ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: ΚΛΑΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ Δεκέμβριος 2014 ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΛΑΔΟΥ... 3 2.1 Εξελίξεις της διεθνούς τουριστικής αγοράς... 3 2.2 Εξελίξεις στην εγχώρια τουριστική αγορά... 4 3. ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ... 5 3.1 Εισερχόμενος τουρισμός... 5 3.2 Εξερχόμενος τουρισμός... 7 3.3 Εγχώριος τουρισμός... 9 4. ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ... 9 4.1 Μέγεθος αγοράς... 9 4.2 Απασχόληση... 10 5. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝ... 12 5.1 Εξέλιξη Πωλήσεων... 12 5.2 Κερδοφορία... 13 5.3 Αποδοτικότητα κεφαλαίων... 14 5.4 Κεφαλαιακή διάρθρωση... 15 5.5 Ρευστότητα... 16 5.6 Δραστηριότητα... 17 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο της μελέτης αυτής αποτελεί η παρακολούθηση και αποτύπωση των κυριότερων παραμέτρων του κλάδου των τουριστικών ταξιδιωτικών γραφείων και του ευρύτερου τουριστικού προϊόντος, τόσο στην Περιφέρεια Αττικής όσο και στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας. Παράλληλα, στόχο της μελέτης αποτελεί η αποτύπωση της επιχειρηματικής εξέλιξης των επιχειρήσεων του κλάδου που εδρεύουν εντός της Περιφέρειας Αττικής, καθώς επίσης και των οικονομικών τους αποτελεσμάτων έτσι όπως αυτά προκύπτουν από τους δημοσιευμένους ισολογισμούς τους. Ως πηγή στοιχείων για την αποτύπωση των οικονομικών αποτελεσμάτων των επιχειρήσεων, χρησιμοποιείται η βάση δεδομένων της ICAP για την περίοδο 2010-2013. Παράλληλα, για την συλλογή δεδομένων με σκοπό αποτύπωση των βασικότερων παραμέτρων που χαρακτηρίζουν τον κλάδο των τουριστικών ταξιδιωτικών γραφείων και το ευρύτερο τουριστικό προϊόν, έχουν αξιοποιηθεί τόσο εγχώριες όσο και διεθνείς πηγές (ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδας, ΙΤΕΠ, UNWTO, Eurostat, κλπ). 2. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΛΑΔΟΥ 2.1 Εξελίξεις της διεθνούς τουριστικής αγοράς Στο πλαίσιο της αξιολόγησης της εξελικτικής πορείας του παγκόσμιου τουρισμού και σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της ETC «Ευρωπαϊκός Τουρισμός 2013 - Τάσεις και Προοπτικές», οι βασικοί δείκτες της βιομηχανίας δείχνουν αύξηση της εμπιστοσύνης στον τομέα του ευρωπαϊκού τουρισμού. Αναφορικά με το 2014, η ETC εκτιμά ότι, με την περιοχή της Ευρωζώνης να βρίσκεται στην καμπή από την ύφεση προς την ανάκαμψη (σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), η εσωτερική αγορά θα υποστηρίξει την ανάπτυξη του τουρισμού για ακόμη μια χρονιά. Ενδεικτικό της μεγάλης σημασίας που έχει ο τουρισμός στην παγκόσμια οικονομία, αποτελεί το γεγονός ότι το παγκόσμιο τουριστικό προϊόν συμβάλλει στη διαμόρφωση του 9% περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ στον ευρύτερο τομέα του τουρισμού απασχολείται περίπου το 10% του συνόλου των εργαζομένων. Η δυναμική της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας αντικατοπτρίζεται και στην εξέλιξη των διασυνοριακών μετακινήσεων των τουριστών, οι οποίες το 2012 ξεπέρασαν για πρώτη φορά το ψυχολογικό όριο του ενός δισεκατομμυρίου, ακολουθώντας ανοδική πορεία τόσο για το 2013 (+5%), όσο και για το 2014 (4,0% - 4,5% κατ εκτίμηση). Μακροπρόθεσμα δε, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού προβλέπει περαιτέρω άνοδο του παγκόσμιου τουρισμού, με το μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης των διεθνών τουριστικών αφίξεων έως το 2030 να διαμορφώνεται σε 3%. Σε περιφερειακό επίπεδο, ανοδική καταγράφεται την τελευταία τριετία η πορεία σε όλες σχεδόν τις μείζονες γεωγραφικές ενότητες, με τις περιοχές της Ασίας Ειρηνικού, της Αφρικής και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης να σημειώνουν τη μεγαλύτερη αύξηση στις διεθνείς αφίξεις τουριστών. Αναφορικά με τις πέντε (5) πρώτες χώρες ανά τον κόσμο με τις περισσότερες τουριστικές αφίξεις και Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

εισπράξεις το 2013, σύμφωνα και πάλι με τα στοιχεία του UNWTO, η Γαλλία καταλαμβάνει την πρώτη θέση με 84 εκατ. αφίξεις και οι Η.Π.Α με τις περισσότερες εισπράξεις. Πίνακας 2-1: Οι 5 πρώτες χώρες ανά τον κόσμο σε τουριστικές αφίξεις (2013) Κατάταξη Χώρα Αφίξεις (σε εκατ.) Εισπράξεις (σε δις) 1 Γαλλία 84 56 2 Η.Π.Α. 70 140 3 Ισπανία 61 60 4 Κίνα 56 52 5 Ιταλία 46 44 Πηγή: UNWTO Στον τομέα του εξερχόμενου τουρισμού, η Ρωσία και η Κίνα ξεχωρίζουν με διαφορά μεταξύ των δέκα σημαντικότερων χωρών - προέλευσης στον κόσμο. Ειδικότερα, σε επίπεδο τουριστικών αναχωρήσεων και δαπανών, η Κίνα αναδείχθηκε η μεγαλύτερη αγορά εξερχόμενου τουρισμού το 2012, με δαπάνες $102 δισ. ενώ σημείωσε αύξηση των δαπανών κατά 28%, τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2013. Την ίδια χρονιά, η Ρωσική Ομοσπονδία, η 5η μεγαλύτερη αγορά εξερχόμενου τουρισμού, παρουσίασε αύξηση 26% μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2013. 2.2 Εξελίξεις στην εγχώρια τουριστική αγορά Ο τουριστικός κλάδος αποτέλεσε τον βασικό κρίκο στη διαμόρφωση της εγχώριας ανάκαμψης με αύξηση των αφίξεων κατά 22,2% και των εισπράξεων κατά 11,1% (έως 3 ο τρίμηνο του 2104). Ωστόσο, οι παρεχόμενες υπηρεσίες δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν πλήρως στις ανάγκες της ζήτησης, καθώς η ξαφνική άνοδος του τουρισμού ήταν μη αναμενόμενη και η εγχώρια παραγωγή παρουσίασε αδυναμίες ως προς την κάλυψη της ζήτησης. Ο τουριστικός κλάδος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και σε άλλους τομείς που συνθέτουν την εγχώρια οικονομική δραστηριότητα, καθώς σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Σ.Ε.Τ.Ε. (Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων), σε ό,τι αφορά τα βασικά μεγέθη του ελληνικού τουρισμού, για το 2014 η συμμετοχή του στο Α.Ε.Π. ανήλθε στο 20,5% (με βάση πολλαπλασιαστή του τουρισμού το 2,2), απασχολώντας περίπου 680 χιλιάδες εργαζόμενους. Συμπερασματικά προκύπτει ότι ο τουρισμός αποτελεί βασικό πυλώνα της εγχώριας οικονομίας παρέχοντας πολλαπλασιαστικά οφέλη και συμβάλλοντας χαρακτηριστικά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Πίνακας 2-2: Βασικά οικονομικά μεγέθη σχετιζόμενα με τις ταξιδιωτικές υπηρεσίες, 2004 2013 (εκατ. ) Μέγεθος (τρέχ. τιμές) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ΑΕΠ 185.265 193.049 208.621 223.160 233.197 231.081 222.151 208.531 193.347 182.054 Ισοζύγιο Υπηρεσιών 15.467 15.698 15.337 16.591 17.136 12.640 13.249 14.630 15.139 16.979 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

Ταξιδιωτικό Ισοζύγιο 8.037 8.591 8.973 8.833 8.957 7.976 7.455 8.238 8.599 10.317 Εισπράξεις¹ 10.347 10.729 11.356 11.319 11.635 10.400 9.611 10.504 10.443 12.152 Πληρωμές 2.310 2.445 2.382 2.485 2.679 2.424 2.156 2.266 1.843 1.835 Ως ποσοστό % Ταξιδιωτικού Ισοζυγίου στο ΑΕΠ 4,3% 4,5% 4,3% 4,0% 3,8% 3,5% 3,4% 4,0% 4,4% 5,7% Ως ποσοστό % Ταξιδιωτικού Ισοζυγίου στο Ισοζύγιο υπηρεσιών 52,0% 54,7% 58,5% 53,2% 52,3% 63,1% 56,3% 56,3% 56,8% 60,8% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδας (1) (1) -> Στις ταξιδιωτικές εισπράξεις έχουν ενσωματωθεί οι εισπράξεις από κρουαζιέρες εκτός της Έρευνας των Συνόρων την περίοδο 2012-2013 3. ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Η ζήτηση για τουριστικές υπηρεσίες που προσφέρονται μέσω τουριστικών ταξιδιωτικών γραφείων επηρεάζεται κυρίως από την ελκυστικότητα του τουριστικού προϊόντος που προωθείται και την ανάλογη ικανοποίησή των τουριστών από το οργανωμένο πακέτο. Κύριο μέλημα των εγχώριων τουριστικών επιχειρήσεων είναι να προσφέρουν ολοκληρωμένα, διαφοροποιημένα και ελκυστικά τουριστικά πακέτα μέσω ενός συνδυασμού ανταγωνιστικής ποιότητας-τιμής έναντι αυτών που προσφέρουν άλλες χώρες. Στο πλαίσιο αυτό, τα τουριστικά ταξιδιωτικά γραφεία διαμορφώνουν τις τουριστικές υπηρεσίες που προσφέρουν και τις κατηγοριοποιούν ανάλογα με το είδος του τουρισμού. Συγκεκριμένα, ο τουρισμός διακρίνεται στον εξερχόμενο τουρισμό ο οποίος αποτελεί και την μεγαλύτερη αγορά των τουριστικών ταξιδιωτικών γραφείων. Κύρια δραστηριότητα των ταξιδιωτικών πρακτόρων για τον εξερχόμενο τουρισμό αποτελεί η σύνθεση και η πώληση οργανωμένων πακέτων σε χώρες του εξωτερικού. Σε ότι αφορά τον εισερχόμενο τουρισμό, οι ταξιδιωτικοί πράκτορες έχουν ως κύριο στόχο την σύνθεση και πώληση τουριστικών πακέτων σε οργανωμένους τουρίστες από το εξωτερικό. Τέλος, ο εγχώριος τουρισμός αφορά τους κατοίκους μίας χώρας που ταξιδεύουν εντός αυτής. 3.1 Εισερχόμενος τουρισμός Η εισερχόμενη τουριστική κίνηση αποτελεί αναπόσπαστο παράγοντα στην εξέλιξη του κλάδου των τουριστικών ταξιδιωτικών γραφείων, μέσω της προώθησης των οργανωμένων πακέτων τους για το εσωτερικό της χώρας. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία του ΣΕΤΕ το 2013 χαρακτηρίστηκε ως έτος ρεκόρ για τον τουρισμό καθώς η εισερχόμενη τουριστική κίνηση στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά +19% σε ετήσια βάση συγκριτικά με το 2012 και ανήλθε σε 20 χιλ. τουρίστες. Συνολικά παρατηρείται ανάκαμψη του τουρισμού έπειτα από την εμφανή κάμψη της τουριστικής κίνησης την τριετία 2010 2012. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

Διάγραμμα 3-1: Εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση* μη κατοίκων στην Ελλάδα (σε 2010-2013) * Περιλαμβανομένης της κρουαζιέρας Πηγή: ΣΕΤΕ Εστιάζοντας στα τουριστικά ταξιδιωτικά γραφεία ως μέσο οργάνωσης ταξιδιών, είναι γεγονός (όπως αποτυπώνεται και στο ανωτέρω διάγραμμα) ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων επιλέγει να ταξιδεύει στη χώρας μας μεμονωμένα παρά μέσω οργανωμένου πακέτου. Ωστόσο, διαχρονικά παρουσιάζεται σταδιακή μεταστροφή των επισκεπτών προς τη λύση των ταξιδιωτικών γραφείων & πρακτορείων για την οργάνωση των διακοπών τους, με το σχετικό μερίδιο να σημειώνει διαρκή ενίσχυση καθόλη την περίοδο αναφοράς (από 26,7% σε 34,7%). Σε απόλυτα νούμερα το 2013 η εισροή τουριστών σε τουριστικά γραφεία έφτασε σωρευτικά τα 6,9 εκατ. ενώ το 2012 κυμαίνονταν στα 4 εκατ. Αντίθετή πορεία ακολουθεί ο αριθμός των επισκεπτών που επιλέγουν να ταξιδέψουν μόνοι τους στη χώρα μας, με το σχετικό μερίδιο να υποχωρεί με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 10% (από 73,3% σε 65,3%). Συμπερασματικά προκύπτει ότι τόσο η άνοδος των τουριστικών αφίξεων στην χώρα όσο και η βαθμιαία κατεύθυνση των ταξιδιωτών σε οργανωμένα ταξιδιωτικά πακέτα αμβλύνει την ακτίνα δραστηριότητας των ταξιδιωτικών τουριστικών γραφείων στην Ελλάδα, επηρεάζοντας θετικά την εξελικτική πορεία των τουριστικών επιχειρήσεων αλλά και των προσφερόμενων υπηρεσιών. Είναι ενδεικτικό ότι ο δείκτης των επιχειρηματικών προσδοκιών στον κλάδο «Ξενοδοχεία-Εστιατόρια-Τουριστικά Πρακτορεία, που καταρτίζει το ΙΟΒΕ, παρουσίασε κατακόρυφη αύξηση κατά +50,9% στο 1ο 5µηνο 2014 σε ετήσια βάση, έναντι αύξησης κατά +24,2% στο 1ο 5µηνο του 2013. Εστιάζοντας στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας, βάσει των πλέον πρόσφατων στοιχείων και εκτιμήσεων του ΣΕΤΕ τόσο το 2013 όσο και το 2014, καταγράφεται σημαντική άνοδος της τουριστικής κίνησης στην πόλη συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη. Ειδικότερα το 2013 οι διεθνείς αφίξεις στην Αθήνα αυξήθηκαν περίπου 2,5% σε σχέση με το 2012 ενώ το 2014 παρουσίασαν αύξηση 29% (Ιανουάριος- Νοέμβριος 2014 έναντι της αντίστοιχης περιόδου 2013). Χαρακτηριστική ωστόσο Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

καταγράφεται η εποχικότητα της τουριστικής κίνησης, με την πλειοψηφία των αφίξεων να πραγματοποιούνται τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο. Σε ότι αφορά τις οδηγίες προετοιμασίας του ταξιδιού τους στην Αθήνα, οι τουρίστες ως επί το πλείστων συμβουλεύονται το διαδίκτυο. Δημοφιλέστερα σημεία αναζήτησης αποτελούν sites όπως το trip advisor (56%) ενώ πολλοί είναι εκείνοι που συμβουλεύονται website ξενοδοχείων ή ακόμα και sites μουσείων. Τα παραδοσιακά μέσα τουριστικών υπηρεσιών όπως τα ταξιδιωτικά γραφεία ή οδηγούς πόλης παρουσιάζουν μικρότερη ζήτηση ως μέσο προετοιμασίας. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν έντυπους οδηγούς πόλης ενώ μόλις το 19% (507.000 επισκέπτες) ανατρέχουν σε τουριστικά ταξιδιωτικά γραφεία. Σε κάθε περίπτωση το 73% βρίσκει τις πληροφορίες που λαμβάνει επαρκείς. Διάγραμμα 3-2: Μέσο προετοιμασίας ταξιδιού εισερχόμενης ταξιδιωτικής κίνησης στην Αθήνα (2013) Πηγή: ΣΕΤΕ 3.2 Εξερχόμενος τουρισμός Σε ότι αφορά την ταξιδιωτική κίνηση των κατοίκων της Ελλάδας στο εξωτερικό το 2013 ανήλθε σε 4,6 εκατ. ταξιδιώτες έναντι 4,7 εκατ. το 2012 παρουσιάζοντας μικρή μείωση 1,9%. Διαχρονικά η τουριστική κίνηση των ημεδαπών στο εξωτερικό παρουσιάζει υποχώρηση, με εξαίρεση το 2011 όπου ο αριθμός των κατοίκων της χώρας που ταξίδεψαν στο εξωτερικό παρουσίασε σημαντική αύξηση της τάξης του 35%. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

Διάγραμμα 3-3: Εξερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση κατοίκων της Ελλάδας σε χιλ. (2010-2013) Πηγή: ΣΕΤΕ Σημειώνεται ότι καθόλη την εξεταζόμενη περίοδο η πλειοψηφία των κατοίκων της Ελλάδας προτιμούν να ταξιδεύουν στο εξωτερικό μόνοι τους χωρίς να καταφεύγουν στη χρήση τουριστικών υπηρεσιών, με την σχετική τάση ωστόσο να αντιστρέφεται αργά αλλά σταθερά. Ειδικότερα, σημειώνεται ότι μόλις το 10% κατά μέσο όρο απευθύνεται σε κάποιο ταξιδιωτικό γραφείο ή πρακτορείο, ενώ το υπόλοιπο επιλέγει να ταξιδέψει μεμονωμένα. Την τελευταία διετία, η ανάγκη των ταξιδιωτών να απευθυνθούν σε ταξιδιωτικές υπηρεσίες έχει μειωθεί δραματικά, καθώς το 2013 ο οργανωμένος εξερχόμενος τουρισμός είχε υποχωρήσει σε ποσοστό 64% έναντι του 2012. Σε όρους συνολικών πληρωμών των κατοίκων της Ελλάδας στο εξωτερικό, το 2013 ανήλθαν στο ύψος των 1,8 δισ., ενώ το ποσοστό των ταξιδιωτικών πληρωμών που πραγματοποιήθηκαν μέσω οργανωμένων ταξιδιών κάλυψε μόλις το 13,5% του συνόλου. Συνολικά οι χρηματικές ροές που αφιερώνουν ανά ταξίδι όσοι ζουν στην Ελλάδα έχουν μειωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Από το 2010 μέχρι και το 2013 η συνολικές πληρωμές συρρικνώνονται σε ποσοστό 15%.Η τάση αυτή παρατηρείται έντονα και στις δύο κατηγορίες των ταξιδιωτών (μεμονωμένοι ταξιδιώτες & οργανωμένα ταξίδια). Διάγραμμα 3-4: Συνολικές πληρωμές εξερχόμενης ταξιδιωτικής κίνησης σε εκατ. (2010-2013). Πηγή: ΣΕΤΕ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

3.3 Εγχώριος τουρισμός Ο εγχώριος τουρισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της γενικής τουριστικής κίνησης στη χώρα και ταυτόχρονα διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό την ζήτηση για ταξιδιωτικές υπηρεσίες και τουριστικά γραφεία. Εξετάζοντας τα αποτελέσματα της Έρευνας Διακοπών η οποία διεξάγεται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ., προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα σε σχέση με τα χαρακτηριστικά των ταξιδιών που πραγματοποιούν οι ημεδαποί στο εσωτερικό της χώρας. Διαχρονικά τα ταξίδια που πραγματοποίησαν οι κάτοικοι της Ελλάδας στο εσωτερικό της χώρας παρουσιάζουν καθοδική τάση. Χαρακτηριστική είναι η μείωση των ταξιδιών το 2012 η οποία ανήλθε σε ποσοστό -26,7% συγκριτικά με το 2011. Αναφορικά με τον τρόπο που επιλέγουν να οργανώσουν τις εκδρομές τους στο εσωτερικό της χώρας, οι περισσότεροι ταξιδιώτες επιλέγουν να ταξιδέψουν μεμονωμένα κάνοντας άμεση κράτηση ενώ πολύ μικρό είναι το ποσοστό που επιλέγουν οργανωμένα ταξίδια μέσω τουριστικών ταξιδιωτικών γραφείων. Συγκεκριμένα τα πιο πρόσφατα στοιχεία κατανομής ταξιδιών των ημεδαπών αναδεικνύουν ποσοστό 98% για άμεση κράτηση ενώ μόλις το 2% μέσω ταξιδιωτικού πρακτορείου. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η τάση προτίμησης μεμονωμένων ταξιδιών διευρύνεται ανά τον χρόνο ενώ αντίθετα για οργανωμένα ταξίδια και αξιοποίηση τουριστικών υπηρεσιών συρρικνώνεται. Διάγραμμα 3-5: Εγχώρια ταξιδιωτική κίνηση (2010-2012). Πηγή: ΣΕΤΕ 4. ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ 4.1 Μέγεθος αγοράς Οι τουριστικές υπηρεσίες αποτελούν κλειδί στην διαμόρφωση της τουριστικής βιομηχανίας διότι αφενός συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας και αφετέρου συμμετέχουν στη Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

δημιουργία θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του HATTA εκτιμάται ότι σε ολόκληρη τη χώρα σήμερα λειτουργούν περίπου 3.500 επιχειρήσεις εκμετάλλευσης τουριστικών και ταξιδιωτικών γραφείων. Συγκεκριμένα ο σύνδεσμος των εν Ελλάδι Τουριστικών & Ταξιδιωτικών Γραφείων το 2014 είχε 1.275 μέλη τα οποία απασχόλησαν περίπου 18.000 εργαζομένους. Ο μεγαλύτερος αριθμός μελών δραστηριοποιείται στην Αττική (586 μέλη) ενώ σημαντικό είναι το μερίδιο που λαμβάνει χώρα στις νήσους (Νότιο Αιγαίο, Ιόνια νησιά & Κρήτη). Η εκτιμώμενη εξέλιξη του συνολικού μεγέθους της ελληνικής αγοράς υπηρεσιών από τουριστικά - ταξιδιωτικά γραφεία για την περίοδο 1994-2013 παρουσιάζεται στο παρακάτω Διάγραμμα. Σημειώνεται ότι, το μέγεθος της εξεταζόμενης αγοράς (σε αξία) αναφέρεται στον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων του κλάδου, περιλαμβανομένων των επιχειρήσεων εκείνων που παρέχουν υπηρεσίες εισερχόμενου τουρισμού (incoming), εσωτερικού και εξερχόμενου τουρισμού (outgoing). Διάγραμμα 4-1: Συγκριτικός πίνακας μεγέθους αγοράς σε όρους εγχώριου οργανωμένου εσωτερικού, εξωτερικού & εισερχόμενου τουρισμού, εκατ. (1994-2013) Πηγή: ICAP Group AE - Δημοσιευμένοι Ισολογισμοί Συνολικά, τα μεγέθη του κύκλου εργασιών δηλώνουν ξεκάθαρα ότι ο εισερχόμενος οργανωμένος τουρισμός αποτελεί το μεγαλύτερο μερίδιο εσόδων στα τουριστικά γραφεία & πρακτορεία και κατ επέκταση δηλώνει ότι η μεγαλύτερη τουριστική κίνηση προέρχεται από ανθρώπους που ταξιδεύουν από το εξωτερικό προς την Ελλάδα. Αντίθετα, ο εσωτερικός και εξωτερικός τουρισμός κυμαίνονται πάνω-κάτω στα ίδια χαμηλά επίπεδα καθόλη τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου. 4.2 Απασχόληση Σε ότι αφορά την συνολική απασχόληση του κλάδου των τουριστικών ταξιδιωτικών γραφείων στη χώρα μας από το 2010 και μετά, αυτή χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές σταθερή με εξαίρεση το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 10

τρέχον έτος όπου σημειώνεται ιδιαίτερα σημαντική αύξηση. Το γεγονός ερμηνεύεται και ως αποτέλεσμα της αύξησης της εισερχομένης τουριστικής κίνησης την τελευταία διετία και της γενικότερης ανάκαμψης της τουριστικής βιομηχανίας. Διάγραμμα 4-2: Εξέλιξη απασχόλησης (ηλικία 15-64, 2011-2014) Πηγή: Eurostat Σε όρους μεριδίων, το ποσοστό των απασχολούμενων στον κλάδο των ταξιδιωτικών γραφείων και πρακτορείων στο σύνολο της οικονομίας διαμορφώνει θετική εξέλιξη τόσο στην ΕΕ-27 όσο και στην Ελλάδα. Ωστόσο, στην Ελλάδα το ποσοστό απασχόλησης στον κλάδο των ταξιδιωτικών γραφείων και πρακτορείων ως προς το σύνολο της οικονομίας είναι πολύ εντονότερο (0,595%) συγκριτικά με το αντίστοιχο ποσοστό της ΕΕ - 27 (0,283%). Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τον ιδιαίτερο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει ο κλάδος των ταξιδιωτικών γραφείων και πρακτορείων. Διάγραμμα 4-3: Μερίδιο απασχόλησης ως προ το σύνολο της οικονομίας Πηγή: Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

5. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Στην παρούσα ενότητα πραγματοποιείται η χρηματοοικονομική ανάλυση των οικονομικών αποτελεσμάτων αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων, που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων της Περιφέρειας Αττικής και ασκούν κύρια δραστηριότητα στον κλάδο των τουριστικών και ταξιδιωτικών γραφείων. Η ανάλυση πραγματοποιείται τόσο για το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος (171), με παράλληλη εξειδίκευση και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν στα όρια του Δήμου Αθήνας. Σημειώνεται ότι τα στοιχεία αφορούν την τετραετία 2010-2013, ενώ προέρχονται από τους δημοσιευμένους ισολογισμούς των εταιρειών (που έχουν καταχωρηθεί στη βάση δεδομένων της ICAP Databank) και αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων τους (με το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους ωστόσο να προέρχεται από την εκμετάλλευση ξενοδοχείων). 5.1 Εξέλιξη Πωλήσεων Το 2013 οι συνολικές πωλήσεις των υπο εξέταση τουριστικών επιχειρήσεων στην Περιφέρεια Αττικής ανήλθαν περίπου σε 559 εκατ. Εξετάζοντας την διαχρονική εξέλιξη των πωλήσεων παρατηρείται χαρακτηριστική μείωση του τζίρου το 2012 της τάξης του -22,8%. Ωστόσο το 2013 ο κλάδος ανάκαμψε κατά ένα μικρό ποσοστό 4%, παρόλα αυτά ο μέσος ετήσιος τζίρος απέφερε αρνητικό πρόσημο (- 8,1%), γεγονός που οφείλεται στην παρατεταμένη διαχρονική μείωση με σημαντικό αντίκτυπο τις αρνητικές επιδόσεις του 2012. Διάγραμμα 5.1: Εξέλιξη κύκλου εργασιών (2010 2013, σε εκατ. ) Πηγή: ICAP DATABANK Η συρρίκνωση του κλάδου αποφαίνεται εντονότερα στην εξέλιξη των πωλήσεων για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθήνας, καθώς καθόλη την διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου ο τζίρος μεταβάλλεται με αρνητικό πρόσημο. Συγκεκριμένα, ο συνολικός Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12

κύκλος εργασιών το 2013 διαμορφώθηκε σε 300,3 εκατ., καταγράφοντας μέση ετήσια μείωση της τάξης του -10,8%. Αξίζει να σημειωθεί ότι και σε αυτή την περίπτωση το 2012 αποτέλεσε έτος σημαντικής πτώσης των πωλήσεων, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται στο -23,8% σε επίπεδο Αθήνας και -22,8% σε επίπεδο διοικητικής περιφέρειας. Το γεγονός αυτό συνδέεται άμεσα με την συρρίκνωση της τουριστικής κίνησης το συγκεκριμένο έτος και την κατ επέκταση συνολική μείωση του κύκλου εργασιών των τουριστικών επιχειρήσεων σε εθνικό επίπεδο. 5.2 Κερδοφορία Τα προ φόρων αποτελέσματα των υπό εξέταση επιχειρήσεων καταγράφονται στο σύνολο τους θετικά καθ όλη την περίοδο αναφοράς, σημειώνοντας όμως συνεχή επιδείνωση μέχρι και το 2012, έτος κατά το οποίο για πρώτη φορά οι επιχειρήσεις της περιφέρειας διαμορφώνουν ζημία 3,56 εκατ. Ωστόσο, το 2013 η αύξηση του κύκλου εργασιών στις επιχειρήσεις επανέφερε τα προ φόρων αποτελέσματα σε θετικά επίπεδα της τάξης των 15,19 εκατ. (ήτοι στα υψηλότερα επίπεδα της υπό εξέταση περιόδου). Ανάλογη διαμορφώνεται σε γενικές γραμμές και η τάση στις τουριστικές επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, με τα συνολικά κέρδη να σημειώνουν έντονη υποχώρηση μέχρι και το 2012 ( 1,88 εκατ.) και να ενισχύονται το 2013 ( 6,17 εκατ.). Σε αυτή την περίπτωση ωστόσο, χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι καθόλη την περίοδο αναφοράς δεν παρουσιάστηκαν συνολικές ζημίες στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα, ενώ το 2013 τα κέρδη προ φόρων πλησιάζουν τα επίπεδα του 2010 χωρίς ωστόσο να τα ξεπερνούν. Διάγραμμα 5.2: Προ φόρων αποτελέσματα (2010-2013) Σε εκατ. Ετήσια μεταβολή (%) Πηγή: ICAP DATABANK Η εξέλιξη των συνθηκών κερδοφορίας του κλάδου αντικατοπτρίζεται και στα σχετικά μερίδια των κερδοφόρων εταιρειών, με την αναλογία τους έναντι των ζημιογόνων να διαμορφώνεται περίπου σε 2:1 μεσοσταθμικά. Εξειδικεύοντας, καθόλη την εξεταζόμενη περίοδο το μερίδιο των κερδοφόρων επιχειρήσεων διαμορφώνεται σταθερά πάνω από το 65% του συνόλου, με εξαίρεση το 2012, έτος Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 13

κατά το οποίο παρουσιάστηκε η υψηλότερη μείωση των κερδών τόσο στην περιφέρεια όσο και στο δήμο Αθηνών. Η διαχρονική μείωση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων έως το 2012 και η σημαντική άνοδος στο τελευταίο έτος της υπό εξέταση περιόδου (2013), αντικατοπτρίζεται στο σύνολο των χρηματοοικονομικών δεικτών κερδοφορίας. Επεκτείνοντας την ανάλυση σε επίπεδο γεωγραφικής περιοχής, χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι δείκτες κερδοφορίας στην περιφέρεια Αττικής διαμορφώνονται σε πιο ικανοποιητικά επίπεδα συγκριτικά με την Αθήνα, με την σχετική τάση ωστόσο να χαρακτηρίζεται όμοια και στις δύο περιπτώσεις. Διάγραμμα 5.3: Δείκτες κερδοφορίας (%, 2010-2013) Μικτό Περιθώριο Κέρδους (%) Λειτουργικό Περιθώριο Κέρδους (%) Καθαρό Περιθώριο Κέρδους (%) Περιθώριο EBITDA (%) Πηγή: ICAP DATABANK 5.3 Αποδοτικότητα κεφαλαίων Ανάλογη με την κατάσταση κερδοφορίας είναι και η εικόνα που προκύπτει από την εξέταση των δεικτών αποδοτικότητας των υπό εξέταση τουριστικών επιχειρήσεων. Ειδικότερα, η αποδοτικότητα τόσο των ίδιων όσο και των συνολικά απασχολούμενων κεφαλαίων των εταιρειών κινείται σε θετικά επίπεδα με καθοδική τάση μέχρι και το 2012 κατά το οποίο εμφανίζεται η αρνητική τους διάσταση, εξαιτίας της σημαντικής πτώσης το έτος αυτό των κερδών. Το 2013 παρουσιάζει ιδιαίτερη βελτίωση Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 14

και στις δύο εξεταζόμενες γεωγραφικές περιοχές, ενισχύοντας τις τεταμένες αυξομειώσεις που καταγράφονται διαχρονικά τόσο σε επίπεδο περιφέρειας όσο και του δήμου Αθηναίων. Διάγραμμα 5.4: Δείκτες αποδοτικότητας (%, 2010-2013) Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων (%) Αποδοτικότητα απασχολούμενων κεφαλαίων (%) Πηγή: ICAP DATABANK 5.4 Κεφαλαιακή διάρθρωση Αξιοσημείωτος είναι ο ιδιαίτερα μικρός βαθμός παγιοποίησης ο οποίο διαμορφώνεται σε επίπεδα της τάξης του 15% κατά μέσο όρο γεγονός που οφείλεται στην μικρή επένδυση των τουριστικών επιχειρήσεων σε πάγια στοιχεία. Αναφορικά με τη σχέση των ξένων με τα ίδια κεφάλαια, ο σχετικός δείκτης διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα καθόλη την περίοδο αναφοράς, παρουσιάζοντας ωστόσο συνεχή μείωση (από 5,51 το 2010 σε 4,48 το 2013). Το γεγονός αυτό οφείλεται στην όλο και μεγαλύτερη χρήση ίδιων κεφαλαίων ανά το χρόνο ενώ συγκριτικά η αύξηση υποχρεώσεων προς τρίτους διαμορφώνεται αυξητικά με μικρότερο παρόλα αυτά ένταση. Αντίστοιχα είναι σε γενικές γραμμές τα αποτελέσματα και για τις επιχειρήσεις που εδρεύουν στο Δήμο Αθηναίων, με το σχετικό δείκτη να διαμορφώνεται σε οριακά χαμηλότερα επίπεδα, σημειώνοντας ωστόσο αντίστοιχη εξέλιξη. Εξετάζοντας το επίπεδο των βραχυπρόθεσμων τραπεζικών δανείων για το σύνολο των υπό εξέταση τουριστικών επιχειρήσεων, προκύπτει ότι φθίνει καθόλη την περίοδο αναφοράς σε σχέση με τα ίδια κεφάλαια. Ισχυρός παράγοντας της εξέλιξης αυτής αποτελεί τόσο η μικρή αύξηση των ιδίων κεφαλαίων όσο και η διαφαινόμενη μείωση των τραπεζικών δανείων που σύναψαν οι επιχειρήσεις την εν λόγω τετραετία. Παρόμοια τάση παρουσιάζει και ο βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός σε σχέση με τις πωλήσεις. Εξειδικεύοντας την ανάλυση σε επίπεδο γεωγραφικής περιοχής, έντονη χαρακτηρίζεται η απόκλιση στο δείκτη των βραχυπρόθεσμων τραπεζικών δανείων ως προς τις πωλήσεις (4%-5% στο Δήμο Αθηναίων, έναντι 6%-8% στην Περιφέρεια Αττικής). Το γεγονός αυτό ωστόσο δεν οφείλεται στην αδυναμία πρόσβασης των τουριστικών επιχειρήσεων της Αθήνας σε νέα τραπεζικά δάνεια, αλλά στις Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 15

αναλογικά υψηλότερες πωλήσεις που σημειώνουν συγκριτικά με τις λοιπές τουριστικές επιχειρήσεις της Περιφέρειας. Διάγραμμα 5.5: Δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης (2010-2013) Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια Βαθμός παγιοποίησης (%) Βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός προς ίδια κεφάλαια (%) Βραχυπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός προς πωλήσεις (%) Πηγή: ICAP DATABANK 5.5 Ρευστότητα Αρκετά ικανοποιητικές χαρακτηρίζονται οι συνθήκες ρευστότητας των υπό εξέταση επιχειρήσεων καθόλη την περίοδο αναφοράς, όπως διαφαίνεται και από την εξέλιξη των σχετικών δεικτών ρευστότητας. Ειδικότερα, οι δείκτες γενικής και άμεσης ρευστότητας για το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος διαμορφώνεται κοντά στο 1,10 καθόλα τα εξεταζόμενα έτη, χωρίς να σημειώνει αξιοσημείωτες μεταβολές. Σε χαμηλότερα επίπεδα διαμορφώνονται οι αντίστοιχοι δείκτες των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, καταγράφοντας έντονα πτωτική πορεία καθόλη την περίοδο αναφοράς. Σε ότι αφορά την ταμειακή ρευστότητα των επιχειρήσεων ο δείκτης διαμορφώνεται σε χαμηλά επίπεδα, χωρίς αξιοσημείωτες Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 16

μεταβολές καθόλη την εξεταζόμενη περίοδο. Και σε αυτή την περίπτωση ο σχετικός δείκτης του κλάδου για το σύνολο της περιφέρειας διαμορφώνεται σε ελαφρώς πιο υψηλά επίπεδα έναντι του Δήμου Αθηναίων, με την τάση ωστόσο να υποδυκνύει σταδιακή σύγκλιση. Διάγραμμα 5.6: Δείκτες ρευστότητας (2010-2013) Γενική ρευστότητα Άμεση ρευστότητα Ταμειακή ρευστότητα Πηγή: ICAP DATABANK 5.6 Δραστηριότητα Ο υψηλότερος ρυθμός αύξησης των απαιτήσεων και γραμματίων σε σύγκριση με την αντίστοιχη μείωση του κύκλου εργασιών, είχε ως αποτέλεσμα τη αύξηση της μέσης διάρκειας είσπραξής των απαιτήσεων την τετραετία 2010-2013 για το σύνολο των τουριστικών επιχειρήσεων του δείγματος. Έτσι, ο μέσος όρος προθεσμίας είσπραξης των απαιτήσεων το 2013 διαμορφώθηκε σε 156 ημέρες έναντι 133 ημερών το 2010, παρουσιάζοντας μέση ετήσια αύξηση της τάξης του 5,5%. Αισθητά πιο περιορισμένος διαμορφώνεται, καθόλη την περίοδο αναφοράς, ο απαιτούμενος αριθμός ημερών είσπραξης των απαιτήσεων για τις τουριστικές επιχειρήσεις που εδρεύουν στο Δήμο Αθηναίων, σημειώνοντας παράλληλα μεγαλύτερη κλιμάκωση (9,7% μέση ετήσια μεταβολή). Ως αποτέλεσμα, ο Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 17

μέσος όρος προθεσμίας είσπραξης των απαιτήσεων το 2013 διαμορφώθηκε σε 139 ημέρες, έναντι 105 ημερών το 2010. Ανάλογο σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται και το απαιτούμενο χρονικό διάστημα για την εξόφληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των επιχειρήσεων, το οποίο εμφανίζει αξιοσημείωτη μεταβολή κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Εξειδικεύοντας, το 2013 ο μέσος όρος προθεσμίας εξόφλησης των υποχρεώσεων για το σύνολο των υπό εξέταση επιχειρήσεων διαμορφώθηκε σε 175 ημέρες (έναντι 118 ημερών το 2010), ενώ σε αισθητά πιο υψηλά επίπεδα (188 ημέρες) διαμορφώθηκε η αντίστοιχη προθεσμία για τις τουριστικές επιχειρήσεις που εδρεύουν στο Δήμο Αθηναίων (από 103 ημέρες το 2010). Διάγραμμα 5.7: Δείκτες δραστηριότητας (2010-2013) Μ.Ο. προθεσμίας είσπραξης απαιτήσεων (ημέρες) Μ.Ο. προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών (ημέρες) Πηγή: ICAP DATABANK Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 18