίες των ατόµων µε ψυχικές διαταραχές, ο τρόπος και η διαδικασία παροχής των υπηρεσιών αυτών. Έχει εκδοθεί η υπ αρ. Υ5β/οικ.1677/01 απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας για τον καθορισµό των προϋποθέσεων, του τρόπου και της διαδικασίας παροχής υπηρεσιών νοσηλείας και ειδικής φροντίδας ψυχικής υγειάς κατ οίκον του άρθρου 6 του Ν.2716/99. - Το άρθρο 7 αναφέρεται στις Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας. Συνιστώνται µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας και του κατά περίπτωση συναρµόδιου Υπουργού που εκδίδεται µετά από απόφαση της αρµόδιας κατά τόπο Τοµεακής Επιτροπής Ψυχικής Υγείας ως µονάδες των νοσοκοµείων του Ε.Σ.Υ. [περιλαµβανοµένων των Πανεπιστηµιακών Νοσοκοµείων και Μονάδων] και των Κ.Ψ.Υ. και των ιατροπαιδαγωγικών κέντρων για την εξυπηρέτηση των αναγκών ψυχικής υγείας των περιοχών µε ιδιαίτερα προβλήµατα προσβάσεως. Παρέχουν υπηρεσίες προλήψεως και νοσηλεία ή ειδικής φροντίδας ψυχικής υγείας κατ οίκον ή σε συγκεκριµένο Τ.Ψ.Υ. µε απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας και µετά γνώµη της Τοµεακής Επιτροπής Ψυχικής Υγείας. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας καθορίζονται ο τρόπος λειτουργίας, η στελέχωση καθώς και οι λεπτοµέρειες εφαρµογής του νόµου. Έχει εκδοθεί η υπ αρ. Υ5β/οικ.1662/01 του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας απόφαση για τον καθορισµό του τρόπου λειτουργίας και της στελέχωσης των κινητών µονάδων ψυχικής υγείας του άρ.7 του Ν. 2716/99 καθώς και κάθε λεπτοµέρεια εφαρµογής του ίδιου άρθρου. - Το άρθρο 8 αναφέρεται στα Κέντρα Εξειδικευµένης Περίθαλψης. Μπορεί να είναι Κέντρα Ηµέρας, Νοσοκοµεία Ηµέρας και Κέντρα Παρέµβασης στην Κρίση για ενήλικες, παιδιά και εφήβους. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας και του κατά περίπτωση συναρµόδιου Υπουργού ορίζονται ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας, οι προϋποθέσεις και οι όροι καθώς και οι λεπτοµέρειες εφαρµογής του παρόντος. Δεν έχει εκδοθεί η σχετική ΚΥΑ. - Το άρθρο 9 αναφέρεται στις Μονάδες και Προγράµµατα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης. Πρόκειται για τα Οικοτροφεία, τους Ξενώνες, τα Προστατευόµενα Διαµερίσµατα και τις Φιλοξενούσες Οικογένειες. Έχει εκδοθεί η υπ αρ. Γ.Π. οικ. 9

19353/01 απόφαση των Υπουργών Οικονοµιών και Υγείας Πρόνοιας για τον καθορισµό των προϋποθέσεων της οργάνωσης της λειτουργίας, των αρχών καθώς και κάθε άλλης λεπτοµέρειας των προγραµµάτων φιλοξενουσών αρχών του άρ. 9 του Ν.2716/99. - Το άρθρο 10 αναφέρεται στα Ειδικά Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης, στις Ειδικές Μονάδες Αποκατάστασης και Επαγγελµατικής Επανένταξης. Οι Ειδικέ Μονάδες Αποκατάστασης και επαγγελµατικής επανένταξης για ενήλικες ή έφηβους ηλικίας 15 ετών και άνω µε χρόνιες ψυχικές διαταραχές και σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήµατα συνιστώνται µε κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών Δηµόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, Οικονοµικών, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Υγείας και Πρόνοιας και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων κατά περίπτωση µετά πρόταση της αρµόδιας κατά τόπο Τ.Ε.Ψ.Υ. Με Π.Δ. που εκδίδεται µετά πρόταση των Υπουργών Οικονοµικών και Εσωτερικών Δηµόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης εκδίδεται Π.Δ. µε το οποίο συνιστώνται οι θέσεις προσωπικού αυτών. Τα εργαστήρια λειτουργούν σε χώρους που ανήκουν ή µισθώνονται από τα νοσοκοµεία του Ε.Σ.Υ. ως και σε χώρους που τους παραχωρούνται δωρεάν κατά χρήση για τον συγκεκριµένο σκοπό. Παρέχονται υπηρεσίες για την απόκτηση λειτουργικών µαθησιακών και επαγγελµατικών δεξιοτήτων στα άτοµα µε χρόνιες ψυχικές διαταραχές και ψυχοκοινωνικά προβλήµατα µε σκοπό τη θεραπεία, την κοινωνική επανένταξη και την τοποθέτησή τους στην ελεύθερη ή προστατευόµενη αγορά ή σε ΚΟΙ.Σ.Π.Ε. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και του κατά περίπτωση συναρµόδιου Υπουργού καθορίζεται η οργάνωση και λειτουργία των εργαστηρίων, οι προϋποθέσεις και τα κριτήρια επιλογής, η στελέχωση και κάθε λεπτοµέρεια εφαρµογής του παρόντος. - Το άρθρο 11 αναφέρεται στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας στον ιδιωτικό Κερδοσκοπικό και µη Κερδοσκοπικό Τοµέα (πέραν των όσων προβλέπονται από το π.δ. 247/91 και το π.δ. 517/91). Έχει εκδοθεί η απόφαση του Υφυπουργού Υγείας και Πρόνοιας µε αρ. Υ5β/οικ. 1962/00 για τον καθορισµό των κριτηρίων, προϋποθέσεων, δικαιολογητικών, διαδικασίας και κάθε άλλης λεπτοµέρειας για έγκριση σκοπιµότητας και χορήγηση άδειας ίδρυσης και άδειας λειτουργίας ΜΨΥ στον ιδιωτικό κερδοσκοπικό και µη κερδοσκοπικό τοµέα. Η απόφαση αυτή έχει τροποποιηθεί µε τις Υ5β/ΓΠ/οικ.126064/03 και Υ5β/οικ.1962/00/30.06.08 αποφάσεις της Υφυπουργού Υγείας Πρόνοιας. - Το άρθρο 12 αναφέρεται εξαντλητικά στους Κοινωνικούς Συνεταιρισµούς Περιορισµένης Ευθύνης (ΚΟΙ.Σ.Π.Ε.). Σε κάθε τοµέα Ψυχικής Υγείας µπορεί να λειτουργεί αποκλειστικά ένας ΚΟΙ.Σ.Π.Ε. - Το άρθρο 13 αναφέρεται στους πόρους των ΜΨΥ. Με ΚΥΑ των Υπουργών Οικονοµικών, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Υγείας και Πρόνοιας καθορίζεται ειδικό νοσήλιο για τις µονάδες και τα προγράµµατα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, τις υπηρεσίες νοσηλείας και ειδικής φροντίδας ψυχικής υγείας κατ οίκον και τα κέντρα εξειδικευµένης περίθαλψης των άρθρων 6-11 (ΦΕΚ 485/19.4.02). - Στο άρθρο 14 προβλέπεται η έκδοση απόφασης του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας για να καθορισθούν οι προϋποθέσεις εγκρίσεως οργανωµένων προγραµµάτων αποκατάστασης στα οποία προβλέπεται και η χορήγηση χρηµατικού ποσού σε βάρος του προϋπολογισµού του προγράµµατος είτε ως θεραπευτικού κινήτρου για άτοµα µε ψυχικές διαταραχές που έχουν µακρά παραµονή για νοσηλεία σε ΜΨΥ είτε ως κινήτρου επανένταξης για άτοµα που διαµένουν στην κοινότητα (ΦΕΚ 877/17.7.00). 10

Παρά το ότι το θεσµικό πλαίσιο για την ίδρυση και λειτουργία των ΜΨΥ υιοθετεί τις οργανωτικές αρχές που έχουν θέσει οι διεθνείς οργανισµοί δεδοµένου ότι ακολουθεί τη διάκριση σε υπηρεσίας ενσωµατωµένες στο γενικό σύστηµα υγείας (πρωτοβάθµιας φροντίδας και υπηρεσιών στα γενικά νοσοκοµεία) κοινοτικές υπηρεσίες υγείας και ιδρυµατικές υπηρεσίες (σε εξειδικευµένα ιδρύµατα ψυχικής υγείας και σε ειδικά ψυχιατρικά νοσοκοµεία) και παρά το ότι το θεσµικό αυτό πλαίσιο εξυπηρετεί τους στόχους της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης, εντούτοις η ολοκλήρωση του και συνακόλουθα η αποτελεσµατικότητα της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης εµποδίζεται από τους εξής ανασχετικούς παράγοντες: 1) ο βέλτιστος συνδυασµός των απαιτούµενων υπηρεσιών δεν προκύπτει από το κείµενο του νόµου µε βάση κάποια σαφή κριτήρια σε εθνικό και σε περιφερειακό επίπεδο. Δεν προκύπτει, αν η έµφαση δίνεται στην πρωτοβάθµια φροντίδα, αν επιδιώκεται η µεγαλύτερη ή µικρότερη ανάπτυξη κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας κλπ. Ούτε προκύπτει µε βάση ποια κριτήρια οι ΤΕΨΥ εισηγούνται την ίδρυση κατά κατηγορία των επί µέρους ΜΨΥ. Δηλαδή, δεν προκύπτει ένα συγκεκριµένο σχέδιο λειτουργίας των ΜΨΥ ως εναλλακτικών µορφών περίθαλψης ενόψει της ταυτόχρονα επιχειρούµενης αποασυλοποίησης, ώστε να καλύπτονται οι πραγµατικές ανάγκες του πληθυσµού κα να εξασφαλίζεται πραγµατικά το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα ασθενών για πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. 2) Οι υπηρεσίες των ΜΨΥ δεν έχουν εξασφαλισθεί µε τη διάθεση των αναγκαίων ανθρώπινων και υλικών πόρων. Της θεσπίσεως του νόµου δεν προηγήθηκε η σύνταξη οικονοµοτεχνικής µελέτης και πρόγραµµα για τη συντονισµένη σταδιακή εφαρµογή των ρυθµίσεών της. Επίσης, δεν προβλέπεται η χρηµατοδότηση των ΜΨΥ από τον κρατικό προϋπολογισµό ή από ειδικούς πόρους. Η χρηµατοδότηση περιορίζεται στα νοσήλια και στις επιδοτήσεις της ΕΕ από κοινοτικά προγράµµατα κάτι ιδιαίτερα επισφαλές. Απαιτείται η πρόβλεψη κονδυλίων από τον τακτικό προϋπολογισµό και η αποτελεσµατική διοικητική και επιστηµονική λειτουργία που εξασφαλίζεται µέσα από την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναµικού και την καθιέρωση ελέγχων ποιότητας. 3) Οι υπηρεσίες των ψυχιατρικών τοµέων των γενικών νοσοκοµείων δεν έχουν πλήρως αναπτυχθεί µε αποτέλεσµα να µην εξυπηρετούνται οι ψυχικά ασθενείς και να προσφεύγουν κατ ανάγκην στα ειδικά ψυχιατρεία και σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές. (Τα προβλήµατα οξύνονται σε πολύ µεγάλο βαθµό όταν σε ηµέρα εφηµερίας ο Ψυχιατρικός Τοµέας του γενικού Νοσοκοµείου που εφηµερεύει δεν διαθέτει επαρκή αριθµό κλινών ούτε την κατάλληλη κτηριακή υποδοµή για την αντιµετώπιση των προσαγοµένων βαρύτερων περιστατικώνν) Προβλήµατα δηµιουργούνται και από το σύστηµα εφηµεριών, διότι όταν δεν εφηµερεύει κάποιο ειδικό ψυχιατρείο και δεν υπάρχει στο 11

εφηµερεύον γενικό νοσοκοµείο πτέρυγα οξέων περιστατικών, τότε διακινδυνεύεται η ασφάλεια και των ιδίων των ψυχικά ασθενών και των λοιπών ασθενών του γενικού νοσοκοµείου, αφού αυτό δεν διαθέτει την κατάλληλη υποδοµή για την αντιµετώπιση των βαρύτερων περιστατικών. Οι ελλείψεις στις δοµές οδηγούν κατά κανόνα σε παραβίαση των δικαιωµάτων των ψυχικά ασθενών. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση που εξέτασε ο Συνήγορος του Πολίτη επ ευκαιρία της κράτησης ψυχικά ασθενών στα κρατητήρια αστυνοµικού τµήµατος. Τούτο συνέβαινε επειδή στο γενικό νοσοκοµείο, λόγω οικονοµικής στενότητας, µετά την 15.30µ.µ. δεν εφηµέρευε δεύτερος ψυχίατρος και για να ικανοποιηθεί η προϋπόθεση του νόµου για δεύτερη γνωµάτευση προκειµένου περί ακούσιου εγκλεισµού, οι ασθενείς κρατούνταν στο Α.Τ. µε τους κοινούς κρατούµενους µέχρι την επόµενη τουλάχιστον ηµέρα. Έκθεση Αυτοψίας της Αρχής υπ αρ. πρωτ. 20051/03/2.4 στις νοσοκοµειακές µονάδες και στα αστυνοµικά κρατητήρια σχετικά µε τη διαδικασία ακούσιου εγκλεισµού ψυχασθενών. 4) Η ratio των νόµων για την ψυχική υγεία είναι η προστασία της υγείας, της αξίας της αξιοπρέπειας, της προσωπικής ελευθερίας του ψυχικά ασθενούς. (Ακόµα δε και στις βαρύτερες περιπτώσεις η ακούσια νοσηλεία του ασθενούς και ο συνακόλουθος περιορισµός της ελευθερίας του, πρέπει να αποφασίζεται µε γνώµονα το συµφέρον της υγείας του και όχι βέβαια µόνο για την εξασφάλιση των δικαιωµάτων των τρίτων )και ταυτόχρονα η εξασφάλιση των δικαιωµάτων των τρίτων. Τούτο δεν έχει εµπεδωθεί από την ελληνική κοινωνία και µερικές φορές φαίνεται ότι δεν έχει καν εµπεδωθεί από τους αρµόδιους Δικαστές. Στην Ελλάδα, η νοµολογία για τα θέµατα που αφορούν την οργάνωση της ψυχικής υγείας, αλλά και για τα δικαιώµατα των ψυχικά ασθενών είναι περιορισµένη και αναφέρεται κυρίως στον ακούσιο εγκλεισµό και στη εφαρµογή των άρθρων 69 και 70 του ΠΚ. Αποφάσεις Δικαστηρίων σχετικά µε αποασυλοποίηση, στίγµα, άγνοια????απόφαση Αρχής σχετικά µε απόφαση δικαστηρίου??? 5) Συµπερασµατικά, το θεσµικό πλαίσιο για τις ΜΨΥ απαιτεί τον συντονισµό και τον σχεδιασµό της ανάπτυξής τους µε βάση αντικειµενικά και ενιαία κριτήρια που θα ισχύουν για όλους του ΤΨΥ. Οι παρεµβάσεις στους ΤΨΥ και η διάθεση των αναγκαίων ανθρωπίνων και οικονοµικών πόρων θα επιτρέψει την πραγµατική υλοποίηση της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης. Πάντως, το θεσµικό πλαίσιο για την ίδρυση και λειτουργία των µονάδων ψυχικής υγείας από µόνο του δεν αρκεί. Όπως από την αρχή αναφέραµε απαιτείται η αλλαγή στον τρόπο αντιµετώπισης των ψυχικά ασθενών, η αλλαγή στις στάσεις και νοοτροπίες πρώτα των Δικαστών και των 12

επαγγελµατιών υγείας που εγγυώνται την τήρηση των δικαιωµάτων του ψυχικά ασθενούς και σταδιακά όλης της κοινωνίας. Σηµείωση: Η Εκθεση αυτή πήρε την τελική της µορφή µε την οποία εµφανίζεται ανωτέρω ύστερα από σειρά συνεδριάσεων επί τόπου αλλά και ανταλλαγή απόψεων µέσω και του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου των µελών Οµάδας Εργασίας. Το µε πλάγια γραφή τµήµα της πήρε την τελική του µορφή από την.κυρία Αιµ.Πανάγου, το άλλο από τον Χάρη Βαρουχάκη. 13