Μοντέλα Υγείας. Βασικές Αρχές Βιοϊατρικού Μοντέλου. Θετικές επιπτώσεις Βιοϊατρικής προσέγγισης. 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια

Transcript

1 ΜΟΝΤΕΛΑ ΥΓΕΙΑΣ-ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΡΩΣΤΙΑΣ 2 Βασικές Ιδεολογίες για Υγεία & Αρρώστια Μοντέλα Υγείας Βιοιατρικό Μοντέλο Ολιστικό, Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο Αρχαία Ελλάδα (Ιπποκράτης 400π.Χ.) Στενή σχέση ανάµεσα στο σώµα(βιο), την ψυχή και το περιβάλλον Κινέζοι Βασικές Αρχές Βιοϊατρικού Μοντέλου Αρρώστια: Οργανική δυσλειτουργία ανθρώπινου σώµατος που είναι «µηχανή». Η βλάβη οφείλεται σε συγκεκριµένη αιτία Στόχοι: Εντοπισµός συµπτωµάτων (διάγνωση) Εντοπισµός οργανικών αιτιών Θεραπεία (εξωτερική) Ψ/Σ αρρώστια= «κατά φαντασίαν ασθενείς» Επιπτώσεις: Γιατρός: επιδιόρθωση βλάβης «απ έξω» Η φροντίδα είναι ευθύνη των «ειδικών» Άρρωστος: παθητικός δέκτης Θετικές επιπτώσεις Βιοϊατρικής προσέγγισης Ανάπτυξη φαρµακοθεραπείας Εµβόλια για βακτηριακές παθήσεις Εµβόλια για ιογενείς παθήσεις Πενικιλίνη-= Αντιβιοτικά Ψυχοφάρµακα Κορτιζόνη/ινσουλίνη Τοµέας Χειρουργικής Εφαρµογή µέτρων αντισηψίας Μεταµοσχεύσεις ιστών/οργάνων Τεχνολογία Διατήρηση ζωής =αύξηση µέσου όρου επιβίωσης 1

2 Αρνητικές επιπτώσεις Βιοϊατρικής προσέγγισης Επιβίωση,αλλά ποιότητα ζωής; Νέα ηθικοδεοντολογικά διλήµµατα Ειδικότητες/εξειδικεύσεις, ολότητα; Σχέση µε ασθενή; Ιατρογενείς ασθένειες Παρενέργειες Εξάρτηση (αγχολυτικά, ηρεµιστικά κλπ) πολυφαρµακία Δεν επεξηγεί φαινόµενα όπως Χρόνος ανάρρωσης Αντιδράσεις στον πόνο Αυτοθεραπεία placebo Ορισµοί στο πλαίσιο του Σύγχρονου Ολιστικού Μοντέλου Υγείας Υγεία Ολότητα όπου η σωµατική, διανοητική, συναισθηµατική υπόσταση του ατόµου λειτουργούν συνολικά, αλληλεπιδρούν µεταξύ τους, ενώ παράλληλα βρίσκονται σε δυναµική ισορροπία µε το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον (Π.Ο.Υ.) Κάθε αρρώστια ανεξάρτητα από τα αίτια και τις εκδηλώσεις της αφορά πάντα το νου και το σώµα. Οι σχέσεις ανάµεσα στις δύο αυτές πλευρές είναι τόσο αλληλένδετες ώστε είναι αδύνατο να γίνει διάκριση ανάµεσά τους (Dubos, 1979) Ασθένεια: είναι µια «προειδοποίηση», ένα «σηµάδι κινδύνου» ότι κάτι δεν πάει καλά στη ζωή του ατόµου. Οφείλεται συνήθως σε ένα σύνολο οργανικών, ψυχοκοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων Ψυχο-σωµατικά φαινόµενα: σωµατικά φαινόµενα που προέρχονται κυρίως από ψυχολογικούς παράγοντες Σωµατο-ψυχικά φαινόµενα: ψυχολογικά προβλήµατα που προέρχονται κυρίως από σωµατικές διαταραχές 2

3 ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΟ ΚΑΙ ΟΛΙΣΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΥΓΕΙΑΣ Ρόλος προσωπικού Ρόλος αρρώστου Σχέσεις προσωπικού αρρώστου Ψυχική υγεία: η κατάσταση της συναισθηµατικής ευεξίας, όπου το άτοµο µπορεί να ζει και να εργάζεται µε άνεση µέσα στην κοινότητα και να ικανοποιείτaι από τα προσωπικά του χαρακτηριστικά και επιτεύγµατα. Ψυχική διαταραχή: Είναι δύσκολο να αναπαρασταθούν, εντοπιστούν, κωδικοποιηθούν και µετρηθούν ποσοτικά οι παθολογικές επιπτώσεις αυτών των διαταραχών ΝΟΣΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΨΥΧΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΡΑΧΩΝ Διαγνωστικό Σύστηµα DSM IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Το «σωµατικό» και το «ψυχικό» δεν αποτελούν καν τις δύο όψεις ενός νοµίσµατος, αλλά το µίγµα από το οποίο είναι φτιαγµένο το νόµισµα. Στο «κλινικά φυσιολογικό» πρέπει να υπάρχει αρµονική σχέση και των δύο!! Το πολύπλοκο φαινόµενο του «πάσχοντος» Τι είναι η αρρώστια; Πότε αντιλαµβανόµαστε ότι η υγεία µας έχει κλονιστεί; Πώς αξιολογούµε τη σοβαρότητα των συµπτωµάτων που εµφανίζουµε; Πώς αναπαριστούµε νοηµατικά την αρρώστια; Ποιες πλάνες στη σκέψη µας εµποδίζουν την ορθή εκτίµηση του κινδύνου να προσβληθούµε από µια αρρώστια; Η εµφάνιση συµπτωµάτων, ο τρόπος που γίνονται αντιληπτά, 3

4 η ερµηνεία, αλλά και η σηµασία που αποδίδεται σε αυτά, αποτελούν τους παράγοντες που µας οδηγούν στην απόφαση να απευθυνθούµε σε γιατρό ή όχι Αντίληψη συµπτωµάτων Από τη διέγερση των σωµατικών αισθήσεων (3 τύποι) Μηχανοδεκτικές (αφή, πίεση, δόνηση και η θέση του σώµατος που διεγείρονται από τη µηχανική µετατόπιση των ιστών του σώµατος) Θερµοδεκτικές (ανιχνεύουν το θερµό και το ψυχρό) Αίσθηση του πόνου (ενεργοποιείται από παράγοντες που προκαλούν βλάβη των ιστών/οργάνων σώµατος) Κατηγορίες παραγόντων που επηρεάζουν την αντίληψη των συµπτωµάτων Ατοµικές διαφορές Όριο ανεκτικότητας Ανταγωνιζόµενα περιβαλλοντικά ερεθίσµατα Μάθηση Ψυχο-κοινωνικές επιδράσεις Ερµηνεία συµπτωµάτων Παρελθούσες εµπειρίες του ατόµου Συµπτώµατα από ζωτικά όργανα Σπανιότητα συµπτώµατος Πόνος/παραµόρφωση Συµβουλές και εµπειρίες τρίτων ατόµων Συνιστώσες Γνωστικών Αναπαραστάσεων για τις αρρώστιες Leventhal et al., 1980/1984, Lau & Hartman, 1983 a. Η ταυτότητά της (ονοµασία και συµπτώµατα) β. Τα αίτια και η παθογένειά της γ. Οι βραχυπρόθεσµες και µακροπρόθεσµες συνέπειες δ. Η εξέλιξή της (πορεία, διάρκεια, οξεία ή χρόνια φύση, πρόγνωση) 4

5 ε. Η ίασή της (ενδεικτική θεραπεία) Συνιστώσες Γνωστικών Αναπαραστάσεων για τις αρρώστιες Turk et al a. Η σοβαρότητά της (µεταδοτικότητα, δυσκολία ίασης, διάρκεια, εάν χρήζει συχνής ιατρικής παρακολούθησης κλπ) β. Η προσωπική ευθύνη του ατόµου στην πρόκληση της ασθένειας και στη θεραπεία της γ. Η ικανότητα ελέγχου της κατάστασης από το ίδιο το άτοµο ή από κάποιον ειδικό δ. Η δυνατότητα που έχει το άτοµο να επηρεάσει την πορεία της αρρώστιας (δηλ. εαν δεν χαρακτηρίζεται από απρόβλεπτη εξέλιξη των συµπτωµάτων) Oι «γνωστικές αναπαραστάσεις» (και άλλοι παράγοντες βέβαια) που αναπτύσσουν τα άτοµα για τις ασθένειες παίζουν σηµαντικό ρόλο στη συµπεριφορά τους όσον αφορά στη θεραπεία που θα ακολουθήσουν ΜΕΡΟΛΗΨΊΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ Ονοµασία ασθένειας πχ καρκίνος Μεροληψία διαθεσιµότητας Μεροληψία πεποιθήσεων Μεροληψία επαλήθευσης ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το «υποκειµενικό βίωµα» της αρρώστιας όπως το ορίζει το ολιστικό βιοψυχοκοινωνικό µοντέλο φαίνεται µέσα από τη γνωστική αναπαράσταση της αρρώστιας 5

6 ..και επειδή η εµπειρία της ασθένειας και η αντίδραση σε αυτή εξαρτάται από την αντίληψη των συµπτωµάτων που επηρεάζεται όχι µόνο από την οργανική κατάσταση (σωµατικές αισθήσεις), αλλά και από τη συναισθηµατική κατάσταση, τη µάθηση, και άλλους γνωστικούς και κοινωνικούς παράγοντες... Οι παρεµβάσεις των επαγγελµατιών υγείας θα πρέπει να είναι ολιστικού τύπου, σε όλα τα επίπεδα (οργανικό, συναισθηµατικό, γνωστικό, συµπεριφορικό, κοινωνικό) 6