Η χημική βιομηχανία στην Ελλάδα: Συνεισφορά στην οικονομία και προοπτικές ανάπτυξης

Η χημική βιομηχανία στην Ελλάδα: Συνεισφορά στην οικονομία και προοπτικές ανάπτυξης Γιώργος Μανιάτης, Επικεφαλής τμήματος κλαδικών μελετών ΙΟΒΕ Εσπερίδα Συνδέσμου Ελληνικών Χημικών Βιομηχανιών Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΧΗΜΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΕΜΠΟΔΙΑ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», 25 Απριλίου 218

Περιεχόμενα και στόχοι της μελέτης Περιεχόμενα Στόχος της μελέτης 1. Εισαγωγή 2. Συνοπτική περιγραφή της Χημικής Βιομηχανίας 3. Βασικά μεγέθη και τάσεις της Χημικής Βιομηχανίας στην Ελλάδα 4. Η συνεισφορά της Χημικής Βιομηχανίας στην Ελληνική οικονομία 5. Παράγοντες που επηρεάζουν τις επιδόσεις και την ανταγωνιστικότητα της Χημικής Βιομηχανίας 6. Διεθνές περιβάλλον 7. Δυνητική συνεισφορά της Χημικής Βιομηχανίας στην Ελληνική οικονομία 8. Συμπεράσματα και Προτάσεις Διερεύνηση μεσοπρόθεσμων αναπτυξιακών δυνατοτήτων, προκλήσεων και προϋποθέσεων ανάπτυξης της χημικής βιομηχανίας στην Ελλάδα 2

Η χημική βιομηχανία παράγει και διανέμει ύλες και προϊόντα που χρησιμοποιούνται σε βιομηχανικές και άλλες δραστηριότητες που έχουν κεντρική θέση στην οικονομία Πετροχημικά (NACE 2.14) Βασικές χημικές ουσίες κυρίως από πετρέλαιο και φυσικό αέριο (αιθυλένιο, προπυλένιο, βενζόλιο κ.ά.) Παραγωγή Χημικών Ουσιών και Προϊόντων (NACE 2) Βασικά Ανόργανα (NACE 2.11, 2.13, 2.15) Βιομηχανικά αέρια Λιπάσματα Λοιπά ανόργανα χημικά (χλώριο, θείο κ.ά.) Πολυμερή (NACE 2.16, 2.17, 2.6) Πλαστικές ύλες Συνθετικά ελαστικά Συνθετικές ίνες Καθοριστική επίδραση σε πλήθος κλάδων Ειδικά χημικά (NACE 2.2, 2.3, 2.5, 2.12) Χρωστικές ύλες Αγροχημικά (παρασιτοκτόναφυτοφάρμακα κ.ά.) Χρώματα Άλλα χημικά προϊόντα (εκρηκτικά, κόλλες, δομικά χημικά, αιθέρια έλαια κ.ά.) Καταναλωτικά χημικά (NACE 2.4) Σαπούνια, απορρυπαντικά και προϊόντα καθαρισμού Αρώματα και προϊόντα καλλωπισμού Ενδεικτικά: Αγροτικός τομέας, Πλαστικά & Ελαστικά, Τρόφιμα, Κλωστοϋφαντουργία & Ένδυση, Βιομηχανία Μετάλλων, Κατασκευές, Φαρμακοβιομηχανία, Αυτοκινητοβιομηχανία, Ηλεκτρονικά Πηγή: CEFIC 3

εκ. ευρώ Οι περισσότερες επιχειρήσεις της χημικής βιομηχανίας στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται στους τομείς των ειδικών και των καταναλωτικών χημικών Αριθμός επιχειρήσεων ανά τμήμα της χημικής βιομηχανίας, 215 1.2 1. 8 6 4 2 48 75 77 391 443 1.34 Στην Ελλάδα, μόλις το 19% των επιχειρήσεων του κλάδου δραστηριοποιείται στην παραγωγή βασικών χημικών, έναντι 6% στην ΕΕ-28 Αυτό υποδεικνύει την υψηλότερη εισαγωγική εξάρτηση της Ελλάδας από βασικές χημικές ουσίες 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Αριθμός επιχειρήσεων, % 42,8% 37,8% 7,4% 7,3% 4,6% Ελλάδα Πετροχημικά Πολυμερή Καταναλωτικά χημικά 12,5% 28,% 2,1% 13,1% 26,3% ΕΕ-28 Βασικά ανόργανα Ειδικά χημικά Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ. 4

Η πλειονότητα των επιχειρήσεων του κλάδου είναι πολύ μικρές, ενώ περίπου 2 στις 3 επιχειρήσεις είναι εγκατεστημένες στην Αττική και την Κεντρική Μακεδονία 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Κατανομή πλήθους επιχειρήσεων με βάση το μέγεθος της απασχόλησης, 215 66,4% 83,6% 1,7% 1,1% 1,% 6,6% 4,7% 4,8% 2,8%,4% -9 1-19 2-49 5-249 25+ Απασχόληση (θέσεις εργασίας) ΕΕ28 Ελλάδα Κατανομή αριθμού επιχειρήσεων της χημικής βιομηχανίας στην Ελλάδα ανά περιφέρεια, 215 7% 5% 1% 4% 1% 2% 3% 5% 5% 7% 1% 4% Η εγγύτητα στα κέντρα κατανάλωσης και σε κρίσιμες υποδομές για την προμήθεια χημικών πρώτων υλών (π.χ. παραγωγικές εγκαταστάσεις και λιμάνια) καθώς και η καλύτερη πρόσβαση των επιχειρήσεων του κλάδου σε εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, εξηγούν σε μεγάλο βαθμό την υψηλότερη συγκέντρωση των επιχειρήσεων σε Αττική και Κεντρική Μακεδονία Η συγκεκριμένη διαφοροποίηση της χημικής βιομηχανίας, όπως και παρόμοιες διαφοροποιήσεις άλλων κλάδων, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό της εθνικής βιομηχανικής πολιτικής Κρήτης Νοτίου Αιγαίου Βορείου Αιγαίου Πελοποννήσου Αττικής Στερεάς Ελλάδας Δυτικής Ελλάδας Ιονίων Νήσων Θεσσαλίας Ηπείρου Δυτικής Μακεδονίας Κεντρικής Μακεδονίας Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης Χημική βιομηχανία 5% 6% 1% 3% 1% 2% 5% 6% 4% 5% 2% 2% 33% 45% % 1% 2% 3% 4% 5% Μεταποίηση Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ. 5

εκ. ευρώ Η συνολική αξία παραγωγής της Χημικής Βιομηχανίας στην Ελλάδα ξεπερνά τα 2,1 δισ. 3.5 3. 2.5 2. 1.5 1. 5 Αξία Παραγωγής της Χημικής Βιομηχανίας -26% 2.956 2.47 87% 2.267 2.114 2.131 1.969 2.37 2.12 2.126 2.119 2.19 2.176 1.885 1.784 1.716 1.751 1.581 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216εκτ. Η αξία παραγωγής χημικών ουσιών και προϊόντων απώλεσε περίπου το ¼ του μεγέθους της μεταξύ 28 και 216 Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ. 6

Θέσεις εργασίας (χιλ.) Το 215, η απασχόληση στη Χημική Βιομηχανία προσέγγισε τις 13. θέσεις εργασίας 15 14 13 12 11 1 9 8 11,5 12,4 12,3 Απασχόληση στη Χημική Βιομηχανία 13,7 14,3 13,2 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 Η απασχόληση στον κλάδο, παρά την ανάκαμψή της τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται 1% χαμηλότερα συγκριτικά με το 28 Συγκριτικά με τις απώλειες στη Μεταποίηση (-32%) και στο σύνολο της οικονομίας (-17%), η χημική βιομηχανία είχε καλύτερη επίδοση -23% 12,7 11,5 11, 11,6 17% 12,8 12,9 Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ 7

εκ. ευρώ Οι ετήσιες επενδύσεις της Χημικής Βιομηχανίας τα τελευταία χρόνια διαμορφώθηκαν κοντά στα 6 εκ. 25 2 15 1 5 134 8% 217 12% 79 79 5% 5% 143 7% 12 5% 9 4% 132 Οι Επενδύσεις μετά το 21 βρίσκονται σταθερά κάτω από τον μέσο όρο της προηγούμενης περιόδου ( 13 εκ. το 2-29), αποτελώντας περίπου το 3% της συνολικής αξίας παραγωγής και το 1% της Προστιθέμενης Αξίας του κλάδου Η αποκατάσταση των επενδύσεων σε επίπεδο που μπορεί να υποστηρίξει τη μεγέθυνση του κλάδου τα επόμενα χρόνια, απαιτεί την αύξησή τους κοντά στο 19% της Προστιθέμενης Αξίας του κλάδου 152 5% 5% 167 7% 48 2% 69 3% 3% 6 59 57 58 3% 3% 3% 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 Επενδύσεις Επενδύσεις στη Χημική Βιομηχανία -62% % Επενδύσεων ως προς την Αξία Παραγωγής 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ 8

H χημική βιομηχανία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της Μεταποίησης στην Ελλάδα τόσο σε όρους προστιθέμενης αξίας, όσο και σε όρους απασχόλησης Διύλιση Πετρελαίου Μεταλλικά Προϊόντα Μη Μεταλλικά Ορυκτά Πλαστικά και Ελαστικά Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία στη Μεταποίηση, 215 Τρόφιμα Χημικά Βασικά Μέταλλα Φάρμακα Ποτά Λοιποί 583 565 549 522 47 459 751 1.68 2.486 2.632 1. 2. 3. ΑΠΑ εκ. ευρώ % στη Μεταποίηση 23,2% 15,7% 7,% 5,5% 5,3% 5,1% 4,9% 4,4% 4,3% 24,6% Μεταλλικά Προϊόντα Μη Μεταλλικά Ορυκτά Εγκατάσταση μηχανημάτων Ελαστικά και Πλαστικά Χημικά Έπιπλα Μηχανήματα και Εξοπλισμός Απασχόληση στη Μεταποίηση, 215 Τρόφιμα Ένδυση Λοιποί 15.79 14.877 14.433 11.186 1.891 1.755 9.96 29.14 96.236 9.2 5. 1. 15. Θέσεις εργασίας % στη Μεταποίηση 31,7% 9,6% 5,2% 4,9% 4,8% 3,7% 3,6% 3,5% 3,3% 29,7% Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ. * Λόγω διαφορετικής μεθοδολογίας και εμπιστευτικότητας στοιχείων ενδέχεται να υπάρχουν μικρές διαφοροποιήσεις με τα στοιχεία για την απασχόληση που παρουσιάστηκαν προηγουμένως. 9

εκ. ευρώ Η προστιθέμενη αξία της χημικής βιομηχανίας προέρχεται κυρίως από τα ειδικά και τα καταναλωτικά χημικά Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία, 215 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (%) 7 6 5 4 3 2 1 21 Πετροχημικά 68 Βασικά ανόργανα 54 Πολυμερή 23 233 Ειδικά χημικά Καταναλωτικά χημικά 578 Χημική Βιομηχανία 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 4% 35% 9% 12% 4% Ελλάδα Πετροχημικά Πολυμερή Καταναλωτικά χημικά 17% 29% 15% 15% 25% ΕΕ-28 Βασικά ανόργανα Ειδικά χημικά Στην ΕΕ-28 η κατανομή της προστιθέμενης αξίας μεταξύ των κατηγοριών χημικών είναι πιο ισορροπημένη Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ. 1

εκ. ευρώ Λαμβάνοντας υπόψη τις διασυνδέσεις του κλάδου παραγωγής και διανομής χημικών προϊόντων με τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας, εκτιμήσαμε ότι περίπου 4,2 δισ. προστιθέμενης αξίας (2,4% του ΑΕΠ) Προστιθέμενη Αξία 897 942 2.413 4.253 4.5 4. 647 3.5 1.179 3. 2.5 1.766 2. 234 1.5 3.74 78 1. 297 5 6 Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Συνολική Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων Χονδρικό Εμπόριο Χημικών Εκτιμάται ότι κάθε ευρώ δαπάνης για την αγορά χημικών προϊόντων αυξάνει το ΑΕΠ κατά 1,9 Πηγή: Ανάλυση ΙΟΒΕ 11

θέσεις εργασίας και περίπου 19. θέσεις εργασίας σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την παραγωγή και το εμπόριο χημικών προϊόντων (3% της συνολικής απασχόλησης) 12. 1. 8. 6. 4. 2. 6.133 12.799 Απασχόληση 18.932 25.187 64.664 18.783 4.75 2.437 17.349 47.315 28.232 8.551 Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Συνολική Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων Χονδρικό Εμπόριο Χημικών Κάθε θέση εργασίας στην παραγωγή και διανομή χημικών προϊόντων συνδέεται με 5,7 θέσεις εργασίας στην οικονομία Πηγή: Ανάλυση ΙΟΒΕ 12

Οι χημικές ουσίες και προϊόντα αποτελούν μία από τις πιο σημαντικές κατηγορίες των ελληνικών εξαγωγών Πετρελαιοειδή Τρόφιμα Βασικά Μέταλλα Χημικές ουσίες και προϊόντα Φάρμακα Η/Υ ηλεκτρονικά και οπτικά Μηχανήματα και εξοπλισμός Ηλεκτρολογικός εξοπλισμός Λοιποί Εξαγωγές ανά κλάδο, 216 6.781 3.36 2.326 1.296 1.91 1.91 72 71 8.155-2. 4. 6. 8. 1. εκ. ευρώ % Συνολικών Εξαγωγών 27% 13% 9% 5,1% 4% 4% 3% 3% 32% Πηγή: Eurostat. Ανάλυση ΙΟΒΕ 13

δισ. ευρώ Οι ελληνικές εξαγωγές χημικών ουσιών και προϊόντων ενισχύθηκαν σημαντικά μετά το 29, αλλά συνολικά το εξωτερικό εμπόριο χημικών παραμένει ελλειμματικό 5, 4, 3, 2, 1,, -1, -2, -3, -4, Εξαγωγές και Εισαγωγές Χημικών Ουσιών και Προϊόντων 4,5 4,27 3,82 3,39 3,46 3,59 3,62 3,63 3,38 3,51 3,59 3,62 3,59 3,11 2,71 2,73 2,91,6,6,64,77,8,89 1,4 1,2 1,25 1,22 1,24 1,22 1,26 1,31 1,33 1,3 1,2-2,11-2,13-2,27-2,34-2,16-2,59-2,57-2,57-2,41-2,39-2,26-2,28-2,29-2,3-2,77-3,7-3,25 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο Πηγή: Eurostat. Ανάλυση ΙΟΒΕ 14

(%) (Εξαγωγές-Εισαγωγές)/(Εξαγωγές+Εισαγωγές) 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 % 2 22 24 26 28 21 212 214 216 Η διεθνής ανταγωνιστικότητα της εγχώριας χημικής βιομηχανίας βελτιώνεται, αλλά παραμένει χαμηλή -1-2 -3-4 -5-6 -7-8 -9 Δείκτης διεθνούς ανταγωνιστικότητας χημικών Πετροχημικά Βασικά Ανόργανα Πολυμερή Ειδικά Χημικά Καταναλωτικά Χημικά Σύνολο Χημικών 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Εισαγωγική Διείσδυση και Εξωστρέφεια 84 73 73 76 74 75 78 8 81 8 82 81 8 77 72 74 7 65 57 59 59 62 61 6 49 49 44 44 41 42 45 38 34 38 Δείκτης εξωστρέφειας Δείκτης εισαγωγικής διείσδυσης Η εξωστρέφεια ενισχύθηκε εντυπωσιακά μετά το 21, ενώ η εισαγωγική διείσδυση παραμένει ιδιαίτερα υψηλή Πηγή: Eurostat. Ανάλυση ΙΟΒΕ -Δείκτης Εξωστρέφειας: [Εξαγωγές/Παραγωγή] -Δείκτης εισαγωγικής διείσδυσης [Εισαγωγές/Κατανάλωση] 15

2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 χιλ. ευρώ 21=1 Η χημική βιομηχανία στην Ελλάδα έχει υψηλότερη παραγωγικότητα, αλλά και υψηλότερες αμοιβές (κόστος εργασίας) συγκριτικά με τη Μεταποίηση 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Δείκτες παραγωγικότητας και κόστους εργασίας Χημικής Βιομηχανίας, 215 54 35 Φαινομενική παραγωγικότητα εργασίας Χημική βιομηχανία 172,4 159,1 Παραγωγικότητα προσαρμοσμένη με τον μισθό Μεταποίηση 31,1 22,2 Μέσο κόστος εργασίας 13 12 11 1 9 8 7 6 5 4 Δείκτης Ακαθάριστων Αμοιβών (21=1) ΕΕ28 Ελλάδα (Μεταποίηση) Ελλάδα (Χημική Βιομηχανία) Οι ακαθάριστες αμοιβές στη χημική βιομηχανία μειώθηκαν λιγότερο συγκριτικά με την εγχώρια Μεταποίηση μεταξύ 28-215 Αντίθετη πορεία των αμοιβών στην Ελλάδα σε σχέση με τον μέσο όρο στη χημική βιομηχανία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πηγή: Eurostat. Ανάλυση ΙΟΒΕ - Φαινομενική Παραγωγικότητα: [Προστιθέμενη Αξία προς αριθμό απασχολούμενων - Προσαρμοσμένη παραγωγικότητα: [Φαινομενική παραγωγικότητα προς μέσο κόστος εργασίας] 16

χιλ. ευρώ % [Επενδύσεις / Προστιθέμενη Αξία] εκ. ευρώ Η χημική βιομηχανία στην Ελλάδα αποτελεί μικρό μόνο μέρος της ευρωπαϊκής χημικής βιομηχανίας 5. 3 25 2 15 1 5 184 172 Βελγιο (214) 7.469 119 161 54 172 39.527 Παραγωγικότητα, 215 94 193 113 166 1 18 19 241 Γερμανία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιταλία Ολλανδία Φαινομενική παραγωγικότητα εργασίας (ΠΑ/εργαζόμενο) Παραγωγικότητα προσαρμοσμένη στο επίπεδο του μισθού (%) Προστιθέμενη Αξία, 215 583 Η παραγωγικότητα εργασίας και οι επενδύσεις στη χημική βιομηχανία στην Ελλάδα είναι χαμηλότερες από τις χώρες με την πιο αναπτυγμένη χημική βιομηχανία στην Ευρώπη. Με την προσαρμογή στο επίπεδο των μισθών η παραγωγικότητα εργασίας ενισχύεται σημαντικά. 7.876 16.83 1.586 8.315 Βελγιο (214) Γερμανία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιταλία Ολλανδία 25 2 15 1 5 2 Βελγιο (214) 13 Επενδυτική Ένταση, 215 9 15 Γερμανία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιταλία Ολλανδία 17 15 21 Πηγή: Eurostat. Ανάλυση ΙΟΒΕ 17

2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 % 2=1 Το μακροοικονομικό περιβάλλον που αντιμετώπισε η χημική βιομηχανία τα τελευταία χρόνια ήταν ιδιαίτερα δυσμενές 8 6 4 2-2 -4-6 -8-1 Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ (%) ΕΕ28 Ελλάδα Η συγκράτηση των απωλειών στον Αγροτικό Τομέα και τη Μεταποίηση, σε συνδυασμό με τις εξαγωγές, στήριξαν την εγχώρια Χημική βιομηχανία. Αντίθετα οι Κατασκευές υπέστησαν καθίζηση στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης επηρεάζοντας αρνητικά επιμέρους τομείς της χημικής βιομηχανίας 16 14 12 1 8 6 4 2 Δείκτες δραστηριότητας (2=1) Αγροτικός τομέας Χημική Βιομηχανία Μεταποίηση Κατασκευές Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ. 18

1/1/23 9/1/23 5/1/24 1/1/25 9/1/25 5/1/26 1/1/27 9/1/27 5/1/28 1/1/29 9/1/29 5/1/21 1/1/211 9/1/211 5/1/212 1/1/213 9/1/213 5/1/214 1/1/215 9/1/215 5/1/216 1/1/217 1/1/23 1/1/23 7/1/24 4/1/25 1/1/26 1/1/26 7/1/27 4/1/28 1/1/29 1/1/29 7/1/21 4/1/211 1/1/212 1/1/212 7/1/213 4/1/214 1/1/215 1/1/215 7/1/216 4/1/217 % % Το κόστος δανεισμού των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι συστηματικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης 8 7 6 5 4 3 2 1 Η διαφορά του κόστους δανεισμού διευρύνθηκε σημαντικά μετά τον Δεκέμβριο του 28, κορυφώθηκε στα μέσα του 212 και έκτοτε διατηρείται σε υψηλό επίπεδο (περίπου 3 ποσοστιαίες μονάδες κατά μέσο όρο) Πηγή: ECB, Ανάλυση ΙΟΒΕ Κόστος δανεισμού επιχειρήσεων Ευρωζώνη Ελλάδα 8 7 6 5 4 3 2 1 Διαφορά κόστους δανεισμού επιχειρήσεων μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης 19

% Συνολικός φορολογικός συντελεστής (%) Η φορολογική επιβάρυνση (περιλαμβανομένων των ασφαλιστικών εισφορών) είναι ιδιαίτερα υψηλή στην Ελλάδα 56 54 52 5 48 46 44 42 4 Συνολικός φορολογικός συντελεστής (% επί των κερδών) στην Ελλάδα 54, 49,5 48,9 Η φορολογική επιβάρυνση αυξήθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια και πλέον βρίσκεται 1 ποσοστιαίες μονάδες (π.μ.) πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ και 23-25 π.μ. υψηλότερα από γειτονικές χώρες (Βουλγαρία, Κύπρος) Πηγή: World Bank Doing Business, Ανάλυση ΙΟΒΕ 46,7 46,7 46,7 45,9 44,1 44, 5,7 49,6 5,7 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 7 6 5 4 3 2 1 3,9 24,7 27, 2,9 Συνολικός φορολογικός συντελεστής σε διάφορες χώρες, 217 38,4 39,8 4,4 4,9 48,9 49, 49,1 5,7 62, 2

ευρώ ανά MWh Οι τιμές φυσικού αερίου για τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα πλησίασαν τον μέσο όρο της ΕΕ-28, αλλά παραμένουν σημαντικά υψηλότερες σε σύγκριση με γειτονικές χώρες 6 5 4 3 2 1 Τιμές φυσικού αερίου εξαιρουμένου του ΦΠΑ και άλλων ανακτήσιμων φόρων και τελών (Band I4 : 1 GJ < Κατανάλωση < 1 GJ) 212S2 213S1 213S2 214S1 214S2 215S1 215S2 216S1 216S2 217S1 ΕΕ-28 Ελλάδα Βουλγαρία Ελλάδα για χρήση φυσικού αερίου ως πρώτη ύλη Οι τιμές φυσικού αερίου για τις επιχειρήσεις στην Ελλάδα ακολούθησαν τις διεθνείς πτωτικές τάσεις αλλά παραμένουν υψηλότερες κατά 12% από τον μέσο όρο της ΕΕ-28 Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που φορολογεί το φυσικό αέριο για μη ενεργειακή χρήση. Ο ΕΦΚ στο φυσικό αέριο που χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη (1,5 ευρώ ανά GJ) αποτελεί το 17% της τελικής τιμής, ενώ η ποσοστιαία διαφορά από τις μέσες τιμές στην ΕΕ-28 διευρύνεται σε 32% Ιδιαιτέρως δυσμενής η θέση της εγχώριας βιομηχανίας λιπασμάτων έναντι των ανταγωνιστών σε άλλες χώρες 32 27 24 17 Πηγή: Eurostat 21

Το ρυθμιστικό κόστος επηρεάζει σημαντικά την κερδοφορία της χημικής βιομηχανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 2,7% 7,3% Ρυθμιστικό κόστος της Χημικής Βιομηχανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Μέσο ετήσιο κόστος 24-214 25,6% 33,5% 11,3% 11,4% 12,1% Πλαστικά Πετροχημικά Σαπούνια και απορρυπαντικά Ρυθμιστικό κόστος (% Προστιθέμενης αξίας) 31,7% 16,7% 43,6% 23,2% 55,% 12,% 3,1% Ανόργανα Ειδικά χημικά Αγροχημικά ΧΗΜΙΚΑ Ρυθμιστικό κόστος (% Ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος) Το ρυθμιστικό κόστος διαφοροποιείται στους επιμέρους τομείς της χημικής βιομηχανίας Πηγή: CEFIC 22

Δείκτης κόστους (24=1) και έχει διπλασιαστεί από τα μέσα της δεκαετίας του 2 2,5 2, 1,5 1,,5 Δείκτης ρυθμιστικού κόστους της Χημικής Βιομηχανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Νομοθεσία για Χημικά Νομοθεσία για Εκπομπές Αερίων και Βιομηχανικές Διαδικασίες Νομοθεσία για Ειδικά Χημικά Προϊόντα Νομοθεσία για Μεταφορές Νομοθεσία για Ενέργεια Νομοθεσία για Ασφάλεια στην Εργασία Νομοθεσία για Εμπόριο και Δασμούς Η νομοθεσία για τις εκπομπές αερίων και τις βιομηχανικές διαδικασίες επιφέρει το υψηλότερο ρυθμιστικό κόστος στη χημική βιομηχανία και τη θέτει σε δυσμενέστερη θέση έναντι ανταγωνιστών σε χώρες εκτός ΕΕ Πηγή: CEFIC 23

Θέση Τα Logistics στην Ελλάδα έχουν βελτιώσει τη θέση τους συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες, αλλά παρουσιάζουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης Θέση της Ελλάδας στον Δείκτη Επιδόσεων Logistics (LPI) της Παγκόσμιας Τράπεζας (Σύνολο 16 χώρες) 8 7 6 5 4 3 2 1 54 69 44 47 21 212 214 216 Ανεπάρκειες στον χωρικό σχεδιασμό και στις χρήσεις γης Περιοριστικοί όροι κάλυψης και δόμησης αποθηκευτικών χώρων Προβληματικά στοιχεία του δικτύου οδικών μεταφορών (π.χ. διασυνδέσεις περιφερειακού δικτύου με κεντρικούς κόμβους διακίνησης και διεθνή δίκτυα) Κατάσταση των σιδηροδρομικών υποδομών Περιορισμένη χρήση συνδυασμένων μεταφορών (π.χ. συνδέσεις λιμένων με σιδηροδρομικό δίκτυο) Ανεπαρκείς υποδομές αρκετών λιμενικών εγκαταστάσεων (τα λιμάνια που έχουν δυνατότητα να υποδεχτούν χημικά είναι περιορισμένα) Δυσκολίες αδειοδότησης ιδιωτικών λιμένων Έλλειψη οργανωμένων πάρκων logistics με σύγχρονες υποδομές πρόσβασης και ασφάλειας Μη επαρκής διαθέσιμος χώρος αποθήκευσης χημικών προϊόντων, γεγονός ιδιαίτερα κρίσιμο για τα επικίνδυνα προϊόντα Πηγή: World Bank, LPI, Ανάλυση ΙΟΒΕ 24

Η Χημική Βιομηχανία στην Ελλάδα συγκαταλέγεται στους κλάδους της Μεταποίησης με τις υψηλότερες δαπάνες Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D) Παραγωγή βασικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών σκευασμάτων Κατασκευή προϊόντων από ελαστικό και πλαστικές ύλες Δαπάνες R&D στη Mεταποίηση στην Ελλάδα ανά κλάδο, 215 Βιομηχανία τροφίμων και ποτών Παραγωγή βασικών μετάλλων Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων Λοιπές δραστηριότητες μεταποίησης,9 9,2 9,1 19,5 42,2 1 2 3 4 5 6 7 εκατ. ευρώ 68,8 Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ 25

εκατ. ευρώ % Προστιθέμενης Αξίας ωστόσο υστερεί σημαντικά στον τομέα Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D) σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες 4. 3.5 3. 2.5 2. 1.5 1. 5 Βέλγιο Γερμανία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιταλία Ολλανδία 213 371 3.347 13 239 944 364 523 215 367 3.786 9 23 944 418 518 12 1 8 6 4 2 Δαπάνες R&D στη χημική βιομηχανία % Προστιθέμενης αξίας χημικής βιομηχανίας, 215 4,9 9,6 1,6 2,9 5,6 3,9 6,2 Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ 26

Αυτό συμβαίνει παρά τη συγκριτικά υψηλή ποσότητα και ποιότητα του ερευνητικού έργου που παράγεται στα αρκετά ερευνητικά και πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ελλάδας που σχετίζονται με τα χημικά ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» (Ε.ΚΕ.Φ.Ε. Δ ): Ινστιτούτο Προηγμένων Υλικών, Φυσικοχημικών Διεργασιών, Νανοτεχνολογίας & Μικροσυστημάτων ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ: Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής Σχολή Χημικών Μηχανικών Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου - Τμήμα Χημικής Μηχανικής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης - Τμήμα Χημικής Μηχανικής Πανεπιστημίου Πατρών ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ: Ινστιτούτο Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας (ΙΘΦΧ) ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (Ε.ΚΕ.Τ.Α.): Ινστιτούτο Χημικών Διεργασιών και Ενεργειακών Πόρων Τμήματα Χημείας ΕΚΠΑ, ΑΠΘ, Πανεπιστημίου Κρήτης, Πανεπιστημίου Πατρών και Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Παράγοντες που επηρεάζουν τη δαπάνη για Έρευνα και Καινοτομία: Αβέβαια αποτελέσματα Έλλειψη κεφαλαίων Έλλειψη εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων και των φορέων που σχετίζονται με την έρευνα και την καινοτομία Ανεπάρκεια υποστηρικτικών μηχανισμών για την κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο Γραφειοκρατικές διαδικασίες Μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και της εγχώριας αγοράς Ο κρίκος που φαίνεται ότι απουσιάζει είναι η συστηματική διασύνδεση και μεταφορά των ερευνητικών αποτελεσμάτων και καινοτομιών στην παραγωγική διαδικασία Πηγή: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων 27

Η νέα βιομηχανική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες στη Χημική Βιομηχανία Βαθύτερη και πιο δίκαιη ενιαία αγορά: Ενδυνάμωση πολιτών και επιχειρήσεων Υποστήριξη βιομηχανικής καινοτομίας Αναβάθμιση Βιομηχανίας για την ψηφιακή εποχή Διεθνής διάσταση Οικονομία χαμηλών εκπομπών και κυκλική οικονομία Συνεργασία με κράτη μέλη, περιφέρειες, πόλεις και ιδιωτικό τομέα Επένδυση στη βιομηχανία του μέλλοντος Βιομηχανική «Αναγέννηση» - Συμμετοχή 2% της βιομηχανίας στο ΑΕΠ της ΕΕ28 μέχρι το 22 Ένα σχέδιο εξειδικεύει τις δράσεις της Επιτροπής για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας* Η Χημική Βιομηχανία έχει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων αυτών *European Commission Investing in a smart, innovative and sustainable Industry A renewed EU Industrial Policy Strategy 13.9.217

δισ. ευρώ % Εφόσον επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, η αξία παραγωγής της εγχώριας χημικής βιομηχανίας θα μπορούσε να προσεγγίσει τα 2,44 δισ. ευρώ το 222 (σε σταθερές τιμές 216) 15 1 5-5 -1-15 -2-25 Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ (%) IMF, Outlook, Oct 217 Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ Ετήσια μεταβολή Παραγωγής Χημικής Βιομηχανίας Αξία παραγωγής χημικής βιομηχανίας Προβολή (σε σταθερές τιμές) της τρέχουσας τάσης με βάση την πρόβλεψη για την ετήσια μεταβολή του ΑΕΠ 3, 2,8 2,6 2,4 2,2 2, 1,8 2,96 2,27 2,13 2,1 1,89 2,13 2,12 2,42 2,44 2,39 2,35 2,32 2,24 2,27 2,19 Πηγή: Eurostat, IMF, Ανάλυση ΙΟΒΕ 29

28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 218 219 22 221 222 Μερίδιο στην ΑΠΑ (%) δισ. ευρώ (σταθερές τιμές 215) Η επίτευξη των στόχων του σεναρίου της βιομηχανικής «αναγέννησης» εκτιμάται ότι θα δώσει ώθηση στη χημική βιομηχανία και κατ επέκταση στην ελληνική οικονομία 25 2 15 1 5 15,5 Υποθέσεις Σεναρίου Βιομηχανικής «Αναγέννησης» 2, Μερίδιο Μεταποίησης στην ΑΠΑ ΕΕ28 (214) 6,8 6,8 Μερίδιο Χημικής Βιομηχανίας στην ΑΠΑ της Μεταποιήσης 215 222 9,5 12,3 Μερίδιο Μεταποίησης στην ΑΠΑ Ελλάδα 7, 7, Μερίδιο Χημικής Βιομηχανίας στην ΑΠΑ της Μεταποιήσης 3,4 3,2 3, 2,8 2,6 2,4 2,2 2, 1,8 Σενάρια για την αξία παραγωγής στη χημική βιομηχανία (σε σταθερές τιμές 216) 2,96 2,27 2,27 2,13 2,1 2,132,12 2,19 1,89 Σενάριο τρεχουσών τάσεων 2,4 2,55 2,7 Σενάριο Βιομηχανικής "Αναγέννησης" Ο στόχος συμμετοχής της Μεταποίησης στο 2% της ευρωπαϊκής οικονομίας μεταφράζεται (αναλογικά) σε ενίσχυση της συμμετοχής της Μεταποίησης στην Ελληνική προστιθέμενη αξία στο 12,3% (από 9,5%). Αν θεωρήσουμε ότι το μερίδιο της ελληνικής μεταποίησης στην ΕΕ διατηρείται σταθερό, τότε προκύπτει ακόμα πιο φιλόδοξη αύξηση της αξίας παραγωγής της εγχώριας χημικής βιομηχανίας 2,85 3,1 3,16 +3% Πηγή: Ανάλυση ΙΟΒΕ *ΑΠΑ: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία 3

εκ. ευρώ εκ. ευρώ Μεσοπρόθεσμα, η βιομηχανική «αναγέννηση» στη χημική βιομηχανία, δύναται να προσφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και στη δημιουργία θέσεων εργασίας Επιδράσεις στο ΑΕΠ και στα έσοδα από φόρους και εισφορές από την ανάπτυξη της χημικής βιομηχανίας 6. 5. 4. 3. 2. 1. - 3.91 1.189 4.386 1.334 216 222 - Τρέχουσα τάση ΑΕΠ +45% Φόροι και εισφορές 5.672 1.725 222 - Βιομ. "Αναγέννηση" 14. 12. 1. 8. 6. 4. 2. - Επιδράσεις στην απασχόληση από την ανάπτυξη της χημικής βιομηχανίας 8.551 9.366 +26.493 216 222 - Τρέχουσα τάση 116.858 222 - Βιομ. "Αναγέννηση" 216 222 - Τρέχουσα τάση 222 - Βιομ. "Αναγέννηση" Πηγή: Ανάλυση ΙΟΒΕ 31

Η εμπειρία από τις χώρες με αναπτυγμένες χημικές βιομηχανίες στην Ευρώπη υποδεικνύει τις βασικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη της χημικής βιομηχανίας και στην Ελλάδα Πανεπιστημιακή και Ερευνητική Υποδομή Συνεργασία Βιομηχανίας με Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα R&D και Καινοτομία Γνώση Υποδομές Εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό Λιμάνια και αγωγοί Μεταφορές Εφοδιαστική αλυσίδα Clusters Αλληλεπίδραση με άλλες βιομηχανίες Marketing Κουλτούρα συνεργασίας Οργάνωση Άλλα Γεωγραφική θέση Πρόσβαση σε πρώτες ύλες Θετική Δημόσια Εικόνα Υποστήριξη από το Κράτος Ευνοϊκή φορολογία Η ενίσχυση αυτών των χαρακτηριστικών είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση των διεθνών ανταγωνιστικών πιέσεων και την ανάπτυξη προϊόντων και λύσεων που απαιτεί η αειφόρος ανάπτυξη Πηγή: CEFIC, Ανάλυση ΙΟΒΕ 32

Ενδεικτικά πεδία παρεμβάσεων (1/2) Πεδίο παρέμβασης Περιγραφή 1 2 3 4 5 6 Εθνική στρατηγική βιομηχανικής ανάπτυξης Παρεμβάσεις στη φορολογία επιχειρήσεων Χωροταξικός σχεδιασμός Άρση εμποδίων και βελτίωση κριτηρίων αδειοδότησης βιομηχανικών εγκαταστάσεων Μείωση ενεργειακού κόστους και κατάργηση φόρων στις πρώτες ύλες (φυσικό αέριο για μη ενεργειακή χρήση) Τόνωση της ζήτησης με οφέλη για την οικονομία και τους καταναλωτές Εθνικός στόχος για την πλήρη αναστροφή της πορείας αποβιομηχάνισης Ενσωμάτωση και εξειδίκευση δράσεων ευρωπαϊκού σχεδίου για τη βιομηχανική στρατηγική και πολιτική Μείωση συντελεστών φορολόγησης επιχειρήσεων και ασφαλιστικών εισφορών Πρόσθετα κίνητρα (επιταχυνόμενες αποσβέσεις, κίνητρα για εξαγορές και συγχωνεύσεις) Ενσωμάτωση ειδικών αναγκών χημικής βιομηχανίας στον εθνικό χωροταξικό σχεδιασμό (π.χ. αξιολόγηση δυνατότητας για clusters και καθετοποίηση με διυλιστήρια) Άρση της απαγόρευσης της μέσης όχλησης στην Αττική για υφιστάμενες μονάδες που δραστηριοποιούνται ήδη στον νομό και κατατάσσονται στη χαμηλή όχληση Εκσυγχρονισμός των κριτηρίων περί όχλησης σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές Άμεση κατάργηση του ΕΦΚ στο φυσικό αέριο για μη ενεργειακή χρήση Βελτίωση ανταγωνιστικότητας της αγοράς χονδρικής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της σύζευξης με γειτονικές αγορές (Ιταλία, Βουλγαρία) Προώθηση των διασυνδέσεων με τα μη συνδεδεμένα νησιά που θα περιορίσει τις χρεώσεις ΥΚΩ Μείωση του ΕΦΚ στην ηλεκτρική ενέργεια για τους βιομηχανικούς καταναλωτές στη μέση τάση Σχεδιασμός και εφαρμογή εκτεταμένου προγράμματος ενεργειακής αναβάθμισης κτηρίων Πηγή: Ανάλυση ΙΟΒΕ 33

Ενδεικτικά πεδία παρεμβάσεων (2/2) 7 8 9 1 Πεδίο παρέμβασης Καινοτομία και Έρευνα στα Χημικά Βελτίωση υποδομών Logistics Ανθρώπινο δυναμικό Εποπτεία αγοράς χημικών προϊόντων Περιγραφή Ενίσχυση της εθνικής πλατφόρμας SusChem, ώστε να διευκολύνονται οι σχέσεις και η συνεργασία μεταξύ τομέων κατά μήκος της αλυσίδας αξίας χημικών Ενίσχυση των σχέσεων της χημικής βιομηχανίας με Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία και Κέντρα Ερευνών Προώθηση συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σε ερευνητικά πεδία με προοπτική Πιο αποτελεσματική κατανομή των περιορισμένων δημόσιων πόρων για R&D, με μεγαλύτερη έμφαση στην ποιότητα των δαπανών R&D, βάσει προτεραιοτήτων και αριστείας Προσέλκυση ερευνητικών κέντρων διεθνών χημικών εταιριών Παροχή ελκυστικών φορολογικών κινήτρων Καλύτερος συντονισμός και επιτάχυνση στην υλοποίηση των σχεδίων ανάπτυξης υποδομών logistics Συνεργασία των αρμόδιων αρχών και της χημικής βιομηχανίας για τον εντοπισμό των κύριων σημείων συμφόρησης που εμποδίζουν τις οδικές και διατροπικές μεταφορές Εκτίμηση των δυνατοτήτων για ανάπτυξη σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών Εντοπισμός αναγκών σε σχέση με τις λιμενικές εγκαταστάσεις Συστηματική συνεργασία πανεπιστημίων και επιχειρήσεων για τον προσδιορισμό των αναγκών σε δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού στα επαγγέλματα που σχετίζονται με τη χημική βιομηχανία Αξιολόγηση αναγκών της βιομηχανίας σε βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο επίπεδο και ενσωμάτωση στον σχεδιασμό για την εκπαίδευση και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού Ενίσχυση της βαρύτητας της πρακτικής άσκησης των φοιτητών στα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών Έλεγχος στη διακίνηση χημικών προϊόντων που εισάγονται παράνομα στην Ελλάδα και δεν τηρούν τις προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας που προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία Πηγή: Ανάλυση ΙΟΒΕ 34

Σας ευχαριστώ maniatis@iobe.gr 35