ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ
ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 9.00-9.30 Προσέλευση συνέδρων Εγγραφές: Φουαγιέ ΚΕΔΕΑ 9.30 10.30 Καλωσόρισμα Δημάρχου Χαιρετισμοί ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 10.30 11.00 ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Η διαχρονική πορεία της πρόληψης ως μοχλός κοινωνικής ενδυνάμωσης Ελένη Παπακώστα-Γάκη, Ψυχολόγος, Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας ''ΣΕΙΡΙΟΣ'', Δήμου Θεσσαλονίκης-Ο.ΚΑ.ΝΑ. Αίθουσα: ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 11.00 12.00 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ 1 Προεδρείο: Κώστας Γαζγαλίδης, Ψυχίατρος, Συντονιστής Μονάδων και Υπηρεσιών Ο.ΚΑ.ΝΑ., Β.Ε., Συντονιστής Διευθυντής Τομέα Εξαρτήσεων Ψ.Ν.Θ. Η συμβολή της πρόληψης στην άρση του κοινωνικού αποκλεισμού Χαράλαμπος Μαγουλάς, Ερευνητής-Διδάσκων, Τομέας Κοινωνιολογίας ΕΣΔΥ Αίθουσα: ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ουσιωδώς μία κατάσταση εξαίρεσης εντός του ευρύτερου πλέγματος που ονομάζεται κοινωνία και παρουσιάζει το χαρακτηριστικό ότι η εμφάνισή του, ενώ προϋποθέτει τη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, ταυτόχρονα επιβεβαιώνει την ύπαρξή του ως σημείου αναφοράς για τα εντεταγμένα μέλη της κοινωνίας και το σύνολο. Μία κατηγορία υποκειμένων που τον υφίστανται είναι οι τοξικοεξαρτημένοι και οι απεξαρτημένοι. Παρ όλο που η εξάρτηση είναι αφ εαυτής παράγοντας κοινωνικού αποκλεισμού, συνοδεύεται πάντοτε σχεδόν από άλλους συνοδούς παράγοντες που ενισχύουν τον στιγματισμό ατόμων και ομάδων. Χωρίς να ταυτίζεται η εξάρτηση με την ψυχική νόσο, τα δύο φαινόμενα παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία, τόσο στη γένεση όσο και στην αντιμετώπιση των αιτιών τους, που κρίνεται πολλές φορές αναγκαία η συνεξέτασή τους στο ίδιο πλαίσιο πολιτικών. 2
Η ανακοίνωση αυτή στοχεύει να παρουσιάσει μία μεθοδολογία πρωτογενούς πρόληψης (την εγγραμματοσύνη σε θέματα υγείας και εξάρτησης), η οποία, ως τέτοια, απευθύνεται στην κοινότητα και όχι μόνο σε συγκεκριμένες ομάδες και άτομα και προϋποθέτει αφενός την ανάδειξη της εξάρτησης σε ζήτημα δημόσιας υγείας και αφετέρου έναν ριζικό επαναπροσδιορισμό της έννοιας των κοινών. Η πρόληψη είναι μεν ζήτημα πολιτικών αποφάσεων, αλλά, την ίδια στιγμή, περιλαμβάνει μία δέσμη αντιλήψεων για το τι είναι η πολιτική και το τι συνεπάγεται η δημόσια σφαίρα. Τα κοινά μπορούν να γίνουν το πεδίο εφαρμογής των προγραμμάτων αύξησης της εγγραμματοσύνης του γενικού πληθυσμού σε θέματα υγείας και εξάρτησης και ταυτόχρονα η θεωρητική βάση της εφαρμογής πολιτικών πρόληψης. 12.00 12.30 Διάλειμμα 12:30-14:30 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ 1 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 Πολιτικές Υγείας και Πρόληψη Συντονισμός: Φαίδωνας Καλοτεράκης, Ειδικός Βοηθός Διευθυντή ΚΕΘΕΑ, Διεθνής Επιστημονικός Σύμβουλος του γραφείου του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και την Εγκληματικότητα Οικονομική κρίση, λιτότητα και πολιτικές ψυχικής υγείας στην Ευρώπη Ηλίας Κονδύλης, Ψυχίατρος, Επίκουρος Καθηγητής Συστημάτων Υγείας, Center for Primary Care and Public Health Barts and the London School of Medicine and Dentistry, Queen Mary, University of London The impact of the 2008 global financial crisis on suicides: the need for stronger social protection Roberto De Vogli, Vice - Director,Human Rights Centre, University of Padova & Associate Professor, Department of Social Psychology and Development, University of Padova In 2008, the world experienced the worst financial crisis since the Great Depression. The crisis is often described in relation to its proximal risk factors such as the proliferation of risky loans and mortgage-based securities, but the root causes of the Great Recession include distal risk factors such as indiscriminate capital flow, excessive financial deregulation and high concentration of wealth in the top distribution. Ultimately, the crisis is a by-product of neoliberal policies and the self-correcting market ideology that guided national and global macroeconomic reforms since the 1970s. Evidence indicates that the Great Recession led to increases in unemployment and suicides, especially in Europe and in the United States. Countries particularly affected by the crisis such as Italy and Greece, experienced rapid increases in mortality due to suicides and mental health problems. However, empirical analyses based on the effects of previous economic downturns suggest that crises are not necessarily characterized by decreases in life expectancy at birth. These favorable trends seem more likely to be experienced by countries with a more egalitarian 3
distribution of income and stronger social protections. Evidence from Europe and Italy also showed that investment in social spending is associated with a reduction of the correlation between unemployment and suicides during crises. New rules and regulations at the national and global level are needed to prevent future financial crises. Redistribution of wealth and stronger investments in social protection are necessary for the safeguard of population health in times of economic recession. Evidence-based prevention-still a significant gap between science, policy and practice Matej Košir, Director of Institute for Research and Development Utrip (UTRIP) Relevant knowledge on effective and ineffective practices in the field of prevention (especially substance use prevention) has been significantly improved in the last couple of decades which gives us an important basis for the future development of evidence-based prevention strategies at all levels (national, regional and local). Presentation will firstly focus on disinvestment from ineffective practices which are still very popular and still often funded by governments in most of the countries (such as one-off lectures and workshops, scare tactics or fear appeal, ex-addicts testimonials, information-only interventions, say no campaigns etc.). The final part of presentation will focus on short description of international prevention standards and most relevant evidence-based prevention interventions in different settings, especially schools, families and community. 14:30-15:00 ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ - Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος 15:00-16:30 Διάλειμμα για γεύμα 16:30-19:30 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΥ EΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Ι ΑΙΘΟΥΣΑ Α Η Δικτύωση των ψυχοκοινωνικών δομών ως Θεσμός που υπηρετεί την Πρόληψη Συντονισμός: Βασιλική Παπαλάμπρου, Κοινωνιολόγος - Σύμβουλος Πρόληψης Τοξικοεξάρτησης,Επιστημονικά Υπεύθυνη Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε. Χαλκιδικής ''ΠΝΟΗ'' Αχιλλέας Ρούσσος,M. Med. Sc Κοινωνική Ψυχιατρική - Παιδοψυχιατρική,Κοιν ωνιολόγος - Σύμβουλος Τοξικοεξάρτησης,Υπεύθυνος Δικτύου Υπηρεσιών Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης ΚΕΘΕΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 Ι ΑΙΘΟΥΣΑ Β Παρεμβάσεις πρόληψης στην ευρύτερη κοινότητα - Εκπαίδευση, Εποπτεία & Συμβουλευτική Συντονισμός: Χαράλαμπος Λουκίδης, Ψυχολόγος, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» Αρετή Μπαζάκα, Ψυχολόγος, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» 4
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 Ι ΑΙΘΟΥΣΑ Γ Παρεμβάσεις πρόληψης στην Εκπαιδευτική κοινότητα - Εκπαίδευση, Εποπτεία & Συμβουλευτική Συντονισμός: Μελίνα Χαρατσίδου, Κλινική Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Γλυφάδας Ελευθερία Καραντάνα, Κοινωνική Ανθρωπολόγος Ψυχοθεραπεύτρια, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δήμου Γλυφάδας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 4 Ι ΑΙΘΟΥΣΑ Δ Παρεμβάσεις πρόληψης στην Οικογένεια - Εκπαίδευση, Εποπτεία & Συμβουλευτική Συντονισμός: Βάσω Ζουντουρίδου, Ψυχολόγος, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Δυτικής Θεσσαλονίκης «Δίκτυο Άλφα» Ευσταθία Παπαδάτου, Ψυχολόγος, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Κέρκυρας ΔΗ.ΜΟ.Π «Νίκος Μώρος» 20:00 ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΑΡΞΗΣ: Φουαγιέ Νέου Δημαρχείου Θεσσαλονίκης 5
ΣΑΒΒΑΤΟ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 9:30-11:1O ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ 2 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 Πεδία εφαρμογών πρόληψης και νέα κοινωνικά δεδομένα Συντονισμός: Άννα Χατζηνταή,Ψυχολόγος,Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας " ΣΕΙΡΙΟΣ " Δήμου Θεσσαλονίκης - Ο.ΚΑ.ΝΑ. Κατανοώντας τις αντιλήψεις για τις κυρίαρχες ψυχολογικές ανάγκες, τις βασικές προτεραιότητες, τα εμπόδια και τους ενισχυτές των εφήβων-νέων ενηλίκων στα πλαίσια της προσπάθειάς τους για απεξάρτηση στο ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ Βασίλης Καλαμπαλίκης, Ψυχολόγος, Υπεύθυνος ΚΕΘΕΑ Ιθάκη Το KEΘEA ΑΝΑΔΥΣΗ είναι θεραπευτικό πρόγραμμα που υποστηρίζει εφήβους και νέους (13-21 χρονών) που κάνουν περιστασιακή ή συστηματική χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και τις οικογένειές τους καθώς και νέους που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τη χρήση του διαδικτύου. Λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη από το 2001 και καλύπτει όλη την περιοχή της Βόρειας Ελλάδας.Τα τελευταία χρόνια οι άνθρωποι που προσεγγίζουν το ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ αγωνιούν και προβληματίζονται κυρίως για ζητήματα που σχετίζονται με την χρήση χασίς(περίπου 9 στις 10 περιπτώσεις). Στην συγκεκριμένη εργασία περιγράφονται μέσα από την ανάλυση μιας μελέτης οι ψυχολογικές ανάγκες, στόχοι, προτεραιότητες, εμπόδια και ενισχυτές στο πλαίσιο της προσπάθειας των εφήβων-νέων ενηλίκων για απεξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες. Υποστηριζόμενα μέλη και θεραπευτές από το ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ εκφράζουν τις αντιλήψεις τους για τα παραπάνω με απώτερο σκοπό την κατανόηση της συμπεριφοράς των εφήβων-ενηλίκων που ενδεχομένως θα οδηγήσει στην ενδυνάμωση της προσπάθειάς τους για απεξάρτηση. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το KEΘEA ΑΝΑΔΥΣΗ είναι θεραπευτικό πρόγραμμα που υποστηρίζει εφήβους και νέους (13-21 χρονών) που κάνουν περιστασιακή ή συστηματική χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και τις οικογένειές τους καθώς και νέους(ως 25 ετών) που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τη χρήση του διαδικτύου. Λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη από το 2001 και καλύπτει όλη την περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. Η κάνναβη είναι η κύρια ουσία της πλειονότητας των μελών που προσεγγίζουν το ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ. Κάποιοι ερευνητές συγκρίνουν την χρήση της κάνναβης για ψυχαγωγικούς λόγους με την επικράτηση της χρήσης καπνού και του αλκοόλ που αποτελούν τις βασικές, νόμιμες ψυχοδραστικές ουσίες έναρξης της χρήσης(hall 2015). Δύο είναι οι κύριες κατηγορίες παραγόντων που επηρεάζουν την χρήση ουσιών στην εφηβεία. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως είναι το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο, το σχολικό περιβάλλον, η διαθεσιμότητα της ουσίας, η επίδραση της οικογένειας και των ομότιμων. Η δεύτερη κατηγορία εμπερικλείει τους ατομικούς παράγοντες όπως η προσωπικότητα, η ψυχοσύνθεση και η συμπεριφορά κάθε εφήβου(κοκκέβη,2001). Παράγοντες όπως το οικογενειακό περιβάλλον, η ομαλή σχολική προσαρμογή, οι φιλικές σχέσεις και η ενασχόληση με δραστηριότητες μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά και να 6
αποτρέψουν την χρήση ουσιών(κοκκέβη κ.α. 2011). Η κάνναβη αποτελεί δημοφιλές ναρκωτικό τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη(ΕΚΤΕΠΝ, ετήσια έκθεση 2015). Ο κίνδυνος εμπλοκής ενός εφήβου με την χρήση ουσιών είναι αυξημένος σε οποιαδήποτε δυσλειτουργική οικογένεια. Οι συναναστροφές ενός εφήβου με παρέες χρηστών μπορεί να οδηγήσουν σε έλλειψη ενδιαφέροντος για σχολικές δραστηριότητες η και να οδηγήσουν σε οριστική απομάκρυνση(πουλόπουλος,2011). ΠΡΟΦΙΛ ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ(2016) Το 82% των μελών που προσέγγισαν το πρόγραμμα είναι άνδρες. Το 76% είναι μαθητές /σπουδαστές. Το 91% έχει ως βασική ουσία κατάχρησης την κάνναβη και το 42% έχει ως βασική παραπομπή την οικογένειά του.(στοιχεία από το τμήμα έρευνας του ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ). Στοιχεία από το ΕΚΤΕΠΝ για τους εφήβους(πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD, 2015 ) Η διάδοση της χρήσης κάνναβης και των παράνομων ναρκωτικών στους εφήβους διαφαίνεται και από τα παρακάτω στοιχεία: Το 10,6% χρήση έστω και μια φορά χρήση παράνομων ουσιών(κάνναβης, έκσταση, αμφεταμινών, μεθαμφεταμινών, κοκαΐνης, κρακ, LSD, ηρωίνης, κεταμίνης, «μαγικών μανιταριών» ή/και GHB) σε εφήβους-μαθητές ηλικίας 16 ετών. Σημαντικά υψηλότερο ποσοστό εφήβων αναφέρουν χρήση κάποιας παράνομης ουσίας το 2015 συγκριτικά με πριν από μία 12ετία (6,5% το 2003). Το 9,1% του παραπάνω πληθυσμού έχει κάνει έστω και μια φορά χρήση κάνναβης. Η κάνναβη παραμένει η πιο διαδεδομένη ουσία χρήσης ενώ το 2015 είναι σημαντικά υψηλότερο το ποσοστό όσων θεωρούν «ακίνδυνη» τη χρήση κάνναβης συγκριτικά με το 2011 και το 2007. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Στην συγκεκριμένη μελέτη ορίσθηκε ως κεντρικός στόχος η διερεύνηση των κρίσιμων παραγόντων στην διαδικασία απεξάρτησης του εφήβου-νέου ενήλικου που προσεγγίζει το ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ. Με βάση την βιβλιογραφία για τους κρίσιμους παράγοντες οι θεματικές ενότητες εστίασαν στις ψυχολογικές ανάγκες,στους στόχους και στις προτεραιότητες, τα εμπόδια και τους ενισχυτές στην προσπάθεια για απεξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες. Οι αντιλήψεις για τα παραπάνω εκφράστηκαν και διατυπώθηκαν τόσο από τα μέλη όσο και από τους θεραπευτές του ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ. Ως μεθοδολογία πραγματοποιήθηκαν ημι-δομημένες ομαδικές συνεντεύξεις με μέλη του προγράμματος και προσωπικό. Η πρώτη ομάδα αποτελούταν από 7 μέλη-εξυπηρετούμενους και πραγματοποιήθηκαν 2 ομαδικές συνεντεύξεις και η δεύτερη ομάδα από 4 θεραπευτές του προγράμματος ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ και πραγματοποιήθηκε μια ομαδική συνέντευξη. Η κύρια ουσία κατάχρησης της ομάδας των μελών ήταν η κάνναβη και οι ηλικίες των συμμετεχόντων μελών 16-19 ετών. Με βάση την ανάλυση περιεχομένου καταγράφηκαν τα αποτελέσματα και αναδείχθηκαν τα συμπεράσματα. Η συμμετοχή των μελών και των θεραπευτών στην μελέτη ήταν εθελοντική. Οι θεματικές κατηγορίες ερωτήσεων ήταν οι παρακάτω: Οι κυρίαρχες ψυχολογικές ανάγκες των εφήβων-νέων ενηλίκων στο πλαίσιο της προσπάθειας για απεξάρτηση Οι βασικοί στόχοι/προτεραιότητες των εφήβων-νέων ενηλίκων στο πλαίσιο της προσπάθειας για απεξάρτηση Εμπόδια στην προσπάθειά των εφήβων-νέων ενηλίκων για απεξάρτηση Ενισχυτές στην προσπάθεια των εφήβων-νέων ενηλίκων για απεξάρτηση ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 7
Με βάση τις ερωτήσεις και τις απόψεις των συμμετεχόντων μελών και θεραπευτών στην ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη προκύπτουν τα παρακάτω αποτελέσματα: Οι κυρίαρχες ψυχολογικές ανάγκες των εφήβων-νέων ενηλίκων στο πλαίσιο της προσπάθειας για απεξάρτηση Έφηβοι-Νέοι ενήλικες Αναφέρθηκαν στην ανάγκη να δώσουν λύση στις σχέσεις με τους ανθρώπους, να εκφραστούν και να γίνουν κατανοητοί από τους άλλους. Να βρούνε τρόπο αντιμετώπισης με τους ανθρώπους, να μην γκρινιάζουν.κάποιο μέλος συμπλήρωσε και συμφώνησαν όλα τα μέλη, την ανάγκη να έχει καλές σχέσεις με φίλους, την οικογένεια, τον περίγυρο. Το μαύρο είναι μια γκόμενα που χρειάζεται να βρούνε κάτι άλλο στην θέση της, άλλα ενδιαφέροντα. Ένα μέλος της ομάδας είπε έντονα ότι έχω ανάγκη να γνωρίσω τις ανάγκες μου, δεν μπορώ να τις βρω. Θεραπευτές Αναφέρθηκε από όλους τους συμμετέχοντες θεραπευτές ως σημαντική για τους εφήβους-νέους ενήλικες η αποδοχή από τους συνομήλικους αλλά και από τους γονείς. Οι έφηβοι-νέοι ενήλικες έχουν δεχθεί πολύ κριτική στο σπίτι και αναζητούν την μη κριτική. Επιθυμούν την αυτονομία να μην ανήκουν στο σπίτι. Υπάρχει η ανάγκη για μεγάλωμα και αναζητούν συναισθηματική στήριξη, να νοιώθουν ότι κάποιος τους καταλαβαίνει. Θέλουν να νοιώθουν ότι οι άλλοι στους εμπιστεύονται και τους ακούνε. Ακόμα και το μικρό να μην υποτιμηθεί. Τεράστια η ανάγκη για επιβεβαίωση, αναγνώριση και θετική ενίσχυση. Η κατεύθυνση όταν υπάρχει μπέρδεμα είναι πολύτιμη. Παρότι οι ίδιοι θέλουν να είναι οι αρχηγοί έχουν ανάγκη από πρότυπα και ταύτιση. Οι έφηβοι-νέοι ενήλικες νοιώθουν χάλια με τον εαυτό τους και χρειάζονται αυτοπεποίθηση. Η έκφραση του έντονου συναισθήματος είναι σημαντική, δεν γνωρίζουν τι να κάνουν την ένταση. Δεν επιθυμούν να στιγματίζονται όταν εμπλέκονται με το ΚΕΘΕΑ κάτι το οποίο αλλάζει με το προχώρημα τους. Οι βασικοί στόχοι/προτεραιότητες των εφήβων-νέων ενηλίκων στο πλαίσιο της προσπάθειας για απεξάρτηση Έφηβοι-Νέοι ενήλικες Αναφέρθηκε ως κύριος στόχος να γίνω κύριος του εαυτού μου, να βρω κάτι που με γεμίζει. Η χειραγώγηση των συναισθημάτων και των σκέψεων περιεγράφηκε ως σημαντική προτεραιότητα. Τονίσθηκε ως κρίσιμη η αντιμετώπιση της μετριότητας στην ζωή. Η βελτίωση των σχέσεων με φίλους και οικογένεια αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για όλους. Υπήρξε αναφορά ότι μια προτεραιότητα μπορεί να εμποδίζει μια άλλη. Συμφώνησαν ότι χρειάζεται ισορροπία ανάμεσα στο συναίσθημα και στη λογική. Θεραπευτές Να ησυχάσει η μαμά, να μην τον πρήζουν. Να βελτιωθεί η σχέση στο σπίτι και να βρεθεί νόημα, στόχος που είναι δύσκολο να βρεθεί. Όταν προχωρούν στην θεραπεία βάζουν στόχο για την βελτίωση της σχέσης τους με τους γονείς, συνομήλικους και ενδιαφέροντα. Είναι δυνατό να βάλουν υπερβολικούς στόχους και συχνά αναρωτιούνται σχετικά με την εκπαίδευσή τους. Τους ενδιαφέρει η σχέση με το άλλο φύλο, η εικόνα τους και θέματα σεξουαλικότητας όπου κυρίως στο προχώρημα της θεραπείας επεξεργάζονται. Γενικότερα οι στόχοι είναι κοντινοί και όχι μακροπρόθεσμοι διότι υπάρχει άλλη σχέση με τον χρόνο. 8
Εμπόδια στην προσπάθειά των εφήβων-νέων ενηλίκων για απεξάρτηση Έφηβοι-Νέοι ενήλικες Υπάρχουν δύο εαυτοί, ο καλός και ο κακός. Δεν πρέπει να κυριαρχεί ο κακός όπως ο τεμπέλης. Η έλλειψη ελέγχου των πράξεων είναι κρίσιμη. Αναφέρθηκε και υπήρξε συγκατάβαση από όλους ότι η έλλειψη ορίων είναι κρίσιμη. Ο φίλος που δεν προσπαθεί να κόψει και υπάρχει εμπιστοσύνη σε αυτόν αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην προσπάθεια για απεξάρτηση. Στην ουσία η προσπάθεια αφορά την απεξάρτηση από τον παλιό εαυτό και εμπόδιο είναι το άγχος. Αναφέρθηκε ως εμπόδιο η αίσθηση βαρεμάρας. Ένα μέλος τόνισε ότι μπορεί να υπάρχει άλλο πρόβλημα, οργανικό πρόβλημα όπως η κατάθλιψη. Ως εμπόδιο αναφέρθηκε η αίσθηση της πίεσης του χρόνου και τέθηκε από ένα μέλος το ερώτημα-φράση αν αξίζει να είναι κάποιος καθαρός και ένα άλλο μέλος αμέσως απάντησε αξίζει όμως, να ξέρεις. Θεραπευτές Οι φίλοι που πίνουν, οι πρίζες. Να μην πιστεύουν ότι έχουν πρόβλημα και να εμμένουν στην αρνητική τους εικόνα που είναι πολύ δυνατή. Οι γονείς δεν αποδέχονται το μεγάλωμά τους και αρκετές φορές οι συνθήκες στο σπίτι είναι δύσκολες όπως συμβίωση με χρήστες, βία, μη υποστήριξη. Η έλλειψη οριοθέτησης και οι συνέπειες στα λόγια. Η αίσθηση βαρεμάρας και ο ενδεχόμενος στιγματισμός στο σχολείο όπου εκεί είναι ο χρήστης έχοντας δυσκολία για νέες παρέες. Η έλλειψη πίστης του γονέα ότι το παιδί τα πάει καλά. Μια αρνητική κατάσταση που μπορεί να συμβεί, τον επηρεάζει αρνητικά. Η έλλειψη διάγνωσης και φροντίδας άλλων ζητημάτων όπως δυσλεξία, υπερκινητικότητα, ψυχιατρικό θέμα επηρεάζει αρνητικά την προσπάθεια για απεξάρτηση. Οι νέες ουσίες που εύκολα δοκιμάζουν τους αποπροσανατολίζουν και γενικότερα η έλλειψη ικανοποίησης από την καθαρή ζωή είναι σημαντική. Όλη η ομάδα συζήτησης συμφώνησε ότι πολύ σημαντικό εμπόδιο η χρήση του διαδικτύου, δεν μπορούν να σηκωθούν από τον καναπέ. Δεν υπάρχει αμεσότητα στην επαφή και ενασχόληση με θέματα όπως γιατί βγήκα από την ομαδική συζήτηση,σχέσεις χωρίς ποτέ φυσική επαφή. Επίσης τονίσθηκε η κοινωνική αποδοχή της χρήσης κάνναβης όπου υποτιμά τους κινδύνους, το χασίς δεν είναι ναρκωτικό. Ενισχυτές στην προσπάθεια των εφήβων-νέων ενηλίκων για απεξάρτηση Έφηβοι-Νέοι ενήλικες Αναφέρθηκε και υπήρχε συγκατάβαση στην ομάδα ότι βοηθά και ενισχύει η αναγνώριση της προσπάθειας και η εμπιστοσύνη από άλλους και κυρίως από την οικογένεια. Να δείχνει στήριξη και αγάπη η οικογένεια, να μην νευριάζουν. Νοιώθεις καλύτερα όταν βραχυπρόθεσμα βλέπεις την βελτίωση της συμπεριφοράς σου. Σημαντικό είναι το ξεκόλλημα από παλιές παρέες και να αναγνωρίσεις τι σε οδήγησε στην χρήση ουσιών. Το πρότυπο της ζωής ανθρώπων που θαυμάζουν αποτελεί κινητήριος δύναμη. Συμφώνησαν όλοι πόσο σημαντικό είναι το να βάζεις στόχους μέρα με την μέρα, αύριο θα διαβάσω και όχι πρέπει να περάσω στο πανεπιστήμιο και να διαλέγεις προσεκτικά τους φίλους και τις παρέες. Υπήρξε διαφωνία και συζήτηση στην ομάδα σχετικά με το αν η οικονομική κατάσταση παίζει σημαντικό ρόλο στην έκβαση της χρήσης ουσιών. Στο θεραπευτικό πρόγραμμα αναφέρθηκε ότι βοηθούν πολύ οι ασκήσεις και η πίεση να κάνουν κάτι που ενδεχομένως αρχικά δεν τους αρέσει. Θεραπευτές 9
Αναφέρθηκε από όλη την ομάδα συνέντευξης να υπάρχει εστίαση από την πλευρά των άλλων στις ανάγκες των εφήβων όπως είναι η αποδοχή και η αναγνώριση και γενικότερα η αποδοχή των προσωπικών χαρακτηριστικών. Τονίσθηκε ότι η ταύτιση με έναν ενήλικο είναι σημαντική και η σχέση με τον θεραπευτή ο οποίος παίζει πολλούς ρόλους. Η αλλαγή των γονέων στην δική τους συμπεριφορά αναφέρθηκε ότι είναι χρήσιμη και η ύπαρξη σχέσης ισοτιμίας, όχι υποτίμησης. Αναφέρθηκε επίσης ότι η ύπαρξη συνομήλικων, παρέας στην θεραπευτική ομάδα, στο πρόγραμμα ενισχύει το ανήκειν. Σημαντικό είναι επίσης όταν βλέπουν την αλλαγή τους και αναλαμβάνουν ευθύνες. Τονίσθηκε η σημαντικότητα να συμπεριφέρεσαι στον έφηβο ως ενήλικα. Όλοι συμφώνησαν την σπουδαιότητα να κάνουν οι έφηβοι, νέοι ενήλικες δημιουργικά πράγματα, να τα ολοκληρώνουν, να υπάρχει δράση. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την σύνθεση των κύριων αποτελεσμάτων και με βάση τα κεντρικά θέματα που είχαν οριστεί για διερεύνηση σχετικά με την προσπάθεια απεξάρτησης διαφάνηκαν αρκετά σημεία ως σημαντικοί παράγοντες στην διαδικασία της απεξάρτησης. Σε γενικές γραμμές διαφαίνεται στα περισσότερα πεδία σύγκλιση και ομοιότητες στις απόψεις και αντιλήψεις των θεραπευτών και των εφήβων-νέων ενηλίκων. Τα σημαντικότερα στοιχεία που αποτυπώνονται ως κρίσιμοι παράγοντες και που υπάρχει σύγκλιση απόψεων-αντιλήψεων των δύο ομάδων είναι τα παρακάτω: H αναγνώριση, αποδοχή, εμπιστοσύνη τόσο από τους συνομήλικους όσο και τους γονείς βοηθά τον έφηβο-νέο ενήλικα στην διαδικασία της απεξάρτησης. Η βελτίωση των σχέσεων του έφηβου-νέου ενήλικα με οικογένεια και συνομήλικους αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Τα ενδιαφέροντα και η δημιουργικότητα κινητοποιούν ιδιαίτερα τους έφηβους-νέους ενήλικες στην κατεύθυνση της αλλαγής. Οι βραχύχρονοι στόχοι που τίθενται για τον έφηβο-νέο ενήλικα αυξάνουν την πιθανότητα να υλοποιηθούν και να ολοκληρωθούν. Το θετικό πρότυπο στην ζωή για τον έφηβο-νέο ενήλικα δημιουργεί αποτελεσματικότερες συνθήκες κινητοποίησης για αλλαγές στην διαδικασία της απεξάρτησης. Και το αρνητικό πρότυπο (π.χ. ο φίλος χρήστης) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο δημιουργώντας εμπόδια στο μονοπάτι της απεξάρτησης. Η ύπαρξη, ενδεχομένως μη διάγνωση και η έλλειψη φροντίδας ενός παράλληλου προβλήματος όπως η κατάθλιψη δυσχεραίνει την πορεία της απεξάρτησης. Οι έφηβοι-νέοι ενήλικες σε αντίθεση με τους θεραπευτές δεν αναφέρθηκαν στην χρήση, ενδεχομένως υπερβολική χρήση του διαδικτύου ως κρίσιμο παράγοντα στην διαδικασία της απεξάρτησης. Εκτιμώ ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου επηρεάζει ζητήματα αποξένωσης,έλλειψης αμεσότητας στην επικοινωνία και αδράνειας. Σε κάθε περίπτωση μελέτη προσανατολισμένη στην σχέση χρήσης, κατάχρησης διαδικτύου και απεξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες θα είχε σημαντικό επιστημονικό ενδιαφέρον. 10
Αυτοτραυματισμός στην εφηβεια: ποιοί, πώς και γιατί Σπυριδούλα Κώτση, Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, Επιμελήτρια ΕΣΥ, Μονάδα Εφήβων ΑΧΕΠΑ Ο αυτοτραυματισμός (αλλιώς μη-αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός, non-suicidal self injury-nssi ή σκόπιμος αυτοτραυματισμός, deliberate self harm-dsh) είναι ένα τύπος συμπεριφοράς όπου κάποιος προκαλεί βλάβη στο ίδιο του το σώμα. Πρατηρείται πιο συχνά σε έφηβα και σε νεαρά ενήλικα άτομα (μεταξύ 12 και 24 ετών) και, εκτός από σωματικές βλάβες, περιλαμβάνει τον περιορισμό της λήψης τροφής, ριψοκίνδυνες συμπεριφορές όπως η παράτολμη οδήγηση, η χρήση ουσιών και το μη ασφαλές σεξ.οι αιτίες πίσω από το φαινόμενο είναι πολύπλοκες, αλλά η κλινική εμπειρία και η διαρκής έρευνα παρέχουν στοιχεία που συμβάλλουν, ως κάποιο βαθμό, στην κατανόησή του αυτοτραυματισμού και στον εντοπισμό των παραγόντων που καθιστούν έναν έφηβο ή νέο άνθρωπο ευάλωτο σε αυτό. Για παράδειγμα, φαίνεται ότι συνήθως ο αυτοτραυματισμός δεν συνδέεται με την πρόθεση κάποιου να αυτοκτονήσει, να προκαλέσει σεξουαλική διέγερση ή να διακοσμήσει το σώμα του. Για πολλά άτομα είναι ένας δυσλειτουργικός μηχανισμός που χρησιμοποιούν, όταν κατακλύζονται από δυσάρεστα συναισθήματα και επιφέρει ηρεμία και αίσθηση ανακούφισης, ισορροπίας ή ακόμη ένα αίσθημα high, λόγω της έκκρισης ενδορφινών. Την πολύ πρόσκαιρη αυτή εκτόνωση διαδέχονται αισθήματα ενοχής και ντροπής, που οδηγούν σε νέα επεισόδια αυτοτραυματισμού. Στα πλαίσια αυτού του φαύλου κύκλου, τα άτομα που αυτοτραυματίζονται μπορεί να αναζητήσουν άλλες επικίνδυνες διεξόδους, όπως οι ναρκωτικές ουσίες και το αλκοόλ. Ο συνδυασμός αυτοτραυματισμού και χρήσης ουσιών είναι εξαιρετικά επικίνδυνος γιατί πλήττει την κρίση και την δυνατότητα αντίδρασης του ατόμου, αυξάνοντας τις πιθανότητες να αποβεί μοιραίος. Στην παρούσα εισήγηση θα σκιαγραφηθούν οι παράγοντες κινδύνου και οι αιτίες που σχετίζονται με τον σκόπιμο, μη-αυτοκτονικό αυτοτραυματισμό στην εφηβεία και θα δοθούν προτάσεις για την ανίχνευση και την αρχική παρέμβαση σε μη κλινικό πλαίσιο (λ.χ σχολεία, πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας και άλλες κοινοτικές υπηρεσίες). Νέες τάσεις στην κατάχρηση ουσιών Λήδα-Καλλιόπη Κοβάτση, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας, Ιατρική Σχολή ΑΠΘ Οι νέες τάσεις στην κατάχρηση ουσιών περιλαμβάνουν τόσο τις κλασικές ψυχοδραστικές ουσίες, όσο και ουσίες που δεν έχουν ψυχοτρόπες ιδιότητες. Μία ενδιαφέρουσα τάση είναι η παραγωγή νέων συνθετικών ουσιών, συνήθως διεγερτικών ή ψευδαισθησιογόνων, για ψυχαγωγική κυρίως χρήση. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η εμφάνιση νέων, ευφάνταστων οδών λήψης, ακόμα και για κλασικές ψυχοδραστικές ουσίες όπως η αιθυλική αλκοόλη. Αυτό που κυρίως αφορά το κοινωνικό σύνολο είναι το γεγονός ότι η κατάχρηση ουσιών δεν αφορά πια αποκλειστικά ουσίες παράνομες, αλλά έχει επεκταθεί σε ουσίες νόμιμες, εύκολα προσιτές. Το γεγονός αυτό έχει αλλάξει και το «προφίλ» των χρηστών. Με τον τρόπο αυτό έχουν προκύψει νέες ομάδες-στόχοι, οι οποίες μέχρι πρότινος δεν αναζητούσαν πρόσβαση σε ουσίες κατάχρησης γιατί δεν ήθελαν να εμπλακούν σε παράνομες δραστηριότητες. 11
Το μεγάλο στοίχημα της πρόληψης: Σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα Τάνια Αναγνωστοπούλου, Κλινική Ψυχολόγος, Ινστιτούτο Ψυχολογίας και Υγείας Οι μακροχρόνιες έρευνες στην εξελικτική ψυχοπαθολογία (Cicchetti, 2016) έχουν καταδείξει τις τοξικές επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις μιας σειράς προβληματικών συνθηκών στην οικογένεια που συμβάλλουν στην εμφάνιση ψυχοπαθολογίας σε παιδιά και εφήβους. Οι προβληματικές συνθήκες αφορούν γονείς που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα με τις πιεστικές συνθήκες της ζωής τους και εμφανίζουν κατάθλιψη και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, καθώς και χρήση ουσιών, παιδιά που είναι μάρτυρες έντασης και καβγάδων μεταξύ των γονιών, μεγαλώνουν χωρίς όρια και επιτήρηση ή γίνονται αντικείμενο συναισθηματικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας μέσα στην οικογένεια και παιδιά που βιώνουν τη διάσπαση της οικογένειας μέσα από τη μετανάστευση, τον χωρισμό ή την ασθένεια. Τα προβλήματα στα παιδιά εμφανίζονται είτε με τη μορφή εξωτερικών συμπτωμάτων (επιθετικότητα, υπερκινητικότητα και διάσπαση προσοχής, μαθησιακά προβλήματα, παραβατικές συμπεριφορές, χρήση ουσιών) είτε με τη μορφή εσωτερικευμένων προβλημάτων (κατάθλιψη, χαμηλή αυτοπεποίθηση, διατροφικές διαταραχές, αυτοκτονικότητα). Στη παρουσίαση θα αναφερθούμε στις πιο σημαντικές διαπιστώσεις και συμπεράσματα των σύγχρονων ερευνών όσον αφορά τον σχεδιασμό και την εκτέλεση προγραμμάτων πρόληψης στο σχολείο και την κοινότητα, ώστε να βοηθήσουμε ένα παιδί που βιώνει αυτές τις τραυματικές συνθήκες να αμβλύνει τις αρνητικές επιδράσεις τους και να ενδυναμωθεί ώστε να τις αντιμετωπίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. 11.00 12.00 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ 2 Προεδρείο: Αλέξης Μπένος, Καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Ιατρός Παθολόγος - Κοινωνικής Ιατρικής, Εργαστήριο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Γενικής Ιατρικής και Έρευνας Υπηρεσιών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής Σχολής, ΑΠΘ Πρόληψη των εξαρτήσεων, συλλογική δράση και κοινωνική αλληλεγγύη Κατερίνα Μάτσα, Ψυχίατρος, Πρώην Διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών Ψ.Ν.Α. - 18 ΑΝΩ Aiθουσα: ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 Οι εξαρτήσεις κάθε τύπου ως διαδικασίες φυγής του ατόμου από την πραγματικότητα, την ατομική και την κοινωνική, υπηρετούν τις ανάγκες της βιοεξουσίας. Από αυτή την άποψη, η πρόληψη των εξαρτήσεων θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια μορφή αντίστασης στις δυνάμεις της βιοεξουσίας, ως χειραφετητική διαδικασία του πληθυσμού. Αυτό της δίνει κατά κύριο λόγο πολιτικό χαρακτήρα. Σ' αυτή τη βάση πρέπει να στοχεύει βασικά στην δημιουργία όρων 12
υπέρβασης του ατομικισμού και της παθητικότητας, στην ενίσχυση της συλλογικής δράσης, στην αλλαγή αντιλήψεων, στάσεων, συμπεριφορών, στην κατάρριψη των κοινωνικών στερεοτύπων, που ενισχύονται σε περιόδους κρίσης σαν τη σημερινή. Η οργάνωση από τα μέλη της κοινότητας και τα στελέχη πρόληψης κοινών δράσεων κοινωνικής αλληλεγγύης ενάντια στις συνέπειες της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που καταδικάζει την πλειοψηφία του πληθυσμού στη φτώχεια και την εξαθλίωση, η από κοινού οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, η ανάπτυξη ενός πνεύματος δημιουργίας, με φαντασία και έμπνευση, μπορεί να ανοίξει ορίζοντες και να δώσει νόημα στη ζωή, σπάζοντας το θανατηφόρο κλίμα της καθημερινής ρουτίνας που ευνοεί κάθε τύπου φυγές. Πρέπει να κάνει τους ανθρώπους να ονειρεύονται και να αγωνίζονται για ένα άλλο τρόπο ζωής. Δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στην ενημέρωση.πρέπει, λοιπόν, να έχει ένα διαρκή και συλλογικό χαρακτήρα, να ακολουθεί συγκεκριμένες ιδεολογικές συντεταγμένες σε σύγκρουση με την κυρίαρχη ιδεολογία, να απευθύνεται σε ολόκληρη την κοινωνία - πέρα από τις επιμέρους δράσεις σε ιδιαίτερες πληθυσμιακές ομάδες - σε όλη τη χώρα, να αναπτύσσει πολύμορφες δράσεις σε πολλά επίπεδα και να υλοποιείται από στελέχη με ανθρωπιστικές αξίες και όραμα. 12:00-12:30 Διάλειμμα 12:30-13:30 ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΦΟΥΑΓΙΕ -1 13:30-15:0O ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ 3 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 3 Κοινότητα και πρόληψη Συντονισμός: Ανδρέας Τσούνης, Ψυχολόγος, Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας " ΣΕΙΡΙΟΣ " Δήμου Θεσσαλονίκης - Ο.ΚΑ.ΝΑ. Η συμβουλευτική ως «θεσμός επικούρησης» των στόχων της καθολικής πρόληψης των εξαρτήσεων στην Ελλάδα Ιωάννα Κατσιαφλιάνη, Ψυχολόγος, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Καλλιθέας και Μοσχάτου - Ταύρου " ΣΤΑΘΜΟΣ " Τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας αποτελούν τον κύριο κορμό των υπηρεσιών πρόληψης των εξαρτήσεων στην Ελλάδα. Με κύριο γνώμονα την προσέγγιση της εξάρτησης ως πολυπαραγοντικό κοινωνικό φαινόμενο και με στόχο την σταδιακή αυτονόμηση του ανθρώπου σε μια νοηματοδοτημένη ζωή χωρίς εξαρτήσεις αναπτύσσουν κυρίως δράσεις πρωτογενούς και καθολικής πρόληψης και ενίοτε σε επικεντρωμένες που αφορούν στην πρώιμη πρόληψη/ έγκαιρη παρέμβαση σε άτομα και ομάδες αυξημένου κινδύνου. Μία από τις υπηρεσίες επικούρησης του ανθρώπου που παρέχεται στα Κ.Π είναι η συμβουλευτική στα ατομικά και ομαδικά αιτήματα που προέρχονται από τις κατά τόπους κοινότητες. Στην συγκεκριμένη εισήγηση δίνεται ο ορισμός του θεσμού της 13
συμβουλευτικής μέσα από τα χαρακτηριστικά που έχει πάρει στο συγκεκριμένο εργασιακό πλαίσιο. Η ανασκόπηση των στοιχείων του ΕΚΤΕΠΝ δίνει ποσοτικά στοιχεία και σκιαγραφεί το είδος των αιτημάτων που απευθύνθηκαν στα 72 κέντρα πρόληψης την τελευταία δεκαετία που θεωρείται και η δεκαετία της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ελλάδα. Θα αναπτυχθεί ένας κριτικός αναστοχασμός σχετικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την παροχή μιας τέτοιας υπηρεσίας όπως οι ιδιαίτερες ανάγκες των κατά τόπους κοινοτήτων, η εκπαίδευση και εποπτεία του προσωπικού των Κέντρων Πρόληψης, η δυσκολία επικοινωνίας των επιστημονικών ομάδων των Κ.Π, η έλλειψη μονάδων εξειδικευμένης διάγνωσης και θεραπείας για παραπομπή με στόχο η συμβουλευτική να αποτελέσει αρωγό του έργου της πρόληψης. Όσο νέες εξαρτήσεις θα εμφανίζονται με νέους μανδύες όπως για παράδειγμα την τεχνολογία, όσο προβλήματα ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη θα παίρνουν επιδημικό χαρακτήρα, όσο θεσμοί και δεσμοί όπως αυτός της οικογένειας θα μπαίνουν σε κρίση τόσο βαθαίνει ο προβληματισμός που αναπτύσσεται στο αν οι φορείς πρόληψης θα πρέπει να εστιάσουν στην ατομική δυσκολία, το σύμπτωμα, την δυσλειτουργία και να μετεξελιχθούν σε συμβουλευτικούς σταθμούς ή στην κινητοποίηση και ενδυνάμωση των ανθρώπινων θετικών αποθεμάτων, στην συνάντηση με στις γενεσιουργές αιτίες της εξάρτησης με εργαλείο την ομάδα, τις συλλογικότητες, την ανάπτυξη της κοινωνικής αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας αναγνωρίζοντας ότι η προσωπική ευαλοτότητα αντανακλά την κοινωνική ευαλοτότητα. Κρίση της κοινότητας Σάββας Μιχαήλ, Ιατρός - Συγγραφέας Στα όρια ενός μοντέλου. «Άτομα» με δεξιότητες ή άνθρωποι σε σχέσεις; Νίκος Λάιος, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε. Φωκίδας " ΔΙΑΔΡΟΜΗ " Μια κοινωνία που έχει εισέλθει σε φάση καθολικής κρίσης -εξ ορισμού απροετοίμαστη- είναι κοινωνία ευάλωτη, κοινωνία σε κίνδυνο. Το στοιχείο της «ευαλωτότητας» απεγκλωβίζεται από τις λεγόμενες «ομάδες υψηλού κινδύνου» και τα μεμονωμένα «άτομα που χρήζουν φροντίδας. Απλώνεται σε ολόκληρο το κοινωνικό σώμα. Η υπόθεση αυτή δεν υπονοεί πως παύουν οι κοινωνικές ανισότητες, παρά, αντίθετα, κατανοεί την ακραία όξυνσή τους. Δεν συνεπάγεται πρόταση απόσυρσης φροντίδας από κοινωνικές τάξεις, ομάδες και ανθρώπους που πλήττονται περισσότερο από άλλες/ους. Συνεπάγεται πρόταση αναγκαίας διεύρυνσης της φροντίδας, μέσα από μια ριζική ανανοηματοδότησή της, με την ίδια την κοινωνία οργανωμένη, με τα μέλη της ενεργά στο προσκήνιο. Μετατοπίζει την εστίαση από τη μορφή, στο περιεχόμενο. Αν αυτά ισχύουν, τότε κάθε παρέμβαση πρόληψης είναι «παρέμβαση στην κρίση». Ο υποτιθέμενα ιδιαίτερος/εξαιρετικός χαρακτήρας της τελευταίας, μαζί και των συγγενών της τεχνοκρατικών εννοιών-ταξινομήσεων («επικεντρωμένη» και «ενδεδειγμένη» πρόληψη), αποδομείται από την ίδια την πραγματικότητα. Η κατασκευασμένη επιστημονικότητα των ταξινομήσεων κλονίζεται και, στον βαθμό που συνεχίζεται η επίκλησή τους ως σύγχρονη και ικανοποιητική απάντηση, εκπίπτουν σε κενό ιδεολόγημα -στείρο ικανότητας κατανόησης και αυτοκριτικής- και/ή πρόσχημα άντλησης πόρων.το ίδιο φαίνεται να ισχύει για τα μοντέλα πρόληψης, που στοχεύουν στην «ανάπτυξη δεξιοτήτων», αντί για την ανάπτυξη κοινωνικών υποστηρικτικών 14
δικτύων «από τα κάτω», στην απαιτητική συνθήκη που προαναφέρθηκε. Στην εισήγηση θα αναλυθεί αυτό το επιχείρημα, ώστε να ψηλαφιστούν οι δυνατότητες συμβολής της πρόληψης σε πιθανές μεταβάσεις: από την κλειστή «ατομική ενδυνάμωση» (εντός ή εκτός ομάδων) στην ανοιχτή κατεύθυνση της ολόπλευρης ανάπτυξης του ανθρώπου, μέσα από τις σχέσεις του με τους άλλους και από τη συγκεντρωτική, κάθετη διαχείριση, που το μέγεθος της αποτυχίας της μας δείχνει η σοβούσα καθολική κρίση, στην κατεύθυνση της οριζόντιας, δημοκρατικής αυτοδιαχείρισης μέσα σε ζωντανές κοινότητες η συγκρότηση των οποίων εκκρεμεί και επείγει. Λέξεις-κλειδιά: δεξιότητες, εξατομίκευση, δεσμός, κοινότητα, πλήρης ανθρώπινη ανάπτυξη 15:00-16:30 Διάλειμμα για γεύμα 16:30-19:30 ΑΝΟΙΧΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Ι ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 (Ξανά) Μιλώντας για την Εφηβεία Φανή Τριανταφύλλου, Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπεύτρια, Ιδρυτικό μέλος της Συστημικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδος (ΣΕΒΕ) και της Βορειοελλαδικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Αφροδίτη Χαντζαρίδου, Ψυχολόγος, Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια, Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας " ΣΕΙΡΙΟΣ " Δήμου Θεσσαλονίκης - Ο.ΚΑ.ΝΑ. ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 Ι ΑΙΘΟΥΣΑ Α Εισαγωγή στη θεωρία και πράξη της κινητοποιητικής συνέντευξης Κάκια Νικολάου, Ψυχίατρος, Διευθύντρια ΕΣΥ, Επιστημονικά Υπεύθυνη Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Η Κινητοποιητική Συνέντευξη (Motivational Interviewing) είναι ένα ανθρωποκεντρικό ύφος συμβουλευτικής για την αντιμετώπιση της αμφιθυμίας σε σχέση με την αλλαγή, ένα στοχοκατευθυνόμενο ύφος επικοινωνίας, με έμφαση στην συνεργασία και ιδιαίτερη προσοχή στην γλώσσα αλλαγής. Είναι σχεδιασμένη για να ενισχύει την προσωπική κινητοποίηση και δέσμευση για ένα συγκεκριμένο στόχο, με εκμαίευση και διερεύνηση των λόγων για αλλαγή του ιδίου του ατόμου μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής και νοιαξίματος. Η αποτελεσματικότητα της στον χώρο των εξαρτήσεων, στην συμμόρφωση στην θεραπεία, στην πρωτοβάθμια υγεία, στην Διπλή Διάγνωση και στο Δικαστικό/ Σωφρονιστικό Σύστημα, κυρίως, είναι τεκμηριωμένη ερευνητικά και κλινικά. Θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια σύντομη διαδρομή στην ιστορία ανάπτυξης και εξέλιξης της μεθόδου, να περιγράψουμε τις τεχνικές και τρόπους εκμάθησης δεξιοτήτων για την άσκηση της και να παρουσιάσουμε την εφαρμογή της και την αποτελεσματικότητα της στις Εξαρτήσεις. 15
ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 Ι ΑΙΘΟΥΣΑ Γ Η Συνεργατική-Συμμετοχική Έρευνα Δράσης στην Προαγωγή της Ψυχοκοινωνικής Υγείας στην Κοινότητα Αναστασία Ζήση, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σωτήρης Χτούρης, Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 4 Ι ΑΙΘΟΥΣΑ Δ Εισαγωγή στις μεθόδους του "Θεάτρου της Αγοράς (Forum Theatre) Ευρυνόμη Αυδή, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Ψυχολογίας, ΑΠΘ 19:30-21:30 Γενική Συνέλευση Μελών Σωματείου Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης Αίθουσα: ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 16
ΚΥΡΙΑΚΗ 11 ΜΑΡΤΙΟΥ 9:30-11:1O ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ 4 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 Μετανάστευση, πρόσφυγες, ανάγκες και η συμβολή της πρόληψης Μετανάστευση από και προς Ελλάδα Συντονισμός: Παναγιώτης Γεωργάκας, Ψυχίατρος, τ. Επιστημονικά Υπεύθυνος Προγράμματος "ΑΡΓΩ " Ψ.Ν.Θ. "Πουλιά που πέταξαν αλλά έζησαν για λίγο στη φωλιά μας". Εκπαίδευση και υποστήριξη παιδιών προσφύγων και μεταναστών Αθήνα Καλλαρά, Σχoλική Σύμβουλος ΠΕ Περιφερειακής Διεύθυνσης Κεντρικής Μακεδονίας Αντιμετώπιση της εκπαίδευση παιδιών προσφύγων από το Ελληνικό Κράτος Νίκος Ακριτίδης, Προϊστάμενος Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης ΠΕ Περιφερειακής Διεύθυνσης Κεντρικής Μακεδονίας Τα παιδιά των ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία: Προβλήματα και προβληματισμοί Φανή Μπημπερλή, Kαθηγήτρια Φιλολογίας Η ομιλία αναφέρεται στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά των ελλήνων που κατοικούν στη Γερμανία, αλλά και στους προβληματισμούς τους σε σχέση με τις δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Το θέμα αφορά παιδιά που έχουν γεννηθεί στη Γερμανία αλλά κυρίως όσα αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν σ αυτήν τα τελευταία χρόνια, λόγω της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Πρόκειται για παιδιά και εφήβους που οι περισσότεροι ζουν με το όνειρο της επιστροφής σε μία πατρίδα που μπορεί στα μάτια τους να φαντάζει ιδανική αλλά τελικά αυτή τους διαψεύδει καθημερινά. Απ την άλλη, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στο χώρο της οικογένειας, της εκπαίδευσης, της γλώσσας και της καθημερινότητας τους, δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο τη ζωή τους και πολλές φορές τους στερούν το δικαίωμα να σκεφτούν με αισιοδοξία το μέλλον. Οι ανησυχίες και οι προβληματισμοί τους πολλοί: θα μπορέσουν να τα καταφέρουν σε μια χώρα με διαφορετική νοοτροπία από αυτήν που έχουν συνηθίσει; Θα ενσωματωθούν ομαλά στη γερμανική κοινωνία; Θα μπορέσουν να σπουδάσουν και κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Θα παραμείνουν στη Γερμανία ή θα επιστρέψουν στη γενέτειρά τους, που τόσο επιθυμούν, χωρίς καμία ελπίδα για επαγγελματική σταδιοδρομία; Αυτά και πολλά άλλα ταλανίζουν τα παιδιά των ελλήνων της Γερμανίας που προσπαθούν να κρατήσουν άσβεστη την αγάπη τους για την Ελλάδα. 17
Υποστήριξη εξαρτημένων προσφύγων/μεταναστών: Από το κενό στην δημιουργία, από την αποδόμηση στη σύνθεση Δημήτρης Γιαννάτος, Κοινωνιολόγος - Σύμβουλος απεξάρτησης, Υπεύθυνος Διαπολιτισμικής Μονάδας ΚΕΘΕΑ MOSAIC Η εισήγηση θα προσπαθήσει να αναδείξει την εμπειρία και τη διεργασία του ΚΕΘΕΑ MOSAIC στην τωρινή συγκυρία. Η μετανάστευση και η προσφυγιά είναι μια οικεία ιστορία και αφήγηση στην ελληνική διαχρονία. Μπορεί να αποτελέσει το κατάλληλο έδαφος τόσο για την συναισθηματική προετοιμασία του επαγγελματία να εμπεριέξει τον Άλλον, όσο και για την αναδιοργάνωση συνολικών προγραμμάτων πρόληψης και υποστήριξης. Στον θρυμματισμένο κόσμο της παγκοσμιοποίησης, ο πρόσφυγας αποτελεί ένα από τα τραγικά αποτελέσματά του. Παραδόξως, τόσο η θεωρία όσο και η τρέχουσα αφήγηση της υποστήριξης προσπαθεί να βοηθήσει τον άνθρωπο μέσα από συμβολισμούς και πρακτικές που συνάδουν σε ακόμα περισσότερο κατακερματισμό και αποδόμηση. Παράλληλα, εγκαθιστά πλανητικές κοινές πολιτικές και παραδοχές για κάθε χώρα, ανεξάρτητα από το γεωγραφικό, το οικονομικό, το ιστορικό, το συμβολικό πλαίσιο της κάθε χώρας υποδοχής. Όμως, οι εικόνες, τα τραγούδια, οι ιστορίες, οι λαϊκές παραδόσεις, κ.α συχνά μπορούν μέσα από το οικείο να καλωσορίσουν το «ξένο». «Μίσεψε» έλεγαν στην Ελλάδα για κάποιον που μετανάστευσε. Η κοινότητα ένιωθε ένα κομμάτι της να φεύγει, να λείπει. Ένιωθες επίσης και τον μετανάστη, «μισό». Η συλλογική αυτή ενσυναίσθηση, είναι ανάγκη να ξεκινά από το καθρέφτισμα που δημιουργεί ο πρόσφυγας στις δικές μας μνήμες και πολιτισμό, έτσι ώστε να αναδείξουμε τη δύναμη μιας συνεκτικής κοινότητας που μπορεί να ενσωματώσει το διαφορετικό αξιοποιώντας το οικείο. Αυτό το οικεί που ψάχνει ως νέα πατρίδα και ο πρόσφυγας/μετανάστης. 11.10 12.00 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ 3 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 Προεδρείο: Ναταλία Ζαχαρτζή Κοινωνική Λειτουργός, Επιστημονική Διευθύντρια Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας "ΣΕΙΡΙΟΣ " Δήμου Θεσσαλονίκης - Ο.Κ Α.ΝΑ. Χωρίς Εμείς Εγώ... Η ανάδυση του αυτοαναφορικού υποκειμένου στα νεώτερα χρόνια π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Καθηγητής δογματικής και φιλοσοφίας, Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, Επισκέπτης Καθηγητής στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο 12:00-12:30 Διάλειμμα 12:30-14:30 ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ 5 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 18
Επιστημονικοί προβληματισμοί στην πρόληψη Αξιολόγηση - Θεσμικό Πλαίσιο Συντονισμός: Θεόδωρος Γιγελόπουλος, Ψυχολόγος, Τμήμα Πρόληψης Ο.Κ Α. ΝΑ Η ενσωμάτωση των Ευρωπαϊκών Προδιαγραφών για την Πρόληψη της Χρήσης Ουσιών ΕυΠρο (EDPQS) στην δουλειά των φορέων πρόληψης στην Ελλάδα Σωτηρία Μακαρώνη, Ψυχολόγος, Κέντρο Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας " ΠΡΟΝΟΗ " Δήμου Κηφισιάς - Ο.ΚΑ.ΝΑ. Στην εισήγηση αυτή θα παρουσιαστούν τρόποι με τους οποίους οι «Ευρωπαϊκές Προδιαγραφές Ποιότητας για την Πρόληψη της Χρήσης Ουσιών (ΕυΠρο)» μπορούν να ενσωματωθούν στην πρακτική ενός επαγγελματία ή ενός φορέα πρόληψης, καθώς και τα συνεπακόλουθα οφέλη. Οι ΕυΠρο μπορούν να αξιοποιηθούν σε διάφορα επίπεδα μέσα στην πρακτική της εφαρμοσμένης Πρόληψης προσφέροντας ένα πλαίσιο αναφοράς που βοηθά στον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση παρεμβάσεων πρόληψης των χρήσης ουσιών σε επίπεδο φορέα, διεπιστημονικής ομάδας αλλά και επαγγελματία πρόληψης. Οι ΕυΠρο μπορούν να αξιοποιηθούν από τα στελέχη πρόληψης στο σχεδιασμό των παρεμβάσεών τους, ενώ μπορούν να προσαρμοστούν και να ενσωματωθούν σε υπάρχουσες προδιαγραφές. Δίνουν την δυνατότητα για περαιτέρω ανάπτυξη επαγγελματικών δεξιοτήτων στους επαγγελματίες. Επίσης, με την αξιοποίηση των ΕυΠρο ενδυναμώνεται η δουλειά της Πρόληψης, δεδομένου ότι απαντούν στην ανάγκη σύνδεσης των παρεμβάσεων με την επιστημονική τεκμηρίωση και την αποτελεσματικότητα, ενώ αποτελούν γέφυρα μεταξύ της δουλειάς των στελεχών πρόληψης (επιστημονική και πρακτική εφαρμογή) και της χάραξης πολιτικής. Υπάρχουν σαφώς διάφορες προκλήσεις και εμπόδια σε μια προσπάθεια προώθησης της χρήσης των ΕυΠρο στην πρόληψη στην Ελλάδα. Ωστόσο, εκτιμούμε ότι με την σωστή ενημέρωση, εκπαίδευση και υποστήριξη από τους αρμόδιους φορείς οι ΕυΠρο μπορούν να βρουν πρόσφορο έδαφος στην δουλειά των Κέντρων Πρόληψης στην Ελλάδα και να συμβάλουν στην ανάπτυξη του τομέα της πρόληψης με ακόμη μεγαλύτερη ποιότητα και αποτελεσματικότητα. Ευρωπαϊκές προδιαγραφές ποιότητας για την πρόληψη της χρήσης ουσιών Ιουλία Μπάφη, Ψυχολόγος, Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ), Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζονται οι Ευρωπαϊκές Προδιαγραφές Ποιότητας για την Πρόληψη της Χρήσης Ουσιών (ΕυΠρο). Οι ΕυΠρο αποτελούν μια ευρωπαϊκή προσπάθεια για την προώθηση της ποιότητας και της επιστημονικής τεκμηρίωσης στον τομέα της πρόληψης της χρήσης ουσιών. Η συγκεκριμένη προσπάθεια έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναπτύχθηκαν συγκεκριμένες προδιαγραφές (πρότυπα) ποιότητας στον τομέα αυτό. Οι ΕυΠρο περιλαμβάνουν έναν κατάλογο κριτηρίων, τα οποία είναι οργανωμένα και ομαδοποιημένα στον κύκλο της πρόληψης, έναν κύκλο έργου που περιέχει οκτώ στάδια: εκτίμηση αναγκών, εκτίμηση πόρων, διαμόρφωση του προγράμματος, σχεδιασμός της παρέμβασης, διαχείριση και κινητοποίηση πόρων, υλοποίηση και παρακολούθηση, αξιολόγηση και, τέλος, διάχυση και βελτίωση. Πέραν αυτών, ιδιαίτερη σημασία έχουν και τα τέσσερα 19
οριζόντια ζητήματα (στο κέντρο του κύκλου της πρόληψης), τα οποία αναδεικνύουν θέματα που αφορούν κάθε ένα από τα οκτώ στάδια: βιωσιμότητα και χρηματοδότηση, επικοινωνία και συμμετοχή των εμπλεκομένων μερών, ανάπτυξη του προσωπικού και δεοντολογία. Σε κάθε στάδιο, περιγράφονται συνοπτικά τα αναγκαία ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση των παρεμβάσεων πρόληψης. Ο κύκλος της πρόληψης παρέχει ένα υπόδειγμα που μπορεί να υιοθετείται κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης. Ταυτόχρονα, όμως, αποτελεί και ένα απλουστευμένο μοντέλο που πρέπει να προσαρμόζεται επιμελώς στις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε κοινότητας, ομάδας-στόχος και παρέμβασης. Οι ΕυΠρο δεν περιλαμβάνουν πολιτικές, προσεγγίσεις και παρεμβάσεις που θα πρέπει να εφαρμοστούν, αλλά παρέχουν ένα πλαίσιο αναφοράς για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση παρεμβάσεων πρόληψης των χρήσης ουσιών. Η έρευνα δράσης (action research) στον τομέα της Πρόληψης Αναστασία Παμπούρη, Διδάκτωρ, Μέλος Ε.Δ Ι.Π. Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Μαρία Κυριακίδου, Ψυχολόγος, Αναπληρώτρια Επιστημονική Υπεύθυνη Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Βορειοδυτικής Θεσσαλονίκης «ΠΥΞΙΔΑ» H έρευνα δράσης (action research) είναι μια ερευνητική μεθοδολογία η οποία προσελκύει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και άλλων επαγγελματιών, καθώς και πολλών ερευνητών που εργάζονται ανά τον κόσμο (Αμερική, Μ. Βρετανία, Αυστραλία, Γερμανία, Γαλλία κ.ά.), ενώ παρουσιάζει επιστημονικό ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα. Αν και είναι δύσκολο να δοθεί ένας ορισμός για την έρευνα δράσης, εξαιτίας του ευρύτατου πεδίου εφαρμογής της, θα μπορούσε γενικότερα να περιγραφεί ως «η μελέτη μιας κοινωνικής κατάστασης με προοπτική τη βελτίωση της δράσης μέσα σ αυτήν» (Elliott 1991: 69). Κεντρικό χαρακτηριστικό της έρευνας δράσης είναι ότι έχει αφετηρία και στόχο την πράξη. ξεκινά να ερευνήσει πτυχές της με τελική επιδίωξη να τη βελτιώσει. Δρων υποκείμενο είναι ο επαγγελματίας της πράξης (practitioner), ο οποίος παρατηρεί συστηματικά την πρακτική του, αναπτύσσει την κριτική του σκέψη (reflectiveness) και συμβάλλει έτσι στην επαγγελματική του ανάπτυξη (professional development). Η πορεία της έρευνας υπαγορεύεται σε μεγάλο βαθμό από κάποιο μοντέλο έρευνας δράσης (π.χ. Kemmis and McTaggart, 1982, κ.ά.), το οποίο καθοδηγεί τους συμμετέχοντες στη διαδικασία διεξαγωγής της, αφήνοντας μεγάλα περιθώρια ελευθερίας και δράσης. Η χρήση ποικίλων ερευνητικών τεχνικών και μεθόδων συλλογής δεδομένων (π.χ. ημερολόγιο, παρατήρηση, συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια κ.ά.) και πιο συγκεκριμένα η τριγωνοποίηση (triangulation) επιτρέπουν τον διυποκειμενικό έλεγχο των συμπερασμάτων της έρευνας. Στόχος της εισήγησης είναι η περιγραφή της μεθοδολογίας της έρευνας δράσης και η αποσαφήνιση της χρήσης του γνωστού «σπιράλ» της στην πρόληψη, μέσα από την περιγραφή ενός προγράμματος πρόληψης για ομάδες γονέων με παιδιά που έχουν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Η ομάδα για γονείς παιδιών με ΔΕΠΥ, από την αρχική σύλληψη της ιδέας μέχρι την υλοποίηση της είναι μία «ζωντανή» 20
δράση που εξελίσσεται σε αλληλεπίδραση με τη διερεύνηση των αναγκών, την αξιολόγηση, την ανατροφοδότηση και τελικά τη βελτίωση της, είναι μια έρευνα δράσης. Λέξεις κλειδιά: έρευνα δράσης, πρόληψη, κριτικός στοχασμός, επαγγελματική ανάπτυξη Διαμορφώνοντας Ισότιμες Σχέσεις στην Κοινότητα. Η Ολιστική πρόταση της Καθολικής Πρόληψης σε έναν Διεπιστημονικό Διάλογο Ευσταθία Παπαδάτου, Ψυχολόγος, Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Κέρκυρας ΔΗ.ΜΟ.Π «Νίκος Μώρος» Γιάννης Βυθούλκας, Κοινωνικός Λειτουργός, Στέλεχος Πρόληψης Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε Ζακύνθου ΣΤΟΡΓΗ Η αντίληψη που δίνει έμφαση στο ρόλο του «ειδικού» ως παντοδύναμου φορέα και διαχειριστή της επιστημονικής γνώσης φαίνεται να μην αποδίδει πλέον, καθώς αποτελεί ένα ξεπερασμένο μοντέλο, αποκομμένο από τις ανάγκες της κοινωνίας. Η ολιστική προσέγγιση των παρεμβάσεων Πρόληψης τοποθετεί τον επαγγελματία σε ρόλο εμψυχωτή που ενθαρρύνει τη συγκρότηση λειτουργικών και ποιοτικών σχέσεων στην κοινότητα και την ενεργοποίηση των υγιών δυνάμεων, προάγοντας τη δημιουργία πυρήνων ενεργών πολιτών που μέσα από την ανάληψη ευθύνης τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ένα κλίμα ασφάλειας και ισχυρών συναισθηματικών δεσμών και την καλλιέργεια της συνεργασίας και την ενίσχυση του θετικού συναισθηματικού κλίματος που επιτρέπει την αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών πλευρών του ατόμου, αλλά και της κοινωνίας, σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ανθρώπινος νους αναπτύσσεται απ την αλληλεπίδραση των νευροφυσιολογικών διεργασιών και των διαπροσωπικών σχέσεων. Σύμφωνα με τη θεωρία της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας (Siegel, 2007) η σχέση, η συνομιλία με τον άλλον αλλάζει τις νευρωνικές οδούς και ενισχύει τις συνάψεις ιδιαίτερα όταν αυτή η συνομιλία, ο διάλογος, είναι σημαντικός και συμβαίνει μέσα σ ένα πλαίσιο συναισθηματικής εγρήγορσης, συντονισμού, ασφάλειας και ισχυρών συναισθηματικών δεσμών. Εφόσον συμφωνούμε ότι οι στόχοι των παρεμβάσεων των εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης συνυφαίνονται, σε τελική ανάλυση, γύρω από την ανασυγκρότηση της κοινωνίας και την αυτονομία του ανθρώπου, οφείλουμε και συνειδητά να εμβαθύνουμε και να απλώσουμε προς την κατεύθυνση αυτή. Ώστε να απαντήσουμε πιο αποτελεσματικά στις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις μιας κοινωνίας, όπου η εξάρτηση -καθώς και οι μορφές ανελευθερίας, καταπίεσης και βίας, που συναρθρώνονται άμεσα με αυτή- έχουν πολλαπλές και συχνά δυσανάγνωστες ή δυσδιάκριτες μορφές. Η ανάγκη για πρωτογενή, καθολική πρόληψη που θα βασίζεται σε συνεργατικές, συμμετοχικές και συνερευνητικές μεθοδολογίες φαίνεται να δίνει ελπίδα ως προς τη δυνατότητα ενίσχυσης διαδικασιών χειραφέτησης των ανθρώπων, μετουσίωσης του στοχασμού σε δράση και αντιστρόφως. Λέξεις κλειδιά: καθολική πρόληψη, ισότιμες σχέσεις, ασφάλεια, δεσμοί 14:30-15:30 ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ 2 21