ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 1 ΣΤΟΙΧΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Βραχυχρόνιοι στόχοι Πλήρης απασχόληση Νομισματική σταθερότητα Βελτίωση ισοζυγίου συναλλαγών Μακροχρόνιοι στόχοι Οικονομική μεγέθυνση Βελτίωση κατανομής παραγωγικών συντελεστών Βελτίωση διανομής εισοδήματος Περιφερειακή ανάπτυξη Προστασία κλάδων Προστασία περιβάλλοντος 2 1

ΜΕΣΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Μέσα οικονομικής πολιτικής :τα εργαλεία που έχουν στα χέρια τους οι φορείς της οικονομικής πολιτικής προκειμένου να ικανοποιήσουν τους στόχους που θέτουν Μέσα οικονομικής πολιτικής Ποσοτικά : μεταβολές οικονομικών μεγεθών Ποιοτικά : μεταβολές στη διάρθρωση και το θεσμικό πλαίσιο Μέσα οικονομικής πολιτικής Μέσα περιορισμούς : π.χ απαγορεύσεις Μέσα κίνητρα : π.χ για επενδυτική δραστηριότητα 3 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΣΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Μέσα δημοσιονομικής πολιτικής Μέσα νομισματικής πολιτικής Μέσα συναλλαγματικής πολιτικής Άμεσοι ή φυσικοί έλεγχοι Μεταβολές στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας 4 2

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Διάγραμμα κυκλικής ροής I S C C + I Νοικοκυριά Επιχειρήσεις Y 5 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Διάγραμμα κυκλικής ροής I S C G C + I + G T e C + I + G - T e Νοικοκυριά Κυβέρνηση Επιχειρήσεις Y + B - T d B - T d Y 6 3

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ Η μακροοικονομίαείναι ο κλάδος των οικονομικών που ασχολείται με την οικονομία στο σύνολό της. Ασχολείται με μεγέθη, όπως το εθνικό εισόδημα, η ανεργία, ο πληθωρισμός, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες, το δημοσιονομικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Τα μακροοικονομικά επηρεάζουν τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων, αλλά και τη διαβίωση των ιδιωτών. 7 ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ - ΑΕΠ Το Α.Ε.Π. είναι ο σημαντικότερος δείκτης μέτρησης της οικονομικής δραστηριότητας μιας χώρας. Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν μετρά την αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιώνπου παράγονται σε μια οικονομία σε μια δεδομένη χρονική περίοδο (τρίμηνο ή έτος). Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που παρήχθησαν δημιούργησαν αντίστοιχα εισοδήματα στους συντελεστές που συνέβαλαν στην παραγωγή τους. Άρα το ΑΕΠ ισούται το σύνολο των εισοδημάτων που δημιουργήθηκανσε μια οικονομία σε μια δεδομένη χρονική περίοδο Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που παρήχθησαν έγιναν αντικείμενο αγοραπωλησίας και συνεπώς το ΑΕΠ ισούται με τη συνολική δαπάνηπου πραγματοποιήθηκε σε μια οικονομία σε μια δεδομένη περίοδο 8 4

ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΕΠ Τρείς προσεγγίσεις στη μέτρηση του ΑΕΠ : Προσέγγιση παραγωγής Προσέγγιση δαπάνης Προσέγγιση εισοδήματος Προσέγγιση δαπάνης Κατανάλωση (ιδιωτική + δημόσια) Επένδυση (ιδιωτική + δημόσια) Εξαγωγές - Εισαγωγές Y= C+I +G + (Χ-Μ) 9 ΕΓΧΩΡΙΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), είναι το προϊόν, που παράγεται από συντελεστές παραγωγής που βρίσκονται εντός της γεωγραφικής επικράτειας της χώρας. Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΘΠ), είναι το προϊόν, που παράγεται από συντελεστές παραγωγής που ανήκουν σε υπηκόους της χώρας ανεξάρτητα αν η παραγωγή πραγματοποιείται εντός της γεωγραφικής επικράτειας της χώρας. 10 5

ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΚΑΘΑΡΟ ΠΡΟΙΟΝ Καθαρό Εθνικό Προϊόν (ΚΕΠ), όταν στη μέθοδο της δαπάνης χρησιμοποιήσουμε την καθαρή επένδυση. Η επένδυση είναι η παραγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών, δηλαδή η δημιουργία πραγματικού κεφαλαίου. Ένα μέρος της επένδυσης προορίζεται για την αντικατάσταση του φθαρμένου, λόγω της συμμετοχής στην παραγωγική διαδικασία, κεφαλαίου. Το υπόλοιπο μέρος αποτελεί αύξηση του κεφαλαίου. Το σύνολο της επένδυσης ορίζεται ως ακαθάριστη επένδυση. Αν από αυτή αφαιρεθεί η φθορά του κεφαλαίου, δηλαδή οι αποσβέσεις, το υπόλοιπο λέγεται καθαρή επένδυση. Συνεπώς : ΚΕΠ = ΑΕΘΠ - Αποσβέσεις 11 ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ - ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ Το ονομαστικό Α.Ε.Π. μετρά την αξία της παραγωγής στις τιμές που επικρατούν κατά την περίοδο στη διάρκεια της οποίας παράγεται. Το ονομαστικό Α.Ε.Π. το βλέπουμε να αποκαλείται και Α.Ε.Π. σε τρέχουσες τιμές. Το πραγματικό Α.Ε.Π. μετρά την παραγωγή οποιασδήποτε περιόδου στις τιμές ενός έτους που επιλέγεται ως έτος βάσης. Το πραγματικό Α.Ε.Π. πολλές φορές το αποκαλούμε και Α.Ε.Π. σε σταθερές τιμές. Η οικονομική ανάπτυξη ορίζεται ως η μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ 12 6

ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΕΠ Ονομαστικό ΑΕΠ Κατά κεφαλήν ΑΕΠ = ---------------------------- Σύνολο πληθυσμού 300.000 εκατ Κατά κεφαλήν ΑΕΠ = -----------------------= 27.272 11 εκατ. Δείκτης οικονομικής ευημερίας 13 ΔΙΑΘΕΣΙΜΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ Το διαθέσιμο εισόδημα ορίζεται ως το άθροισμα των ατομικών εισοδημάτων, τα οποία υπάρχουν στη διάθεση των ατόμων, προς κατανάλωση ή αποταμίευση. Το ΑΕΠ δεν ισούται με το διαθέσιμο εισόδημα Υd = GDP - Td -Π + B, όπου Υd = Διαθέσιμο εισόδημα, GDP = Εθνικό εισόδημα, Td = Άμεσοι φόροι, Π =Αδιανέμητα κέρδη, B = Μεταβιβαστικές πληρωμές 14 7

ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Πληθωρισμόςονομάζεται η συνεχής αύξηση του μέσου επιπέδου των τιμών. Η αντίθετη πορεία του επιπέδου των τιμών λέγεται αποπληθωρισμός. Για να μετρήσουμε το επίπεδο των τιμών χρησιμοποιούμε το Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. Ο δείκτης αυτός μετατρέπει τις τιμές πολλών αγαθών και υπηρεσιών σε ένα μόνο δείκτη που μετρά το γενικό επίπεδο των τιμών. Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή μετρά το μέσο επίπεδο των τιμών σε μια περίοδο ως ποσοστό του μέσου επιπέδου τους σε μια άλλη χρονική περίοδο που αποκαλείται περίοδος βάσης 15 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Ας υποθέσουμε ότι ένα αντιπροσωπευτικό καλάθι που περιλαμβάνει τις ετήσιες δαπάνες των εφήβων αποτελείται από 100 σάντουιτς, 50 αναψυκτικά, 10 ενεργειακά ποτά και ένα ποδήλατο βουνού. Ποσότητα Τιμή (Έτος 1) Τιμή (Έτος 2) Τιμή (Έτος 3) Σάντουιτς 100 1,00 1,20 0,90 Αναψυκτικά 50 0,50 0,40 0,70 Ενεργειακά ποτά 10 1,50 1,70 1,20 Ποδήλατο βουνού 1 160,0 173,0 223,0 Κόστος καλαθιού 300 330 360 αγοράς Δείκτης τιμών 100 110 120 16 8

ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Για να υπολογίσουμε το δείκτη τιμών, διαιρούμε το κόστος του καλαθιού της αγοράς οποιασδήποτε περιόδου με το κόστος του καλαθιού της αγοράς της περιόδου βάσης και πολλαπλασιάζουμε επί εκατό. Στον παραπάνω πίνακα το Έτος 1 αποτελεί την περίοδο βάσης. Ο δείκτης τιμών για το Έτος 3 υπολογίζεται λοιπόν ως εξής: Δείκτης τιμών = (P3/P1) 100 = (360/300) 100 = 120,00 17 ΑΙΤΙΕΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Πληθωρισμός ζήτησης Αύξηση των τιμών λόγω αύξησης της συνολικής ζήτησης [C+I+D+(X-M)] Πολιτική : επηρεασμός μια ή περισσότερες συνιστώσες της συνολικής ζήτησης Πληθωρισμός κόστους Αύξηση των τιμών λόγω αύξησης στο κόστος παραγωγής Πολιτική : επίδραση στους συντελεστές κόστους (π.χ γραφειοκρατία, κόστος α υλών) 18 9

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ Όξυνση εισοδηματικών ανισοτήτων Ανισοκατανομή εθνικού πλούτου Όφελος δανειζομένων εις βάρος δανειστών Στρεβλή κατανομή παραγωγικών συντελεστών Χαμηλότερος ρυθμός ανάπτυξης Ενθαρρύνει κατανάλωση εις βάρος αποταμίευσης Αποφυγή ανάληψης μακροχρόνιων επενδύσεων Επιδείνωση ισοζυγίου πληρωμών 19 ΑΝΕΡΓΙΑ Εργατικό δυναμικό = Αριθμός απασχολουμένων + Αριθμός ανέργων Ποσοστό Ανεργίας = (Αριθμός ανέργων/εργατικό Δυναμικό)*100 Υπάρχει μια αρνητική σχέση μεταξύ Α.Ε.Π. και ανεργίας. Όταν μειώνεται το πραγματικό Α.Ε.Π. αυξάνεται το ποσοστό ανεργίας. 20 10

ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Εποχική ανεργία : ανεργία που οφείλεται σε εποχικούς παράγοντες (π.χ εργασίες καλοκαιριού) Ανεργία τριβής : η ανεργία που οφείλεται στο χρόνο έρευνας που απαιτείται για αλλαγή ή εύρεση εργασίας Διαρθρωτική ανεργία : η ανεργία που οφείλεται σε αναντιστοιχία των δεξιοτήτων που απαιτούνται από την αγορά εργασίας και των δεξιοτήτων που κατέχουν αυτοί που ψάχνουν για εργασία Κυκλική ανεργία : η ανεργία που οφείλεται σε μείωση της οικονομικής δραστηριότητας κατά την φάση της κάμψης του οικονομικού κύκλου 21 ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα μέσα της δημοσιονομικής πολιτικής κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: τις δημόσιες δαπάνες, και τους φόρους. Δημόσιες δαπάνες δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες δαπάνες δημόσιας κατανάλωσης δαπάνες δημόσιας επένδυσης μεταβιβαστικές πληρωμές μεταβιβάσεις εισοδήματος μεταβιβάσεις κεφαλαίου Φόροι Άμεσοι φόροι Έμμεσοι φόροι 22 11

ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ανάλογα με τις επιδιώξεις της κυβέρνησης η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να είναι: (Α) Επεκτατική δημοσιονομική πολιτική ακολουθώντας - αύξηση των κρατικών δαπανών - Μείωση της φορολογίας (Β) Περιοριστική δημοσιονομική πολιτική ακολουθώντας - μείωση των κρατικών δαπανών - Αύξηση της φορολογίας 23 ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Το δημοσιονομικό έλλειμμαισούται με τη διαφορά των συνολικών δαπανών από τα συνολικά έσοδα της κυβέρνησης. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα συνήθως τα μετράμε ως ποσοστό του Α.Ε.Π. Η διαφορά ανάμεσα στα αθροίσματα των επιμέρους κατηγοριών των δημοσίων δαπανών για κατανάλωση και επένδυση, και των επιμέρους κατηγοριών των φορολογικών εσόδων (φόροι συν άλλα τρέχοντα έσοδα), καλείται πρωτογενές υπόλοιπο του κρατικού προϋπολογισμού. 24 12

ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Ο κρατικός προϋπολογισμός είναι το βασικό εργαλείο της δημοσιονομικής πολιτικής. Προϋπολογισμός < 0 Ελλειμματικός προϋπολογισμός Προϋπολογισμός > 0 Πλεονασματικός προϋπολογισμός Προϋπολογισμός = 0 Ισοσκελισμένος προϋπολογισμός 25 ΚΑΛΥΨΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Το πρωτογενές έλλειμμα μπορεί να καλυφθεί με τρειςτρόπους: Πώληση κρατικών ομολογιών στο μη τραπεζικό κοινό. Πώληση κρατικών ομολογιών στις εμπορικές τράπεζες. Πώληση κρατικών ομολογιών στην Κεντρική Τράπεζα. Ο τελευταίος τρόπος δανειοδότησης του Δημοσίου διαφέρει από τους προηγούμενους, διότι δεν δημιουργείται η υποχρέωση επιστροφής του ποσού του δανείου προς την κεντρική τράπεζα, έστω και άτοκα. Με άλλα λόγια, το ποσό του δανείου χρηματοποιείται (monetization)ή, απλούστερα, οι ασκούντες οικονομική πολιτική προβαίνουν στην έκδοση νέου χαρτονομίσματος. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η πολιτική αυτή μπορεί να ασκηθεί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αλλά δεν επιτρέπεται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. 26 13

ΕΘΝΙΚΟ ΧΡΕΟΣ Χρέος :Το συσσωρευμένο χρέος της κυβέρνησης προς όλους τους κατόχους κρατικών ομολογιών. Το χρέος μεγαλώνει από ελλειμματικό προϋπολογισμό και μικραίνει από πλεονασματικό προϋπολογισμό. H αύξηση του δημοσίου δανεισμού και η συνακόλουθη αύξηση του δημοσίου χρέους σημαίνει μεταφορά πόρων από το μέλλον στο παρόν. H παρούσα γενεά δαπανά πέραν των δυνατοτήτων της και αφήνει ως κληρονομιά στις μελλοντικές γενιές ένα χαμηλότερο επίπεδο διαβίωσης. 27 ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Με τον όρο νομισματική πολιτικήεννοούμε το σύνολο των μέτρων που λαμβάνει η κεντρική τράπεζα και επηρεάζει τη ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί στην αγορά. Κύριος φορέας άσκησης της νομισματικής πολιτικής σε κάθε χώρα είναι η Κεντρική Τράπεζα. 28 14

ΟΡΙΣΜΟΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Για να περιγράψουμε τη νομισματική πολιτική πρέπει πρώτα να αποσαφηνίσουμε τι είναι χρήμα και ποιος είναι ο ρόλος του. Με το όρο χρήμα εννοούμε ένα αγαθό, το οποίο γίνεται γενικά αποδεκτό ως μέσο πληρωμών. Σήμερα αποδεχόμαστε ότι τα τραπεζογραμμάτια αποτελούν χρήμα. Πριν όμως από διακόσια χρόνια πολλοί θα δυσκολεύονταν να συμφωνήσουν αν τα τραπεζογραμμάτια είχαν κάποια αξία συγκρινόμενα με τα κέρματα από πολύτιμα μέταλλα, όπως χρυσό και άργυρο. Το χρήμα όμως λειτουργεί και ως : Μέτρο υπολογισμού των οικονομικών αξιώνκαι ως Μέσο διαφύλαξης πλούτου. 29 29 ΖΗΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Η ζήτηση χρήματος είναι ζήτηση πραγματικών διαθεσίμων. Εξαρτάται από τη σύγκριση μεταξύ του οφέλους από τη διακράτηση μιας νομισματικής μονάδας για λόγους συναλλακτικούς και του κόστους ευκαιρίας από τον τόκο που θυσιάζεται από τη μη διακράτηση τοκοφόρων τίτλων. Τα Κίνητρα Διακράτησης Χρήματος είναι : Κίνητρο Συναλλαγών Κίνητρο Προφύλαξης Κίνητρο Κερδοσκοπίας 30 15

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Σε κάθε σύγχρονη οικονομία η προσφορά χρήματος γίνεται μέσω του τραπεζικού συστήματος: Τραπεζικό Σύστημα (Τράπεζες) Εκδότρια Εμπορικές Η Εκδότρια τράπεζα δημιουργεί το «πραγματικό χρήμα», ασκεί την νομισματική πολιτική, επηρεάζοντας την ρευστότητα της οικονομίας και ελέγχει το συνάλλαγμα. Οι Εμπορικές Τράπεζες δημιουργούν το «λογιστικό χρήμα» μέσω των Καταθέσεων όψεως και κινούν τα κεφάλαια της οικονομίας. 31 ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Το λογιστικό χρήμα μπορεί να χωρισθεί σε: M1 = νομίσματα + καταθέσεις όψεως ιδιωτών. M2 = M1 + καταθέσεις ταμιευτηρίου + προθεσμίας. Μ3 = M2 + όλους τους άλλους τύπους καταθέσεων (repos + τραπεζικά ομόλογα) +Certificates of Deposits (CDs) με λήξη μέχρι 2 χρόνια Η Εκδότρια τράπεζα ελέγχοντας το λογιστικό χρήμα ελέγχει ουσιαστικά το Μ3. Έτσι με απλά λόγια θεωρεί ότι ελέγχει την Νομισματική Πολιτική μιας χώρας. 32 16

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑ Στόχευση πληθωρισμού (Inflation targeting) «Η σταθερότητα των τιμών ορίζεται ως η ετήσια αύξηση του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή για τη ζώνη του ευρώ με ρυθμό χαμηλότερο του 2%. Η σταθερότητα των τιμών πρέπει να διατηρείται μεσοπρόθεσμα». Το 2003 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ διασαφήνισε περαιτέρω ότι, στο πλαίσιο του εν λόγω ορισμού, αποσκοπεί στη διατήρηση των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδα «κατώτερα αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα». 33 ΜΕΣΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Τα κυριότερα μέσα της νομισματικής πολιτικής είναι: Οι πράξεις ανοικτής αγοράς Πάγιες διευκολύνσεις Τα υποχρεωτικά διαθέσιμα 34 17

ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Το σημαντικότερο εργαλείο νομισματικής πολιτικής Η Κεντρική Τράπεζα Aγοράζει από τις εμπορικές τράπεζες χρεωστικούς τίτλους με συμφωνία επαναπώλησης σε αυτές (repurchase agreements - repos): δάνειο της κεντρικής τράπεζας προς τις εμπορικές τράπεζες ή αντίθετα πουλά χρεωστικούς τίτλους με συμφωνία επαναγοράς (reverse repurchase agreements reverse repos): δάνειο από τις εμπορικές τράπεζες προς την κεντρική τράπεζα Το επιτόκιο που η Κεντρική Τράπεζα χρεώνει τις εμπορικές τράπεζες αν αυτές χρειαστούν ρευστά διαθέσιμα και ζητήσουν δανεικά ονομάζεται προεξοφλητικό επιτόκιο Στόχος των πράξεων ανοικτής αγοράς η διαμόρφωση των βραχυχρόνιων επιτοκίων της διατραπεζικής αγοράς κοντά στο επίπεδο του προεξοφλητικού επιτοκίου 35 ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΤ Στην περίπτωση της ΕΚΤ, το επιτόκιο αυτό ονομάζεται βασικό επιτόκιο αναχρηματοδότησης (main refinancing rate) Η εβδομαδιαία πράξη κύριας αναχρηματοδότησης είναι βασικό στοιχείο για την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. Το επίσημο επιτόκιο που έχει οριστεί για αυτές τις πράξεις σηματοδοτεί την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής την οποία αποφασίζει το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ Ο δανεισμός πραγματοποιείται με την προεξόφληση τίτλων υψηλής φερεγγυότητας. Αυξομειώνοντας το βασικό επιτόκιο αναχρηματοδότησης, η ΕΚΤ συμπαρασύρει προς την ίδια κατεύθυνση τα επιτόκια με τα οποία οι εμπορικές τράπεζες δανείζουν χρήματα. 36 18

ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΤ Πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης (MRO) Συχνότητα: διενεργούνται κάθε εβδομάδα Μακροπρόθεσμες πράξεις αναχρηματοδότησης (LTRO) Διάρκεια: τρεις μήνες Συχνότητα: κάθε μήνα Πράξεις εξομάλυνσης των βραχυχρόνιων διακυμάνσεων της ρευστότητας (fine tuning) Οι πράξεις εξομάλυνσης των βραχυχρόνιων διακυμάνσεων της ρευστότητας διενεργούνται εκτάκτως για την εξομάλυνση των επιδράσεων που ασκούν στα επιτόκια απροσδόκητες διακυμάνσεις της ρευστότητας ή έκτακτα γεγονότα. 37 ΠΑΓΙΕΣ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΕΙΣ Πάγιες διευκολύνσεις: Διευκόλυνση οριακής χρηματοδότησης (marginal lending facility) και Διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων (marginal deposit facility) Τα επιτόκια των πάγιων διευκολύνσεωνείναι συνήθως πολύ λιγότερο συμφέροντα από τα διατραπεζικά επιτόκια της αγοράς Αυτό παρακινεί τις τράπεζες να διενεργούν συναλλαγές στην αγορά και να προσφεύγουν στις πάγιες διευκολύνσεις μόνο όταν έχουν εξαντλήσει κάθε άλλη δυνατότητα. Εφόσον οι τράπεζες έχουν πάντοτε πρόσβαση στις πάγιες διευκολύνσεις, τα επιτόκια των δύο πάγιων διευκολύνσεων σηματοδοτούν το ανώτατο και το κατώτατο όριο για το επιτόκιο της αγοράς μίας ημέρας (το αποκαλούμενο επιτόκιο EONIA). 38 19

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΩΝ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ Το τραπεζικό σύστημα υποχρεώνεται από την κεντρική τράπεζα να τηρεί έντοκα ή άτοκα ένα ελάχιστο ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων (2% στην παρούσα φάση). Η υποχρέωση αυτή διαφέρει ανάλογα με τη μορφή και τη διάρκεια των στοιχείων του παθητικού, τα οποία υπόκεινται σ αυτόν τον περιορισμό. Με τη μεταβολή του ποσοστού των υποχρεωτικών διαθεσίμων η κεντρική τράπεζα επηρεάζει τις χορηγήσεις των εμπορικών τραπεζών και συνεπώς την ικανότητά τους στη δημιουργία χρήματος. 39 ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Επεκτατική νομισματική πολιτική Μείωση στα υποχρεωτικά διαθέσιμα Αγορές ομολόγων Μείωση Προεξοφλητικού επιτοκίου Περιοριστική νομισματική πολιτική Αύξηση στα υποχρεωτικά διαθέσιμα Πωλήσεις ομολόγων Αύξηση Προεξοφλητικού επιτοκίου 40 20

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ 41 TΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ? Οι οικονομικοί κύκλοι αναφέρονται στις διακυμάνσεις του ποσοστού μεγέθυνσης της οικονομίας, γύρω από μία μακροχρόνια τάση ανάπτυξης. Η διακύμανση από την τάση οφείλεται στο γεγονός ότι στη οικονομία παρατηρείται για μια χρονική περίοδο ανοδική τάση του πραγματικού εισοδήματος και ακολουθείται από καθοδική πορεία, γεγονός που δημιουργεί τους κύκλους. Συνεπώς μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο οικονομικός κύκλος είναι εναλλακτικοί περίοδοι οικονομικής ανάπτυξης και ύφεσης. 42 21

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Πραγματικό ΑΕΠ Τάση Πραγματική μεταβολή Κορυφή Κατώτατο σημείο Κάμψη Ανάκαμψη Χρόνος 43 ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ Κορυφή (peak) : η φάση του κύκλου όπου το πραγματικό ΑΕΠ φθάνει στο ανώτατο σημείο μετά την άνοδό του κατά την περίοδο της ανάκαμψης Περίοδος ύφεσης (recession) : η φάση του κύκλου όπου παρατηρείται πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και του πραγματικού ΑΕΠ. Μπορεί ναακολουθήσει βαθιά ύφεση (depression) Κατώτατο σημείο (through) : η φάση του κύκλου όπου το πραγματικό ΑΕΠ φθάνει στο κατώτερο σημείο μετά την πτώση του κατά την περίοδο ύφεσης Περίοδος άνθησης (recovery) : η φάση του κύκλου όπου παρατηρείται αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας και του πραγματικού ΑΕΠ 44 22

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Οι Οικονομικοί Δείκτες έχουν δύο βασικές ιδιότητες: Σχέση με τον οικονομικό κύκλο Προ-κυκλικοί (procyclic) : Οι δείκτες που κινούνται στην ίδια κατεύθυνση με την οικονομία Αντι-κυκλικοί (counter-cyclic) : Οι που κινούνται σε αντίθετη κατεύθυνση με την οικονομία Χρονική διάσταση προπορευόμενοι δείκτες (leading indicators) δείκτες με χρονική υστέρηση (lagging indicators) δείκτες συγκυρίας (coincident indicators) 45 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σύνθετοι δείκτες (composite indexes)προκειμένου να υπογραμμιστούν τα κυκλικά στοιχεία και να εξομαλυνθεί πιθανή μεταβλητότητα των μεμονωμένων δεικτών. Σημαντική πηγή πληροφοριών παρέχουν οι δείκτες διάχυσης (diffusion index),οι οποίοι απεικονίζουν πόσο εκτεταμένη είναι μια κίνηση του κύκλου (ανοδική ή καθοδική) και μετρούν τη δυναμική (breath) της κίνησης. 46 23

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΠΑ Δείκτες συγκυρίας (coincident indicators) Απασχόληση (Employment) Βιομηχανική παραγωγή (Industrial Production) Διαθέσιμο εισόδημα (Personal income) Χονδρικές και λιανικές πωλήσεις βιομηχανικών προϊόντων (manufacturing wholesale and retail sales) 47 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΠΑ Προπορευόμενοι δείκτες (leading indicator) Μέσος όρος εβδομαδιαίων ωρών απασχόλησης (Average weekly hours) Νέες παραγγελίες (New orders) Προσδοκίες καταναλωτή (Consumer expectations) Αδειες οικοδομών (Building Permits) Χρηματιστηριακές τιμές (Stock Prices) Περιθώριο επιτοκίων (Interest Rate Spread) 48 24

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΠΑ Δείκτες με χρονική υστέρηση (lagging indicator) Σχέση αποθεμάτων προς πωλήσεις (Inventory-sales ratio) Μεταβολές στο κόστος εργασίας ανά μονάδα (Change in unit labor costs) Μέσο βασικό επιτόκιο (Average prime interest rate) Επιχειρηματικά δάνεια (Commercial and industrial loans outstanding) Σχέση δανεισμού προς εισόδημα (Consumer credit to income ratio) Τιμές υπηρεσιών (Price of consumer services) Μέση διάρκεια ανεργίας (Average duration of unemployment) 49 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΛΛΑΔΑ Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Consumer Price Index - CPI) Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Harmonised CPI) Δείκτης Τιμών Χονδρικής (Wholesale Price Index - WPI) Δείκτης Αξίας Λιανικών Πωλήσεων (Retail Sales Index) Δείκτης Ανεργίας (Unemployment Rate) Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής (Industrial Production Index) Δείκτης Προσφοράς Χρήματος Μ3 (Money Supply M3) Εμπορικό Ισοζύγιο (Trade Balance) 50 25

ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΕΣ - ΧΡΗΜΑΤΑΓΟΡΕΣ 51 ΑΜΕΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Κεφάλαια Νοικοκυριά Πλεονασματικός τομέας Χρεόγραφα Επιχειρήσεις Ελλειμματικός τομέας 52 26

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ Νοικοκυριά Χρηματοοικονομική Διαμεσολάβηση Επιχειρήσεις Πλεονασματικός τομέας Ελλειμματικός τομέας 53 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΜΕΣΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Aσυμμετρία της πληροφορίαςπου έχουν οι αντισυμβαλλόμενοι (αποταμιευτές και επιχείρηση), Κόστος παρακολούθησης. Αναφέρεται στην ύπαρξη εξειδικευμένων γνώσεων, χρόνου και κόστους διαχείρισης των υφιστάμενων πληροφοριών (monitoring cost) Mη-εξασφάλισηότι η τιμή πώλησης του αξιογράφου από τον κάτοχό του θα γίνεται στην ονομαστική αξία (price risk). 54 27

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Παράγουν ευρύ φάσμα απαιτήσεων και διάφορες κλίμακες ονομαστικών αξιών, Έχουν ευελιξία στη λήξη των απαιτήσεων, π.χ μπορούν να συλλέγουν πόρους βραχυπρόθεσμης λήξης και να τους μετατρέπουν σε μακροπρόθεσμης λήξης, Μπορούν να διαφοροποιήσουν τον κίνδυνο σε συνδυασμό με την απόδοση των χρηματοοικονομικών προϊόντων, Προσφέρουν απαιτήσεις που μπορούν εύκολα να ρευστοποιηθούν γιατί συγκεντρώνουν κεφάλαια από πολλές και ανεξάρτητες μεταξύ τους μονάδες. 55 ΧΡΗΜΑΤΑΓΟΡΕΣ Διαπραγματεύονται απαιτήσεις που είναι στενά υποκατάστατα του χρήματος. Τίτλοι με μεγάλες ονομαστικές αξίες, χαμηλό κίνδυνο, εύκολη ρευστοποίηση. Προϊόντα: Έντοκα γραμμάτια του δημοσίου Διαπραγματεύσιμα πιστοποιητικά καταθέσεων Εμπορικά ομόλογα Διατραπεζικά κεφάλαια Συμφωνίες επαναγοράς Αμοιβαία κεφάλαια διαχείρισης διαθεσίμων 56 28

ΧΡΗΜΑΤΑΓΟΡΕΣ M P= t 1 + r 360 Παράδειγμα: Η κυβέρνηση εκδίδει εξάμηνο ΕΓΕΔ με r=3,55%. Σε ποια τιμή θα πωληθεί. M 100 P= = = 98,2559 t 180 1 + r 1 + 0,0355 360 360 Παράδειγμα: Η κυβέρνηση εκδίδει εξάμηνο ΕΓΕΔ με r=3,55%. Ο επενδυτής το αγοράζει 30 ημέρες αργότερα. Σε ποια τιμή θα αγορασθεί. M 100 P= = = 98,5423 t 150 1 + r 1 + 0,0355 360 360 57 ΚΕΦΑΛΑΙΑΓΟΡΕΣ Οι τίτλοι στις κεφαλαιαγορές ποικίλουν όσον αφορά τον κίνδυνο αθέτησης που ενσωματώνουν, τη λήξη τους και τη διαπραγματευσιμότητά τους και τη δυνατότητα ρευστοποίησης. Προϊόντα: Απλές μετοχές Προνομιούχες μετοχές Κρατικά ομόλογα Δημοτικές ομολογίες Εταιρικές ομολογίες Χρεόγραφα που στηρίζονται σε υποκείμενες αξίες 58 29

ΔΙΕΘΝΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 59 ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ Υπάρχουν τρείς εναλλακτικές μορφές νομισματικών συμφωνιών : Συστήματα σταθερών ισοτιμιών (fixed rate systems) Συστήματα κυμαινόμενων ισοτιμιών (floating rate systems) Συστήματα ελεγχόμενων ισοτιμιών (managed rate systems) 60 30

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤΑΘΕΡΩΝ ΙΣΟΤΙΜΙΩΝ Το σύστημα των σταθερών ισοτιμιών μπορεί να λάβει τρείς διαφορετικές μορφές : Το σύστημα του κανόνα του χρυσού (gold standard) Το σύστημα των προκαθορισμένων σταθερών ισοτιμιών (fixed rates) Το σύστημα του κοινού νομίσματος (single currency) 61 ΚΟΙΝΟ ΝΟΜΙΣΜΑ Το βασικό ερώτημα που τίθεται στην περίπτωση του κοινού νομίσματος είναι πότε είναι προτιμότερο για έναν αριθμό χωρών να απολέσουν τη νομισματική τους κυριαρχία υπέρ της αποδοχής ενός κοινού νομίσματος; Τρείς βασικοί όροι : να υπάρχει πλήρης ελευθερία κινήσεων για κεφάλαια, ανθρώπους και για προϊόντα και υπηρεσίες, οι χώρες που συμμετέχουν στο κοινό νόμισμα να αντιδρούν με παρόμοιο τρόπο σε εξωτερικές κρίσεις και οι χώρες που συμμετέχουν στο κοινό νόμισμα να έχουν επιτύχει ικανοποιητικό επίπεδο οικονομικής ολοκλήρωσης. Αν ικανοποιούνται οι τρείς όροι τότε θεωρείται ότι υπάρχει αυτό που οι οικονομολόγοι καλούν βέλτιστος νομισματικός χώρος (optimum currency area). 62 31

ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΥΜΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΙΣΟΤΙΜΙΩΝ Στο σύστημα κυμαινόμενων ισοτιμιών οι ισοτιμίες των νομισμάτων καθορίζονται από τις δυνάμεις της αγοράς δηλαδή από την προσφορά και τη ζήτηση. Οι κεντρικές τράπεζες είναι μέρος των συμμετεχόντων στην αγορά και μπορούν να παρεμβαίνουν όποτε κριθεί αναγκαίο για να προλάβουν τυχόν αστάθεια. 63 ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΓΧΩΜΕΝΩΝ ΙΣΟΤΙΜΙΩΝ Για κάθε νόμισμα καθορίζεται μια κεντρική ισοτιμία η οποία επιτρέπεται να διακυμαίνεται εντός ενός συγκεκριμένου εύρους. Όταν οι δυνάμεις της αγοράς οδηγούν την ισοτιμία στα δύο άκρα του εύρους, πρέπει να παρεμβαίνουν οι κεντρικές τράπεζες για να επαναφέρουν την ισοτιμία εντός του εύρους. Χαρακτηριστικό του συστήματος είναι ότι όσα νομίσματα συμμετέχουν στο συγκεκριμένο σύστημα εξαρτώνται από την νομισματική πολιτική της χώρας με τον μικρότερο πληθωρισμό, το νόμισμα της οποίας λέγεται νόμισμα άγκυρα (anchor currency) και όλα τα νομίσματα είναι συνδεδεμένα (pegged) με αυτό. 64 32

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ Η προσφορά και η ζήτηση για τα ξένα νομίσματα απεικονίζεται στο ισοζύγια πληρωμών, το οποίο παρουσιάζει τις συναλλαγές της χώρας με τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Το ισοζύγιο πληρωμών αποτελείται από τις παρακάτω ενότητες στοιχείων : ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ (1+2+3+4) 1. Εμπορικό ισοζύγιο 2. Ισοζύγιο υπηρεσιών 3. Ισοζύγιο εισοδημάτων 4. Ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ (1+2+3+4) 1. Άμεσες επενδύσεις 2. Επενδύσεις χαρτοφυλακίου 3. Λοιπές επενδύσεις 4. Μεταβολή συναλλαγματικών διαθεσίμων 65 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ Το εμπορικό ισοζύγιοισούται με τη διαφορά της αξίας των αγαθών που εξάγονται (Χ) και της αξίας των αγαθών που εισάγονται (Μ). Το ισοζύγιο υπηρεσιώνπεριλαμβάνει τις εισροές και εκροές για υπηρεσίες. Οι υπηρεσίες αυτές είναι λόγου χάρη, οι μεταφορικές, ναυτιλιακές, ασφαλιστικές και τραπεζικές υπηρεσίες. Επίσης περιλαμβάνονται εισροές/ εκροές για τουρισμό, ταξιδιωτικούς σκοπούς, σπουδές, μεταναστευτικά εμβάσματα κλπ. 66 33

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ Εστιαζόμαστε στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών διότι απεικονίζει την κατάσταση στην πραγματική οικονομία και την ανταγωνιστικότητα της χώρας σε σχέση με τις άλλες χώρες. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών συνήθως το μετράμε ως ποσοστό του Α.Ε.Π 67 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ Το ισοζύγιο κεφαλαιακών μεταβιβάσεων περιλαμβάνει τις μεταφορές πόρων μεταξύ της χώρας και άλλων χωρών οι οποίες κυρίως αναφέρονται σε μη-αγοραίες πράξεις (π.χ., οι μεταβιβάσεις πόρων μεταξύ της Ελλάδας και της ΕΕ), αλλά και την αγορά ή πώληση μη-παραγόμενων (π.χ., γη), και άυλων περιουσιακών στοιχείων (π.χ., πατέντες, εμπορικά σήματα). 68 34

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ Στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών καταγράφονται οι αγορές και πωλήσεις χρηματοοικονομικών στοιχείων μεταξύ των κατοίκων της χώρας και του υπόλοιπου κόσμου (π.χ., εισροές και εκροές άμεσων ξένων επενδύσεων, αγοραπωλησίες μετοχών και ομολόγων). 69 35