Λέξεις κλειδιά : φώσφορος, Olsen, ph, ηλεκτρική αγωγιµότητα, Ελασσόνα, GIS.

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΦΩΣΦΟΡΟΥ, ph ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΩΝ Ε ΑΦΩΝ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (GIS). Β. Γκίζας,. Ε. Μέρµηγκας, Φ. Α. Γάτσιος και Ι. Κ. Μήτσιος Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστηµών, Τµήµα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εδαφολογίας (e-mail:digizas@uth.gr) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Πραγµατοποιήθηκε έρευνα στη Θεσσαλία στην περιοχή Ελασσόνα µε σκοπό την εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας του φωσφόρου, ph και ηλεκτρικής αγωγιµότητας καλλιεργούµενων εδαφών µε χρήση Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (GIS). Το έτος 2003 ελήφθησαν δείγµατα από 75 θέσεις και σε βάθος 0-30 cm και 30-60 cm. Η συγκέντρωση του φωσφόρου στα δείγµατα εδάφους προσδιορίστηκε µε τη µέθοδο Olsen, η δε συγκέντρωση αυτού σε βάθος 0-30 cm κυµάνθηκε από 8 µέχρι 186 mg P kg -1 ξηρού εδάφους, ενώ στα δείγµατα εδάφους από βάθος 30-60 cm κυµάνθηκε από 6 µέχρι 121 mg P kg -1 ξηρού εδάφους. Τα εδάφη που µελετήθηκαν καλλιεργούνται µε καπνό, τριφύλλια, αραβόσιτο, οι δε συγκεντρώσεις του φωσφόρου είναι υψηλές εξαιτίας της υπερβολικής χρήσης φωσφορικών λιπασµάτων. Επίσης προσδιορίστηκε το ph και η ηλεκτρική αγωγιµότητα. Κατασκευάστηκαν ψηφιακοί θεµατικοί χάρτες µε λογισµικό σύστηµα ArcGIS (v.8.2) για να εκτιµηθεί η χωρική παραλλακτικότητα των επιπέδων φωσφόρου στα εδάφη ως και του ph και της ηλεκτρικής αγωγιµότητας αυτών. Με την έρευνα αυτή παρέχεται η δυνατότητα εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που δηµιουργούνται από τη χρήση φωσφορικών λιπασµάτων για τη λίπανση των καλλιεργειών. Λέξεις κλειδιά : φώσφορος, Olsen, ph, ηλεκτρική αγωγιµότητα, Ελασσόνα, GIS. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο φώσφορος στο έδαφος βρίσκεται µε την ανόργανη και την οργανική µορφή. Τα κύρια χαρακτηριστικά του φωσφόρου στο έδαφος είναι η µικρή διαλυτότητά των φωσφορικών ορυκτών και η δέσµευσή του στις επιφάνειες των ορυκτών του εδάφους. Το αποτέλεσµα όλων αυτών είναι οι χαµηλές συγκεντρώσεις του φωσφόρου στο εδαφικό διάλυµα (Μήτσιος, 2004). Στα όξινα εδάφη προσροφάται και δηµιουργεί ισχυρότατους δεσµούς µε οξείδια και υδροξείδια του σιδήρου και του αργιλίου ενώ στα ασβεστούχα εδάφη δηµιουργεί σύµπλοκα µε το ασβέστιο και κατακρηµνίζεται (Μήτσιος, 2004; Sample et al., 2000; Morgan, 1997). Η διαθεσιµότητα του φωσφόρου του εδάφους εξαρτάται από τη συγκέντρωση του στο εδαφικό διάλυµα, από το κλίµα της περιοχής και από πολλές άλλες ιδιότητες του εδάφους όπως το ph, το ποσοστό της αργίλου, το ποσοστό του ανθρακικού ασβεστίου κ.α. (Barber, 1980; Kamprath and Grove, 1980). Η έλλειψη του στοιχείου αυτού οδήγησε στην αλόγιστη χρήση των φωσφορικών λιπασµάτων µε σκοπό την αύξηση της παραγωγής διαφόρων καλλιεργειών. Αποτέλεσµα αυτής της χρήσης ήταν η αύξηση της συγκέντρωσης του φωσφόρου στα εδάφη και στα ύδατα. Η ρύπανση των υδάτων µε φώσφορο προκαλεί το φαινόµενο του ευτροφισµού (Cat et al., 1998; Tunney et al., 1997; Ritchie and Weaver, 1993). Ειδικότερα στην περιοχή της Ελασσόνας, σε σύνολο 1535 στρεµµάτων το 11% των εδαφών περιέχουν από 0 έως 9 mg P kg -1 ξηρού εδάφους (ξ.ε.), το 27% των εδαφών περιέχουν από 9 έως 15 mg P kg -1 ξ.ε., το 41% των εδαφών περιέχουν από 15 έως 25 mg P kg -1 ξ.ε., το 16% των εδαφών περιέχουν από 25 έως 45 mg P kg -1 ξ.ε., το 4% των εδαφών περιέχουν από 45 έως 70 mg P kg -1 ξ.ε., και το 1% των εδαφών περιέχουν από 70 έως 100 mg P kg -1 ξ.ε. (Μήτσιος και συνεργάτες, 2000). Τα Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών (GIS) είναι ένα χρήσιµο εργαλείο, το οποίο καταγράφει, αποθηκεύει, αναλύει ιδιότητες των εδαφών, αλλά και µπορεί να απεικονίσει περιπτώσεις ρύπανσης των εδαφών και γενικά του περιβάλλοντος (Μήτσιος, 2000).

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι: 1) η µελέτη της διαθεσιµότητας του εδαφικού φωσφόρου στην περιοχή Ελασσόνας του νοµού Λάρισας. 2) Η ταξινόµηση των εδαφών της Ελασσόνας σε κατηγορίες διαθεσιµότητας του φωσφόρου (Μήτσιος, 2000; Rowell, 1995) και 3) η δηµιουργία λεπτοµερών θεµατικών ψηφιακών χαρτών µε την βοήθεια του GIS. Στους χάρτες αυτούς θα επιδιωχθεί να γίνει εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας του ph, ηλεκτρικής αγωγιµότητας και του διθέσιου φωσφόρου. 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Οι θέσεις δειγµατοληψίας των εδαφικών δειγµάτων καθορίστηκαν µε τη βοήθεια αεροφωτογραφιών της περιοχής Ελασσόνας του νοµού Λάρισας και ελήφθησαν 150 δείγµατα από 75 θέσεις, σε βάθη 0-30cm και 30-60cm. Ακολουθήθηκε η µέθοδος της τυχαίας δειγµατοληψίας. Η έκταση της περιοχής όπου πραγµατοποιήθηκε η έρευνα ήταν περίπου 41096.2 στρέµµατα. Τα εδαφικά δείγµατα αµέσως µετά την λήψη τους, µεταφέρθηκαν στο εργαστήριο, αεροξηράνθηκαν σε θερµοκρασία δωµατίου, λειοτριβήθηκαν και πέρασαν από κόσκινο (2mm). Στη συνέχεια προσδιορίστηκε η τιµή του ph, η ηλεκτρική αγωγιµότητα και ο διαθέσιµος φώσφορος. Το ph του εδάφους προσδιορίστηκε σε εδαφικό υδατικό αιώρηµα 1:1 (Nelson, 1982), η ηλεκτρική αγωγιµότητα προσδιορίστηκε σε υδατικό αιώρηµα εδάφους, σε αναλογία 1:1 (w/w) (McLean, 1982) και ο διαθέσιµος φώσφορος προσδιορίστηκε µε τη µέθοδο του Olsen (0,5M NaHCO 3, ph=8,5, αναλογία εδάφους/εκχυλιστικού 1:20, ανακίνηση 30min). Ο φώσφορος προσδιορίστηκε χρωµατοµετρικά (µέθοδος του µολυβδαινικού αµµωνιακού-ασκορβικό οξύ), µε φασµατοφωτόµετρο τύπου Shimadzu UV-120-01 (Olsen and Sommers, 1982). Η µέθοδος του Olsen είναι µια από τις πιο ευρέως χρησιµοποιούµενες µεθόδους (Bingham, 1962; Jones, 1973).Η µέθοδος αυτή δίνει αξιόπιστα αποτελέσµατα για τα εδάφη σε ένα µεγάλο εύρος τιµών ph, όπως ασβεστούχα, αλκαλικά, ουδέτερα και όξινα (Farina and Channon, 1979; Smyth and Sanchez, 1982; Μήτσιος, 2004). Όλα τα δεδοµένα χρησιµοποιήθηκαν στη συνέχεια για τη δηµιουργία θεµατικών ψηφιακών χαρτών µε τους οποίους πραγµατοποιείται η εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας του ph, της ηλεκτρικής αγωγιµότητας και της συγκέντρωσης του διαθέσιµου φωσφόρου στα εδάφη της περιοχής Ελασσόνας. Ως τοπογραφικό υπόβαθρο χρησιµοποιήθηκαν οχτώ (4269/1, 4269/2, 4269/3, 4269/4, 4269/6, 4360/1, 4360/3 και 4360/5) τοπογραφικά διαγράµµατα (1:5000) της ΓΥΣ (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού). Με τη χρήση του Συστήµατος Γεωγραφικών Πληροφοριών PC ARC/INFO ver. 3.5.2 κατασκευάστηκαν και ψηφιοποιήθηκαν εφτά διαφορετικά επίπεδα layers :1) Σηµεία γεωγραφικής αναφοράς 2) Το πλαίσιο του χάρτη 3) Οι ισοϋψείς 4) Το οδικό δίκτυο 5) Το υδρογραφικό δίκτυο 6) Οι θέσεις δειγµατοληψίας των εδαφικών δειγµάτων και 7) τα υψοµετρικά σηµεία. Με την σύνθεση των 7 επιπέδων συντάχθηκαν οι τελικοί θεµατικοί χάρτες διαθεσιµότητας των αναλυθέντων στοιχείων. Η τελική απεικόνιση των χαρτών έγινε µε το πρόγραµµα PC Arc View. Το Σύστηµα Γεωγραφικών Πληροφοριών που χρησιµοποιήθηκε ήταν το ArcGIS v. 8.2 desktop. Για τη χωρική επεξεργασία, ανάλυση και πρόβλεψη των τιµών του ph, ηλεκτρικής αγωγιµότητας και διαθεσίµου φωσφόρου σε θέσεις όπου δεν πραγµατοποιήθηκε δειγµατοληψία επιλέχθηκε η µέθοδος Kriging (Burrough, 2000). 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ- ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στον πίνακα 3.1 παρουσιάζονται οι ελάχιστες, µέγιστες τιµές και το CV% του ph και της ηλεκτρικής αγωγιµότητας των εδαφών σε βάθη 0-30 και 30-60cm (n=75). Πίνακας 3.1: Φυσικοχηµικές ιδιότητες των εδαφών ph (0-30cm) ph(30-60cm) Ηλ. Αγ. (0-30cm) Ηλ. Αγ. (30-60cm) (1:1) (1:1) (µs cm -1 ) (µs cm -1 ) Ελάχιστη τιµή 4 4,4 70 50 Μέγιστη τιµή 7,5 7,7 636 438 CV % 17 14 48 42 Από τη µελέτη του ανωτέρω πίνακα προκύπτει ότι στα εδάφη σε βάθος 0-30cm, η τιµή της ηλεκτρικής αγωγιµότητας (EC 1:1 ) κυµάνθηκε από 70 έως 636µS cm -1, ενώ για το βάθος 30-60cm η ελάχιστη τιµή της

ηλεκτρικής αγωγιµότητας (EC 1:1 ) ήταν 50µS cm -1 και η µέγιστη 465µS cm -1. Οι τιµές της ηλεκτρικής αγωγιµότητας στα εδάφη, σε βάθος 0-30cm, ήταν µεγαλύτερη από την τιµή σε βάθος 30-60cm. Στον πίνακα 3.2 παρουσιάζεται η κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες µε βάση την τιµή του ph Πίνακας 3.2 Κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες ανάλογα µε την τιµή του ph (MAFF, 1988; Rowell, 1995; Μήτσιος, 2000) είκτες Εδαφικού ph Χαρακτηρισµός 4 5 Πολύ ισχυρώς όξινα 5 5,8 Ισχυρώς όξινα 5,8 6,5 Μετρίως όξινα 6,5 7,5 Ουδέτερα 7,5 8,5 Ελαφρώς αλκαλικά >8,5 Αλκαλικά Στα εδάφη, σε βάθος 0-30cm, η τιµή του ph κυµάνθηκε από 4 έως 7,5, ενώ σε βάθος 30-60cm η τιµή του ph κυµάνθηκε από 4,4 έως 7,7. Τα εδάφη σε ποσοστό 19%, σε βάθος 0-30cm, χαρακτηρίστηκαν ισχυρώς όξινα, το 28% των εδαφών όξινα, το 27% µετρίως όξινα, το 25% ουδέτερα και το 1% ελαφρώς αλκαλικά (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2000). Για το δεύτερο βάθος σε σύνολο 75 εδαφικών δειγµάτων το 11% των εδαφών χαρακτηρίστηκαν ισχυρώς όξινα, το 19% όξινα, το 24% µετρίως όξινα, το 39% ουδέτερα και το 7% ελαφρώς αλκαλικά. Επίσης σε κανένα από τα δύο βάθη δεν παρατηρήθήκαν εδάφη αλκαλικά µε ph > 8,5 (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2000). Οι χάρτες 1 και 2 παρέχουν µία κατά προσέγγιση χωροταξική απεικόνιση των εδαφών µε ελάχιστο κίνδυνο αλατότητας (50-250mS m -1 ) και των εδαφών µε µερικό κίνδυνο αλατότητας. Τα εδάφη της Ελασσόνας είναι γενικά εδάφη µε µικρές τιµές ηλεκτρικής αγωγιµότητας σε βάθος 0-30cm και σε βάθος 30-60cm η ηλεκτρική αγωγιµότητα κυµαίνεται από 50-750 ms m -1. Χάρτης 1: Εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας της ηλεκτρικής αγωγιµότητας και κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες στη περιοχή Ελασσόνας, σε βάθος 0-30cm (Μήτσιος, 2000; Rowell, 1995).

Χάρτης 2: Εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας της ηλεκτρικής αγωγιµότητας και κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες στη περιοχή Ελασσόνας, σε βάθος 30-60cm (Μήτσιος, 2000; Rowell, 1995). Στους ψηφιακούς θεµατικούς χάρτη 3 και 4 παρουσιάζεται η εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας της τιµής του ph και η κατάταξη των εδαφών σε βάθος 0-30cm και 30-60cm αντίστοιχα (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2000). Το µητρικό υλικό, γνεύσιοι, δηµιουργεί εδάφη όξινα ενώ ο ασβεστόλιθος ασβεστούχα εδάφη. Η κατανοµή αυτή του ph στους χάρτες 3 και 4 συµφωνεί µε τους Γεωλογικούς χάρτες (ΙΓΜΕ, 1983) της περιοχής στους οποίους παρουσιάζεται η γεωλογία της περιοχής Ελασσόνας µε µητρικό υλικό τους γνεύσιους και τους ασβεστόλιθους.

Χάρτης 3: Εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας της τιµής του ph και κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες στη περιοχή Ελασσόνας, σε βάθος 0-30cm (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2000). Χάρτης 4: Εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας της τιµής του ph και κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες στη περιοχή Ελασσόνας, σε βάθος 0-30cm (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2000).

Στον πίνακα 3. 3 παρο υσιάζονται η ελάχιστη, η µέγιστη τιµή και η µέση τιµή του διαθέσιµ ου φωσφόρου σε βάθος 0-30 και 30-60cm. Πίνακας 3.3: Ελάχιστες και µέγιστες συγκεντρώσεις του διαθέσιµου φωσφόρο υ σε βάθος 0-30 και 30-60cm P (0-30cm) P (0-30cm) P (30-60cm) P (30-60cm) -1 mg kg ξ.ε. -1 kg στρ -1 mg kg ξ.ε. -1 kg στρ Ελάχιστη τιµή 8 3,1 6 2,2 Μέγιστη τιµή 186 69,8 121 45,3 Μέση τιµή 52 19,6 34 12,7 CV % 57 57 62 62 Από τη µελέτη του πίνακα 3.3 προκύπτει ότι η συγκέντρωση του διαθέσιµου φωσφόρου των εδαφών σε βάθος 0-30cm κυµάνθηκε από 8 µέχρι 186 mg kg -1 ξ.ε. µε µέση τιµή 52mg kg -1 ξ.ε. Για το βάθος 30-60cm η ελάχιστη τιµή της συγκέντρωσης του διαθέσιµου φωσφόρου ήταν 6mg kg -1 ξ.ε. και η µέγιστη 121mg kg -1 ξ.ε.. Η µέση τιµή στο δεύτερο βάθος ήταν 34mg kg -1 ξ.ε.. Η ταξινόµηση των εδαφών έγινε µε βάση τους δείκτες διαθεσιµότητας εδαφικού φωσφόρου (πίνακας 3.4). Πίνακας 3.4: είκτες διαθέσιµου Φωσφόρου (0,5 Μ NaHCO 3, ph=8,5) (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2000) είκτες (indices) διαθέσιµου Φωσφόρου είκτες mg kg -1 ξ.ε. kg στρ -1 * 0 0 9 0 3,4 1 10 15 3,5 5,6 2 16 25 5,7 9,4 3 26 45 9,5 16,9 4 46 70 17 26,3 5 71-100 26,4 37,5 *Η φαινόµενη πυκνότητα του εδάφους στα εδάφη αυτά είναι περίπου 1,25gr cm -3 εδάφους, οπότε το στρέµµα σε βάθος 30cm έχει µάζα 375t Από τη µελέτη του διαγράµµατος 3.1 προκύπτει ότι τα εδάφη στην περιοχή της Ελασσόνας και για το βάθος 0-30cm κατατάσσονται ως εξής: το 1% των εδαφών µε δείκτη 0, το 3% των εδαφών µε δείκτη 1, το 8% των εδαφών µε δείκτη 2, το 37% των εδαφών µε δείκτη 3, το 35% των εδαφών µε δείκτη 4 και το 16% των εδαφών µε δείκτη 5. Ενώ σε βάθος 30-60cm (διάγραµµα 3.2) το 7% των εδαφών µε δείκτη 0, το 9% των εδαφών µε δείκτη 1, το 21% των εδαφών µε δείκτη 2, το 42% των εδαφών µε δείκτη 3, το 16% των εδαφών µε δείκτη 4 και το 5% των εδαφών µε δείκτη 5. Τα εδάφη µε δείκτες 4 και 5 περιέχουν µεγάλες ποσότητες διαθεσίµου φωσφόρου και ως εκ τούτου πρέπει να αποφεύγονται οι φωσφορικές λιπάνσεις για να µην επιβαρύνεται το περιβάλλων µε φωσφορικά. Οι υψηλές συγκεντρώσεις των εδαφών σε φώσφορο έχει ως αποτέλεσµα τη ρύπανση αυτών ως και των υδάτινων αποδεκτών µε τις διαβρώσεις. 1% 3% 16% 8% 37% 35% ιάγραµµα 3.1: Ποσοστά κατανοµής του διαθέσιµου φωσφόρου (βάθος 0-30cm) είκτης 0 είκτης 1 είκτης 2 είκτης 3 είκτης 4 είκτης 5

5% 7% 9% 16% είκτης 0 42% ιάγραµµα 3.2: Ποσοστά κατανοµής του διαθέσιµου φωσφόρου (βάθος 30-60cm) 21% είκτης 1 είκτης 2 είκτης 3 είκτης 4 είκτης 5 Το 88% των εδαφών σε βάθος 0-30cm και το 63% των εδαφών σε βάθος 30-60cm, έχουν διαθέσιµο φώσφορο στο έδαφος σε ποσότητες µεγαλύτερες από 9,5kg στρ -1 και θεωρούνται επαρκώς εφοδιασµένα σε φώσφορο, οπότε η προσθήκη φωσφορικών λιπασµάτων σε αυτά δεν κρίνεται απαραίτητη. Οι ποσότητες αυτές του φωσφόρου θεω ρούνται επαρκείς για να καλύψουν τις ανάγκες των καλλιεργειών της περιοχής (καλαµπόκι, καπ νός, µηδική, αµπέλι). Ιδιαίτερα χαµηλές συγκεντρώσεις φωσφόρου παρατηρούνται στο 4% των εδαφών σε βάθος 0-30cm και στο 16% των εδαφών σε βάθος 30-60cm. Στα εδάφη αυτά είναι απαραίτητη η εφαρµογή µεγάλων ποσοτήτων φωσφορικών λιπασµάτων για πολλά έτη, για να φθάσει το επίπεδο του διαθέσιµου φωσφόρου στο δείκτη 2. Στους χάρτες 5 και 6 παρουσιάζεται η χωρική παραλλακτικότητα του διαθέσιµου P στα εδάφη, σε βάθη 0-30cm και 30-60cm αντίστοιχα. Οι χάρτες αυτοί είναι πάρα πολύ χρήσιµοι και δύναται να χρησιµοποιηθούν οδηγοί για φωσφορικές λιπάνσεις των καλλιεργειών στην περιοχή αυτήν, όπου παρουσιάζεται έντονη γεωργική δραστηριότητα. Χάρτης 5: Εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας του διαθέσιµου Φωσφόρου και κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες στη περιοχή Ελασσόνας, σε βάθος 0-30cm (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2004)

Χάρτης 6: Εκτίµηση της χωρικής παραλλακτικότητας του διαθέσιµου Φωσφόρου και κατάταξη των εδαφών σε κατηγορίες στη περιοχή Ελασσόνας, σε βάθος 30-60cm (MAFF, 1988; Μήτσιος, 2004) Από τη µελέτη των ανωτέρω χαρτών διαπιστώνεται ότι : Η συγκέντρωση του διαθέσιµου φωσφόρου σε βάθος 0-30cm ήταν υψηλότερη από τη συγκέντρωση σε βάθος 30-60cm, κατά 35% περίπου. Αυτό εξηγείται διότι τα εδάφη της περιοχής της Ελασσόνας είναι πηλοαµµώδη και αµµοαργιλοπηλώδη και δεσµεύουν µεγάλες ποσότητες φωσφόρου και έτσι ελαχιστοποιείται η έκπλυση του P στα βαθύτερα στρώµατα της εδαφικής κατανοµής. Οι µεγαλύτερες συγκεντρώσεις φωσφόρου παρατηρήθηκαν σε εδάφη όπου η τιµή του ph ήταν µεταξύ 4 και 5, δηλαδή σε πολύ όξινα εδάφη. Αντιθέτως µικρότερες συγκεντρώσεις προσδιορίστηκαν σε αλκαλικά εδάφη µε ph > 7,5. Εκτιµάται ότι η έλλειψη του φωσφόρου σε ορισµένα εδάφη οφείλεται στον µηχανισµό συγκράτησης του από τα ανθρακικά ορυκτά, που επικρατούν κυρίως στα αλκαλικά εδάφη. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα εδάφη στα οποία πραγµατοποιήθηκε η έρευνα ( περιοχή Ελασσόνας) καλλιεργούνται εντατικά µε καλλιέργειες (καπνός, αραβόσιτος, µηδική, αµπέλι) οι οποίες έχουν υψηλές απαιτήσεις σε φώσφορο. Σε πολλά εκ των εδαφών αυτών οι συγκεντρώσεις του φωσφόρου είναι υψηλές. Οι συγκεντρώσεις του φωσφόρου στα εδαφικά δείγµατα που ελήφθησαν σε βάθος 0-30cm ήταν υψηλότερες από ότι στα εδαφικά δείγµατα βάθους 30-60cm. Οι θεµατικοί χάρτες 1,2,3,4,5 και 6 απεικονίζουν µε λεπτοµέρεια τις χηµικές ιδιότητες των εδαφών που είναι χρήσιµες για τους γεωργούς καθώς και την υφιστάµενη κατάσταση των επιπέδων του διαθέσιµου φωσφόρου. Οι χάρτες αυτοί δύναται να αξιοποιηθούν για περιβαλλοντικούς λόγους, να ληφθούν υπόψη για σωστές λιπαντικές αγωγές και να αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη της περιοχής και ελαχιστοποίησης των περιβαλλοντικών κινδύνων από ρυπογόνες συγκεντρώσεις φωσφόρου στα εδάφη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Barber, S.A. (1980). The Role of Phosphorus in Agriculture, Chapter 21. ASA-CSSA-SSSA, USA. [2] Binham, F.T. (1962). Chemical soil tests for available phosphorus. Soil Sci. 94: 87-95. In Soil Science Society of America, 1990: Soil Testing and Plant Analysis, 3 rd ed. SSSA. [3] Burrough, P.A. and Mc Donnel, R.A. (2000), Principles of GIS. Oxford University Press. [4] Catt, J.A., Howse, K.R., Farina, R. Brockie, D., Todd, A., Chambers, B.J., Hodgkinson, R., Harris, G.L. and Quinton, J.N. (1998). Phosphorus losses from arable land in England. Soil Use and Management, 14, 168-174. [5] Farina, M.P.W., Channon, P. (1979). A comparison of several P availability indexes. G ewasproduksie 8: 165-169. In Soil Science Society of America, 1990: Soil Testing and Plant Analysis, 3 rd ed. SSSA. [6] Fixen P.E. and J.H. Grove (1990). Testing soil for phosphorus. In Soil Science Society of America. Soil Testing and Plant Analysis. SSSA Book Series: 3. [7] Jones, J.B. (1973). Soil testing in the United States. Commun. Soil Sci. Plant Anal. 4: 307-322.. In Soil Science Society of America, 1990: Soil Testing and Plant Analysis, 3 rd ed. SSSA. [8] Ι.Γ.Μ.Ε. (1983). Γεωλογικοί Χάρτες, Ελασσόνα, 1:50000 [9] Kamparth, E.J. and Watson, M.E. (1980). The Role of Phosphorus in Agriculture, Chapter 16. ASA-CSSA-SSSA, USA. [10] MAFF (1988). Fertilizer Recommendations. Reference Book 209. HMSO, London. [11] McLean, E.O. (1982). Soil ph and Lime Requirements. In: Page, A.L., H.R., Miller, and R.D. K eeney (Eds). Methods of Soil Analysis Part 2. Chemical and Microbiological Properties. ASA-SSSA, Madison, WI. pp. 200-223. [12] Μήτσιος, Ι.Κ. et al. (2000). Εδαφολογική Μελέτη και Εδαφολογικός Χάρτης του αγροκτήµατος του Π.Θ. στην περιοχή Βελεστίνου. Εκδόσεις Zymel. Αθήνα. [13] Μήτσιος, Ι.Κ. (1999). Εδαφολογία, Εκδόσεις Zymel. [14] Μήτσιος, Ι.Κ. (2004). Γονιµότητα Εδαφών, Εκδόσεις Zymel. [15] Μητσιος, Ι.Κ., Ι. Γ. Σταµατοπούλου και Α.Γ. Τσάτσα (2000). ιαθεσιµότητα εδαφικού φωσφόρου σε αντιπροσωπευτικές χαρτογραφικές µονάδες της Θεσσαλίας. Πρακτικά 2 ου Εθνικού Συνεδρίου Γεωργικής Μηχανικής. Σελ. 312-319. [16] Morgan, M.A. (1997). Phosphorus Loss from Soil to Water, Chapter 6. CAB International, UK. [17] Nelson, R.E. (1982). Methods of Soil Analysis, Part 2. Chemical and Microbiological Properties. ASA-SSSA, USA [18] Olsen, S.R., Sommers, L.E. (1982). Methods of soil analysis, Part II. Chemical and Microbiological Properties. ASA-SSSA. USA. [19] Ritchie, G.S.P. and Weaver, D.M. (1993). Phosphorus retention and release from sandy soils of the Peel-Harvey catchment. Fertilizer Research, 36, 115-122. [20] Rowell, D.L. (1995). Methods and Applications, Soil Science. Longman Group, UK., Chapter 10. [21] Sample, E.C., Soper, R.J., Racz, G.J. (1980). The Role of Phosphorus in Agriculture, Chapter 11. ASA-CSSA-SSSA, USA. [22] Tunney, H., Carton, O.T., Brookes, P.C. and Johnston A.E. (1997). Phosphorus Loss from Soil to Water, Chapter 6. CAB International, UK.