ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΥΛΙ ΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Εθνικό θεµατικό δίκτυο «Βιοµηχανική Κληρονοµιά» Σχολικό Έτος 2011-2012
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΥΛΙ ΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Σχολικό Έτος 2011-2012 Εθνικό θεµατικό δίκτυο «Βιοµηχανική Κληρονοµιά» Υπεύθυνος προγράµµατος : Τίκας Βάιος, Φυσικός ΟΜΑ Α ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ - ΛΥ ΙΑ ΣΤΥΛΙΑΡΑ ΕΛΕΝΗ ΤΖΕΛΛΑ ΕΛΕΝΗ ΧΑΪΝΤΟΥΤΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΣΚΕΜΠΗ ΜΑΡΙΑ ΒΙΣΒΙΝΗ ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΚΑΨΑΛΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΛΑΜΙΩΤΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΤΖΓΚΙΟΥΝΗ ΕΛΛΗ ΚΟΥΡΜΟΥΤΑ ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ ΛΕΙΒΑ ΙΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΜΠΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΛΥΚΟΥ ΗΜΗΤΡΑ ΜΠΑΚΑΤΣΕΛΟΥ ΠΕΝΥ ΜΗΤΣΩΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΑΝΕΛΑΡΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΤΥΛΙΑΡΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΤΖΑΦΕΡΟΥ ΜΑΡΙΑ ΤΣΟΥΜΑΝΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΟΠΗΣ ΣΠΥΡΙ ΩΝ ΤΣΟΜΩΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΚΑΝΟΥ ΕΛΕΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΕΥΘΑΛΙΑ ΜΠΟΥΤΡΟΥ ΕΛΕΝΗ ΚΡΙΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
Ειδικά υποθέµατα 1. Βιοµηχανική κληρονοµιά: ορισµός-αξία. 2. Βιοµηχανική κληρονοµιά της Ελλάδας και ειδικότερα της περιοχής της Χαλκίδας. 3. Σηµασία της τοπικής βιοµηχανικής κληρονοµιάς χθες και σήµερα. 4. Αξιοποίηση των κτηρίων σήµερα. στόχοι προγράµµατος 1. Να κατανοήσουµε την έννοια και την αξία της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. 2. Να εντοπίσουµε την βιοµηχανική κληρονοµιά της Ελλάδας καθώς και της περιοχής τους. 3. Να γνωρίσουµε την ιστορία, την κατασκευή των κτηρίων, τον τρόπο λειτουργίας των παλιών ανενεργών βιοµηχανιών. 4. Να εντοπίσουµε τη σηµασία των παλιών βιοµηχανιών για την εποχή τους καθώς και τα αίτια που οδήγησαν στην εγκατάλειψή τους. 5. Να αναζητήσουµε τρόπους αξιοποίησης των εγκαταλειµµένων κτηρίων.
«Σβήνοντας ένα κοµµάτι από το παρελθόν, σβήνει κανείς ένα αντίστοιχο κοµµάτι από το µέλλον...» Γ. Σεφέρης
Οι πρώτες περίοδοι της ανθρώπινης ιστορίας ορίζονται από τις αρχαιολογικές µαρτυρίες για τις θεµελιώδεις αλλαγές των τρόπων µε τους οποίους οι άνθρωποι κατασκεύαζαν αντικείµενα και η σηµασία της διατήρησης και της µελέτης των µαρτυριών για αυτές τις αλλαγές είναι οικουµενικά αποδεκτή. Από τον Μεσαίωνα, οι καινοτοµίες της Ευρώπης στη χρήση της ενέργειας και στο εµπόριο και τις συναλλαγές οδήγησαν σε µια αλλαγή, προς το τέλος του 18ου αιώνα, τόσο ριζική όσο και εκείνη µεταξύ της Νεολιθικής και της Χάλκινης Εποχής, µε εξελίξεις στις κοινωνικές, τεχνικές και οικονοµικές συνθήκες της µεταποίησης, αρκετά γρήγορες και ρηξικέλευθες ώστε να αποκληθεί επανάσταση. Η Βιοµηχανική Επανάσταση ήταν η απαρχή ενός ιστορικού φαινόµενου που επηρέασε ένα τεράστιο τµήµα του ανθρώπινου πληθυσµού καθώς και όλες τις άλλες µορφές ζωής του πλανήτη µας και συνεχίζεται µέχρι σήµερα. Τα υλικά κατάλοιπα αυτών των ριζικών αλλαγών έχουν παγκόσµια ανθρώπινη αξία και η σπουδαιότητα της µελέτης και της διατήρησης αυτών των καταλοίπων πρέπει να αναγνωρισθεί.
1. Ο ορισµός της βιοµηχανικής κληρονοµιάς Η βιοµηχανική κληρονοµιά είναι τα κατάλοιπα του βιοµηχανικού πολιτισµού που έχουν ιστορική, τεχνολογική, κοινωνική, αρχιτεκτονική ή επιστηµονική αξία. Αυτά τα κατάλοιπα αποτελούνται από κτίρια και µηχανήµατα, εργαστήρια, µύλους και εργοστάσια, µεταλλεία, χώρους µεταποίησης και διύλισης, χώρους φύλαξης και αποθήκευσης, τόπους όπου παράγεται, µεταφέρεται και χρησιµοποιείται ενέργεια, µεταφορές µε όλη την υποδοµή τους, καθώς και χώρους που χρησιµοποιούνταν για κοινωνικές δραστηριότητες σχετικές µε τη βιοµηχανία, όπως η στέγαση, η θρησκευτική λατρεία και η εκπαίδευση. Η ιστορική περίοδος που συγκεντρώνει το κύριο ενδιαφέρον εκτείνεται από την αρχή της Βιοµηχανικής Επανάστασης, στο δεύτερο ήµισυ του 18ου αιώνα, έως σήµερα, ενώ συγχρόνως, εξετάζονται οι πρώτες προβιοµηχανικές και πρωτο-βιοµηχανικές ρίζες της. Επιπλέον, αντλεί από τη µελέτη της εργασίας και των τεχνικών εργασίας που εµπεριέχονται στην ιστορία της τεχνολογίας. 2. Οι αξίες της βιοµηχανικής κληρονοµιάς α. Η βιοµηχανική κληρονοµιά είναι τα τεκµήρια δραστηριοτήτων που είχαν και συνεχίζουν να έχουν σοβαρές ιστορικές συνέπειες. Τα κίνητρα προστασίας της βιοµηχανικής κληρονοµιάς βασίζονται στην οικουµενική αξία αυτών των τεκµηρίων και όχι στην ιδιαιτερότητα µεµονωµένων χώρων. β. Η βιοµηχανική κληρονοµιά έχει κοινωνική αξία ως τµήµα των καταλοίπων της καθηµερινής ζωής συνηθισµένων ανδρών και γυναικών και, µε αυτή την ιδιότητα, προσδίδει µια σηµαντική αίσθηση ταυτότητας. Έχει τεχνολογική και επιστηµονική αξία στην ιστορία της µεταποίησης, της µηχανικής, των κατασκευών και µπορεί να έχει και σηµαντική αισθητική αξία για την ποιότητα της αρχιτεκτονικής, της µελέτης και του σχεδιασµού. γ. Αυτές οι αξίες είναι εγγενείς στον ίδιο το χώρο, στον ιστό του, στα συστατικά του, τα µηχανήµατα και το πλαίσιο, στο βιοµηχανικό τοπίο, στα γραπτά τεκµήρια και επίσης στα άυλα ίχνη της βιοµηχανίας που περιέχονται στις ανθρώπινες αναµνήσεις και στα ήθη. δ. Η σπανιότητα, ως προς την επιβίωση συγκεκριµένων διαδικασιών, την τυπολογία των χώρων και τοπίων, προσθέτει ιδιαίτερη αξία και πρέπει να αξιολογείται προσεκτικά. Τα πρώιµα ή πρωτοποριακά παραδείγµατα έχουν ιδιαίτερη αξία.
3. Η σηµασία του εντοπισµού, της καταγραφής και της µελέτης α. Κάθε περιοχή πρέπει να εντοπιστεί, να καταγραφεί και να προστατευτούν τα βιοµηχανικά κατάλοιπα που θέλει να διατηρήσει για τις επόµενες γενιές. β. Μελέτες περιοχών µε διαφορετικές βιοµηχανικές τυπολογίες πρέπει να εντοπίζουν την έκταση της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. Χρησιµοποιώντας αυτές τις πληροφορίες, πρέπει να δηµιουργηθούν µητρώα όλων των χώρων που έχουν εντοπιστεί. Πρέπει να οργανώνονται µε τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εύκολη η έρευνα σε αυτά και το κοινό να έχει ελεύθερη πρόσβαση. Η ηλεκτρονική µορφή τους και η άµεση πρόσβαση µέσω ηλεκτρονικών δικτύων είναι αξιόλογοι στόχοι. γ. Η καταγραφή αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της µελέτης της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. Πρέπει να γίνεται µια πλήρης καταγραφή των φυσικών χαρακτηριστικών και της κατάστασης του χώρου και να καταχωρείται σε δηµόσιο αρχείο πριν γίνουν οποιεσδήποτε παρεµβάσεις. Μπορούµε να κερδίσουµε πολλές πληροφορίες αν η καταγραφή γίνει πριν σταµατήσει να λειτουργεί ένας χώρος ή µια διαδικασία. Τα αρχεία πρέπει να περιέχουν περιγραφές, σχέδια, φωτογραφίες και βιντεοσκοπήσεις κινούµενων αντικειµένων, µε αναφορές σε υποστηρικτική τεκµηρίωση. Οι αναµνήσεις των ανθρώπων είναι µοναδική και αναντικατάστατη πηγή που πρέπει επίσης να καταγράφονται, όταν είναι διαθέσιµες. δ. Η αρχαιολογική διερεύνηση των ιστορικών βιοµηχανικών χώρων είναι µια θεµελιώδης τεχνική της µελέτης τους. Πρέπει να διεξάγεται µε τα ίδια υψηλά κριτήρια που ισχύουν για χώρους άλλων ιστορικών και πολιτισµικών περιόδων. ε. Χρειάζονται προγράµµατα ιστορικής έρευνας για να υποστηρίξουν την πολιτική της προστασίας της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. Λόγω της αλληλεξάρτησης των πολλών βιοµηχανικών δραστηριοτήτων, οι διεθνείς µελέτες µπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισµό χώρων και τύπων χώρων µε παγκόσµια σηµασία. στ. Τα κριτήρια για την αξιολόγηση των βιοµηχανικών κτιρίων πρέπει να ορίζονται και να δηµοσιεύονται ώστε το ευρύ κοινό να αποδεχτεί τη χρήση ορθολογικών και σταθερών κανόνων. Με βάση την κατάλληλη έρευνα, οι κανόνες αυτοί θα πρέπει να χρησιµοποιούνται για να εντοπιστούν τα πιο σηµαντικά επιζώντα τοπία, οικισµοί, χώροι, τυπολογίες, κτίρια, κατασκευές, µηχανήµατα και διαδικασίες. ζ. Οι τόποι και οι κατασκευές που έχουν κριθεί σηµαντικές πρέπει να προστατεύονται µε νοµικά µέτρα, αρκετά ισχυρά ώστε να εξασφαλίζουν τη διατήρηση της σπουδαιότητάς τους. Ο Κατάλογος της Παγκόσµιας Κληρονοµιάς της UNESCO πρέπει να αναγνωρίσει δεόντως τον τροµερό αντίκτυπο που είχε η εκβιοµηχάνιση στον ανθρώπινο πολιτισµό. 7
η. Η αξία των σηµαντικών τόπων πρέπει να οριστεί και να εδραιωθούν κατευθυντήριες γραµµές για µελλοντικές επεµβάσεις. Πρέπει να εφαρµοστούν οποιαδήποτε νοµικά, διοικητικά και οικονοµικά µέτρα είναι απαραίτητα για να διατηρηθεί η αξία τους. θ. Πρέπει να εντοπιστούν οι χώροι που βρίσκονται σε κίνδυνο, έτσι ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα για να περιοριστεί ο κίνδυνος και να διευκολυνθούν τα κατάλληλα σχέδια για την επισκευή και την επανάχρηση τους. ι. Η διεθνής συνεργασία είναι µια ιδιαίτερα κατάλληλη προσέγγιση στη διατήρηση της βιοµηχανικής κληρονοµιάς µέσω συντονισµένων πρωτοβουλιών και καταµερισµού των πόρων. Πρέπει να αναπτυχθούν συµβατά κριτήρια για να συγκροτηθούν παγκόσµια µητρώα και βάσεις δεδοµένων. 4. Νοµική προστασία α. Η βιοµηχανική κληρονοµιά πρέπει να θεωρείται αναπόσπαστο µέρος της εν γένει πολιτισµικής κληρονοµιάς. Ωστόσο, η νοµική της προστασία πρέπει να λαµβάνει υπόψη την ειδική φύση της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. Πρέπει να είναι σε θέση να προστατεύει εργοστάσια και µηχανήµατα, υπόγεια και υπέργεια έργα ή κατασκευές, σύνολα και συγκροτήµατα κτιρίων και βιοµηχανικά τοπία. Περιοχές βιοµηχανικών λυµάτων πρέπει να εξεταστούν για την ενδεχόµενη αρχαιολογική καθώς και οικολογική τους αξία. β. Στις πολιτικές για την οικονοµική ανάπτυξη και στον περιφερειακό και εθνικό προγραµµατισµό πρέπει να περιλαµβάνονται προγράµµατα για τη διατήρηση της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. γ. Οι πιο σηµαντικοί χώροι πρέπει να προστατεύονται πλήρως και να µην επιτρέπονται παρεµβάσεις που υπονοµεύουν την ιστορική τους ακεραιότητα ή την αυθεντικότητα του ιστού τους. Η ήπια και φιλική προσαρµογή και επανάχρηση µπορεί να είναι ένας κατάλληλος και οικονοµικός τρόπος εξασφάλισης της επιβίωσης των βιοµηχανικών κτισµάτων και πρέπει να ενθαρρύνεται µε κατάλληλους νοµικούς ελέγχους, τεχνικές συµβουλές, φορολογικά κίνητρα και επιχορηγήσεις. δ. Οι βιοµηχανικές κοινότητες που απειλούνται από γοργές δοµικές αλλαγές πρέπει να υποστηρίζονται από την κυβέρνηση και την τοπική αυτοδιοίκηση. Οι πιθανές απειλές που αντιπροσωπεύουν τέτοιου είδους αλλαγές για τη βιοµηχανική κληρονοµιά, πρέπει να προβλέπονται και να προετοιµάζονται σχέδια ώστε να αποφεύγονται τα έκτακτα µέτρα. ε. Πρέπει να καθιερωθούν διαδικασίες που να προβλέπουν άµεση ανταπόκριση όταν κλείνουν σηµαντικές βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, ώστε να αποφεύγεται η αποµάκρυνση ή η καταστροφή σηµαντικών στοιχείων τους. Οι 8
αρµόδιες αρχές πρέπει να έχουν θεσµική εξουσία για να παρεµβαίνουν, όταν είναι απαραίτητο να προστατευτούν σηµαντικοί ιστορικοί τόποι που απειλούνται. στ. Η κυβέρνηση πρέπει να έχει συµβουλευτικά σώµατα ειδικών που µπορούν να δώσουν ανεξάρτητες συµβουλές σε θέµατα που σχετίζονται µε την προστασία και τη διατήρηση της βιοµηχανικής κληρονοµιάς και η γνώµη τους πρέπει να αναζητείται σε όλες τις σηµαντικές περιπτώσεις. ζ. Πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να εξασφαλιστεί η συµβουλή και η συµµετοχή των τοπικών κοινοτήτων στην προστασία και την διατήρηση της τοπικής βιοµηχανικής κληρονοµιάς τους. η. Οι σύλλογοι και οι ενώσεις εθελοντών έχουν να παίξουν σηµαντικό ρόλο στον εντοπισµό των χώρων, στην προαγωγή της δηµόσιας συµµετοχής στη διατήρηση, στη διάδοση πληροφοριών και στην έρευνα, δεδοµένου ότι είναι οι απαραίτητοι ρόλοι στη σκηνή της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. 5. Συντήρηση και διατήρηση α. Η συντήρηση της βιοµηχανικής κληρονοµιάς εξαρτάται από τη διατήρηση της λειτουργικής ακεραιότητας και γι αυτό οι παρεµβάσεις σε ένα βιοµηχανικό χώρο πρέπει να στοχεύουν στην όσο το δυνατόν µεγαλύτερη τήρηση αυτού του στόχου. Η αξία και η αυθεντικότητα ενός βιοµηχανικού χώρου µπορεί να µειωθεί σηµαντικά αν τα µηχανήµατα ή τα εξαρτήµατά τους αποµακρυνθούν ή αν καταστραφούν βοηθητικά µηχανήµατα τα οποία αποτελούν µέρος του γενικού χώρου. β. Η διατήρηση των βιοµηχανικών χώρων απαιτεί ενδελεχή γνώση του σκοπού ή των σκοπών για τον οποίο ή τους οποίους δηµιουργήθηκαν και των διαφόρων βιοµηχανικών διαδικασιών που µπορεί να διεξάγονταν εκεί. Αυτές µπορεί, µε τον καιρό, να έχουν αλλάξει, αλλά όλες οι προηγούµενες χρήσεις πρέπει να εξετάζονται και να αξιολογούνται. γ. Πρέπει πάντοτε να δίνεται προτεραιότητα στην επί τόπου (in situ) διατήρηση. Η διάλυση και η µεταφορά ενός κτιρίου ή µιας κατασκευής είναι παραδεκτά µόνον εφόσον η καταστροφή του χώρου απαιτείται από επιτακτικές οικονοµικές ή κοινωνικές ανάγκες. δ. Η προσαρµογή ενός βιοµηχανικού χώρου σε νέα χρήση, προκειµένου να εξασφαλιστεί η διατήρησή του, είναι παραδεκτή εκτός από τις περιπτώσεις χώρων µε ειδική ιστορική σπουδαιότητα. Οι νέες χρήσεις πρέπει να σέβονται τα αξιόλογα αντικείµενα και να διατηρούν τα αρχικά πρότυπα κυκλοφορίας και δραστηριότητας, και πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο συµβατές µε την αρχική ή την κύρια χρήση. Συνιστάται να υπάρχει µια περιοχή όπου θα ερµηνεύεται η προηγούµενη χρήση. ε. Η συνέχιση της προσαρµογής και χρήσης των βιοµηχανικών κτιρίων 9
αποφεύγει την άσκοπη απώλεια ενέργειας και συµβάλλει στην αειφόρο ανάπτυξη. Η βιοµηχανική κληρονοµιά µπορεί να παίξει σηµαντικό ρόλο στην οικονοµική αναζωογόνηση περιοχών που φθίνουν ή µαραζώνουν. Η συνέχεια την οποία εξασφαλίζει η επανάχρηση µπορεί να παρέχει ψυχολογική σταθερότητα στις κοινότητες που αντιµετωπίζουν την αιφνίδια εξαφάνιση µακρόχρονων πηγών απασχόλησης. στ. Οι παρεµβάσεις πρέπει να είναι αναστρέψιµες και να έχουν ελάχιστες επιπτώσεις. Οποιεσδήποτε αναπόφευκτες αλλαγές πρέπει να τεκµηριώνονται και τα σηµαντικά στοιχεία που αποµακρύνονται πρέπει να καταγράφονται και να αποθηκεύονται µε ασφάλεια. Πολλές βιοµηχανικές διαδικασίες προσδίδουν µια "πατίνα" που είναι αναπόσπαστο τµήµα της ακεραιότητας και του ενδιαφέροντος του τόπου. ζ. Η ανακατασκευή ή η επιστροφή σε µια προηγούµενη κατάσταση που συµβαίνει να είναι γνωστή πρέπει να θεωρείται µια παρέµβαση που γίνεται µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και η οποία είναι κατάλληλη µόνον εφόσον ωφελεί την ακεραιότητα ολόκληρου του χώρου ή σε περίπτωση βίαιης καταστροφής ενός πολύ σηµαντικού ιστορικού τόπου. η. Οι ανθρώπινες δεξιότητες που ενέχονται σε πολλές παλιές ή απηρχαιωµένες βιοµηχανικές διαδικασίες είναι ένας σηµαντικότατος πόρος του οποίου η απώλεια µπορεί να είναι αναντικατάστατη. Πρέπει να καταγραφούν προσεκτικά και να µεταδοθούν στις επόµενες γενιές. θ. Η διατήρηση των τεκµηρίων, των αρχείων των επιχειρήσεων, των κατασκευαστικών σχεδίων καθώς και δειγµάτων των βιοµηχανικών προϊόντων πρέπει να ενθαρρύνονται. 6. Εκπαίδευση και κατάρτιση α. Η επαγγελµατική κατάρτιση σε µεθοδολογικές, θεωρητικές και ιστορικές πτυχές της βιοµηχανικής κληρονοµιάς πρέπει να διδάσκεται σε τεχνικά και πανεπιστηµιακά ιδρύµατα. β. Ειδικό εκπαιδευτικό υλικό σχετικό µε το βιοµηχανικό παρελθόν και την κληρονοµιά του πρέπει να παράγεται από και για τους σπουδαστές στο επίπεδο της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. 10
7. Παρουσίαση και ερµηνεία α. Το δηµόσιο ενδιαφέρον και η στοργή για τη βιοµηχανική κληρονοµιά και η εκτίµηση της αξίας της είναι ο ασφαλέστερος τρόπος διατήρησής της. Οι δηµόσιες αρχές πρέπει να εξηγούν ενεργά τον νόηµα και την αξία των βιοµηχανικών χώρων µέσω δηµοσιεύσεων, εκθέσεων, της τηλεόρασης, του ιαδικτύου και άλλων µέσων επικοινωνίας, παρέχοντας µόνιµη πρόσβαση στους σηµαντικούς χώρους και προάγοντας τον τουρισµό σε βιοµηχανικές περιοχές. β. Ειδικά βιοµηχανικά και τεχνικά µουσεία και διατηρητέοι βιοµηχανικοί χώροι είναι σηµαντικά µέσα προστασίας και ερµηνείας της βιοµηχανικής κληρονοµιάς. γ. Οι περιφερειακοί και οι διεθνείς δρόµοι της βιοµηχανικής κληρονοµιάς µπορούν να φωτίσουν τη συνεχόµενη µεταφορά της βιοµηχανικής τεχνολογίας, και τις µεγάλης κλίµακας µετακινήσεις των ανθρώπων που µπορεί να προκαλέσει. 11
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙ ΑΣ Η Βιοµηχανία στη Χαλκίδα στις αρχές του Αιώνα Η Χαλκίδα του εικοστού αιώνα συνδύασε µε τρόπο εντυπωσιακό τη βιοµηχανική, την εµπορική αλλά κυρίως την τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη. Καθαρά βιοµηχανική περιοχή, στις αρχές του αιώνα,ήταν εκείνη του Αγίου Στεφάνου. Στα 1912 χτίστηκε το πυρηνελαιουργείο Κιαπέκου-Καράκωστα. Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα κατάφερε να σταθεροποίηση τις δραστηριότητες του και να προχωρήσει σε εξαγωγές σαπουνιών στην Αίγυπτο, Αµερική, κι αλλού.από τους 50 ανθρώπους που δούλευαν στο Εργοστάσιο οι περισσότεροι ήταν πρόσφυγες (Γειτονιές της Χαλκίδας, Χαλκίδα 1989, 117). Ήταν η εποχή που ο Μικρασιατικός Ελληνισµός κυνηγηµένος απ' την κοιλάδα του, πληµµύρησε και τη Χαλκίδα Στην ίδια περιοχή υπήρχαν επίσης το πυρηνελαιουργείο του Γεωργιάδη,το ρετσινάδικο του Κόντη, το οινοπνευµατοποιείο ''Αρέθούσα" (χτίστηκε στα 1882 και ανήκε στους, Καρυστινούς στην καταγωγή, αδελφούς Ζάχου που διατηρούσαν αλευρόµυλο κοντά στη Σχολή Πεζικού). Η "Αρέθουσα" δε λειτούργησε πολλά χρόνια.ήταν η περίοδος που οι αµπελώνες της περιοχής είχαν προσβληθεί από αρρώστιες. Έτσι αφού δεν υπήρχε η πρώτη ύλη,το εργοστάσιο έκλεισε. Το 1924,το εργοστάσιο στέγασε ένα τµήµα απ' τους ταλαιπωρηµένους πρόσφυγες. Στη διάρκεια της κατοχής,οι Ιταλοί µετέτρεψαν το εργοστάσιο σε στάβλο. Κατόπιν αγοράστηκε απ' την "Οινοπνευµατοποιεία Πειραιώς" και λειτούργησε. Έκλεισε οριστικά το 1980. Όλο το κτίριο είναι κατασκευασµένο από τούβλο πορσελάνης µε παρεµβολές σιδερένιων στηριγµάτων (σε σχήµα 5) για να αυξηθεί το όριο αντοχής του κτιρίου. Στην κεντρική τριώροφη σάλα ξεχωρίζουν ακόµα τα κεφαλαία γράµµατα της επιγραφής: ΠΟΤΟΠΟΙΕΙΟ- ΑΡΕΘΟΥΣΑ-ΠΑΓΟΠΟΙΕΙΟ. Νωρίτερα,στα τέλη της δεκαετίας του 1960, έπαψε να λειτουργεί η Ανώνυµη Βιοµηχανική Εταιρεία Νηµάτων-Αλεύρων, η γνωστή ΑΒΕΝΑ. Τότε γκρεµίστηκε το κτίριο που τη στέγαζε, εντυπωσιακό στην όψη. Το συγκρότηµα του εργοστασίου µακαρονοποιίας «Σιτώ» που περικλείεται µεταξύ των οδών Σάµου, Πανίδου, Ωρίονος και Χατζοπούλου είναι έκτασης 1200 τ.µ. και κτίστηκε γύρω στα 1900. Λειτουργούσε ως αλευρόµυλος και εργοστάσιο µακαρονοποιίας από το 1940 ιδιοκτησίας Νικολάου Παλαιολόγου. Η λειτουργία του έχει σταµατήσει εδώ και χρόνια. Το κτίριο είναι αξιόλογο για την εξέλιξη της βιοµηχανικής αρχιτεκτονικής και βρίσκεται σε καλή κατάσταση από στατική άποψη.
Βιοµηχανική περιοχή Αγίου Στεφάνου στη Χαλκίδα Ιστορία Καθαρά βιοµηχανική περιοχή στη Χαλκίδα ήταν αυτή του Αγίου Στεφάνου, στις αρχές του 19ου αιώνα. Εκεί υπήρχε µεταξύ άλλων επιχειρήσεων και το οινοπνευµατοποιείο «ΑΡΕΘΟΥΣΑ», το οποίο κτίστηκε το 1882 και ανήκε στους αδελφούς Ζάχου από την Κάρυστο. Το κτίριο έχει εµβαδό 1.380 τ.µ., ενώ το οικόπεδο στο οποίο βρίσκεται είναι 7.5 στρέµµατα. Ωστόσο η «ΑΡΕΘΟΥΣΑ» δε λειτούργησε πολλά χρόνια, αφού ήταν η περίοδος που οι αµπελώνες της περιοχής είχαν προσβληθεί από αρρώστιες. Αποτέλεσµα ήταν να κλείσει το εργοστάσιο. Το 1924, το εργοστάσιο στέγασε ένα τµήµα από τους πρόσφυγες της Μ.Ασίας. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, οι Ιταλοί µετέτρεψαν το εργοστάσιο σε στάβλο. Κατόπιν, αγοράστηκε απ την «Οινοπνευµατοποιεία Πειραιώς» και ξαναλειτούργησε. Το εργοστάσιο έκλεισε οριστικά το 1980. Αξίζει να αναφέρουµε ότι όλο το κτίριο είναι κατασκευασµένο από τούβλο πορσελάνης µε παρεµβολές σιδερένιων στηριγµάτων (σε σχήµα 5) για να αυξηθεί το όριο αντοχής του κτιρίου. Στην κεντρική τριώροφη σάλα ξεχωρίζουν ακόµα τα κεφαλαία γράµµατα της επιγραφής: ΠΟΤΟΠΟΙΕΙΟ ΑΡΕΘΟΥΣΑ ΠΑΓΟΠΟΙΕΙΟ. Να σηµειωθεί, ότι στην ίδια περιοχή κτίστηκε το 1912 το πυρηνελαιουργείο του Κιαπέκου Καράκωστα, ενώ υπήρχε επίσης το πυρηνελαιουργείο του Γεωργιάδη και το ρετσινάδικο του Κόντη. Βιοµηχανικό κτίριο πρώην Γεωργιάδη στην Χαλκίδα Ιστορικά Στοιχεία Βιοµηχανικό κτίριο πρώην Γεωργιάδη - Χαλκίδα. Το πυρηνελαιουργείο σαπουνοποιείο πρώην Γεωργιάδη, που βρίσκεται στην ίδια περιοχή µε το ρετσινάδικο του Κόντη και το οινοπνευµατοποιείο «Αρέθουσα», στην οδό Αρεθούσης, περιλαµβάνει ένα κτιριακό συγκρότηµα, το οποίο εκτείνεται σε ένα µεγάλο οικοδοµικό τετράγωνο έκτασης 17.000 τ.µ.. Το κτιριακό συγκρότηµα κτίσθηκε πριν 100 περίπου χρόνια και αποτελεί βιοµηχανικό µνηµείο του 19ου αιώνα για την πόλη της Χαλκίδας. Η τύχη του εργοστασίου ήταν να το πάρει η Εθνική Τράπεζα Ελλάδος το 1962, οπότε και σταµάτησε η λειτουργία του. Παρήγαγε κατά βάση σαπούνι, πυρήνα, πυρηνέλαιο και δευτερευόντως πάγο. Το κτιριακό συγκρότηµα πρώην Γεωργιάδη περιλαµβάνει ένα µεγάλο επίµηκες κτίριο, το οποίο είναι πετρόχτιστο και κεραµοσκέπαστο. Αποτελείται από ανισοϋψή κτίρια το ένα δίπλα στο άλλο, µε πολλές σειρές παραθύρων.
Με ενθουσιασµό και σχέδια για αξιοποίησή του πολιτιστική, το είχε αγοράσει η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση το 2005... αλλά οι καιροί δύσκολοι, οι πόροι ανύπαρκτοι, το κτίριο παραµένει παραδοµένο στη φθορά του χρόνου και ξεκίνησαν οι διαφωνίες και οι υπαινιγµοί για κατεδάφισή του ή µέρος αυτού. Αγορά κτιρίου απο Ν.Α. Το βιοµηχανικό αυτό κτιριακό συγκρότηµα από το 2005, ανήκει στη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Εύβοιας, η οποία και το αγόρασε προκειµένου να αναπαλαιωθεί και να αξιοποιηθεί πολιτιστικά και ως πολυχώρος για την πόλη της Χαλκίδας. Από την πρώτη στιγµή που η Ν.Α. πήρε στην κατοχή της το κτίριο, ο Νοµάρχης Θανάσης Μπουραντάς "ενόχλησε" το Υπουργείο Πολιτισµού, ώστε να υπάρξει στήριξη κατά βάσην οικονοµική, προκειµένου να γίνει το έργο σε συνδυασµό και δίνοντας όµως προτεραιότητα στο κτίριο της «Αρέθουσας». Για την ιστορία η πρώτη επιστολή του Θ.Μπουραντά στο Υπουργείο Πολιτισµού είναι η παρακάτω, µε ηµεροµηνία21-11-2005. 3
Αρέθουσα το σύµβολο της Χαλκίδας Ιστορικά στοιχεία είναι νύµφη των πηγών και των δασών συνοδός της Θεάς Άρτεµης, θυγατέρα του Νηρέα (εξ ου Νηρηίδα νύµφη) και της ωρίδας. Αυτήν αγάπησε ο ποτάµιος θεός Αλφειός τον οποίο για να αποφύγει η Αρέθουσα διαπέρασε τη µεταξύ Πελοποννήσου και Σικελίας θάλασσα και φθάνοντας στη παρά τις Συρακούσες νήσο Ορτυγία µεταµορφώθηκε από την Άρτεµη σε "πηγή" πλούσια σε γάργαρο νερό. Τότε ο Αλφειός µεταµορφώθηκε σε ισχυρό υποθαλάσσιο ποταµό (θαλάσσιο ρεύµα) την ορµητικότητα του οποίου δεν µπόρεσε να εµποδίσει ούτε ο Αδρίας (Αδριατικό πέλαγος) ώστε να ενώσει τα ύδατα του µε εκείνα της πηγής της Αρέθουσας. (Αρχαιοελληνική συνειρµική ιδεατή ανθρωπόµορφη παράδοση της "ένωσης" των γλυκέων υδάτων ποταµών και πηγών που ρέουν στη θάλασσα (δια της Μεσογείου). Η λέξη Αρέθουσα είναι το θηλυκό της µετοχής του ρήµατος αρέθω, που σηµαίνει την πηγή που αναβλύζει µε πολύ νερό. Χρησιµοποιήθηκε από τους αρχαίους σαν όνοµα πηγών, πόλεων και µιας νύµφης της µυθολογίας, σε τοποθεσίες της Ελλάδος και της Μεγάλης Ελλάδος στην νότιο Ιταλία. Το όνοµα συναπτόµενο ετυµολογικά µε το ρήµα άρδω που έφεραν πηγές της Βοιωτία ς και της αρχαίας Μυγδονικής Αρέθουσας σηµαίνει ενεργώ άρδευση, ποτίζω γη, ανθρώπους, ζώα, πίνω, διατηρώ σε κατάσταση δροσερή, ρουφώ και θεραπεύω. Ιστορία «ΑΡΕΘΟΥΣΑΣ» Χαλκίδος Καθαρά βιοµηχανική περιοχή στη Χαλκίδα ήταν αυτή του Αγίου Στεφάνου, στις αρχές του 19ου αιώνα. Εκεί υπήρχε µεταξύ άλλων επιχειρήσεων και το οινοπνευµατοποιείο «ΑΡΕΘΟΥΣΑ», το οποίο κτίστηκε το 1882 και ανήκε στους αδελφούς Ζάχου από την Κάρυστο. Το κτίριο έχει εµβαδό 1.380 τ.µ., ενώ το οικόπεδο στο οποίο βρίσκεται είναι 7.5 στρέµµατα. Ωστόσο η «ΑΡΕΘΟΥΣΑ» δε λειτούργησε πολλά χρόνια, αφού ήταν η περίοδος που οι αµπελώνες της περιοχής είχαν προσβληθεί από αρρώστιες. Αποτέλεσµα ήταν να κλείσει το εργοστάσιο. Το 1924, το εργοστάσιο στέγασε ένα τµήµα από τους πρόσφυγες της Μ.Ασίας. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, οι Ιταλοί µετέτρεψαν το εργοστάσιο σε στάβλο. Κατόπιν, αγοράστηκε απ την «Οινοπνευµατοποιεία Πειραιώς» και ξαναλειτούργησε.
Το εργοστάσιο έκλεισε οριστικά το 1980. Αξίζει να αναφέρουµε ότι όλο το κτίριο είναι κατασκευασµένο από τούβλο πορσελάνης µε παρεµβολές σιδερένιων στηριγµάτων (σε σχήµα 5) για να αυξηθεί το όριο αντοχής του κτιρίου. Στην κεντρική τριώροφη σάλα ξεχωρίζουν ακόµα τα κεφαλαία γράµµατα της επιγραφής: ΠΟΤΟΠΟΙΕΙΟ ΑΡΕΘΟΥΣΑ ΠΑΓΟΠΟΙΕΙΟ. Να σηµειωθεί, ότι στην ίδια περιοχή κτίστηκε το 1912 το πυρηνελαιουργείο του Κιαπέκου Καράκωστα, ενώ υπήρχε επίσης το πυρηνελαιουργείο του Γεωργιάδη και το ρετσινάδικο του Κόντη. Αντιµέτωποι µε εικόνες αδιαφορίας και εγκατάλειψης της βιοµηχανικής µας κληρονοµιάς βρίσκονται οι ντόπιοι και οι επισκέπτες της Εύβοιας µε την είσοδό τους στη Χαλκίδα. Μοναδικά δηµιουργήµατα της αρχιτεκτονικής του 19ου και του 20ού αιώνα καταρρέουν ή κατεδαφίζονται και αντικαθίστανται από κτίρια-τερατουργήµατα υπό την πλήρη αδιαφορία και ανοχή των τοπικών αρχών και του υπουργείου Πολιτισµού. Ένα από αυτά τα κτίσµατα είναι το εικονιζόµενο συγκρότηµα σαπωνοποιείουελαιουργείου πρώην Γεωργιάδη, που σταµάτησε να λειτουργεί το 1962. Αγοράστηκε από τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Εύβοιας το 2005 µε σκοπό, σύµφωνα µε τα γνωστοποιηθέντα, «να διασωθούν και να αναδειχθούν τα βιοµηχανικά κτίρια ώστε να διατηρηθεί ένα σηµαντικό δείγµα της βιοµηχανικής αρχιτεκτονικής των αρχών του περασµένου αιώνα». Πέρασαν 4 χρόνια από τότε και όχι µόνο δεν έγινε καµία σωστική ενέργεια αλλά και απειλείται µε κατεδάφιση αφού ήδη η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση ετοιµάζεται να τροποποιήσει την πολεοδοµική µελέτη αλλάζοντας τη χρήση του οικοδοµικού τετραγώνου, ενώ έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να κατεδαφίσει την πετρόχτιστη περίφραξη που αποτελεί αναπόσπαστο τµήµα του κτιριακού συγκροτήµατος. 5
6
ΕΠΙΣΚΕΥΗ & ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ "ΑΡΕΘΟΥΣΑ" ΣΤΗ ΧΑΛΚΙ Α σε διαχρονικό µουσείο Το Φεβρουάριο του 2004 το Υπουργείο Πολιτισµού προκήρυξε διαγωνισµό για την εκδήλωση ενδιαφέροντος προεπιλογής µελετητών, για την ανάθεση εκπόνησης της αρχιτεκτονικής, στατικής και Η/Μ µελέτης του έργου. Στο πρώτο στάδιο προεπιλογής συµµετείχαν 22 µελετητικά γραφεία, ενώ στο δεύτερο στάδιο υποβλήθηκαν 14 προκαταρκτικές µελέτες. Η επιτροπή επιλογής ανέθεσε την εκπόνηση της αρχιτεκτονικής µελέτης στα γραφεία Κ. Σκρουµπέλος - Α.Βικέλας & Συνεργάτες Π.Ε. "ΜΕΤΡΟΝ" και Γεώργιος Μπουρόλιας. Η µελέτη των παραπάνω γραφείων προτείνει το διατηρητέο οινοποιείο της "Αρέθουσας", το οποίο αποτελεί ένα από τα πιο σηµαντικά κτίρια της Χαλκίδας, να επισκευασθεί και να ενισχυθεί, ώστε να αποκατασταθεί στην αρχική του µορφή και ταυτόχρονα να λειτουργήσει ώς ένα σύγχρονο µουσείο. Στους εκθεσιακούς χώρους θα οργανωθεί µόνιµη έκθεση αρχαιολογικών ευρηµάτων από την Εύβοια. Η µορφή του οικοπέδου και η θέση του υπάρχοντος κτιρίου σ αυτό οδηγούν στο σχεδιασµό ενός µακρόστενου νέου κτιρίου στη νότια (πίσω) πλευρά του οικοπέδου, η οποία τοποθετείται παράλληλα προς το διατηρητέο κτίριο. Επειδή όµως τα δύο κτίρια πρέπει να συνδέονται ουσιαστικά µεταξύ τους, δύο ελαφρά στεγασµένοι χώροι, εκατέρωθεν του υφιστάµενου προκτίσµατος της νότιας όψης σύνδεσαν τις διαφορετικές λειτουργίες µεταξύ τους, δηµιουργώντας το "δρόµο αγοράς", έναν άξονα κυκλοφορίας στην καρδιά του µουσειακού συγκροτήµατος. Έτσι, η νότια όψη του διατηρητέου κτιρίου αναδεικνύεται ως έκθεµα από το εσωτερικό του συγκροτήµατος, ενισχύοντας κατ αυτόν τον τρόπο την έννοια της διαχρονικότητας των εκθεµάτων. Το ίδιο το κτίριο είναι τόσο κέλυφος των εκθεµάτων, όσο και έκθεµα το ίδιο. Η πρόταση αξιοποίησης Στη παρουσίαση της πρότασης, στο περιοδικό ΟΜΕΣ, διαβάζουµε: Το διάταγµα του 1979, µε το οποίο κηρύχθηκε διατηρητέο το κτήριο της Οινοποιίας Αρέθουσας, αναφέρει ότι η καλήτου κατάσταση και η γειτνίασή του µε την αρχαία πηγή το καθιστά κατάλληλο για ΜουσείοΗ αρχική σύλληψη του σχεδιασµού του νέου κτηρίου σε σχέση µε το υφιστάµενο βασίζεται στην ιδέα της αγοράς καιτου δρόµου που φιλοξενεί πολλές δραστηριότητες. Γι αυτό δηµιουργήθηκε ανάµεσα στα δύο κτήρια και παράλληλα µε τονάξονά τους και τον άξονα του οικοπέδου ένας στεγασµένος επιµήκης δρόµος µε εκατέρωθεν λειτουργίες. Τα δύο κτήριαδηµιουργούν, έτσι, έναν ενδιάµεσο ηµιυπαίθριο χώρο, ο οποίος κάθε άλλο παρά νεκρός χώρος είναι. Βασικό στοιχείο τουσχεδιασµού του συγκροτήµατος ήταν η ανάδειξη του διατηρητέου κτηρίου του Οινοποιείου που αποτελεί και τον κεντρικόπυρήνα του Μουσείου µε όλους τους χώρους εκθέσεων.στο νέο κτήριο τοποθετούνται, κατ αρχήν, σε άµεση πρόσβαση από τον άξονα κυκλοφορίας ο χώρος πολλαπλώνχρήσεων, η αίθουσα εκπαιδευτικών προγραµµάτων και το αναψυκτήριο εστιατόριο. Σε δεύτερο τµήµα του νέου κτηρίου,µε δυνατότητα ανεξάρτητης εισόδου, τοποθετούνται τα γραφεία διοίκησης, τα εργαστήρια και οι χώροι συντήρησης,οι αποθήκες τα αρχεία και οι χώροι παραλαβής. Αυτά συµπληρώνονται από χώρους υγιεινής, ένα χώρο παραµονής τουπροσωπικού, αίθουσα συσκέψεων και χώρους εγκαταστάσεων. 7
Οµάδα µελέτης: Κωνσταντίνος Σκρουµπέλος (συντονιστής µελετών και υπεύθυνος αρχιτεκτονικής µελέτης, Εµµανουήλ Εγγλέζος,Φοίβος Σκρουµπέλος, Ναούµ Μάτσας. Στατική µελέτη Ευρωµελετητική ΕΕ Ηλεκτροµηχανολογική µελέτη Π.-Ι.Ζαννής και Συνεργάτες ΕΠΕ Σύµβουλος ακουστικής Θεόδωρος Τιµαγένης Προπλάσµατα Νίκος Λουκρέζης Κόστος 4.500.000 Εµβαδόν οικοπέδου 7.500m2 Συνολική επιφάνεια 3.120m2 ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗΣ Πρόταση επανάχρησης γενική περιγραφή Όσο αφορά την λειτουργία, προτείνεται ένας ξενώνας νεότητας (youth hostel), όπου το σύνολο των χρήσεων χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: µία που απευθύνεται αποκλειστικά στους χρήστες του youth hostel και µία που απευθύνεται για το σύνολο της πόλης ή τους χρήστες του συγκροτήµατος. Αυτό επιτυγχάνεται µε το άνοιγµα των χώρων εστίασης και αναψυχής στο κοινό µέσω της ένταξης στο σχεδιασµό και τη λειτουργία του υπαιθρίου χώρου του υπαίθριου θεάτρου του Πάρκου του Λαού και του άξονα από την δεύτερη είσοδο από την οδό Αρέθουσας προς το εσωτερικό του πάρκου. Στο σχεδιασµό του υπαίθριου χώρου επιλέγεται η χρήση απλών γραµµών αλλά ταυτόχρονα δυναµικών. Επιδίωξη είναι η ανάδειξη του κτιρίου της Αρέθουσας και η δηµιουργία ενός περιβάλλοντος ήρεµου και λειτουργικού που υποδέχεται τις υπαίθριες δραστηριότητες. Τα όρια του οικοπέδου επαναπροσδιορίζονται εκ νέου και δηµιουργούνται διαφορετικές σχέσεις µε το περιβάλλον. 8
ΟΜΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ Υψικάµινος ΥΛΙΚΟ Οπτόπλινθοι ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Καταρρεύσεις οπτόπλινθων ΑΙΤΙΑ Γήρανση, υγρασία, ανθρώπινη παρέµβαση ΜΕΘΟ ΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Aνακατασκευή Η υψικάµινος είναι ίσως το µοναδικό στοιχείο του συνόλου που επικρατεί, λόγω του µεγέθους της αλλά και της ιδιαίτερα προσεγµένης της κατασκευής. Είναι χτισµένη από οπτόπλινθους, η βάση της ενισχύεται µε µεταλλικούς συνδετήρες στο ανώτατο σηµείο, καθώς και µε λαξευµένους λίθους πάνω από το επίπεδο των συνδετήρων. Στην εξωτερική παριά εµφανίζεται κατάρρευση οπτόπλινθων που οφείλονται πιθανότατα στην γήρανση αυτών, όπως και του συνδετικού κονιάµατος, στην υγρασία και ίσως, λόγω οµοιόµορφης κατάρρευσης περιµετρικά, σε ανθρώπινη επέµβαση ή σε φύτευση. Προτείνετε η αποµάκρυνση της εξωτερικής παριάς, ο καθαρισµός της επιφάνειας, η τοποθέτηση µεταλλικών συνδετήρων σε αποστάσεις µικρότερες των 15-20 εκατοστών. Προτείνεται η περίδεση του κορµού µε µεταλλικά στεφάνια, στοιχεία που δε διαταράσσουν την εικόνα του συνόλου καθώς και αρµολόγηµα όπου αυτό κριθεί απαραίτητο. Τέλος στην απόληξή της, παρουσιάζεται µικρή κατάρρευση, όπου προτείνεται ο καθαρισµός των αρµών και εκ νέου αρµολόγηµα. Η περίδεση ενισχύεται µε ένα δαχτυλίδι από οπλισµένο σκυρόδεµα µικρού ύψους. 9
10
ΟΜΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ Στέγη / Τοιχοποιία ΥΛΙΚΟ Ξύλο / Λιθοδοµή ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Φθορές διακοσµητικών στοιχείων ΑΙΤΙΑ Γήρανση, έλλειψη συντήρισης ΜΕΘΟ ΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Aντικατάσταση Οι στέγες φέρουν στοιχεία διακόσµησης όπως οι διπλές ζώνες της βάσης τους, τα ακροκέραµα και οι γλάστρες, που εµφανίζονται µόνο στη βόρεια όψη. Η φθορά οφείλεται στη φυσική γήρανση του υλικού. Πολλά ακροκέραµα έχουν σπάσει ή καταστραφεί ολόκληρα, οι οπτόπλινθοι των ζωνών έχουν σπάσει ή αποκολληθεί και οι γλάστρες έχουν αντίστοιχες φθορές. Η αντικατάσταση αυτών των στοιχείων είναι απαραίτητη αφού αποτελούν σηµαντικά στοιχεία της διακόσµησης των όψεων. Στην βόρεια και στην νότια όψη, κάτω από τις ζώνες κάθε ορόφου, υπάρχει µία διακοσµητική ζώνη επιχρίσµατος. Στις άκρες αυτής παρουσιάζονται φθορές λόγω εισροής υγρασίας και γήρανσης των υλικών. Προτείνεται η αντικατάσταση του επιχρίσµατος, µε καθαίρεση του υπάρχοντος υλικού και καθαρισµός της επιφάνειας, όπου θα ακολουθηθεί επίχριση µε νέο υλικό συµβατό µε την τοιχοποιία και όσο το δυνατόν ίδιο, ως προς την σύνθεσή του µε το αρχικό. Αποτελούν σηµαντικά συνθετικά στοιχεία των όψεων και κρίνεται απαραίτητη η διατήρησή τους. 11
Σε «ιαχρονικό Μουσείο» µπορεί να µετατραπεί το βιοµηχανικό κτήριο Αρέθουσα στη Χαλκίδα Στις 21 Ιανουαρίου 2011 συνεδρίασε το Συµβούλιο Μουσείων στο αµφιθέατρο του Υπουργείου Πολιτισµού και Τουρισµού. Μεταξύ άλλων θεµάτων και από την ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ, ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ θα συζητηθεί και το εξής θέµα: «Έγκριση ή µη τροποποιηµένης προµελέτης του έργου «Επισκευή και µετατροπή του βιοµηχανικού κτηρίου Αρέθουσα στη Χαλκίδα» σε ιαχρονικό Μουσείο». Βιοµηχανικό κτίριο πρώην Γεωργιάδη - Χαλκίδα. Η γνωµοδότηση για τροποποίηση Σχεδίου Πόλης Χαλκίδας σε ιδιοκτησία Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Εύβοιας µας δίνει πολλά στοιχεία για την τύχη του συγκροτήµατος Γεωργιάδη. Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Η Ν.Α. Εύβοιας ζήτησε την γνωµοδότηση του Περιφερειακού Τµήµατος Εύβοιας του ΤΕΕ σε πρόταση τροποποίησης του σχεδίου Πόλεως Χαλκίδας στην περιοχή του συγκροτήµατος του εργοστασίου Γεωργιάδη που αγόρασε το 2004. Το αίτηµα της Ν.Α.Εύβοιας συνοδεύτηκε από φάκελο στοιχείων µε τεχνική έκθεση και σχέδια που αφορούν στην τροποποίηση. Εν συνεχεία η ιοικούσα Επιτροπή διαβίβασε αντίγραφα του φάκελου στις δύο Μόνιµες Επιτροπές προκειµένου να έχει τις εισηγητικές γνωµοδοτικές απόψεις τους. Αρχικά, κρίνουµε σκόπιµο να επισηµάνουµε ιδιαιτέρως τις δύο σηµαντικές πρωτοβουλίες της Ν.Α.Εύβοιας: 1. Είναι η πρώτη φορά, εξ όσων γνωρίζουµε, που ηµόσια Αρχή ή φορέας του τόπου µας, απευθύνεται επίσηµα στο ΤΕΕ ως τεχνικό σύµβουλο του κοινωνικού συνόλου ( ιοίκησης) - εκ των προτέρων - προκειµένου να γνωµοδοτήσει (το ΤΕΕ) για συγκεκριµένη πρωτοβουλία που πρόκειται να αναλάβει.τούτο φανερώνει αναγνώριση και εκτίµηση του θεσµικού ρόλου που η ίδια η Πολιτεία έχει προσδώσει στο ΤΕΕ, αποτελεί στην πράξη ουσιαστική ενέργεια δηµόσιας διαβούλευσης που ευχόµαστε να εγκαινιάζει νέα εποχή αντιµετώπισης των σηµαντικότερων τουλάχιστον σχεδιασµών και έργων που αφορούν στο κοινωνικό σύνολο.
2. Είναι επίσης η πρώτη φορά, εξ όσων γνωρίζουµε, που ηµόσια Αρχή και µάλιστα κορυφαίο όργανο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης επιλέγει να δανεισθεί σηµαντικό ποσό χρηµάτων προκειµένου να προβεί σε αγορά έκτασης µε σκοπό «...να διασώσει, να αποκαταστήσει και να αποδώσει σε σύγχρονες χρήσεις οι οποίες θα σχεδιασθούν στη βάση επιχειρησιακού σχεδίου το οποίο θα συνταχθεί από την Ν.Α. Ευβοίας...» σηµαντικό τµήµα κτιριακού αποθέµατος «...της πρώιµης βιοµηχανικής εποχής της Χαλκίδας που αποτελεί πολιτιστική µας κληρονοµιά και είναι χρέος µας να διασωθεί τόσο από την φθορά του χρόνου όσο και από τους κινδύνους κατάρρευσης κατεδάφισης και οριστικής απώλειας» (1), ανατρέποντας, µάλιστα, τον υφιστάµενο πολεοδοµικό σχεδιασµό που δεν προβλέπει την διατήρηση των κτιρίων Γεωργιάδη. Τα παραπάνω εκτιµήθηκαν στις ουσιαστικές τους διαστάσεις και κινητοποίησαν τα µέλη των Μόνιµων Επιτροπών που σε µακρές και επανειληµµένες συνεδριάσεις προσπάθησαν να προσεγγίσουν ολοκληρωµένα το σοβαρό αυτό θέµα. Β. ΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Με το αρ. 1886/10-11-2005 συµβόλαιο της Συµ/φου Αθηνών Βαρβάρας Παπαδηµητρακοπούλου η Ν.Α.Εύβοιας αγόρασε από την Εθνική Τράπεζα την έκταση παλαιό βιοµηχανοστάσιο του συγκροτήµατος Γεωργιάδη µε υπογραφή του Νοµάρχη Ευβοίας κ. Αθ. Μπουραντά που ενεργούσε σύµφωνα µε την αρ. 37 σχετική απόφαση του Νοµαρχιακού συµβουλίου Ευβοίας της 2/04/2004. Έχει κοµβική σηµασία και αξία η εισήγηση µε αρ. 692/30-03-2004 του Νοµάρχη Εύβοιας και η βάσει αυτής ληφθείσα Απόφαση του Νοµαρχιακού Συµβουλίου µε αρ. 37/2-4-2004 διότι εκεί αποσαφηνίζεται αυθεντικά η βούληση και ο σκοπός της αγοραπωλησίας για την οποία εξουσιοδοτήθηκε ο Νοµάρχης που στην συνέχεια την ολοκλήρωσε. Θεωρήθηκε, εποµένως, ο σκοπός της αγοραπωλησίας υποχρεωτικός οδηγός µε τον οποίο διερευνήθηκε το εξεταζόµενο θέµα. Γ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑ Η Το συγκρότηµα κτηρίων Γεωργιάδη αποτελείται από σηµαντικά βιοµηχανικά κτίρια των αρχών του προηγούµενου αιώνα. Παρήγαγε πυρηνέλαιο και σαπούνι και δευτερευόντως πάγο. Μέρος του πυρηνελαίου του διατίθετο στο εξωτερικό. Μαζί µε το εργοστάσιο Κιαπέκου που κατεδαφίσθηκε για να γίνει σταθµός λεωφορείων, ήταν από τα µεγαλύτερα οµοειδή εργοστάσια στην Ελλάδα (έχει, το συγκρότηµα Γεωργιάδη, συνολική επιφάνεια 4600 τ.µ. σε περιφραγµένο οικόπεδο 16 στρ.). Η λειτουργία του σταµάτησε το 1962. 13
Σήµερα το κτιριακό αυτό συγκρότηµα είναι εγκαταλειµµένο και δεν διαθέτει στέγες µετά την πυρκαγιά που το έπληξε το 1993. Παρόλα αυτά παραµένει ένα από τα πιο καλοσχεδιασµένα βιοµηχανικά κτίρια της περιοχής. Έχει διάταξη πτερύγων µε κεντρικό υπαίθριο χώρο και απλώνεται αµφιθεατρικά µε θέα προς τον Ν. Ευβοϊκό. Το συγκρότηµα παρουσιάζει αξιοσηµείωτο ογκοπλαστικό ενδιαφέρον και τα κτίρια µαζί µε τον υπαίθριο χώρο που τα περιβάλλει αποτελούν µία αυτοτελή κτιριακή σύνθεση µε ιδιαίτερα ευαίσθητη ισορροπία. Τα κτήρια Γεωργιάδη είναι, σήµερα, ιδιοκτησίας της Νοµαρχίας Εύβοιας που τα αγόρασε το 2004 - αφού προηγούµενα έκανε ανάκληση της πράξης εφαρµογής του σχεδίου πόλης - µε σκοπό την «διάσωση, αποκατάσταση, και την απόδοσή τους σε σύγχρονες χρήσεις οι οποίες θα σχεδιαστούν στη βάση επιχειρησιακού σχεδίου το οποίο θα συνταχθεί από την Ν.Αυτοδιοίκηση Ευβοίας όπως ρητά αναφέρεται στην Aπόφαση του Νοµαρχιακού Συµβουλίου για την αγορά τους το 2004(1). Είναι χαρακτηριστικό της σπουδαιότητας που αποδόθηκε στην κίνηση της Νοµαρχίας για την αγορά ότι αν και θα συνεπαγόταν ένα πολύ µεγάλο δάνειο- 1.800.000 ευρώ (που µεταφέρεται στους κατοίκους της Εύβοιας) συγκέντρωσε την πλειοψηφία του Συµβουλίου.. Η Ι ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΓ.ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΟΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΚΤΗΡΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑ Η Στην περιοχή του Αγ.Στεφάνου της πόλης της Χαλκίδας σώζονται σήµερα µία πλειάδα από πετρόκτιστα παλιά Βιοµηχανικά κτίρια τα οποία βρίσκονται σε αχρηστία και έχουν σαν κοινό χαρακτηριστικό ότι προέρχονται από την πρώιµη βιοµηχανική εποχή (1900-1930) και φέρουν τα αρχιτεκτονικά στοιχεία αυτής της περιόδου. Τα παραπάνω κτίρια είναι διατηρητέα, αποτελούν πολιτιστική µας κληρονοµιά και είναι χρέος µας να διασωθούν τόσο από την φθορά του χρόνου όσο και από τους κινδύνους κατάρρευσης-κατεδάφισης και οριστικής απώλειας." (1) Η αποδοχή αυτής της εκτίµησης επιβάλλει την αντιµετώπιση του συγκροτήµατος Γεωργιάδη ενιαία µε τα άλλα βιοµηχανικά κτήρια της περιοχής (ποτοποιείο Αρέθουσας, βυρσοδεψεία, Κόντη, Χαρίτου) και για τους παρακάτω λόγους: 1. Η περιοχή (περιοχή Αγ.Στεφάνου η Αρέθουσας η Βαθροβουνίου σήµερα) είναι ιδιαίτερης ιστορικής αξίας για την Χαλκίδα, µε πολλά ευρήµατα που δείχνουν την χρήση της από την νεολιθική έως και την ελληνορωµαϊκή εποχή. * Σε αυτό το σηµείο υπήρχε νεολιθικός οικισµός που στα 800π.Χ. έδωσε τη θέση του στην αρχαία πόλη της Χαλκίδας που οροθετείτο ανάµεσα στο σηµερινό λιµάνι του Αγ.Στεφάνου και στο λιµάνι της Λιανής Άµµου. 14
Το λιµάνι του Αγ.Στεφάνου έπαιξε µεγάλο ρόλο στο εξαγωγικό εµπόριο της αρχαίας Χαλκίδας. * Τα ευρήµατα από την νεολιθική µέχρι την ύστερο-ρωµαϊκή εποχή είναι σηµαντικά. * Το Βαθροβούνι ήταν η ακρόπολη της αρχαίας Χαλκίδας * Σε αυτό το σηµείο υπάρχουν οι πηγές της Αρέθουσας µε τα άφθονα νερά της που στην αρχαιότητα θεωρούνταν ιερή (θεωρούνταν ότι γινόταν ανδρείος όποιος έπινε νερό απ αυτήν ). Σήµερα, η απαξία των πηγών της Αρέθουσας είναι παντελής. Τίποτε δεν σηµειώνει την ύπαρξή τους: τµήµα της ευρύτερης περιοχής των πηγών είναι δίπλα στον κόµβο και τα νερά τους χάνονται κυλώντας µέσα από τις καλαµιές στη θάλασσα. 2. Στα νεώτερα χρόνια και ειδικότερα στις αρχές του προηγούµενου αιώνα η περιοχή έγινε σηµαντικότατος βιοµηχανικός πυρήνας που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην οικονοµική ανάπτυξη. Μετά την κατεδάφιση των µεσαιωνικών τειχών της πόλης (πράξη που εκ των υστέρων, ας σηµειωθεί, θεωρήθηκε καταστροφική για την πολιτιστική κληρονοµιά της Χαλκίδας, αλλά οι θρήνοι στην περίπτωση δεν επαναφέρουν τα κτίσµατα - βλ. και µελέτη του Κ. ηµητούλη για τον Π.Καµάρα(2) ) οι µικρές βιοµηχανίες της περιοχής εκείνης µεταφέρονται στην εν λόγω περιοχή όπου υπήρχε άφθονο νερό από τις αρχαίες πηγές της Αρέθουσας, εύκολη επικοινωνία µε την Βόρεια και την Νότια Εύβοια και δυνατότητα µεταφοράς των εµπορευµάτων µέσω θαλάσσης. Η περιοχή ονοµαζόταν τότε "παραπήγµατα" η "βυρσοδεψεία" από τον ήδη εγκατεστηµένο εκεί βιοτεχνικό πυρήνα που αποτελείτο από βυρσοδεψεία. Επειδή η περιοχή ήταν εκτός πόλης µπορούσε να παραλάβει οχλούσες και ρυπογόνες χρήσεις που επί πλέον απαιτούσαν και µεγάλη έκταση για την εγκατάσταση και λειτουργία τους. Το άφθονο νερό της Αρέθουσας ήταν ο λόγος που ευνόησε την ανάπτυξη των βυρσοδεψείων. Το νερό έφθανε στα εργοστάσια µέσω υπόγειων καναλιών. Τα εργοστάσια που ήταν κοντά στη θάλασσα χρησιµοποιούσαν µεταλλικές αποβάθρες, ενώ όσα βρίσκονταν σε απόσταση χρησιµοποιούσαν κάρα µε άλογα ή ένα σύστηµα βαγονέτων σε ράγες. Στις αρχές του προηγούµενου αιώνα λειτούργησαν δύο πυρηνελαιουργείασαπωνοποιεία, δύο εργοστάσια τερεβινθελαίου και κολοφωνίου (ο Κόντης έγινε αργότερα ποτοποιείο), βυρσοδεψεία, ποτοποιεία (Αρέθουσα ), υπερτοπικού χαρακτήρα. Γενικά, τα βιοµηχανικά κτήρια της περιοχής ανήκουν στην περίοδο 1900-1927 και έχουν πέτρινο φέροντα οργανισµό. οι τοιχοποιίες είναι λιθοδοµές ή συνδυασµός πέτρας και συµπαγών οπτοπλίνθων. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το µεσοπολεµικό βυρσοδεψείο Χαρίτου του 1938, όπου ήδη είχε κάνει την εµφάνισή του το οπλισµένο σκυρόδεµα. 15
Στις παρυφές του Βαθροβουνίου δηµιουργήθηκαν εργατικοί συνοικισµοί και στην συνέχεια οι πρόσφυγες του '22 αποτέλεσαν το κύριο εργατικό δυναµικό της περιοχής. Τα βιοµηχανικά κτήρια της περιοχής, νεώτερα µνηµεία βιοµηχανικής αρχιτεκτονικής κάθε ένα από µόνο του, αποτελούν ένα µοναδικό ΣΥΝΟΛΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ. Αποτελούν, δηλαδή, αρχιτεκτονική κληρονοµιά, υπαγόµενη αυτόµατα σε καθεστώς προστασίας σύµφωνα µε την Σύµβαση της Γρανάδας που είναι Νόµος του Κράτους Ν. 2039/1992. (3) 3. Η ιδιαιτερότητα της περιοχής υπογραµµίζεται ιδιαίτερα από το γεγονός της εξαφάνισης σχεδόν των λοιπών νεώτερων µνηµείων της πόλης της Χαλκίδας λόγω της αδηφάγου οικοδοµικής δραστηριότητας, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων. Η περιοχή αυτή είναι από τα ελάχιστα σηµεία της Χαλκίδας που µπορούν να δώσουν µια χαρακτηριστική εικόνα της πόλης των αρχών του πρoηγούµενου αιώνα. Ας σηµειωθεί δε επιπλέον, ότι η Χαλκίδα έχει κηρυχθεί Αρχαιολογικός Χώρος το 1958 (4) και Ιστορικός Τόπος και Τόπος Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους το 1971.(5) Ε. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΟΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΓΕΩΡΓΙΑ Η 1. υστυχώς, µε την ένταξη της περιοχής (συνοικία Ε) στο σχέδιο πόλης το 1989, δεν ελήφθησαν υπ όψη τα αξιόλογα δείγµατα αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς από το ίδιο το πολεοδοµικό σχέδιο ώστε να προστατευτούν µέσω της χάραξης Ζώνης Προστασίας και αφέθησαν στις δυνάµεις της σύγχρονηςχωρίς προστασία- ανάπτυξης. Η σύγχρονη αντίληψη επιβάλλει την διαφύλαξη της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς αρχίζοντας από τον χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό: - "..Η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς πρέπει να ενταχθεί στον χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό, αντί να αντιµετωπίζεται σαν ένα δευτερεύον ζήτηµα ή σαν κάτι που απαιτεί παρεµβάσεις εδώ και εκεί..." αναφέρεται στην ιακήρυξη του 16
Άµστερνταµ το 1975 (6) Η πρόσφατη διάνοιξη του δρόµου από την υψηλή γέφυρα στη συµβολή των οδών Στύρων και 28ης Οκτωβρίου ήταν η αρχή των σύγχρονων αλλαγών. Νέες δραστηριότητες αναπτύχθηκαν που δυστυχώς ασκούν τεράστιες πιέσεις για την αλλαγή της φυσιογνωµίας της. Παράδειγµα προς αποφυγή αποτελεί η περίπτωση των κτηρίων Κιαπέκου (σε άµεση γειτνίαση τα βιοµηχανικά κτήρια Γεωργιάδη), που παρά την µεγάλη αξία τους, όπως προαναφέρθηκε, κατεδαφίσθηκαν για να γίνει σταθµός ΚΤΕΛ. Σήµερα, τα παραπάνω περιγραφέντα αξιόλογα κτήρια έχουν αφεθεί στην φθορά του χρόνου που αδυσώπητα επενεργεί µε φθορές κάθε είδους. π.χ. πυρκαγιά του 1993 κατάστρεψε την ξύλινη οροφή του αλλά και τον εξοπλισµό του βασικού κτηρίου Γεωργιάδη. Ωστόσο, και αυτό και τα λοιπά κτήρια, παρά τις φθορές, βρίσκονται σε αναστηλώσιµη κατάσταση. Είναι παρήγορο ότι το ποτοποιείο Αρέθουσα είναι διατηρητέο µνηµείο, αγοράστηκε από το ΥΠΠΟ και ήδη µελετάται η αποκατάστασή του για να αποτελέσει διαχρονικό µουσείο της Εύβοιας. Είναι παρήγορο ότι τα κτήρια Γεωργιάδη βρίσκονται στην ιδιοκτησία της Νοµαρχίας που στοχεύει στην διάσωση και ανάδειξη τους. Είναι θετικό ότι δίπλα στα εν λόγω συγκροτήµατα υπάρχει το Πάρκο του Λαού και η έκταση του άριγκ που διεκδικείται από τον ήµο αφού ο χώρος έχει χαρακτηρισθεί από τον πολεοδοµικό σχεδιασµό ως χώρος κοινωφελής για πολιτιστικές λειτουργίες. 17
2. Η σηµασία του χώρου απαιτεί ειδική αντιµετώπιση και αξιοποίηση. Ο χώρος µε την ευρύτερη έκταση γύρω του (Πάρκο Λαού, ΑΡΙΓΚ) µπορεί να γίνει ένας πόλος πολιτισµού και αναψυχής για την Χαλκίδα, και να αποδοθεί σε δηµόσια χρήση από τους Χαλκιδείς και τους επισκέπτες της Χαλκίδας. Χρειάζεται ένα συνολικό σχέδιο ανάδειξης της περιοχής ως Πολιτιστικού και Τεχνολογικού-Βιοµηχανικού Πάρκου µε αποκατάσταση των κτηρίων και απόδοσή τους µε νέες χρήσεις. Μια τέτοια αντιµετώπιση: - θα ήταν σύµφωνη µε τις απαιτήσεις για διατήρηση της Ιστορικής Μνήµης στην πόλη της Χαλκίδας. - θα µπορούσε να αποβεί πολλαπλά ωφέλιµη για την πόλη και τον ήµο της Χαλκίδας, διότι θα έδινε σε δηµόσια χρήση έναν µεγάλο χώρο σε µία Χαλκίδα που ασφυκτιά από την πυκνή δόµηση και την έλλειψη επαρκών δηµόσιων χώρων, θα βελτίωνε αισθητικά και αισθητά την εικόνα της πόλης σε ένα καίριο σηµείο, θα µπορούσε να φιλοξενήσει, ως πολιτιστικός πόλος, αξιόλογες πολιτιστικές λειτουργίες (π.χ. παραστάσεις θεατρικές, εκθέσεις, Μουσείο Βιοµηχανικής Αρχιτεκτονικής, καλλιτεχνικά εργαστήρια) και θα δηµιουργούσε µία µόνιµη πηγή εσόδων των δηµόσιων ταµείων από τις λειτουργίες αυτές. 18
Μια τέτοια άποψη εκφέρει και ο νοµάρχης κ. Αθ.Μπουραντάς σε νεώτερη επιστολή του, το 2005, προς τον Υπουργό Πολιτισµού: "... πρόκειται για πανέµορφο πετρόκτιστο βιοµηχανικό κτίριο (σ.σ. εννοεί την "Αρέθουσα")που θαυµάζουν οι Ευβοείς, όπως και οι επισκεπτόµενοι το Νοµό, αλλά θλίβονται βλέποντας τους κινδύνους που προαναφέραµε. Σας πληροφορούµε ακόµα ότι σε πολύ µικρή απόσταση, λιγότερο από 100 µ., βρίσκεται άλλο βιοµηχανικό κτίριο, γνωστό ως πρώην ιδιοκτησία «ΓΕΩΡΓΙΑ Η» που αγόρασε πριν λίγες ηµέρες η Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Εύβοιας, µε σκοπό να σώσει τα βιοµηχανικά κτίρια και φυσικά να τα αξιοποιήσει. Σε µικρή απόσταση από την «ΑΡΕΘΟΥΣΑ» είναι και το εργοστάσιο «ΑΡΙΓΚ» που πρόσφατα διέκοψε την λειτουργία του και οδηγείται σε εκκαθάριση ή πτώχευση. Το σχέδιο πόλης τον χαρακτηρίζει ως χώρο για πολιτιστικές λειτουργίες. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν σηµαντικές ελεύθερες εκτάσεις που φθάνουν µέχρι τη θάλασσα, αλλά και αθλητικές εγκαταστάσεις. Έχουµε τη γνώµη ότι η ευρύτερη περιοχή µπορεί να αντιµετωπισθεί και να αξιοποιηθεί ενιαία και είναι δυνατό να µετατραπεί σε έναν πολύ αξιόλογο χώρο Πολιτιστικών Λειτουργιών" (8) (σ.σ. η υπογράµµιση δική µας). Μια τέτοια στόχευση: - απαιτεί την δηµιουργία Ζώνης Προστασίας που θα περιλαµβάνει και τα εν λόγω κτίρια και την ευρύτερη περιοχή (Το Πάρκο του Λαού, έκταση ΑΡΙΓΚ) που περιγράφηκε παραπάνω, µε την εγκατάσταση πράσινων ζωνών ως αναγκαίων ζωτικών χώρων ανάµεσα και γύρω από τα κτιριακά συγκροτήµατα ώστε να αναδεικνύονται. Παράλληλα, ο εργατικός συνοικισµός που αποτελούσε τµήµα της όλης βιοµηχανικής περιοχής και δυστυχώς καταστράφηκε µέσω της αναµόρφωσης του µε σύγχρονες κατασκευές, χρειάζεται να διατηρήσει χαµηλό Σ.. και µικρά ύψη. "Στο χώρο ο οποίος περιβάλλει τα µνηµεία, στο εσωτερικό των αρχιτεκτονικών συνόλων και των τόπων, κάθε συµβαλλόµενος υποχρεώνεται να λάβει µέτρα, που αποσκοπούν στην βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος." (Σύµβαση Γρανάδας). (9) - επιτάσσει την εγκατάλειψη κάθε ιδέας άλλων χρήσεων γης στην εν λόγω περιοχή. Η περιοχή βρίθει αρχαιολογικών ευρηµάτων. Με τις εκσκαφές για το κτήριο του ΚΤΕΛ βρέθηκαν και διατηρούνται -µε απόφαση του ΚΑΣσηµαντικά αρχαιολογικά ευρήµατα στον χώρο. Ας σηµειωθεί ότι στους τοίχους των κτηρίων Κιαπέκου είχαν εντοιχισθεί πολλά αρχαιολογικά ευρήµατα. Μόνο η αρχιτεκτονική µελέτη µπορεί να προτείνει περιορισµένες προσθήκες βοηθητικών κτιρίων που να υπηρετούν τον σκοπό προστασίας και 19
ανάδειξης των βιοµηχανικών κτιρίων και επανάχρησής τους. Μια µελλοντική δε ανασκαφική έρευνα θα µπορούσε ίσως να προσθέσει άλλα ενδιαφέροντα επισκέψιµα σηµεία (της αρχαίας Χαλκίδας αυτήν τη φορά) στην περιοχή. - υποδεικνύει τον χαρακτηρισµό όλων των βιοµηχανιών που προαναφέρθηκαν ως διατηρητέων µνηµείων. Ηδη, η Εφορεία Νεωτέρων µνηµείων του ΥΠΠΟ, εξετάζει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του συγκροτήµατος Γεωργιάδη προκειµένου να το κηρύξει διατηρητέο(10) - απαιτεί επίσης την διατήρηση και αποκατάσταση όλων των κτηρίων και των παραρτηµάτων τους καθώς και του περιβάλλοντα χώρου τους µε τους µανδρότοιχους τους κλπ. και. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στη Χάρτα της Βενετίας: "Η συντήρηση ενός µνηµείου συνεπάγεται την συντήρηση του άµεσου περιβάλλοντός του..", (11) και "Η έννοια ενός ιστορικού µνηµείου δεν καλύπτει µόνο το µεµονωµένο αρχιτεκτονικό έργο αλλά και την αστική η αγροτική τοποθεσία που µαρτυρεί έναν ιδιαίτερο πολιτισµό, µια ενδεικτική εξέλιξη η ένα ιστορικό γεγονός. Αυτό ισχύει όχι µόνο για τις µεγάλες δηµιουργίες αλλά και για τα ταπεινά έργα που µε τον καιρό απέκτησαν πολιτιστική σηµασία." (12) "...Η διατήρηση αυτών των αρχιτεκτονικών συνόλων...περιλαµβάνει όλα τα κτίρια πολιτιστικής αξίας, από τα µεγαλύτερα µέχρι τα πιο ταπεινά...µαζί µε τον περίγυρό τους..." (13) - επιβάλλει την διενέργεια αρχιτεκτονικού διαγωνισµού ιδεών για την αξιοποίηση των κτηρίων µε πολεοδοµική, αρχιτεκτονική και λειτουργική πρόταση, µε στόχο όχι µόνο την ανάδειξη των βιοµηχανικών κτηρίων Γεωργιάδη αλλά και των υπολοίπων βιοµηχανικών κτιρίων και αρχαιολογικών χώρων καθώς και της «πηγής της Αρέθουσας» µε ενιαία συνθετική αντιµετώπιση ανάπλασης του ευρύτερου οικιστικού ιστού µαζί µε το Πάρκο του Λαού και την έκταση ΑΡΙΓΚ. Το υπόβαθρο του διαγωνισµού αυτού χρειάζεται να είναι µία λεπτοµερής καταγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής και των κτιρίων. Κάτι που θα µπορούσε µε ταχύτητα και πληρότητα να παραχθεί από µια δηµόσια τεχνική υπηρεσία (η Πολεοδοµία του ήµου η της Νοµαρχίας) που θα αξιοποιούσε και τις πολλές αποτυπώσεις και σπουδαστικές εργασίες που ήδη έχουν πραγµατοποιηθεί από τα Πολυτεχνεία της χώρας σε συνεργασία και µε το ΤΕΕ που θα µπορούσε να συµβάλλει µε πολλούς τρόπους. Ο διαγωνισµός εκτός των άλλων, θα δώσει την ευκαιρία στους Χαλκιδείς να συζητήσουν και να προβληµατισθούν για την οργάνωση και βελτίωση της πόλης τους. - απαιτεί την αναθεώρηση του σχεδίου πόλης µε βάση τα παραπάνω. - υποδεικνύει την αναζήτηση γης για χρήση κατοικίας σε άλλο χώρο, έξω από την περιοχή προστασίας. 20
3. Η παραπάνω πρόταση είναι ρεαλιστική. Αυτό αποδεικνύεται από τα πολλά παραδείγµατα από άλλες πόλεις εντός και εκτός Ελλάδας που αξιοποίησαν τα κελύφη παραδοσιακών και διατηρητέων κτηρίων για νέες χρήσεις αξιοποιώντας ταυτόχρονα κονδύλια από σχετικά προγράµµατα της Ε.Ε. Στην Ελλάδα, µια πρόχειρη απαρίθµηση παραδειγµάτων είναι: Λαύριο: Τεχνολογικό Πάρκο Βόλος: Μουσείο Τσαλαπάτα Αθήνα: Τεχνόπολη (Γκάζι) Χανιά: ΚΑΜ (Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου) στο Νεώρειο. ΣΤ. ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Στην προτεινόµενη µελέτη τροποποίησης του πολεοδοµικού σχεδίου παρατηρούνται τα παρακάτω: 1. Σε σχέση µε το ισχύον σχέδιο πόλης που προβλέπει ολοσχερή κατεδάφιση των βιοµηχανικών κτηρίων Γεωργιάδη και χωροθέτηση οικοδοµικών τετραγώνων κατοικίας στη θέση τους καθώς και πλατεία και δηµοτικό σχολείο, η νέα πρόταση προβλέπει διατήρηση µέρους των κτηρίων Γεωργιάδη, πλατεία, παιδική χαρά και οικοδοµικά τετράγωνα κατοικίας. 2. Το δηµοτικό σχολείο µεταφέρεται στην εκτός σχεδίου περιοχή. 3. Τα νέα οικοδοµικά τετράγωνα κατοικίας αυξάνονται σε επιφάνεια κατά 162% δηλ. από 2100 τ.µ. αυξάνονται σε 5.500 τ.µ. µε αντίστοιχη αύξηση στη δόµηση. 4. Η αιτιολόγηση της προτεινόµενης κατεδάφισης µεγάλου τµήµατος των βιοµηχανικών κτιρίων Γεωργιάδη - γύρω στο 40 %, γίνεται στο όνοµα της κρίσης του µελετητή ότι δεν έχουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον: "...Από την διατήρηση εξαιρούνται τα κτίσµατα που έχουν πρόσοψη επί της οδού Αρεθούσης τα οποία δεν παρουσιάζουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον είναι ερειπωµένα και έχουν καταστεί σχεδόν ετοιµόρροπα..." 5. Η πλατεία, η παιδική χαρά και τα οικοδοµικά τετράγωνα κατοικίας χωροθετούνται στη θέση των µονόροφων κτηρίων και του υπαίθριου χώρου του βιοµηχανικού συγκροτήµατος που λειτουργούσε ως κλειστή αυλή. Οι παραπάνω επιλογές της µελέτης τροποποίησης µε την καθαίρεση σχεδόν του µισού τµήµατος του κτιριακού συγκροτήµατος και τον ταυτόχρονο υπερδιπλασιασµό της επιφάνειας κατοικίας (ένας φόρτος οικιστικής πίεσης δίπλα σε µνηµεία και συγκοινωνιακούς κόµβους που είναι δύσκολο να κατανοηθεί) δεν συνάδουν µε την έννοια της διατήρησης και ανάδειξης του 21