Αξιολόγηση προγραμμάτων απεξάρτησης. Η διεθνής και η ελληνική εμπειρία Σοφία Καζαντζίδου Υπεύθυνη Έρευνας ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ research@kethea-ithaki.gr 12-13 Δεκεμβρίου 2016
Η κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών (παρόνομων, συνταγογραφούμενων & αλκοόλ) αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Υπάρχει μια διεθνής δέσμευση στην παροχή υπηρεσιών πρόληψης και θεραπείας. Περίπου 3-4% του παγκόσμιου πληθυσμού κάνουν κατάχρηση ουσιών. WHO, 2000) Η θεραπεία της εξάρτησης ορίζεται κάθε φορά από το πώς ερμηνεύεται η εξάρτηση Τα κριτήρια της αποτελεσματικότητας εξαρτώνται από την ερμηνεία αυτή
Κατανόηση της εξάρτησης Τα θεωρητικά μοντέλα κατανόησης της εξάρτησης εστιάζουν σε βιολογικούς, κοινωνικούς, ψυχολογικούς, νομικούς παράγοντες και προτείνουν παρεμβάσεις για την μορφοποίηση αυτών των διαστάσεων (μείωση βλάβης, συνέντευξη κινητοποίησης, κύκλος της αλλαγής, μοντέλα παρέμβασης μέσω συστήματος απονομής ποινικής δικαιοσύνης). «χρόνια (αυτοπροκαλούμενη) υποτροπιάζουσα νόσος του εγκεφάλου» (APA, 1995; NIDA, 1995) «πολύ-παραγοντικό σύμπτωμα βιοψυχοκοινωνικών δυσλειτουργιών» (ΚΕΘΕΑ, 1990; Πουλόπουλος, 2005) «υπαρξιακή αναπτυσσόμενη δυσλειτουργία» (Γαζγαλίδης, 2002) «η εξάρτηση δεν αποτελεί διαταραχή, αλλά απλώς σύμπτωμα διαταραγμένης ανάπτυξης της προσωπικότητας, οφείλεται δηλαδή στην έλλειψη κοινωνικών, εκπαιδευτικών και οικονομικών δυνατοτήτων, είναι σύμπτωμα της χαρακτηριολογικής, συναισθηματικής, βιοχημικής, ψυχολογικής και ηθικής αγωνίας, σύμπτωμα της αρρώστιας της ψυχής.» (Deitch, 2006)
Εξάρτηση από ουσίες (DSM IV) Τρία ή περισσότερα συμπτώματα από: 1. Ανοχή 2. Στέρηση 3. Αυξημένη χρήση σε σχέση με την πρόθεση του ατόμου 4. Επιθυμία ή/και ανεπιτυχείς προσπάθειες για διακοπή της χρήσης 5. Αυξημένος χρόνος ενασχόλησης με τη χρήση 6. Εγκατάλειψη ή μείωση υπόλοιπων δραστηριοτήτων 7. Συνέχιση χρήσης παρά τη γνώση ύπαρξης μόνιμου σωματικού ή/και ψυχολογικού προβλήματος
Σημαντικοί παράμετροι στη θεραπεία της εξάρτησης - Οι εξαρτημένοι δεν ζητούν θεραπεία για την προβληματική χρήση αλλά για τα προβλήματα που σχετίζονται μ αυτήν - Η θεραπεία για να έχει οποιοδήποτε αποτέλεσμα προϋποθέτει συμμόρφωση στην αγωγή - Η θεραπεία που συχνά υιοθετείται υπολείπεται βασικών στοιχείων και περιορίζεται σε μειωμένου κόστους πρακτικές - Η εξάρτηση είναι η κατάληξη μιας κλιμακούμενης επιδείνωσης που συνδέει το άτομο με την χρήση της ουσίας - Το στάδιο που βρίσκεται το άτομο καθορίζει τις ανάγκες του - Ο θεραπευτικός σχεδιασμός οφείλει να απαντά στις συγκεκριμένες ανάγκες - Οι αναγκαίες υπηρεσίες μπορεί να μην είναι όλες διαθέσιμες από τη μονάδα στην οποία το άτομο απευθύνεται - Η δικτύωση των υπηρεσιών καλύπτει τα κενά και οφείλει να υπηρετεί το θεραπευτικό σχεδιασμό - Ο χρόνος ανταπόκρισης είναι σημαντικός παράγοντας για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας
- Η αποτελεσματική θεραπεία της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες οφείλει να στοχεύει σε όλους τους τομείς που υφίστανται τις επιπτώσεις της κατάχρησης ουσιών (U.N., 2003) - Οι μετρήσεις σε κάθε τομέα οφείλουν να συνδέονται με συγκεκριμένους δείκτες. Οι τομείς είναι: - Ποσότητα και συχνότητα χρήσης (χρήση ουσιών νόμιμων και παράνομων, αλλαγές στις συνθήκες χρήσης) - Βελτίωση προσωπικής και κοινωνικής λειτουργικότητας (εκπαίδευση, απασχόληση, κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις) - Μείωση των κινδύνων δημόσιας υγείας και ασφάλειας (συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, βελτίωση της σωματικής και ψυχικής υγείας, μείωση της παραβατικότητας)
Ιατροκεντρικές & ψυχοκοινωνικές προσεγγίσεις - προγράμματα συντήρησης με υποκατάστατα - προγράμματα με ανταγωνιστές - προγράμματα εξωτερικής παρακολούθησης χωρίς τη χορήγηση ουσιών - θεραπευτικές κοινότητες - προγράμματα σωματικής αποτοξίνωσης - θεραπευτικά προγράμματα στα σωφρονιστικά καταστήματα
Η συμμετοχή σε κάποιο πρόγραμμα θεραπείας είναι προτιμότερη από καμία θεραπεία. Όλα τα προγράμματα έχουν στόχους. Δεν υπάρχει το ιδανικό θεραπευτικό πρόγραμμα. Ο εξαρτημένος μπορεί σε διαφορετικές φάσεις της πορείας του να ωφεληθεί από διαφορετικά προγράμματα. Η σύνδεση των υπηρεσιών είναι απαραίτητη για το όφελος των εξυπηρετούμενων. Η ανταγωνιστικότητα ανάμεσα στα προγράμματα αποδυναμώνει γενικότερα το χώρο της θεραπείας. Η θεραπεία για να είναι αποτελεσματική χρειάζεται να είναι έγκαιρα διαθέσιμη. Δύσκολη απόφαση η έναρξη της θεραπευτικής προσπάθειας. Ιδιαίτερα σημαντικό το πρώτο διάστημα κατά την εισαγωγή.
Ορισμένα εξαρτημένα άτομα χρειάζονται αρκετές προσπάθειες μέχρι να πετύχουν το θεραπευτικό τους στόχο. Η σημαντικότητα του κινήτρου για τη θεραπεία (εσωτερικού και μη). Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, οι εθελοντικές συμμετοχές και οι έχοντες ως κύρια ουσία κατάχρησης την κοκαϊνη έχουν αρχικά ισχυρότερο κίνητρο. Το κίνητρο και η ετοιμότητα για θεραπεία είναι πιο ισχυρά στους εξαρτημένους που απευθύνονται στις θεραπευτικές κοινότητες (Melnick et al, 2014) Παράγοντα αύξησης της παραμονής στη θεραπεία αποτελεί ο βαθμός αναγνώρισης του προβλήματος από τον ενδιαφερόμενο. Συγκρούσεις μεταξύ των υπο-ομάδων του προσωπικού επηρεάζουν την παραμονή στη θεραπεία ιδιαίτερα στις θ.κ. Δεν έχει βρεθεί να υπερτερεί σε αποτελεσματικότητα μια από τις δύο ομάδες (αποφοίτων θ.π. και επιστημονικού προσωπικού) στα προγράμματα απεξάρτησης. Στα προγράμματα συντήρησης με μεθαδόνη σημαντικός στο αποτέλεσμα της θεραπείας ήταν ο επαγγελματισμός του προσωπικού στην αρχική εκτίμηση αναγκών και στο θεραπευτικό σχεδιασμό (Anglin & Hser, 1991). Ο κίνδυνος της επαγγελματικής εξουδένωσης
Τα προγράμματα υποκαταστάτων είναι τα πιο διαδεδομένα Τα προγράμματα των θεραπευτικών κοινοτήτων είναι τα πιο αποτελεσματικά. (Hubbard, Craddock, & Anderson, 2003; Luchansky et al., 2000; Messina, Wish, Nemes, 2000; Simpson et al., 1999; Simpson & Curry, 1997; Simpson, Joe, & Brown, 1997) Οι ομάδες αυτοβοήθειας Ν.Α. και Α.Α. δεν έχουν αξιολογηθεί επαρκώς. Τα περισσότερα άτομα διακόπτουν πρόωρα τη θεραπεία τους ανεξάρτητα από τη θεραπευτική προσέγγιση Αντικρουόμενα αποτελέσματα σχετικά με τους παράγοντες πρόωρης εγκατάλειψης από τη θεραπεία Παράβλεψη θεμάτων σε σχέση με το προσωπικό, τις μεθόδους και τη δυναμική μεταξύ τους σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή
Μεθοδολογικά ζητήματα μέτρησης Μεγαλύτερα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης από μειονότητες, γυναίκες, άτομα με σοβαρά ψυχικά ζητήματα Ο πρώτος χρόνος μετά τη θεραπεία αποτελεί το πιο κρίσιμο διάστημα για τη διολίσθηση και την υποτροπή Σημαντικοί λόγοι υποτροπής είναι η κακή διαχείριση περιστατικών κρίσης συνδεόμενα με αρνητικά συναισθήματα (35%), διαπροσωπικές συγκρούσεις (16%) και η κοινωνική πίεση για χρήση ουσιών (20%) Ανεπτυγμένες δεξιότητες αντιμετώπισης κρίσεων βοηθούν το άτομο να αποφύγει την υποτροπή ή να επανέλθει γρήγορα μετά από μια διολίσθηση Σημαντική η εκπαίδευση στην πρόληψη της υποτροπής σε όλα τα στάδια θεραπείας
Η ενίσχυση της θεραπευτικής διαδικασίας βελτιώνει την αποτελεσματικότητά της στα στεγνά προγράμματα είτε αυτά είναι προγράμματα εξωτερικής παρακολούθησης είτε διαμονής (Hser et al., 2004) Αξιολόγηση προγραμμάτων υποκατάστασης στην Αγγλία έδειξε ότι 40% των εξυπηρετούμενων δεν λάμβανε παράλληλα κάποιου τύπου ψυχοκοινωνική υποστήριξη, 56% συνέχιζαν την παράλληλη χρήση παράνομων ουσιών και μόλις 7% εργάζονταν (Dale-Perera et al, 2014). Το 1967 οι Dole & Nyswander θεωρούσαν ότι η εξάρτηση από την ηρωίνη ήταν μία μεταβολική ασθένεια και πρότειναν ως θεραπεία τη συντήρηση με μεθαδόνη. Δέκα χρόνια αργότερα παραδέχτηκαν ότι η λήψη μεθαδόνης χωρίς επιπλέον υποστήριξη δεν ήταν αρκετή στο να επανεντάξει τους τοξικοεξαρτημένους και ότι η χρήση της ηρωίνης ή άλλης ναρκωτικής ουσίας δεν ήταν ασθένεια, αλλά το σύμπτωμα κάποιου κρυμμένου προβλήματος.
Μεθαδόνη και σχέση με το έγκλημα Είναι αμφισβητήσιμο το κατά πόσο τα προγράμματα χορήγησης υποκαταστάτων χωρίς επιπλέον υποστήριξη ελλατώνουν την όχληση της κοινωνίας από τους τοξικοεξαρτημένους και περιορίζουν την εγκληματικότητα. Προγράμματα Υψηλών προδιαγραφών 60% κανένα έγκλημα Χαμηλών Προδιαγραφών 33% κανένα έγκλημα Κανένα πρόγραμμα 41% κανένα έγκλημα Οι πελάτες του προγράμματος χαμηλών προδιαγραφών είχαν μεγαλύτερο κέρδος από τις εγκληματικές τους δραστηριότητες και συμμετείχαν σε πιο σύνθετες εγκληματικές δραστηριότητες σε σχέση με τους πελάτες των δύο άλλων ομάδων. (Leuw, 1998)
-Τα προγράμματα χορήγησης μεθαδόνης δεν πετυχαίνουν συνήθως την πλήρη αποχή από τις ναρκωτικές ουσίες, αλλά τη διακοπή της ενέσιμης χρήσης. -Οι υπηρεσίες μείωσης της βλάβης χρειάζεται να ενσωματωθούν στις άλλες υπηρεσίες που απευθύνονται σε χρήστες ναρκωτικών ως μέρος μιας συνεχούς φροντίδας αυτού του πληθυσμού. Ακόμη και για ένα 10% των χρηστών που ίσως για κάποιους ιδιαίτερους λόγους η συντήρηση με κάποιο υποκατάστατο θα ήταν προτιμότερη από τη θεραπεία, είναι απαραίτητη η ψυχοκοινωνική υποστήριξη αυτών των ανθρώπων σε κάποιο βαθμό. (Γαλλικό Εθνικό Ινστιτούτο για την υγεία και την ιατρική έρευνα, 2010)
Μελέτη DARP (43.943 εισαγωγές σε 52 Θ.Π.) - Παραμονή ενός έτους στη θεραπεία: 59%-75% στις θεραπευτικές κοινότητες 38%-45% στα προγράμματα συντήρησης με μεθαδόνη 70%-78% στα στεγνά προγράμματα εξωτερικής παρακολούθησης (Joe & Simpson, 1975) Μελέτη TOPS (11.750 άτομα) Ποσοστά διακοπών μέσα σε ένα χρόνο έφταναν στο 87% για τις θεραπευτικές κοινότητες 66% για τα προγράμματα συντήρησης με μεθαδόνη 93% για τα στεγνά προγράμματα εξωτερικής παρακολούθησης (Hubbard et al., 1989) Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό για τις Θ.Κ. έφτανε το 74% (Poulopoulos,1998)
Το θεραπευτικό περιβάλλον επηρεάζει σημαντικά το ηθικό και την αυτοεκτίμηση των μελών σχετίζεται με την αποτελεσματικότητα και την πρόωρη εγκατάλειψη της θεραπείας προγράμματα διαμονής με υψηλά ποσοστά διακοπών είχαν ελάχιστες κοινωνικές δραστηριότητες, η εμπλοκή των μελών στη θεραπεία ήταν περιορισμένη και το περιβάλλον ήταν ψυχρό (Moos, 1974; Bell, 1985) ολοένα και αυξάνεται η προσέγγιση της θετικής ψυχολογίας (δημιουργικότητα, θετική ενίσχυση, θετική επισήμανση) στις θεραπευτικές κοινότητες (Πουλόπουλος, 2011)
- σημαντική η πολύπλευρη στήριξη των χρηστών, η συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπεία και η δημιουργική αλληλεπίδραση με την κοινωνία - απροσανατολιστική η προώθηση του φαρμάκου ως εργαλείο απεξάρτησης - η δικτύωση και συμπληρωματικότητα των φορέων θα λύσει τόσο τα προβλήματα των φορέων όσο και των πελατών τους
Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Η ταυτότητα της έρευνας αποτελεσματικότητας Τεχνική: Μέθοδος: Διάρκεια: Επανεξέταση των ατόμων που εισήχθησαν για θεραπεία 5 χρόνια μετά την εισαγωγή τους με αναδρομική μελέτη Προσωπική συνέντευξη Δείκτης Σοβαρότητας της Εξάρτησης Συνθήκες 01.04.2000 30.06.2001 Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Τo δείγμα 551 από 766 άτομα που εισήχθησαν μεταξύ 1.1.94 και 31.12.95 (72%) 75 πρώτοι άνδρες, όλες οι γυναίκες Εισαγωγές σε 6 θεραπευτικές κοινότητες (4 διαμονής, 3 στην Αθήνα, 1 εφήβων) Σε δύο προγράμματα υπήρξε κάλυψη 100% από το δείγμα στα υπόλοιπα από 58,2% μέχρι 69,5% Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Περιγραφή του δείγματος Πληθυσμός Ν (%) Δείγμα n (%) Συνεντεύξεις n (%) Άνδρες 650 (84.86) 435 (78.95) 308 (79.38) Γυναίκες 116 (15.14) 116 (21.05) 80 (20.62) Σύνολο 766 (100.0) 551 (100.0) 388 (100.0) 1-90 401 (52.3) 278 (50.5) 172 (44.3) 91-360 162 (21.1) 131 (23.8) 92 (21.4) 360+ 201 (26.2) 142 (25.8) 133 (34.3) Σύνολο 764 (99.7) 551 (100.0) 388 (100.0) Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Ανταποκρισιμότητα Συνολικό Δείγμα 551 100.0% Εντοπίστηκαν 483 87.7% Συνεντεύξεις 388 70.4% Αρνήσεις 27 4.9% Απεβίωσαν 37 6.7% Ακύρωση Συνέντευξης 14 2.5% Αδύνατη Συνάντηση 17 3.0% Δεν εντοπίσθηκαν 68 12.3% Συνολική ανταποκρισιμότητα 77.1% Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Συστηματικός έλεγχος για μεταβολές στην κατάσταση των ατόμων που οφείλονται στη θεραπεία για δύο χρονικές περιόδους: πριν (την περίοδο μέχρι την εισαγωγή) μετά (το διάστημα από την εισαγωγή μέχρι την ημέρα επανεξέτασης) Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕ.Θ.Ε.Α.
Κριτήρια αποτελεσματικότητας αποτελούν οι προσδοκώμενες αλλαγές στους τομείς της χρήσης ουσιών αποχή από τη χρήση ηρωίνης αποχή από ενέσιμη χρήση αποχή από τη χρήση κάνναβης αποχή από τη χρήση φαρμάκων/χαπιών της ποινικής εμπλοκής αποχή από παραβατική συμπεριφορά της επαγγελματικής απασχόλησης αύξηση των ποσοστών απασχόλησης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Επιπλέον κριτήρια η αποχή από τη χρήση ουσιών κατά την περίοδο της επανεξέτασης η επαγγελματική απασχόληση κατά την περίοδο της επανεξέτασης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
(%) Βασικοί δείκτες: μεταβολές 100 90 96,1 90,3 * Στατιστικά σημαντικές διαφορές στο 99% (α=0.01) Πριν Μετά 80 70 60 64,4 50 58,0 52,6 40 30 37,0 32,1 35,6 20 10 17,5 13,9 0 Χρήση Ηρωίνης* Ενέσιμη Χρήση* Καταδίκες * Φυλακίσεις* Ανεργία* Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Χρήση ουσιών: μεταβολές 100 90 80 96,1 94,8 * Στατιστικά σημαντικές διαφορές στο 99% (α=0.01) 99,4 Πριν Μετά (%) 70 60 50 58,0 68,6 57,1 40 47,4 46,7 30 20 10 0 Ηρωίνη * Φάρμακα - Χάπια * Κοκαίνη * Κάνναβη * Ουσία Χρήσης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Χρήση ηρωίνης: μεταβολές σε σχέση με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία 100 90 80 95,7 96,5 100,0 95,9 70 85,5 60 66,7 (%) 50 40 30 52,9 20 10 0 1-90* 91-270* 271-360* 361+* 23,1 Πριν (μέχρι την εισαγωγή) Μετά (έστω και μία φορά από την εισαγωγή μέχρι την ημέρα επανεξέτασης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Ενέσιμη χρήση: μεταβολές σε σχέση με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία 100 90 80 90,7 89,5 94,7 89,6 70 60 75,7 (%) 50 57,9 52,6 40 30 20 21,7 10 0 1-90* 91-270* 271-360* 361+* Πριν (μέχρι την εισαγωγή) Μετά (έστω και μία φορά από την εισαγωγή μέχρι την ημέρα επανεξέτασης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Χρήση κάνναβης: μεταβολές σε σχέση με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία 100 90 99,2 98,1 100,0 100,0 80 70 80,5 60 66,0 (%) 50 40 52,6 30 20 26,4 10 0 1-90* 91-270* 271-360* 361+* Πριν (μέχρι την εισαγωγή) Μετά (έστω και μία φορά από την εισαγωγή μέχρι την ημέρα επανεξέτασης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Χρήση φαρμάκων/χαπιών: μεταβολές σε σχέση με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία 100 90 80 93,8 91,9 92,9 97,7 70 60 71,7 (%) 50 40 54,1 30 36,7 20 10 0 1-90* 91-270* 271-360* 361+* 14,9 Πριν (μέχρι την εισαγωγή) Μετά (έστω και μία φορά από την εισαγωγή μέχρι την ημέρα επανεξέτασης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Συμπερασματικά μειώνεται συστηματικά η χρήση ηρωίνης, η ενέσιμη χρήση καθώς και η χρήση κάνναβης και φαρμάκων μειώνονται οι κίνδυνοι που συνοδεύουν την ενδοφλέβια χρήση ουσιών μειώνεται συνολικά η παράνομη χρήση όλων των ουσιών και όχι μόνον η κύρια ουσία κατάχρησης βελτιώνεται σημαντικά η υγεία των ατόμων Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Εμπλοκή με το νόμο (συλλήψεις, καταδίκες, φυλακίσεις: μεταβολές σε σχέση με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία 100 90 80 (%) 70 60 50 74,0 66,7 62,7 52,5 75,0 75,0 40 45,0 30 20 27,3 10 0 1-90 91-270 271-360 361+* Πριν (μέχρι την εισαγωγή) Μετά (έστω και μία φορά από την εισαγωγή μέχρι την ημέρα επανεξέτασης Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Εργασιακή απασχόληση: μεταβολές 80 70 71,0 60 50 64,4 Πριν Μετά (%) 40 30 38,2 45,7 35,6 20 24,2 10 0 Έχει ολοκληρώσει το σχολείο * Εργάζεται τώρα * Κύρια Πηγή Εισοδήματος: Δουλειά * Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Εργασιακή απασχόληση 1 : μεταβολές σε σχέση με το χρόνο παραμονής στη θεραπεία 100 90 80 83,7 70 60 71,1 73,3 (%) 50 58,7 40 30 40,0 20 10 22,8 18,4 25,6 0 1-90* 91-270* 271-360 361+* Πριν (κατά την εισαγωγή) Μετά (κατά την επανεξέταση) 1 περιλαμβάνει πλήρη και μερική απασχόληση σε συστηματική ή περιστασιακή βάση Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ
Τα άτομα που έχουν ολοκληρώσει ένα θεραπευτικό πρόγραμμα εμφανίζουν μικρότερες πιθανότητες για: υποτροπή επανεισαγωγή εμπλοκή με το νόμο καθώς και μεγαλύτερες πιθανότητες για επαγγελματική αποκατάσταση (Hubbard, Craddock, & Anderson, 2003; Luchansky et al., 2000; Messina, Wish, Nemes, 2000; Simpson et al., 1999; Simpson & Curry, 1997; Simpson, Joe, & Brown, 1997)
- Για να βγει κάποιος από τον κόσμο των ναρκωτικών ουσιών χρειάζονται τα αυστηρά δομημένα θεραπευτικά προγράμματα (Bratter & Kooyman, 1981) - Ο χρόνος παραμονής στη θεραπεία έχει χαρακτηριστεί ως ο πιο συστηματικός προγνωστικός παράγοντας θετικής θεραπευτικής έκβασης (DeLeon, 1991; Simpson, 2001; Simpson, Joe, Broome, 2002) - Ο χρόνος παραμονής στη θεραπεία σχετίζεται τόσο με τον τύπο του θ.π. όσο και με τη σοβαρότητα των προβλημάτων των χρηστών (Νταλιάνη & Σεργιάννη, 2008) - Τύπος θεραπείας (διαμονής ανοιχτή) τα άτομα που λαμβάνουν υπηρεσίες σε δομές εξωτερικής παραμονής έχουν περισσότερες πιθανότητες να ολοκληρώσουν τη θεραπεία
- Τα άτομα με βαρύτερη χρήση ναρκωτικών κατά το διάστημα πριν την εισαγωγή έχουν περισσότερες πιθανότητες να διακόψουν τη θεραπεία - Τα άτομα με σοβαρότερα ψυχολογικά προβλήματα (χρόνια) είναι λιγότερο πιθανό να συμπληρώσουν ένα χρόνο στη θεραπεία - Τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των εξυπηρετούμενων έχουν μικρή προβλεπτική ικανότητα του χρόνου παραμονής - Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το ταίριασμα των θεραπευτικών υπηρεσιών με τις ανάγκες των εξυπηρετούμενων - Η αρμονική σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου αποτελεί προγνωστικό παράγοντα του χρόνου παραμονής
Για κάθε ένα ευρώ που διατίθεται στη θεραπεία εξοικονομούνται από 4,6 μέχρι 6,5 ευρώ, ανάλογα με το είδος του προγράμματος (ΚΕΘΕΑ, 2011) Το όφελος στην κοινωνία (ακόμη και το οικονομικό) είναι μεγαλύτερο από την ουσιαστική και πλήρη ένταξη του τοξικοεξαρτημένου σ αυτήν από ότι η συντήρηση με τα υποκατάστατα ή η αδιαφορία για τη λύση του ζητήματος
Κριτήρια αποτελεσματικής απεξάρτησης στο σωφρονιστικό σύστημα Παρουσίαση των αρχών αποτελεσματικής απεξάρτησης στο σωφρονιστικό σύστημα, όπως ακριβώς παρουσιάζονται από το Αμερικάνικο Εθνικό Ινστιτούτο Εξαρτήσεων από τα Ναρκωτικά, για συζήτηση και προβληματισμό (Πηγή: Drug Addiction Treatment in the Criminal Justice System (NIDA, 2014).
1) Η εξάρτηση από τα ναρκωτικά είναι μία εγκεφαλική διαταραχή που επηρεάζει τη συμπεριφορά. - Μπορεί να αλλάξει τη χημεία του εγκεφάλου και του σώματος για μήνες ή ακόμη και για χρόνια αφού κάποιος έχει σταματήσει τη χρήση. - Η υποτροπή αποτελεί συχνά μέρος της αναρρωτικής διαδικασίας. 2) Απαιτείται αποτελεσματική θεραπεία, που να ακολουθείται από διαχρονική διαχείριση του προβλήματος μετά την απόλυση από τη φυλακή και για μια ζωή. 3) Η θεραπεία χρειάζεται να διαρκεί αρκετά (90 μέρες ή περισσότερο) για να επιφέρει σταθερή αλλαγή στη συμπεριφορά. - Με το που επιστρέφουν στις γειτονιές τους κάνουν χρήση ουσιών πάλι, παρά το ότι γνωρίζουν ότι αυτό θα τους οδηγήσει πίσω στη φυλακή
4) Η αξιολόγηση είναι το πρώτο βήμα στη θεραπεία. Η εξέταση από γιατρό που θα συνταγογραφήσει φάρμακα και θα διερευνήσει την ύπαρξη ψυχολογικών ή σωματικών προβλημάτων. 5) Προσαρμογή των υπηρεσιών έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις ατομικές ανάγκες του εξαρτημένου παραβάτη με βάση την ηλικία, το φύλο, την εθνικότητα, κ.α. 6) Έλεγχος για πιθανή χρήση ουσιών κατά τη διάρκεια της θεραπείας. 7) Η θεραπεία χρειάζεται να στοχεύει σε παράγοντες που συνδέονται με την παραβατική συμπεριφορά. - Αποφυγή σκέψεων και αντιλήψεων που υποστηρίζουν τη ζωή μέσα στην παραβατικότητα. 8) Τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης και προγραμμάτων θεραπείας χρειάζεται να συνεργάζονται, έτσι ώστε να διασφαλίζονται τόσο το πρόγραμμα θεραπείας όσο και οι ανάγκες λειτουργίας του σωφρονιστικού καταστήματος.
9) Η συνέχιση της θεραπείας μετά την αποφυλάκιση είναι αναγκαία. 10) Ισορροπία στην αναγνώριση των θετικών και των αρνητικών συμπεριφορών. 11) Απαιτείται εντατικό πρόγραμμα σε χρήστες με ψυχικά προβλήματα. 12) Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι σημαντική για κάποιους από τους εξαρτημένους (υποστηρικτικά για τη μείωση της ηρωίνης, για ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές) 13) Στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης μολυσματικών ασθενειών και άλλων χρόνιων προβλημάτων υγείας είναι απαραίτητες.