Πρωτοπρεσβύτερος π. Βασίλειος Κοντογιάννης Ἐφημέριος ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΥ Γ.Ν.Α. Ὑπεύθ. Ὑπηρεσίας Ἐθελοντικῆς Διακονίας Ἀσθενῶν Νοσηλευτικῶν Ἱδρυμάτων

ΙΕΡΑ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ ΑΘΗΝΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ

2

3

Ἐπιμέλεια ἒκδοσης: Πρωτοπρεσβύτερος π. Βασίλειος Κοντογιάννης Ἐφημέριος ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΥ Γ.Ν.Α. Ὑπεύθ. Ὑπηρεσίας Ἐθελοντικῆς Διακονίας Ἀσθενῶν Νοσηλευτικῶν Ἱδρυμάτων ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ & FAX 210 7252706 Ταχ. Θυρ. 140 28 Τ.Κ. 115 10 Email pbklukas@hol.gr Οἱ γνώμες ποῦ ἐκφράζονται ἀποτελούν προσωπική τοποθέτηση τῶν εἰσηγητῶν καί δέν ταυτίζονται ἀπαραίτητα μέ τήν ἐπίσημη θέση τπης Ὑπηρεσίας μας 4

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος 7 Σελ. Ἐκκλησΐα καί ἐθελοντισμός Ἐνορια καί διακονία ἀσθενῶν 9 Ἡ ἐπικοινωνία μέ τούς ἀρρώστους ὡς χριστιανική διακονία 15 Τά ἀνθρώπινα δικαιώματα (Δικαιώματα ἀσθενῶν) 25 Προσέγγιση τῶν ἐθελοντῶν στὴ φροντίδα τῶν ἀσθενῶν 51 Ὁ κοινωνικός λειτουργός στό νοσοκομεῖο καί οἱ ἐθελοντές συνεργάτες 59 Προτεραιότητες στή νοσηλευτική Φροντίδα καρκινοπαθῶν Ἡ ἀνακούφιση τοῦ χρόνιου πόνου 71 Ὀργάνωση καί διοίκηση τοῦ Νοσοκομείου Ἡ συμβολή τῶν ἐθελοντῶν 81 Ἡ συμβολὴ τοῦ ἐθελοντῆ στὴν παροχὴ ἄνεσης καὶ σίτισης τοῦ ἀσθενοῦς. 87 5

6

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Πέρασαν ἤδη δεκαπέντε μῆνες ἀπὸ τὴν ἔναρξη τῆς πρώτης ἐτησίας ἐκπαιδευτικῆς σειρᾶς γιὰ τοὺς ἐθελοντὲς τῆς Ὑπηρεσίας ἐθελοντικῆς διακονίας ἀσθενῶν τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου τῆς Ἱερᾶς ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. Ἀνταποκρινόμενοι στά εὔλογα αἰτήματα τῶν ἐθελοντριῶν τῆς διακονίας μας ἀποφασίσαμε ἔστω καὶ πρόχειρα (μιὰ καὶ δὲν καταφέραμε νὰ κάνουμε κάτι ἀνάλογο μὲ τὴν προσφορὰ τῶν ἐθελοντῶν μας) νὰ ἐκδώσουμε ὁρισμένες ἀπὸ τὶς 10 πολύτιμες εἰσηγήσεις ποὺ ἔγιναν κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα ἀπὸ 13/10/2003 ἕως 7/6/2004. Εἶναι εὐνόητο ὅτι οἱ δυὸ πρῶτες ἑνότητες τῆς εἰσηγήσεως τῆς κ. Χρ. Πλατή «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ» πολὺ σύντομα (μετὰ τὴν ἀναδιοργάνωση τῶν ὑπηρεσιῶν ὑγείας τῆς πατρίδος μας) ἐπειδὴ ἀναφέρεται στὴν πρὸ ἐτῶν ὀργάνωσή των, δὲν θὰ ἔχουν παρὰ ἱστορικὴ & μόνο ἀξία. Ἀνάλογα, ἲσως ἐντοπιστοῦν καί σέ άλλες εἰσηγήσεις ἀναφορές που θα θεωρηθοῦν ὃτι ἀφοροῦν μόνο τό στενῶς νοούμενο Νοσοκομειακό περιβάλλον & τίς ὑπηρεσίες του. Τίς περιλάβαμε ὃμως αὐτούσιες α) μέ σεβασμό στὸν κόπο τὴν προσφορὰ & τὴν πολύπλευρα ἐκπεφρασμένη ἀγωνία τους γιὰ τὴν εὐόδωση τοῦ ἔργου τῆς διακονίας μας, καί β) μέ τήν βεβαιότητα ὃτι καί οἱ ἐθελοντές μας ἀπό τή πλευρά τους & στό μέτρο τῶν δυνατοτήτων τους φιλόπιμα θά συνδράμουν στίς προσπάθειες τῶν ὑπηρεσιῶν ὑγείας. Μὲ τὴν βεβαιότητα ὅτι ὁ ζῆλος & ἡ προθυμία τῶν ἐθελοντριῶν τῆς διακονίας μας θὰ ἀναπληρώσει τὶς τυχόν ἀτέλειες & ἐλλείψεις τῆς «ἔκδοσης» μας, τούς τὴν ἀφιερώνουμε καί τήν προσφέρουμε ὡς ταπεινὸ ἀντίδωρο στὴν προσφορά τους Ὁ ὑπεύθυνος γιὰ τὴν ἔκδοση 7

8

ΕΚΚΛΗΣΙΑ & ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΕΝΟΡΙΑ & ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΑΣΘΕΝΩΝ Σεβασμιώτατε, Αἰδεσιμολογιώτατοι, Πρωτοπρεσβύτερος π. Βασίλειος Κοντογιάννης Ἐφημ. ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟΥ Γ.Ν.Α. Ἀγαπητοί ἐθελοντές τῆς Διακονίας Ἀσθενῶν τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ ἔννοια τοῦ ἐθελοντισμοῦ εἶναι σύμφυτος μὲ τὴν Ἐκκλησία. Δὲν θὰ ὑπῆρχε, (ὅπως σήμερα ὑπάρχει) ἡ ἐκκλησία, ἂν ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ δὲν «ἔπασχε ἑκών». Ἂν δὲν γινόταν (ἂς μᾶς ἐπιτρέψει ὁ Κύριος τὴν ἔκφραση) ἕνας ἐθελοντὴς Σταυρωμένος γιὰ τὴν ἀγάπη μας. Ἀνάλογα, ὅλοι οἱ Ἅγιοί τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ ὁ πιστὸς Λαὸς τοῦ Θεοῦ ἑκουσίως «Ὅστις θέλει» (ἐθελοντικά) ἀκολουθοῦν τὸν Σταυρωμένο σωτήρα τους πορευόμενοι τὸν Γολγοθά τους. Μέσα στὴν χριστιανικὴ αὐτὴ πορεία τους, τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας μας ξανοίγονται σὲ πολλὰ καὶ ποικίλα διακονήματα. Ἄν... προσπαθήσει κανεὶς νὰ τ ἀπαριθμήσει κινδυνεύει ὄχι μόνο νὰ ἐξαντλήσει πολὺ πολὺ χρόνο ἀλλὰ καὶ νὰ παραλείψει πάρα πολλὰ ἀπ αὐτὰ γιατί... τὰ περισσότερα ἂπ αὐτά, λειτουργοῦνται ἐν κρυπτῷ. Τὰ μεγαλύτερα καὶ οὐσιαστικότερα ἔναντι Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων διακονήματα τῶν πιστῶν ἐπιτελοῦνται ἀφανῶς. Φαίνεται ὑπερβολικό, καί... ἴσως ἀνεδαφικό, ἀλλὰ ὑπάρχουν περιπτώσεις ἀναπήρων, τυφλῶν καὶ ἀσθενῶν ποὺ ἐθελοντικὰ καὶ μὲ αὐτοθυσία διακονοῦν ἄλλους ὁμοιοπαθεῖς τους ἢ ἀνήμπορους ἢ τὴν Ἐκκλησία γενικότερα. Θὰ θεωρούσατε ἄραγε, μικρὸ πρᾶγμα τό, νὰ διακονεῖ κανεὶς ἐθελοντικὰ τὸ θυσιαστήριο κάνοντας θαυμάσια κεντημένα «μάκτρα» (κόκκινο ὕφασμα γιὰ τὸ Ἃγ. Ποτήριο). Τὰ καλύτερα μάκτρα ποὺ χρησιμοποιῶ στὴ θεία λειτουργία εἶναι κεντημένα ἀπὸ χέρια ποὺ τὰ δάκτυλά τους μὲ πολὺ ἐπιείκεια θὰ τὰ χαρακτηρίζαμε παραμορφωμένα ἕως ἀνύπαρκτα. Καὶ δὲν εἶναι μὲ ἄσπρη κίτρινη πράσινη ἢ ἔστω μαύρη κλωστή σὲ κόκκινο φόντο γιὰ νὰ φαίνεται ἀπὸ μακριὰ στὰ μάτια τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά μὲ κόκκινη κλωστὴ σέ κόκκινο φόντο νὰ τὴν βλέπει ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ποὺ θὰ ἀνταποδώσει πολλαπλάσια. Ἢ... Μήπως ἀκούσατε μήπως εἴδατε κάπου στὰ Μ.Μ.Ε. ὅτι ὑπάρχει ἐθελόντρια ποὺ θεωρεῖ... ἰδιαίτερη εὐλογία νὰ ἐπισκέπτεται τοὺς ἀσθενεῖς στὰ νοσοκομεῖα ἐνῶ ἔχει κάνει ΔΥΟ ἐπεμβάσεις στὸν ἐγκέφαλο καὶ συνεχίζει τὴν θεραπεία, ἀκόμη καὶ τώρα πού διακονεῖ; Μὲ πολλὴ χαρὰ καὶ τιμὴ γιὰ μένα (καὶ γιὰ ὅλους μας) σᾶς πληροφορῶ ὅτι εἶναι ἔχει δηλώσει ἐθελόντρια καὶ διακονεῖ ἢδη στὴ διακονία τῶν ἀσθενῶν. Ἲσως... Εἶναι ἀνάμεσά μας. Μέσα στὸ πολύπλευρο ἐνοριακὸ ἔργο ἡ ἐθελοντικὴ προσφορὰ ἡ διακονία (ὅπως τὴν ὀνομάζουμε στὴ γλώσσα τῆς ἐκκλησίας μας) εἶναι δεδομένη. Ἀπὸ τὸ παιδάκι ποὺ ὑπηρετεῖ στὸ Ἅγιο Βῆμα μέχρι τὸν Ἐπίτροπο, 9

ἀπὸ τὸν κατηχητή, μέχρι τὸν χοροδιδάσκαλο, μουσικοδιδάσκαλο, καί...ἀπὸ τὴν κυρία τοῦ φιλόπτωχου, μέχρι τὴν ἄγνωστη σ ἐμᾶς κυρία, ἢ γιατρό, ἢ ἐκπαιδευτικό, ἢ νοσηλεύτρια, ἢ κοινωνικὴ λειτουργό, ἢ, ἢ,.... (πόσα θά μποροῦσε ν ἀπαριθμήσει κανείς..!) Ὅλοι αὐτοὶ ποὺ γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας, ἀφανῶς διακονοῦν τοὺς συνανθρώπους τους ἢ τὸ ἐνοριακὸ ἔργο ὅλοι αὐτοί, ἐνταγμένοι στὸ σῶμα τῆς ἐκκλησίας μας ἀσκοῦν αὐτὸ ποὺ ἐμεῖς σήμερα (ἐπὶ τὸ κοσμικότερον) ἀποκαλοῦμε ἐθελοντισμό. Ὁ ἐθελοντισμὸς λοιπὸν γιὰ τὴν ἐκκλησία μας δὲν εἶναι μία καινούργια λειτουργία ἄλλα μιὰ νέα σύγχρονη ὁρολογία. Μία ὁρολογία (μιά λέξη) ἡ ὁποία ἂν καὶ δὲν εἶναι δυνατὸν ν ἀποδώσει στὴν πληρότητά της τὴν ἔννοια τῆς διακονίας, συμβάλλει στὸ νὰ εἶναι δυνατὴ ἡ συνεργασία καὶ ἐπικοινωνία τῆς ἐκκλησίας μας μὲ τὸ "σύγχρονο" κόσμο. Μὲ ἄλλα λόγια,. ἡ Ἐκκλησία μας, χρησιμοποιεῖ τὴν ἔννοια τοῦ ἐθελοντισμοῦ (ἂν καὶ μειώνει οὐσιαστικὰ τὴν ἔννοια τοῦ διακονήματος), γιά νά συνεννοεῖται καὶ συνεργάζεται μὲ τὸν κόσμο,.. καὶ ΟΧΙ γιά νὰ ἐκφράσει στὸ σύνολό του αὐτὸ ποὺ ἐπιτελεῖται στὸ ἐνοριακὸ ἔργο τό ἐκκλησιαστικό διακόνημα. Τὸ ἐκκλησιαστικὸ διακόνημα, δὲν ἔχει μόνο τεράστιες πνευματικὲς διαστάσεις, ἀλλά καὶ αἰώνιες προεκτάσεις, οἱ ὁποῖες παραμένουν ἄγνωστες, ἀσύληπτες, καί.. ἀκατανόητες γιὰ τὸν κόσμο. (τὸν ἐκτὸς τῆς Ἐκκλησίας). Ἕνα ἀπὸ τὰ πολλὰ Ἐκκλησιαστικὰ διακονήματα, εἶναι καὶ ἡ διακονία τοῦ ἀνθρώπινου πόνου, καὶ γιὰ τὴν περίπτωσή μας, ἡ διακονία τῶν ἀσθενῶν Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, οἱ Ἀπόστολοι, ἀλλὰ καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας μὲ ἰδιαίτερη στοργὴ καὶ ἐπιμέλεια διακονοῦσαν τοὺς ἀσθενεῖς, ἄλλοτε θεραπεύοντάς τους θαυματουργικὰ καὶ ἄλλοτε μὲ τὴν ἰατρικὴ τέχνη καὶ ἐπιστήμη. Εἶναι πάμπολλες, καὶ γνωστὲς οἱ βιβλικὲς ἀναφορές. Ἐνδεικτικὰ θὰ σταθοῦμε στὴν πληροφορία πού μᾶς μεταφέρουν καὶ τὰ Ψευδοκλημέντια, ὅτι «Οἱ τῆς Ἐκκλησίας διάκονοι.. τοὺς κατασάρκα νοσοῦντας μανθανέτωσαν καὶ τῷ ἀγνοούντι πλήθει προσαντιβαλλέτωσαν..» τὸ κείμενο αὐτό συνιστᾶ στοὺς διακόνους νὰ πληροφοροῦνται (νὰ μαθαίνουν) ποῦ ὑπάρχουν ἀσθενεῖς καὶ νὰ ἐνημερώνουν σχετικὰ τοὺς πιστοὺς (γιὰ ποιό λόγο;)γιὰ νὰ τοὺς διακονοῦν. Ἀργότερα, θὰ δοῦμε τὸν Μέγα Βασίλειο, ὄχι μόνο νὰ ἱδρύει Νοσοκομεῖα ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ ἴδια του τὰ χέρια νὰ νοσηλεύει τοὺς ἀσθενεῖς. Καὶ ἀπ ὅτι γνωρίζουμε Νοσοκομεῖα ἵδρυσαν ἐπίσης ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμων, ὁ Ἅγιος Θεοδόσιος, καὶ πολλὰ πολλὰ μοναστήρια. Τὰ σημαντικότερα καὶ γνωστότερα Μοναστηριακὰ Νοσοκομεῖα που λειτούργησαν ἡ Μονὴ τῆς Παναγίας τῆς Κοσμοσώτηρας παρὰ τὸν Αἶνον, καὶ ἡ Ἱερά Μονὴ Παντοκράτορος στὴν Κωνσταντινούπολη. Καὶ τὰ δυὸ αὐτὰ Μοναστηριακὰ Νοσοκομεῖα εἶχαν ὑποδειγματικοὺς καὶ ζηλευτοὺς ἀκόμη καὶ γιὰ τὶς μέρες μας κανονισμοὺς καὶ ὀργάνωση λειτουργίας. Στοὺς κανονισμοὺς περιγράφονταν ἀναλυτικὰ οἱ κλινικὲς των, τὸ προβλεπόμενο (ἰατρικὸ καὶ Νοσηλευτικό) προσωπικό, ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀσθενῶν τούς ὁποίους θὰ νοσήλευε κάθε κλινική, ἡ ἐνδυμασία, ἡ δίαιτα τῶν ἀσθενῶν, οἱ προβλεπόμενες οἰκονομικὲς δαπάνες γιὰ τὴν ἀμοιβὴ τῶν ἐργαζομένων, τὰ ἔξοδα νοσηλείας γιὰ 10

κάθε ἀσθενῆ, καὶ γιὰ κάθε δραστηριότητα, καί... πολλὲς πολλὲς ἄλλες λεπτομέρειες. Πολὺ ἀργότερα, στὸν 19ο καὶ 20ο αἰώνα θὰ βροῦμε στὴ Κωνσταντινούπολη τὰ ἐνοριακὰ φιλόπτωχα νὰ λειτουργοῦν ἐξωτερικὰ ἰατρεῖα μὲ ἐθελοντικὴ διακονία πολλῶν ἑλλήνων ἰατρῶν διαφόρων εἰδικοτήτων. Στὴν Πόλη μας ἡ ἁγ. Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία ἔκτισε Νοσηλευτήρια καὶ Ξενῶνες κοντὰ στὸ Μοναστήρι της «εἰς τὰ ὁποῖα εἰσερχομένη» ὅπως μᾶς περιγράφει ὁ Συναξαριστής της «ἡ ἰδία αὐτὴ ἐπεσκέπτετο τοὺς διαφόροις νοσήμασι κατεχομένους, οὐ μόνον μὲ ὅλα τὰ πρὸς τροφὴν καὶ σωματικὴν ἀνάπαυσιν ἀναγκαῖα, ἀλλὰ καὶ μὲ παραμυθητικὰ καὶ εὐαγγελικὰ λόγια διατρέφοντα τὴν ψυχήν,...». Ἀλλὰ... καὶ τὸ Νοσοκομεῖο ποὺ ὀργανώθηκε καὶ λειτούργησε (μὲ πολλή ἐθελοντικὴ ἐργασία) πρὶν λίγες μόλις δεκαετίες (τό ὁποῖο ὀνομάζετο τῶν κληρικῶν), κρατικοποιημένο σήμερα, ἦταν καρπὸς τῆς ἀγωνίας καὶ τῆς ἔγνοιας τῆς Ἐκκλησίας μας γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς της. Στὶς μέρες μας,... ἕνα ἀπὸ τὰ πολλὰ καὶ πολύπλευρα διακονήματα τὰ ὁποῖα λειτουργοῦνται ἀπὸ τὴν ἐνοριακὴ κοινότητα εἶναι καὶ ἡ διακονία τοῦ Ἀσθενοῦς. Ἡ διακονία πρὸς τὸν ἄρρωστο ἐνορίτη ποὺ παραμένει στὸ σπίτι του. Διακονία ἡ ὁποία ἐκδηλώνεται μὲ τὴ φροντίδα γιὰ τροφή, καθαριότητα, νοσηλεία, κοινωνικὴ μέριμνα. Ἀλλά καὶ ἡ διακονία τοῦ νοσηλευόμενου στὸ νοσοκομεῖο, νὰ βρεθεῖ (ὅταν χρειαστεῖ) αἷμα, κ.ἂ. Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἀναφερθεῖ σὲ ἕνα σωρὸ ἄλλες πτυχὲς τῆς διακονίας τοῦ πόνου τὶς ὁποῖες πολὺ καλύτερα γνωρίζετε ἐσεῖς ποὺ τὶς διακονεῖτε. Μετὰ ἀπό ὅσα εἴπαμε, εὔλογα γεννᾶται σ ὅλους μας τὸ ἐρώτημα. Ὅταν ἔτσι ἔχουν τὰ πράγματα, τί νεώτερο καὶ τί περισσότερο ἔχει νὰ προσφέρει αὐτὴ ἡ διακονία τῶν ἀσθενῶν; Μήπως δὲν διακονοῦνται ὅπως θὰ ἔπρεπε οἱ ἀσθενεῖς μας καὶ ἐπιδιώκεται μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ κάτι καλύτερο; Στὸ σημεῖο αὐτό, πρέπει νὰ τονίσουμε καὶ νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι... κάθε διακόνημα ἐξαγιάζεται, καὶ τελειώνεται, (γίνεται δηλαδὴ σωστότερο) ὅσο οὐσιαστικότερη εἶναι ἡ σχέση τοῦ διακονοῦντος, μὲ τὸν Χριστὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία του. Ὅταν δηλαδή, ὁ διάκονος μέσα ἀπὸ τὴ σχέση καὶ τὴν κοινωνία του μὲ τὸ Χριστὸ ἁγιάζεται καὶ θεώνεται κατὰ χάριν τότε διακονεῖ «ἐν Χριστῷ». Μὲ ἄλλα λόγια ὅταν ἐκτὸς τῶν ἄλλων, διακονοῦμε «πρὸς Δόξαν Θεοῦ» (καὶ ὄχι γιὰ τὸ ''θέλω'' μας) καὶ... μέ ἀγάπη στὴν Ἐκκλησία Του (χωρὶς διάθεση αὐτοπροβολῆς ἢ ἐγωκεντρισμό) τότε.. εἴμαστε σὲ καλὸ δρόμο. Παρακαλῶ εὔχεστε καὶ ἀγωνίζεσθε ἀγωνίζεσθε καὶ εὔχεστε νὰ εὑρισκόμεθα ὅλοι ὅσοι διακονοῦμε στὴν Ἐκκλησία, μέσα σ αὐτὴ τὴν σωτήριο πορεία. Σὰν τί περισσότερο ὅμως θὰ μποροῦσε νὰ προσφέρει ἡ ὑπηρεσία διακονίας τῶν ἀσθενῶν; 11

Μὲ ἕνα λόγο θὰ μποροῦσε νὰ πεῖ κανεὶς ὅτι... θ' ἀναζητήσει, καὶ θὰ βρεῖ ἀσθενεῖς ποὺ παρὰ τὶς φιλότιμες προσπάθειες τῶν ἐνοριῶν τους οἱ ἀσθενεῖς αὐτοὶ παραμένουν ἐκτὸς τῆς φροντίδας τους. Ἀνάμεσά τους ὅλοι Α. Ὃσοι δὲν εἶναι συνδεδεμένοι δὲν ἔχουν "πολλὰ πολλά" ὅπως λένε (γιὰ διάφορους λόγους ὁ καθένας τους) μὲ τὶς ἐνορίες τους, καὶ ζυμωμένοι ἀπὸ τὸν πόνο καὶ τὴν ἀρρώστια, γίνονται εὐπρόσδεκτοι σὲ μία κάποια προσφερόμενη ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία διακονία. Παρότι δέν ἒχουν ἰδιαίτερη σχέση μέ τήν ἐκκλησία, ἀναζητοῦν κάποια βοήθεια. Β. Ὃσοι εἶναι ἐπαρχιῶτες. Καὶ εἶναι τόσοι πολλοὶ αὐτοὶ καὶ τόσο πολύπλευρα τὰ προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπίζουν. Οἱ ἀσθενεῖς αὐτοί, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ πρόβλημα τῆς ὑγείας ποὺ τοὺς ἀναστατώνει τὴ ζωὴ καὶ τοὺς ξεσπιτώνει, ἀντιμετωπίζουν ἔντονα καὶ τὰ προβλήματα τῆς ξενιτειᾶς. (Ξένοι μεταξὺ ξένων. Ἄγνωστοι σὲ ξένο τόπο μεταξὺ ἀγνώστων). Ποῦ θὰ μείνουν οἱ συνοδοί τους; Ποῦ, καὶ πῶς, θὰ κινηθοῦν μὲ ἀσφάλεια; Γ. Ὃσοι εἶναι ἀλλοδαποὶ Δ. Εκεῖνοι ποὺ σμιλεμένοι ἀπὸ τὸ πόνο, προσδοκοῦν καὶ ἀναζητοῦν τὴν βοήθεια τῆς Ἐκκλησίας. Καθηλωμένοι ὅμως στὸ κρεβάτι τοῦ πόνου δὲν τοὺς εἶναι δυνατὸν νά ἀναζητήσουν ἢ νὰ προσεγγίσουν τὸ ἐνοριακό τους περιβάλλον. Παράλληλα οἱ δικοί τους, (ὅταν ὑπάρχουν) ἐκδαπανῶνται στὸ νὰ οἰκονομήσουν μαζὶ μὲ τὸ βεβαρημένο καθημερινό τους πρόγραμμα τὸ πρόσθετο συναισθηματικὸ καὶ ἄλλο φορτίο τῆς ἀρρώστιας τοῦ ἀνθρώπου τους. Ε. Ὃσοι πέρα ἀπὸ τὴν ἐνοριακὴ φροντίδα καὶ μέριμνα θὰ ἦταν δεκτικοὶ σὲ μία ἀκόμη προσέγγιση ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας μας Ἲσως θά βρίσκαμε πολυπραγμονώντας καί ἂλλες περιπτώσεις. Ἐγώ ἐκεῖνο πού προσωπικά θὰ ἢθελα νά ἐπισημάνω καί ἰδιαίτερα νά τονίσω εἶναι ὃτι ἡ ὑπηρεσία διακονίας τῶν ἀσθενῶν θὰ λειτουργεῖ σὲ συνεργασία, συμπληρωματικὰ καὶ ἐπικουρικὰ στὸ ἐνοριακὸ ἔργο, ὅπως καὶ οἱ Ἐφημέριοι τῶν Νοσοκομείων λειτουργοῦν καὶ διακονοῦν τοὺς ἀσθενεῖς στὰ Νοσοκομεῖα παράλληλα συμπληρωματικὰ καὶ σὲ συνεργασία μὲ τὶς ἐνορίες. Ὑπάρχει λοιπὸν "θερισμὸς πολὺς" γιὰ τὴν Ὑπηρεσία διακονίας τῶν Ἀσθενῶν. Καί.. οἱ "ἐργάται"; Ποιοὶ θὰ ἐργασθοῦν στὴν διακονία τῶν ἀσθενῶν; Ἕνα ἐκκλησιαστικὸ διακόνημα δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἐπιτελεῖται ἀπὸ τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀπὸ τοὺς πιστούς μας. Ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους πού,.. πολλοὶ ἀπό αὐτούς, εἶναι ἤδη ἐνταγμένοι καὶ διακονοῦν στὸ ἐνοριακὸ ἔργο καὶ ὅλους ὅσοι ἔχουν μία ἰδιαίτερη εὐαισθησία στὰ προβλήματα τοῦ πόνου καὶ προτίθενται νὰ συμβάλλουν στὴ προσπάθεια αὐτή. Εἶστε ὅλοι ἐσεῖς. πού... μὲ περίσσεια προθυμία (καὶ αὐτοθυσία θὰ ἔλεγα γιὰ τὶς μέρες μας) δηλώσατε ἐθελοντὲς στὴν διακονία ἀσθενῶν. Κάποιοι ἀπὸ ἐτῶν διακονοῦν τοὺς ἀσθενεῖς μας κάποιοι ἢδη προσεκλήθησαν νὰ διακονήσουν καὶ κάποιοι ἄλλοι (ποὺ εἶναι ἀρκετοὶ ἀκόμη) μὲ ὑπομονὴ προσκαρτεροῦν τὴν πρόσκληση τῆς Ἐκκλησίας μας γιά νὰ διακονήσουν. Πρέπει μὲ πολλοὺς ἐπαίνους νὰ ὁμολογήσω ὅτι οἱ προσφορές σας γιὰ τὴν διακονία τῶν ἀσθενῶν μας "ὑπερῆραν" (ξεπέρασαν κατὰ πολύ) ὄχι μόνο τὶς προσδοκίες μας, ἀλλὰ καὶ αὐτὲς τὶς ὀργανωτικὲς καὶ ὄχι μόνο δυνατότητές 12

μας. Νοιώθουμε ἀδύναμοι καὶ ἀνέτοιμοι νὰ σᾶς ἀξιοποιήσουμε στὸ σύνολό σας καὶ νὰ ἀνταποκριθοῦμε στὴν αὐθόρμητη προσφορά σας. Ἀλλά... ἐλπίζουμε. Ἐλπίζουμε στὴν Ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί... τὴν δική σας αὐθόρμητη προσφορά ὅτι ἡ προσπάθειά μας θὰ εὐλογηθεῖ. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ παρακαλοῦμε ὅπως ὁλοπρόθυμα ἀνταποκριθήκατε στὴν πρόσκληση τῆς Ἐκκλησίας μας γιὰ διακονία παρακαλοῦμε μὲ πολὺ περισσότερο ζῆλο νά προσευχηθεῖτε ὁ Κύριος νὰ κατευθύνει καὶ τὰ βήματά μας πρὸς Δόξα τοῦ ὄνοματός Του καὶ τῆς Ἁγίας Ἐκκλησίας μας. 13

14

Ἡ ἐπικοινωνία μέ τούς ἀρρώστους ὡς χριστιανική διακονία Δρ. Ἀφροδίτη Ῥαγιᾶ Ὁμότ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικῆς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ Εἰσαγωγικά Ἡ ἐπικοινωνία στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου Διαστάσεις τῆς ἐπικοινωνίας Σκοποί τῆς ἐπικοινωνίας Ὁμιλία καί ἀκρόαση Πρακτικές ὁδηγίες Συμπεράσματα ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Ἡ χριστιανική ἀνθρωπολογία ἀντικρύζει τόν ἂνθρωπο ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὡς μοναδική καί ἀνεπανάληπτη προσωπικότητα, ὡς ἀδιαίρετη βιοψυχοσωματική καί πνευματική ὁλότητα, ἡ ὁποία ἐλεύθερα ἀναπτύσσεται, ὁλοκληρώνεται καί κατακτᾶ μέ τήν ἐν Χριστῷ θέωση, τό αἰώνιο, τό ἀληθινό μεγαλεῖο. Εἶναι ἀδύνατη ὃμως ἡ ὁλοκλήρωση τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου χωρίς τόν διάλογο μέ τό Θεό καί μέ τά τέκνα τοῦ Θεοῦ. Ἐδῶ ἀναφερόμεθα στόν διάλογο τοῦ ἀνθρώπου μέ τούς ἂλλους ἀνθρώπους. Ἡ ἐπικοινωνία ἀποτελεῖ βασικό αἲτημα τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, οὐσιώδη ψυχολογική καί ὑπαρξιακή ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου καί ἡ ἒλλειψή της ὂχι μόνο παρεμποδίζει τήν ὁλοκλήρωση τῆς προσωπικότητας, ἀλλά πολλές φορές διαταράσσει καί κλονίζει τήν ὃλη ψυχική ὑγεία. Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Οἱ διαπροσωπικές σχέσεις θεωροῦνται ἀναγκαῖες γιά τήν ψυχική ζωή, ὃπως τό φῶς καί ὁ ἀέρας γιά τήν βιολογική ζωή. Ὁ ἂνθρωπος γνωρίζει καί διακρίνει τόν ἑαυτό του ἀπό τούς ἂλλους. Ἀναγνωρίζει τά ὃρια τῶν προσωπικῶν του άπαιτήσεων μέ τήν συνάντηση τῶν δικαιωμάτων τῶν ἂλλων καί μαθαίνει τήν αὐτοπειθαρχία. Στίς διαπροσωπικές περιστάσεις καλλιεργοῦνται ἡ διάκριση, ἡ δικαιοσύνη, ἡ εὐγένεια, ἡ ἀγάπη τοῦ καλοῦ καί ἡ εὐρύτητα τοῦ πνεύματος. Ἐπίσης ἡ σχέση μέ τούς ἂλλους ἐπηρεάζει τά ἰδανικά τοῦ ἀνθρώπου, τήν συμπεριφορά του, τήν αὐτοσυνειδησία, τήν ἀντίληψή του γιά τό περιβάλλον, δηλαδή ὁλόκληρη τήν ὓπαρξή του. 15

Χωρίς τήν ἐπικοινωνία ὁ ἂνθρωπος δέν μπορεῖ νά ἀντιληφθεῖ τίς δυνατότητές του, οὒτε νά ἀναπτύξει καί χρησιμοποιήσει κατάλληλα τά χαρίσματά του. Ἐξάλλου οἱ κοινωνίες δημιουργοῦνται, διατηροῦνται καί ἀναμορφώνονται μέ τήν ἐπικοινωνία. Ἀποτελεῖ κοινή γνώμη, ὃτι ὃλες οἱ ἀλλαγές συμπεριφορᾶς, πεποιθήσεων καί ἀξιῶν ἐπιτυγχάνονται μέ διαπροσωπικές ἐπικοινωνίες διαφόρων τύπων, ὃπως εἶναι τά μέσα ἐνημέρωσης τοῦ κοινοῦ, τό internet, οἱ διαφημίσεις, οἱ διάφορες προπαγάνδες, τά ἒργα λογοτεχνίας καί τέχνης. Πράγματι, ἡ ἐπικοινωνία ἐπιδρᾶ θετικά ἢ ἀρνητικά, σέ προσωπικό, κοινωνικό, ἐθνικό καί διεθνές ἐπίπεδο. Ἡ ἐπικοινωνία ἀποκτᾶ εὐρύτερη σημασία, ὃταν μελετηθεῖ καί ἡ πνευματική της διάσταση. Θεωρεῖται εὐκαιρία χριστιανικῆς διακονίας μέ τήν ἐφαρμογή τῆς ἀγάπης καί τῆς φιλαδελφίας. Ἐκλαμβάνεται ὡς περίσταση γιά τήν ἐπιδίωξη κοινωνίας μέ τούς συνανθρώπους μας γιά τήν πραγματοποίηση τῆς ὑπέρβασηςτοῦ ἑαυτοῦ μας καί ἑπομένως τῆς πνευματικῆς προόδου πρός τήν τελειοποίησή μας. Χωρίς τό ὀρθόδοξο αὐτό χριστιανικό ἦθος οἱ σχέσεις μας μέ τούς ἂλλους, θά εἶναι «ἐφήμερες καί εὒθραυστες, ἐπιφανειακές καί χαλαρές, τυπικές καί ὑπολογιστικές». (Ἠλία Κακούρη. Ἐπι-κοινωνία τῶν ἀνθρώπων καί οἱ ἐκφράσεις τῆς ψυχῆς ὡς ὑπαρξιακή ἀνάγκη καί πληρότητα ζωῆς. Ἑλληνοχριστιανική Ἀγωγή, Μάϊος 1955 * 140-147) Τό πρόσωπο μέ τό ὁποῖο ἐπικοινωνοῦμε εἶναι ὁ «πλησίον». Χαρακτηρίζεται δέ ὡς «θεμέλιος»ὑπό τήν ἒννοια ὃτι προσφέρει εὐκαιρίες γιά τήν ἂσκηση τῆς ἀγάπης καί φιλανθρωπίας. «Ὁ θεμέλιος, ὁ πλησίον ἐστίν... εἰς αὐτόν γάρ κρέμανται πᾶσαι αἱ ἐντολαί τοῦ Χριστοῦ» (Ἀββᾶ Ἰωάννου τοῦ Κολοβοῦ, Ἀποφθέγματα Πατέρων P.G. 65, 217Α) «Ἒστι γάρ καί διά ρημάτων ἐλεημοσύνην ποιεῖν». (Ἰω. Χρυσοστόμου P.G. 58, 517Α ). «Κἂν μηδέν ἒχῃς εἰσενεγκεῖν τῷ κάμνοντι διά τήν πενίαν, σεαυτόν εἰσάγαγε, καί τήν ἀπό τῶν ρημάτων αὐτῷ παράκλησιν προσένεγκε... Οὐκ ἒχεις χρήματα; ἀλλά πόδας ἒχεις καί στόμα, καί ρήματα. Εἲσελθε, παρακάλεσον, διόρθωσον τήν ἀθυμίαν, εὐθυμώτερον ποίησον καί καρτερικώτερον». (Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ P.G. 96, 188D ). Ἡ ἂσκηση δέ τῆς ἀγάπης καί φιλανθρωπίας θεωρεῖται ὁδός τῆς θεώσεως. Ἑπομένως καλούμεθα νά ἀναπτύξουμε εὐαισθησία καί δεξιότητα στήν ἐπικοινωνία, ὣστε νά αὐξήσουμε τό δυναμικό τῆς ἀγάπης καί διακονίας μας πρός τούς ἀδελφούς μας. ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ἡ ὁμιλία σημαντικός τρόπος ἐπικοινωνίας ἀλλά ὂχι καί μοναδικός. Ὁλόκληρος ὁ ἂνθρωπος μιλᾶ. Ἀναφέρονται ἐνδεικτικά μερικοί τρόποι ἐπικοινωνίας. Ὁμιλία, σιωπή Διακυμάνσεις τῆς φωνῆς Βλέμμα, κλάμα, γέλιο (= ἡ ταυτότητα τῆς καρδιᾶς) Μορφασμοί, χειρονομίες (κωφάλαλοι) «Ἡ νοηματική γλῶσσα ἒχει ἀναγνωρισθεῖ ἐπίσημα ἀπό τήν Εὐρωπαϊκή Ἓνωση ἀπό τό 1988» (Ἡ νοηματική προοδεύει. Ἐπικοινωνία Σεπτ. Ὀκτ. 2001: 9-10) 16

Ἐνδυμασία, στάση σώματος, συμπεριφορά. Βιβλία, ἐπιστολές, τηλεφωνήματα, ἀνταλλαγή δώρων Ἒργα τέχνης (καλλιτεχνήματα ἀρχιτεκτονικῆς, γλυπτικῆς), ζωγραφική, μουσική, θέατρο. Κάποιος εἶπε: Προτιμῶ τίς νότες ἀπό τίς λέξεις. Οἱ πρῶτες δέν μέ πληγώνουν ποτέ. Τό παιχνίδι. Ἡ μοναχή Γαβριηλία κατά τήν ἂσκηση τῆς ἀγάπης ἒλεγε ὃτι ἐπικοινωνεῖ μέ τούς προβληματισμένους ἀνθρώπους μέ τίς ἑξῆς γλῶσσες: Τό χαμόγελο, τό δάκρυ, τό ἂγγιγμα, τήν προσευχή. Ἒχει γραφεῖ: Πρέπει νά ξέρεις ὃλες τίς γλῶσσες τοῦ κόσμου γιά νά μπορέσεις νά συνεννοηθεῖς μέ ὃλο τόν κόσμο. Ἐκτός ἂν ξέρεις νά χαμογελᾶς. Τότε μιλᾶς μιά γλῶσσα πανανθρώπινη. Ὃλοι οἱ ἂνθρωποι χαμογελοῦν στήν ἲδια γλῶσσα. Κανείς δέν εἶναι τόσο πλούσιος πού νά μήν ἒχει ἀνάγκη ἓνα χαμόγελο. Καί κανείς δέν εἶναι τόσο φτωχός, πού νά μήν μπορεῖ νά τό δώσει. Ὁ ἀπ. Παῦλος μέ τήν μοναδική ἱκανότητα ἐπικοινωνίας πού εἶχε καί τήν ὁποία χρησιμοποιοῦσε γιά νά συνδέσει τούς ἀνθρώπους μέ τό Χριστό γράφει: «Τριετίαν νύκτα καί ἡμέραν οὐκ ἐπαυσάμην μετά δακρύων νουθετῶν ἓνα ἓκαστον» (Πράξ. κ 31). Ὁ ἀσπασμός Τό σημεῖον τοῦ σταυροῦ-- Ὁ ἦχος τῆς καμπάνας. Τό ἂγγιγμα ὡς τρόπος ἐπικοινωνίας μέ τό μωρό, τό παιδί, τόν ἂρρωστο, τόν ἡλικιωμένο, τό ἂτομο μέ μειωμένη ὃραση, ἀκοή κ.λ.π. μπορεῖ νά εἶναι: διαδικαστικό (π.χ. νοσηλεία), μή διαδικαστικό, προστατευτικό, θεραπευτικό (μασάζ), ἐκφραστικό, ἀνακουφιστικό, ἐπιβεβαιωτικό, στοργικό. Ἒρευνες ἀπέδειξαν ὃτι πρόωρα πού χαϊδεύονται παίρνουν βάρος ταχύτερα ἀπό τά μή χαϊδευόμενα. Ἡ ἐπικοινωνία χωρίς λόγια εἶναι τόσο ἀποτελεσματική καί σημαντική ὃσο καί ἡ λεκτική, μερικές φορές μάλιστα ξεπερνᾶ καί τό λεκτικό μήνυμα. Στήν συμβολική γλῶσσα, ὃπως λέγεται ἡ μή λεκτική ἐπικοινωνία ἒχουν ἐφαρμογή οἱ λόγοι τοῦ Σοφοῦ Σειράχ: «Στολισμός ἀνδρός καί γέλως ὀδόντων καί βήματα ἀνθρώπου ἀναγγέλλει τά περί αὐτοῦ» (ιθ 30). Τό ἀνθρώπινο σῶμα εἶναι ὁμιλοῦν ὂργανο. Ἡ γλῶσσα τοῦ σώματος εἶναι ὁμιλοῦν ὂργανο. Ἡ γλῶσσα τοῦ σώματος εἶναι ἡ κινητική συμπεριφορά, πού περιλαμβάνει εἰδικούς ὁμιλητικούς τρόπους στάσεως, χειρονομιῶν καί μορφασμῶν. Οἱ τρόποι αὐτοί συχνά ἀποκαλύπτουν τήν συναισθηματική κατάσταση πού μιλᾶ, ἀκόμη καί ὃταν προσπαθεῖ κανείς νά τήν κρύψει. Οἱ λέξεις εἶναι τυλιγμένες στόν ἦχο καί τή σιωπή. Καί οἱ πράξεις μιλοῦν μεγαλόφωνα. Ἒχει ὑπολογισθεῖ ὃτι τό 1/3 τῶν πληροφοριῶν μεταβιβάζεται λεκτικά, ἐνῶ τά 2/3 χωρίς λόγια. Ἀκόμη καί ἡ ἀπουσία ὁμιλητικότητας μπορεῖ μερικές φορές νά μεταβιβάζει ἀξιόλογα σήματα πού χρειάζονται ἀποκρυπτογράφηση. Υπάρχει ἀκόμη ἡ γλῶσσα τοῦ χρόνου καί ἡ γλῶσσα τῶν ἀποστάσεων πού χρησιμοποιοῦν οἱ ἂνθρωποι κατά τήν ἐπικοινωνία μεταξύ τους. Ἡ συμβολική γλῶσσα τῆς ἐπικοινωνίας δέν εἶναι ξένη γλῶσσα καί δέν διέπεται ἀπό κανόνες τῆς γραμματικῆς. Τήν σπουδάζομε ὃταν ἐμβαθύνουμε μέ ἀγάπη στόν πόνο τοῦ συνανθρώπου, ὃταν συμπάσχουμε μαζί του, ὃταν ἐκδαπανόμεθα στή διακονία του γιά τήν ἀνακούφιση, τήν οἰκοδομή καί τή 17

σωτηρία του. (Α. Ραγιᾶ. Νοσηλευτική ψυχικῆς ὑγείας Ψυχιατρική νοσηλευτική Δ Ἒκδοση. Ἀθήνα, 2004: 110-136.) Γιά τήν μάθηση τῆς συμβολικῆς γλώσσας χρειάζεται ἡ εὐφυΐα τῆς καρδιᾶς, ἡ μητρική καί πατρική καρδιά, ἡ ἀγάπη πρός τόν ἀδελφό, ἡ εὐαίσθητη κεραία, ἡ ὁποία συλλαμβάνει ὃλους τούς κραδασμούς καί τά κύματα τοῦ πόνου τοῦ πλησίον, ἀρρώστου ἢ ὑγιοῦς. Ἡ κατανόηση τοῦ ρόλου τῆς συμβολικῆς ἐπικοινωνίας μᾶς βοηθεῖ νά συνειδητοποιήσουμε ὃτι ἐκπέμπομε σήματα καί μηνύματα ἐκτός ἀπό τά λόγια, στούς διαλόγους μας μέ ἂλλα πρόσωπα. Κι ἂς φροντίζουμε ὂχι μόνο μέ λόγια ἀλλά μέ κάθε τρόπο, κάθε κίνηση, κάθε πράξη, ἀκόμη καί μέ τή σιωπή μας, νά μεταβιβάζουμε τήν ἀγάπη, τόν σεβασμό, τήν κατανόηση, τήν παρηγοριά, τήν εἰλικρινή μέριμνά μας γιά τήν ἀνακούφιση, τή θεραπεία, τήν ἀποκατάσταση,τήν πνευματική οἰκοδομή τοῦ συνανθρώπου. Ἡ φροντίδα αὐτή θά γίνεται ὁλοένα καί πιό ἀποτελεσματική, ὃσο οἱ ἲδιοι καλλιεργούμεθα πνευματικῶς καί βιώνουμε τά διδάγματα τοῦ Εὐαγγελίου. Στή συνέχεια θά μελετηθεῖ καί ἡ ὁμιλία ὡς ὑπεύθυνη, ἐνσυνείδητη καί κατευθυνόμενη χρησιμοποίηση τῶν λόγων κατά τή συνάντηση τοῦ ἂλλου προσώπου, ἀρρώστου ἢ ὑγιοῦς. Πολλοί καί διάφοροι παράγοντες μποροῦν νά ἐπηρεάσουν θετικά ἢ ἀρνητικά καί μᾶς προσωπικά καί τόν ἂρρωστο. Ἀντιπροσωπευτικά ἀναφέρονται οἱ παρακάτω Τό περιβάλλον ὃπου πραγματοποιεῖται ἡ ἐπικοινωνία Ἡ σωματική κατάσταση καί ὑγεία τῶν συνομιλητῶν Ἡ ψυχική ἠρεμία ἢ ταραχή τους Ἡ περίσταση καί τό θέμα τῆς ἐπικοινωνίας ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΩΣ ΜΟΡΦΗΣ ΕΜΠΡΑΚΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Γνωριμία τοῦ ἀρρώστου ὡς μοναδικῆς καί ἀνεπανάληπτης προσωπικότητας, ὡς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ μέ ἀνεκτίμητη ἀξία καί αἰώνιο προορισμό. Ἐξακρίβωση τῶν ψυχοσωματικῶν καί πνευματικῶν προβλημάτων του Διερεύνηση πῶς τό κύριο πρόβλημα ἐπηρεάζει τή ζωή του Ἐπισήμανση τῶν προσωπικῶν δυνατοτήτων, ἢ ἀδυναμιῶν του γιά τήν ἀντιμετώπιση των δυσκολιῶν του Ἐνθάρρυνση ἐξωτερικεύσεως ἀναγκῶν, ἀνησυχιῶν καί φόβων. Συνεργασία μαζί του Εἶναι εὐνόητο ὃτι ἡ ἐπικοινωνία ὡς διακονία χριστιανικῆς ἀγάπης δέν ἐξαντλεῖται στήν ἁπλῆ ἀνταλλαγή γνώσεως καί πληροφοριῶν ἀλλά ἀποβλέπει στή βαθύτερη ψυχοπνευματική ὑποστήριξη τοῦ ἂλλου προσώπου. Σ' αὐτό συντελοῦν ὡρισμένα θετικά στοιχεῖα πού ἀκολουθοῦν: - Ἀποδοχή τοῦ ἀρρώστου δηλ. ἐνδιαφέρον, γι' αὐτόν χωρίς ὃρους καί μέτρα, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν συμπεριφορά καί τίς ἀντιδράσεις του, στή δεδομένη στιγμή. Κι ἀκόμη, δημιουργία ἐπιεικοῦς ἀτμόσφαιρας πού 18

ἀναστηλώνει τήν αὐτοπεποίθησή του καί τόν ἐνθαρρύνει νά ζητήσει καί νά δεχθεῖ βοήθεια ἀκόμη καί πνευματική π.χ. νά διαβάσει ἓνα χριστιανικό ἒντυπο, νά πάει στήν Ἐκκλησία, νά συναντήσει ἓναν πνευματικό. - Θερμό ἐνδιαφέρον γιά τόν ἂρρωστο. Αὐτό ἐκφράζεται σάν εἰλικρινής μέριμνα γιά τό καλό του, σάν καλωσύνη καί ἀνθρώπινη θαλπωρή, σάν ἀγάπη καί ἑτοιμότητα γιά ἐξυπηρέτηση καί ὑποστήριξη. Ἡ ἀγάπη εἶναι ἡ βάση τῆς θετικῆς ἐπικοινωνίας μέ τό ἂλλο πρόσωπο. Αὐξάνει τήν ἀγάπη του καί τήν ἐλπίδα στή ζωή, ἐνισχύει δέ καί τήν πίστη του στόν Θεό. - Σεβασμός πρός τόν ἂρρωστο. Ἐκδηλώνεται ὡς λεπτή εὐαισθησία, ἒναντι τῶν ἀδυναμιῶν καί τῶν δυνατοτήτων του ἀκόμη καί τῆς τυχόν ὑπαιτιότητάς του γιά νόσηση π.χ. ἀπό ΑΙDS ἢ γιά φυλάκιση. Ὁ σεβασμός μας βεβαιώνει τό ἂλλο ἂτομο ὃτι ἀναγνωρίζομε καί κατανοοῦμε τόν πόνο του καί συμμετέχομε ὁλόψυχα σ' αὐτόν, σάν νά ἦταν δικός μας. - Ἑτοιμότητα γιά παροχή βοηθείας. Αὐτό σημαίνει παρουσία καί διάθεση αὐτοπροσφορᾶς νά βοηθήσουμε τό ἂλλο πρόσωπο μέ τήν ἐπικοινωνία στή δεδομένη στιγμή, νά προχωρήσει σέ βαθύτερη ἀντίληψη καί ἐπίγνωση τοῦ ἑαυτοῦ του καί τῶν ζητημάτων του καί νά χειραγωγηθεῖ στό δρόμο τοῦ Θεοῦ, στή χριστιανική ζωή. Δηλαδή δέν πρέπει νά κερδίσουμε τή συζήτηση, ἀλλά τόν συζητητή. ΟΜΙΛΙΑ ΚΑΙ ΑΚΡΟΑΣΗ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ Στόν διάλογο ἡ ἀκρόαση καί ἡ ὁμιλία συνυφαίνονται καί ἀποτελοῦν μιά ἑνότητα, ὃπως τό ὑφάδι καί τό στημόνι ἑνός ὑφάσματος, θά ἐξετασθοῦν ὃμως ἰδιαιτέρως τώρα γιά βαθύτερη μελέτη. Ἡ ὁμιλία, βάση τῆς ἐπικοινωνίας Ἡ χριστιανική ἀγάπη εἶναι κυρίως διαπροσωπική διεργασία, εἰδική ἐπικοινωνία μέ τό ἂλλο πρόσωπο. Τά γεμάτα ἀγάπη, διάκριση και πνεῦμα Θεοῦ λόγια μας μποροῦν νά γίνουν καί γίνονται ἀληθινό βάλσαμο στήν καρδιά τοῦ προβληματισμένου ἀνθρώπου καί ἐμπλουτίζουν καί τήν ἁπλούστερη ἒκφραση μέ μυστική θεραπευτική, παυσίπονη καί παυσίλυπη δύναμη, πού τονώνει ψυχοσωματικά καί πνευματικά τόν ἂνθρωπο. Γι' αὐτόν πού μιλᾶ μέ ἀγάπη ἐφαρμόζουν οἱ λόγοι τοῦ Παροιμιαστοῦ: «Ἒλεον ἐπί γλώσσης φορεῖ» (Παροιμ. γ'16). Καί «γλῶσσσαι σοφῶν ἰῶνται» (Παροιμ. ιβ'18). Ἐπίσης «κηρία μέλιτος λόγοι καλοί, γλύκασμα δέ αὐτοῦ ἲασις ψυχῆς» (Παροιμ.ιστ'24). Δηλαδή ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ συνδυάζει γλυκύτητα καί θεραπεία. Αὐτό τονίζει καί ὁ ἃγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «Λόγος ἂριστος ἐστί φαρμακεύς κακῶν» (Ρ..37,954Α). Ὁ λόγος προσλαμβάνεται ὃπως καί τό φάρμακο καί ἐπιδρᾶ στό νευρικό σύστημα καί ἐλαττώνει τό ἂγχος (ψυχοθεραπεία). Δέν πρόκειται βέβαια νά ὑποδειχθοῦν ὁρισμένοι τῦποι καί τρόποι ὁμιλίας γιά κάθε περίσταση προσέγγισης καί βοήθειας ἂλλων ἀνθρώπων, ἂν καί θά δοθοῦν γενικές ὁδηγίες, διότι ἡ ὁμιλία ἒχει χάρη ὃταν πηγάζει ἀπό "μορφωμένη" καρδιά καί καλλιεργημένη προσωπικότητα. Εἶναι γνωστός ὁ λόγος τοῦ Κυρίου: «Ἐκ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας τό στόμα λαλεῖ» 19

(Ματθ.ιβ'34). Ἂλλωστε, κάθε διάλογος σέ μιά χρονική στιγμή εἶναι μοναδική δημιουργία. Ποτέ δέν ὑπῆρξε ἀκριβῶς ὃμοιος διάλογος στό παρελθόν, οὒτε θά ὑπάρξει ἂλλος ἀκριβῶς ἲδιος στό μέλλον. Τό ποικίλο καί ἀπρόβλεπτο περιεχόμενο τῆς συνομιλίας μας μέ ἓνα ἂλλο πρόσωπο κάμνει τόν καθένα μας ὑπέυθυνο γιά τήν ἐκλογή καί ἀπόφαση: τί, πῶς, γιατί, σέ ποιόν, πότε, καί πόσο θά πῆ. Χρειάζεται ἡ ἀρετή τῆς διακρίσεως νά μᾶς κατευθύνει. (A. Ραγιᾶ, Βασική Νοσηλευτική Θεωρητικές καί δεοντολογικές ἀρχές, Ε Ἒκδοση Ἀθήνα, 2002 109-120 ). Ὁπωσδήποτε ὃμως, ὃταν ξεκινοῡμε μέ προσευχή, ὃταν στήν καρδιά μας ἐνοικεῖ πλουσίως ὁ λόγος τοῡ Θεοῡ καί ἡ ἀγάπη διότι χωρίς αὐτήν καί τίς γλῶσσες τῶν άγγέλων νά μιλοῦμε δέν κάνομε τίποτε --, θά μᾶς φωτίζει ὁ θεός γιά νά λέμε: «ὃσα ἐστίν ἀληθῆ, ὃσα σεμνά, ὃσα δίκαια, ὃσα ἁγνά, ὃσα προσφιλῆ, ὃσα εὒφημα» (Φιλιππ. δ 8 ). Τότε θά ἐπαληθεύει τό ψαλμικόν : «Κύριος δώσει ρῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις, δυνάμει πολλῇ» (Ψ. 67, 12 ). Καί τότε θά βιώνουμε τόν διάλογο ὡς θαῦμα τῆς χάριτος τοῦ θεοῦ. Ὁ ἀββᾶς Ἡσαΐας ὁ ἀναχωρητής λέγει: «Δέν εἶναι σοφία νά ξέρει κανείς νά συζητᾶ ἀριστοτεχνικά. Σοφία εἶναι νά ξέρεις πότε πρέπει νά μιλήσεις καί τί πρέπει νά πεῖς.» (Θ. Χαμπάκη μοναχῆς. Γεροντικόν. ἒκδ. 9 η. Ἐκδόσεις ΛΥΔΙΑ, Θεσσαλονίκη 1993 : 238). Ὁποιαδήποτε μορφή ἐπικοινωνίας κι ἂν χρησιμοποιοῦμε καί σέ ὁποιοδήποτε περιβάλλον καί μέ ὁποιονδήποτε παιδί, μαθητή, ἒφηβο, νέο ἢ ἡλικιωμένο μποροῦμε νά διατηροῦμε καλές διαπροσωπικές σχέσεις, ἂν ἀκολοθοῦμε τίς ἑξῆς ὁδηγίες : Φιλικότητα καί αἰσιοδοξία Λιγότερη ὁμιλία καί περισσότερη ἀκρόαση Εὐγένεια -ἡ ἀγγελική ἀρετή- Ἒχει γραφεῖ : Μιά πράξη ἀγάπης μπορεῖ νά ζυμώσει «πέντε ἂρτους». Μιά λέξη εὐγενική μπορεῖ νά χορτάσει «πεντακισχιλίους». Εὐαισθησία, διάκριση, ὑπομονή, πραότητα Ψυχολογική ὑποστήριξη, ἀνυπόκριτη ἀγάπη (ἂσκηση ἀγάπης ὁ διάλογος) Ἐκτίμηση τῆς ἱερότητας καί μοναδικότητας τοῦ ἂλλου ὡς προσώπου Ἐνδιαφέρον γιά τά ζητήματά του Ἀποφυγή περιαυτολογίας «ἐγκωμιαζέτω σε ὁ πέλας καί μή τό σόν στόμα» (Παροιμ. 27, 2) «μέγα ἀγαθόν τό μηδέν μέγα περί ἑαυτοῦ λέγειν» (Ἰ. Χρυσοστόμου P.G. 50, 500). Τήρηση ἐχεμύθειας. «Ἀκήκοας λόγον, συναποθανέτω σοι, θάρσει, οὐ μή σε ρήξει» (Σοφ. Σειράχ 19,10). Ὁ ἂνθρωπος τῆς ἀγάπης ποτέ δέν προσπαθεῖ νά κάνει διάρρηξη τῆς ψυχῆς τοῦ συνομιλητοῦ γιά νά τόν βοηθήσει. Σέβεται τήν προσωπική του ἐλευθερία μέ διάκριση καί δέν παραβιάζει τήν θύρα τῆς ψυχῆς του. Τά δομικά ὑλικά μιᾶς ἁρμονικῆς σχέσεως εἶναι οἱ καρποί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. (Γαλ. ε 22). «Ἂς διακατέχει τόν λόγο μας τό μέτρο, ὁ σεβασμός καί ἡ ἱερότητα». (Μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου. Ἡ εἰρήνη τῶν άρετῶν καί ἡ ταραχή τῶν παθῶν. ἒκδ. 6 η, ΤΗΝΟΣ :21) Ὁ ἃγιος Γρηγόριος 20

ὁ Θεολόγος προτείνει τόν ἑξῆς χρυσοῦν κανόνα γιά τή γλῶσσα: «Λάλει μέν ἐν φόβω δέ, μηδέ πάντοτε, μή πάντα, μηδ ἐν πᾶσι, μηδέ πανταχοῦ». Δηλαδή: Νά μιλᾶς βέβαια ἀλλά μέ προσοχή, οὒτε πάντοτε, οὒτε ὃλα, οὒτε σ ὃλους, οὒτε ὁπουδήποτε». Ὁ Μ. Βασίλειος γράφει: «Ὑπάρχει καί τόνος φωνῆς καί συμμετρία λόγου καί κατάλληλος καιρός καί εἰδικόν λεξιλόγιον, οἰκεῖον καί χαρακτηριστικόν διά τούς εὐσεβεῖς, τό ὁποῖον δέν ἠμπορεῖ νά διδαχθῆ κανείς, ἐάν δέν ἐγκαταλείψη τάς παλαιάς του συνηθείας». (Ὃροι κατά πλάτος Β, ΕΠΕ 8: 250, 5-8). Χρειάζεται προσοχή ὣστε νά ἀποφεύγουμε μεγάλα καί σοβαρά ὀλισθήματα τῆς γλώσσας. «Ὀλίσθημα ἀπό ἐδάφους μᾶλλον ἢ ὀλίσθημα ἀπό γλώσσης» (Σοφ. Σειράχ 20, 18). «Ἡ γλῶσσα μικρόν μέλος ἐστί καί μεγαλαυχεῖ» (Ιακ. γ 5). Ἡ γλῶσσα κόκκαλα δέν ἒχει καί κόκκαλα τσακίζει λέει ὁ λαός μας. Κι ἀκόμη: «Λόγος στηλώνει τήν ψυχή καί λόγος τήν κρημνίζει». Κατά τήν ὁμιλία μας πρέπει νά ἀποφεύγονται: Ἡ ἀποθάρρυνση, ἡ ἀποδοκιμασία, ἡ ὑποτίμηση, ἡ περιφρόνηση, ἡ κατάκριση, ἡ εἰρωνία, ἡ κολακεία, ἡ ἒκφραση θυμοῦ, ἡ λογομαχία, ἡ ἀργολογία (= ὃτι ἀφορᾶ μόνο τά γήϊνα, περιττολογία, περιττές ἐρωτήσεις), τά ὑπονοούμενα, οἱ γνῶμες καί συνταγές σέ κάθε ἐκφραζόμενο πρόβλημα, οἱ ἀστειότητες, ἡ προσποίηση καί ὑποκρισία. Ὁ ἂνθρωπος τῆς ἀγάπης μιλᾶ καί μέ τά λόγια του μεταγγίζει πίστη καί ἐλπίδα στούς ἀπελπισμένους, ἐνθαρρύνει τούς φοβισμένους, καταπραΰνει τούς ταραγμένους, προσφέρει ψυχολογική ὑποστήριξη, ἀσφάλεια καί παρηγοριά, ἐξουδετερώνει τόν πόνο μέ τίς σωματικές, ψυχικές, κοινωνικές καί πνευματικές διαστάσεις του. Ἐνεργητική ἀκρόαση Ἡ χαμένη τέχνη! Ἡ εὐαίσθητη ἀκρόαση μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ ἐκλεκτικά ὡς πράξη ἀγάπης στούς διαλόγους μας μέ ἂλλα πρόσωπα. Γενικά ἀναγνωρίζεται ὃτι ὁ καλός ἀκροατής εἶναι ὁ καλύτερος γιατρός καί νοσηλευτής καί δάσκαλος, ὁ μεγαλύτερος εὐεργέτης γιά τόν προβληματισμένο ἂνθρωπο, ὃταν αἰσθάνεται ἒντονη τήν ἀνάγκη νά μιλήσει. Ὁ πρόεδρος τοῦ Τμημ. Θεατρικῶν Σπουδῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καθηγητής κ. Β. Πούχνερ, μιλώντας σ ἓνα συμπόσιο, εἶπε: «Τί εἶναι ὁ διάλογος; Ἐν πρώτοις νά ἀκοῦς, ὓστερα: νά ἐπικοινωνεῖς νά καταλαβαίνεις νά συνεννοεῖσαι. Δέν εἶναι μόνο νά μιλᾶς» (Περιοδικό «Ἀθηνᾶ» Παν/μίου Ἀθηνῶν Ἰούν.2000, (20) : 85 89). Ἡ ἀκρόαση εἶναι τέχνη.δέν εἶναι μόνο ἀκουστική σύλληψη τῶν λόγων μέ μηχανικό τρόπο, ὃπως κάνει τό μαγνητόφωνο. Ἀλλά καί τί εἶναι; Ἡ ἀκρόαση εἶναι σκόπιμη πράξη. Προβάλλει σάν ἐνσυνείδητη χρήση τῆς σιωπῆς μέ ἀνοικτά αὐτιά καί ἀνοικτή καρδιά, μέ ἀληθινό ἐνδιαφέρον καί προθυμία συμπαράστασης τοῦ ἂλλου προσώπου ὃταν μιλᾶ. Ἡ ἀκρόαση εἶναι ἀγάπη. Χρειάζεται θάρρος καί αὐτοϋπέρβαση, συγκέντρωση καί ἒνταση προσοχῆς καί λεπτή εὐαισθησία στά λεγόμενα τοῦ συνομιλητοῦ. 21