ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ << ΕΥΘΥΝΗ ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΛΟΓΩ ΠΛΗΜΜΕΛΟΥΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ>>

1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ << ΕΥΘΥΝΗ ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΛΟΓΩ ΠΛΗΜΜΕΛΟΥΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ>> ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ- ΑΝΤΩΝΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΕΡΗ (ΑΜ 100579) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δ. ΖΕΡΔΕΛΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2016

2 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος αριθμ. αριθμός αρθρ. άρθρο Αρμ. Αρμενόπουλος βλ. βλέπε Δ Δίκη ΔΕΕ Δίκαιο επιχειρήσεων και εταιριών ΔΕΝ Δελτίον Εργατικής Νομοθεσίας Επ. Επόμενα Επιθ.ΑσφΕργ Επιθεώρησις Ασφαλιστικού και Εργατικού Δικαίου ΕιρΑθ Ειρηνοδικείο Αθηνών ΕφΑΘ Εφετείο Αθηνών ΕφΘεσ Εφετείο Θεσσαλονίκης Εεργ Επιθεώρηση Εργατικου Δικαιου ΕλλΔνη Ελληνική δικαιοσύνη ΕΜετΔ Επιθεώρηση Μεταναστευτικού Δικαίου επ. επόμενα ΕρμΝομ Ερμηνεία-Νομολογία ΚΠολΔ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κ.α. Και άλλα κτλ. και λοιπά ΜονΠρΓιανν Μονομελές Πρωτοδικείο Γιαννιτσών ν Νόμος ΟλΑΠ Ολομέλεια Αρείου Πάγου ό.π. όπως παραπάνω παρ. Παράγραφος Π.Δ. Προεδρικό Διάταγμα ΠολΠρΚατ Πολυμελές Πρωτοδικείο Κατερίνης σελ. σελίδα Σ Σύνταγμα ΣΕΑΚ Σύντομη Ερμηνεία Αστικού Κώδικα ΤΝΠ Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ ΧρΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου

3 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...σελ 4-5 2 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΩΜΑΛΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΕΝΟΧΗΣ...σελ 5-8 3 Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΤΑΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ...σελ 8-10 4 Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 652ΑΚ...σελ11-17 5 Η ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΕΥΘΥΝΗΣ...σελ 17-44 5.1. Η αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη- επιχειρηματική σφαίρα- επιχειρηματικός κίνδυνος... σελ 17-23 5.2. Η αρχή της καλής πίστης και η υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη...σελ 23-29 5.3.Η κοινωνική και νομική λειτουργία του μισθού-δυσαναλογία μισθούζημίας...σελ 29-33 5.4. Η ατέλεια της ανθρώπινης φύσης...σελ 33-35 5.5. Οι επιρρεπείς σε ζημία εργασίες...σελ 35-42 5.6. Η ασφάλιση του εργοδότη κατά του κινδύνου πρόκλησης ζημιών...σελ 42-44 6 Η ΝΟΜΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΕΥΘΥΝΗΣ...σελ 44-52 6.1. H ένσταση συνυπαιτιότητας του άρθρου 300ΑΚ...σελ 44-52 7 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ...σελ 52-57 8 Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ...σελ 57-63 9 ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΛΗΜΜΕΛΟΥΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ...σελ 63-76 9.1. Διάκριση πλημμελούς εκπλήρωσης από μη εκπλήρωση...σελ 63-68 9.2. Ειδικότερα, οι συνέπειες για τον μισθωτό στην πλημμελή εκπλήρωση της παροχής...σελ68-71 9.3. Το ζήτημα των ποινικών ρητρών...σελ 71-75 9.4. Ευθύνη έναντι τρίτων...σελ 75-76 10 ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ...σελ 76-78 11 ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ...σελ 79-80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ...σελ 81-83

4 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σχετικά με το δίκαιο της αστικής ευθύνης, ισχύει η αρχή της πταισματικής ευθύνης, κατά το άρθρο 330 ΑΚ και ειδικότερα η αρχή του <<όλα ή τίποτα>> 1, αυτό δηλαδή πρακτικά σημαίνει ότι ο οφειλέτης της σύμβασης, εφόσον ζημίωσε τον αντισυμβαλλόμενο του και εφόσον βαρύνεται με δόλο ή αμέλεια και συντρέχουν και οι λοιπές προϋποθέσεις 2 της ευθύνης προς αποζημίωση είναι υποχρεωμένος να καλύψει καταρχήν το σύνολο της ζημίας που υπέστη ο τελευταίος, ανεξάρτητα του βαθμού πταίσματος του, είτε δηλαδή αυτός βαρύνεται με δόλο είτε με αμέλεια, ίδια θα είναι δηλαδή η αστική του μεταχείριση, με το σκεπτικό ότι σκοπός της αποζημίωσης είναι η αποκατάσταση της ζημίας του ζημιωθέντος και όχι η τιμωρία ή η επιβολή κυρώσεων στον ζημιώσαντα. Η μεταφορά της ως άνω αρχής αυτούσιας στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας 3, δυνάμει του άρθρου 652 ΑΚ και δη στην ευθύνη του μισθωτού λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης της ανατεθείσας σε αυτόν εργασίας οδηγεί σε ανεπιεική αποτελέσματα, τα οποία αντιλήφθηκε από νωρίς η θεωρία του εργατικού δικαίου. Για αυτό το λόγο έχουν διατυπωθεί στην εργατοδικαιική θεωρία 4, αλλά και νομολογία διεθνώς 5 απόψεις 1 Η αρχή του << όλα ή τίποτα>> διαπνέει όλο το δίκαιο της αστικής ευθύνης, ανεξάρτητα αν πρόκειται για ενδοσυμβατική ευθύνη, για αδικοπρακτική ευθύνη ή ευθύνη κατά τις διαπραγματεύσεις. 2 Βλ Γεωργιάδης Απ., Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος,1999, σελ 132, ήτοι: ζημία, νόμιμος λόγος ευθύνης και αιτιώδης συνάφεια μεταξύ τους. 3 Βλ Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 456, Ο περιορισμός της ευθύνης του μισθωτού δεν εφαρμόζεται στις συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών, γιατί εκεί λείπει το στοιχείο του εξουσιασμού και της εξαρτήσεως όχι μόνο στη διαδικασία εκτελέσεως της εργασίας, αλλά σε ολόκληρο το πεδίο της σύμβασης. 4 Βλ Αγαλλόπουλος Χ. Εργατικόν Δίκαιον, Σχέσις Εργασίας, 1958, σελ 103, 104 Γκούτος, Ζημίες του εργοδότη προξενούμενες από τον μισθωτό, ΔΕΝ 2003, 1497 Διαμαντόπουλος, Απαλλαγή από την αστική ευθύνη και εργασιακή σχέση, Το παράδειγμα των οδηγών του Ο.Α.Σ.Θ στην ελληνική νομολογία, Αρμενόπουλος 1989, σελ 1197 επ. Ζερδελής Δ., Ευθύνη μισθωτού λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης, ΕλλΔνη 2015, σελ 344 επ. Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 587 επ, υπ αριθμ. 1133 επ Καποδίστριας Ι., ΕρμΑΚ, άρθρο 652 υπ αριθμ. 5 Καρακατσάνης Αλ.- Γαρδίκας Στ., Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, 1995, σελ 239 επ Κουκιάδης Ι. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις και το Δίκαιο της Ευελιξίας της

5 σχετικά με τον περιορισμό της ευθύνης του εργαζομένου έναντι του εργοδότη του για ζημίες προκληθείσες κατά την εκτέλεση της εργασίας του. Ανεξάρτητα από τις διαφορετικές προσεγγίσεις σχετικά με τη δογματική θεμελίωση και την έκταση του πεδίου εφαρμογής της, θεωρείται αναγκαία η ερμηνευτική προσέγγιση του κανόνα του άρθρου 652ΑΚ για την άμβλυνση των ανεπιεικών συνεπειών του. Στην παρούσα εργασία γίνεται προσπάθεια να αναφερθούν οι προϋποθέσεις ευθύνης του μισθωτού για αποζημίωση του εργοδότη του για προκληθείσες σε αυτόν ζημίες κατά την εκτέλεση της εργασίας του και οι συνέπειες αυτής κατά το άρθρο 652 ΑΚ, καθώς και να αναφερθούν οι λόγοι εκείνοι που υπαγορεύουν την ερμηνευτική προσέγγιση του άρθρου 652 ΑΚ από τη σκοπιά του μετριασμού της ευθύνης του εργαζομένου, για λόγους όπως: ο επιχειρηματικός κίνδυνος, η δυσαναλογία μισθού και ζημίας, η φύση της εργασίας σε συνδυασμό με τις συνθήκες τέλεσης αυτής κ.α. 2 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΩΜΑΛΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΕΝΟΧΗΣ Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 287 ΑΚ, 288 ΑΚ, 335 ΑΚ, 340 ΑΚ, 380 ΑΚ, 383 ΑΚ, προκύπτει ότι ο νόμος ρυθμίζει τις περιπτώσεις ανώμαλης εξέλιξης της ενοχής, δηλαδή τις περιπτώσεις εκείνες που η ενοχή δεν οδηγείται φυσιολογικά σε Εργασίας, 2014, σελ 640 επ Λεβέντη/Παπαδημητρίου, Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, 2011, σελ 358 επ Ληξουριώτης Ι., Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2013, σελ 274 Μαυρίδης, Ευθύνη μισθωτού έναντι του εργοδότου δια προξενουμένας ζημίας, ΕΕργΔ 1958, 505 επ. Μπουμπουχερόπουλος Π., Η ευθύνη του εργαζομένου, ο επιχειρηματικός κίνδυνος του εργοδότη, τα διδάγματα της κοινής πείρας και ο μοναχικός δρόμος του Αρείου Πάγου, Σχόλιο στις Α.Π. 729/2015 και 1253/2014, ΕΕργΔ 2015, σελ 1134 επ., Παπαμιχαήλ,Η ευθύνη του εργαζομένου (μισθωτού) για ζημία που προκαλεί στον εργοδότη,αρμενόπουλος 1997, 876 επ Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978 σελ 22 επ. Τραυλός-Τζανετάτος σε ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλο,, 1980, άρθρο 652, υπ αριθμ. 77 επ 5 Βλ Ζερδελής Δ.,ο.π.ΕλλΔνη 2015, σελ 344, υποσημ. 2 Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 594, υποσημ. 59α, όπου και η αναφορά σε γερμανική και γαλλική νομολογία Μαυρίδης, Ευθύνη μισθωτού έναντι του εργοδότου δια προξενουμένας ζημίας, ΕΕργΔ 1958, 511 επ, όπου η παραπομπή σε γερμανική νομολογία σχετικά με τη μειωμένη ευθύνη των μαθητευόμενων Μπουμπουχερόπουλος Π.,ο.π.ΕΕργΔ 2015, σελ 1134 Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978 σελ 29 υποσημ. 27, όπου και αναφορές σε γαλλική, ιταλική, γερμανική, ελβετική και αυστριακή θεωρία και νομολογία.

6 απόσβεση, ήτοι με εκπλήρωση των υποχρεώσεων του οφειλέτη και αντίστοιχη ικανοποίηση των δικαιωμάτων του δανειστή. Αυτό συμβαίνει όταν ο οφειλέτης δεν μπορεί (αδυνατεί) ή καθυστερεί να εκπληρώσει την παροχή του ή όταν παραβιάζει με άλλο τρόπο τις υποχρεώσεις του. Προβλήματα στην εξέλιξη της ενοχής δημιουργούνται επίσης, όταν ο δανειστής παρεμποδίζει με τη συμπεριφορά του την εκπλήρωση της παροχής 6. Ειδικότερα, μορφές ανώμαλης εξέλιξης της ενοχής συνιστούν οι: α) η αδυναμία παροχής 7 και β) η υπερημερία του οφειλέτη 8. Οι δύο αυτές περιπτώσεις ανώμαλης εξέλιξης της ενοχής επιφέρουν κυρώσεις για τον οφειλέτη και αντιστοίχως δικαιώματα για το δανειστή υπό τη μορφή της δημιουργίας αξίωσης αποζημίωσης, δικαιώματος υπαναχώρησης ή απαλλαγής από την αντιπαροχή, τοκογονίας, μετατόπισης της ευθύνης για τα τυχηρά, κτλ Ωστόσο, η αδυναμία παροχής και η υπερημερία του οφειλέτη δεν εξαντλούν τις περιπτώσεις ανώμαλης εξέλιξης της ενοχής εξαιτίας του οφειλέτη, καθώς μπορούν να συμβούν και τα ακόλουθα, ήτοι: α) ο οφειλέτης παρότι η παροχή είναι δυνατή, να αρνείται άμεσα (ρητά) ή έμμεσα (με τη συμπεριφορά του) να την εκπληρώσει, β) να εκπληρώσει την παροχή, αλλά η εκπλήρωση να είναι πλημμελής, δηλαδή να μην είναι η 6 Βλ Γεωργιάδης Απ.,ο.π.,σελ 228 7 Βλ Γεωργιάδης Απ., ο.π.σελ 228,όπου και αναφέρεται ότι : << Πρόκειται για την πιο ακραία περίπτωση ανώμαλης εξέλιξης της ενοχής, κατά την οποία ο οφειλέτης αδυνατεί κατά τον χρόνο εκπλήρωσης της παροχής να την εκπληρώσει από λόγους υποκειμενικούς (δηλαδή αδυνατεί μόνο ο συγκεκριμένος οφειλέτης να εκπληρώσει την παροχή) ή αντικειμενικούς (δηλαδή δεν μπορεί κανείς να την εκπληρώσει), φυσικούς (δηλαδή οφείλεται σε φυσικά αίτια όπως η πυρκαγιά,πλημμύρα κλπ) ή νομικούς (δηλαδή οφείλεται σε νομικά γεγονότα, όπως η κατάσχεση, προηγούμενη μεταβίβαση του πράγματος σε άλλον κλπ.)>>.φίλιος Π., Ενοχικό Δίκαιο Γενικό Μέρος, 2007, σελ 259 8 Βλ Γεωργιάδης Απ.,ο.π.,σελ 228,όπου και αναφέρεται ότι : << Είναι η εκ μέρους του οφειλέτη υπαίτια καθυστέρηση εκπλήρωσης της παροχής. Προϋποθέσεις της υπερημερίας του οφειλέτη είναι: α) να υπάρχει καθυστέρηση στην εκπλήρωση της παροχής και β) η καθυστέρηση να οφείλεται σε υπαιτιότητα του οφειλέτη. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι για να γίνει λόγος για καθυστέρηση εκπλήρωσης πρέπει (α) η παροχή να είναι δυνατή και (β) το χρέος να είναι ληξιπρόθεσμο: Αν η παροχή είναι κατά τη λήξη του χρέους αδύνατη, δεν τίθεται θέμα υπερημερίας αλλά εφαρμόζονται οι διατάξεις για την αδυναμία της παροχής.εξάλλου, αν το χρέος δεν είναι ακόμη ληξιπρόθεσμο, δεν μπορεί να γίνει λόγος για καθυστέρηση και άρα για υπερημερία του οφειλέτη>>.

7 προσήκουσα, γ) να εκπληρώσει προσηκόντως και εμπροθέσμως την κύρια παροχή, αλλά να παραβιάσει κάποια από τις παρεπόμενες υποχρεώσεις, δ) να εκπληρώσει εγκαίρως και προσηκόντως μια (ή περισσότερες) από τις κύριες παροχές, αλλά να αδυνατεί ή αρνείται ή καθυστερεί να εκπληρώσει την άλλη (ή άλλες), ε) εάν η παροχή συνίσταται σε παράλειψη, να παραβιάσει με θετική ενέργεια άπαξ ή επανειλημμένα την υποχρέωσή του. Οι ως άνω περιπτώσεις δεν υπάγονται μεν στην έννοια της αδυναμίας της παροχής ούτε και της υπερημερίας του οφειλέτη, αλλά χαρακτηρίζονται με τον συνεκδοχικό όρο <<λοιπές παραβάσεις της ενοχής>> ή <<θετικές παραβάσεις της ενοχής>>. Στην επιστήμη και στη νομολογία έχει επικρατήσει για τον χαρακτηρισμό αυτών των περιπτώσεων ο όρος <<πλημμελής εκπλήρωση>> 9. Η περίπτωση της πλημμελούς εκπλήρωσης, δε, κατά την οποία η παροχή εκπληρώνεται μεν, αλλά όχι προσηκόντως, δεν ρυθμίζεται ευθέως από τον ΑΚ, γίνεται όμως δεκτό ότι εφαρμόζονται αναλογικά οι διατάξεις για την αδυναμία παροχής και την υπερημερία 10. Εφαρμογή των όσων εκτέθηκαν παραπάνω συναντάται και στο χώρο του εργατικού δικαίου. Ειδικότερα, η μη εκπλήρωση ή η πλημμελής εκπλήρωση της κύριας συμβατικής υποχρέωσης του μισθωτού για παροχή εργασίας, επιφέρει καταρχήν τις συνέπειες που προβλέπονται από τις διατάξεις του γενικού μέρους του ενοχικού δικαίου για τη μη εκπλήρωση ή την πλημμελή εκπλήρωση της παροχής 11. Οι κανόνες όμως αυτοί που διέπουν την ανώμαλη εξέλιξη της ενοχής, λόγω των ιδιαιτεροτήτων της σύμβασης εργασίας, (όπως θα δούμε στην συνέχεια), υφίστανται τροποποιήσεις είτε από την εργατική νομοθεσία είτε από διατάξεις του ειδικού ενοχικού δικαίου που 9 Βλ Γεωργιάδης Απ., ο.π. σελ 229 Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 575 Σταθόπουλος, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο Ι,2004, σελ 1103 Φίλιος Π., ο.π., σελ 294 10 Βλ Γεωργιάδης Απ., ο.π., σελ 230 Σταθόπουλος, ο.π., σελ 1103, όπου και αναφέρεται η κρατούσα άποψη κατά την οποία το κενό αυτό αναπληρώνεται με αναλογία δικαίου θεμελιώνοντας την ευθύνη του οφειλέτη στα άρθρα 288ΑΚ και 330 ΑΚ και στο γενικότερο πνεύμα της νομοθεσίας που εκδηλώνεται σε αυτές τις διατάξεις Φίλιος Π.ο.π., σελ 296 11 Βλ Ληξουριώτης Ι., Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2013, σελ 272

8 ρυθμίζουν ειδικότερα τη σύμβαση εργασίας 12, ιδίως για την ευθύνη του στην περίπτωση πλημμελούς εκπλήρωσης, κρίσιμη δε είναι η διάταξη του αρθρ. 652 ΑΚ 13. Για πλημμελή εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων του εργαζομένου γίνεται λόγος όταν αυτός εκπληρώνει μεν την κύρια συμβατική του υποχρέωση που συνίσταται στην παροχή της εργασίας, αλλά πλημμελώς 14 είτε από άποψη έντασης της εργασίας είτε από άποψη ποιότητάς της, καθώς και όταν αθετεί παρεπόμενες υποχρεώσεις του 15. Για παράδειγμα 16 περιπτώσεις πλημμελούς εκπλήρωσης της συμφωνηθείσας εργασίας αποτελούν: α) η αμελής συμπεριφορά του μισθωτού στην συντήρηση των μηχανημάτων της επιχείρησης, με αποτέλεσμα ασυνήθιστη φθορά σε αυτά, β) ο εργαζόμενος ως οδηγός φορτηγού παραλείπει να ελέγξει τη στάθμη λαδιού, με αποτέλεσμα την πρόκληση βλάβης στον κινητήρα, γ) παραβίαση υποχρέωση πίστης μέσω της ανακοίνωσης απορρήτων την επιχείρησης σε τρίτους κ.α. Συμπερασματικά, στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι στην περίπτωση,που κριθεί ότι ο μισθωτός υπαιτίως (είτε από δόλο είτε από αμέλεια) εκτέλεσε πλημμελώς την εργασία του, επέρχονται στο πρόσωπο του κατά βάση οι συνέπειες των γενικών διατάξεων του ΑΚ, προσαρμοσμένες βέβαια στο πεδίο του εργατικού δικαίου, χωρίς όμως πολλές διαφοροποιήσεις. 3 Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΤΑΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Ιδιαίτερη σημασία για την υπαιτιότητα και την υποχρέωση του οφειλέτη προς αποζημίωση του δανειστή έχουν οι διατάξεις των άρθρων 288 και 330 ΑΚ, στα οποία και ορίζονται αντίστοιχα τα ακόλουθα: << ο οφειλέτης έχει υποχρέωση να εκπληρώσει την παροχή όπως απαιτεί η καλή πίστη, αφού ληφθούν υπόψη και τα συναλλακτικά 12 Βλ Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 575 13 Βλ σχετικά με το άρθρο 652 ΑΚ στη 4 14 Βλ Ζερδελή, ο.π. σελ 580 Βλαστός Στ., Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, Ατομική Σύμβαση-Σχέση Εργασίας, 2012, σελ 302 15 Βλ ΑΠ 247/2012 ΕΕΔ, 72, 680, << πλημμελή εκπλήρωση συνιστά και η μη τήρηση καλής συμπεριφοράς προς τους συναδέλφους >>. 16 Βλ περισσότερα παραδείγματα σε Ζερδελή, ο.π. σελ 580 Βλαστός ο.π. σελ 302

9 ήθη>> και <<ο οφειλέτης ενέχεται, αν δεν ορίστηκε κάτι άλλο, για κάθε αθέτηση της υποχρέωσης του από δόλο ή αμέλεια, δική του ή των νόμιμων αντιπροσώπων του. Αμέλεια υπάρχει όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές>>. Από τον συνδυασμό δηλαδή των ανωτέρω διατάξεων συνάγεται ότι ο οφειλέτης έχει υποχρέωση καταρχάς να εκπληρώσει την παροχή πλήρως και εγκαίρως αλλά και επιπλέον να λάβει υπόψη του τα συμφέροντα του δανειστή και να παραλείπει καθετί που θα μπορούσε να τον ζημιώσει, διαφορετικά παραβιάζοντας είτε την κύρια υποχρέωση του είτε την παρεπόμενη γεννάται υποχρέωση να αποζημιώσει καταρχήν το σύνολο της ζημίας του δανειστή. Ειδικότερα, στον αστικό κώδικα ισχύει ο γενικός κανόνας της πλήρους ευθύνης για κάθε πταίσμα (omnis culpa- άρθρο 330 ΑΚ) και αποτελεί το θεμέλιο της αστικής ευθύνης στο ισχύον σύστημα αποζημιώσεων. Εκείνος δηλαδή που προξένησε ζημία σε άλλον ευθύνεται σε αποζημίωση εάν είναι υπαίτιος για αυτήν, δηλαδή αν υπάρχει ψυχικός σύνδεσμος 17 του προξενήσαντος τη ζημία με την πράξη που προκάλεσε τη ζημία, ο δε βαθμός του πταίσματος (δόλος, βαριά/ ελαφρά αμέλεια) 18 είναι κατ αρχήν αδιάφορος. Από τη διάταξη του άρθρου 298 εδ α ΑΚ στο οποίο ορίζεται ότι : << Η αποζημίωση περιλαμβάνει τη μείωση της υπάρχουσας περιουσίας του δανειστή (θετική ζημία) 19, καθώς και το διαφυγόν κέρδος 20 >>, διαπιστώνει κανείς ότι οι συντάκτες του αστικού κώδικα υιοθέτησαν την αρχή <<όλα ή τίποτε>>, ακολουθώντας την παράδοση του προϊσχύσαντος βυζαντινορωμαϊκού δικαίου 21 και η οποία καθιστά 17 Βλ Γεωργιάδη, ο.π. σελ 132 18 Βλ Γεωργιάδη, ο.π. σελ 241 επ., σχετικά με τις διακρίσεις του βαθμού πταίσματος. 19 Με τον όρο <<θετική ζημία>> εννοείται η μείωση της υπάρχουσας περιουσίας του ζημιωθέντος, η οποία μπορεί να συνίσταται είτε σε μείωση του ενεργητικού είτε σε αύξηση του παθητικού της περιουσίας. 20 Το διαφυγόν κέρδος συνίσταται στην ματαίωση της αύξησης του ενεργητικού ή μείωσης του παθητικού της περιουσίας, η οποία θα επέρχοταν αν δεν λάμβανε χώρα το ζημιογόνο γεγονός. Βλ αναλυτικά άρθρο 298 εδ β ΑΚ. 21 Βλ Σαϊτάκης Κ., <<Περιστολή της αποζημίωσης κατ απόκλιση από την αρχή <<όλα ή τίποτε>> με βάση τη γενική ρήτρα της καλής πίστης>>, Εφαρμογές Αστικού Δικαίου, 2015, σελ 702 επ.<< Το προϊσχύσαν βυζαντινορωμαϊκο δίκαιο ακολούθησε την αρχή <<όλα ή τίποτε>> στο δίκαιο της αποζημίωσης, καθορίζοντας παγίως την αποζημίωση ανεξαρτήτως των συντρεχουσών περιστάσεων, ώστε να παρέχεται στον ζημιωθέντα ο,τι χρειάζεται προς πλήρη ανόρθωση της ζημίας του. Εφόσον δηλαδή συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις για τη γένεση της ευθύνης προς αποζημίωση, η αποκατάσταση της ζημίας έπρεπε να είναι σε κάθε περίπτωση πλήρης >>.

10 το όλο σύστημα αστικής ευθύνης ανελαστικό 22. Στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι ο αστικός κώδικας όσον αφορά την ενοχή αποζημίωσης από αθέτηση συμβατικών υποχρεώσεων, έρχεται σε αντίθεση με τον ελβετικό κώδικα των ενοχών 23, ο οποίος αποτέλεσε το βασικό νομοθετικό πρότυπο των περί αδικοπραξιών διατάξεων του ελληνικού αστικού κώδικα. Βέβαια σε ορισμένες περιπτώσεις ο ΑΚ κυρίως για λόγους επιείκειας περιορίζει την έκταση της αποζημίωσης, όμως οι περιπτώσεις αυτές έχουν εξαιρετικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν αναιρούν την αρχή της πλήρους ευθύνης για κάθε πταίσμα. Συμπερασματικά: Στο ελληνικό αστικό δίκαιο, λοιπόν, για την ευθύνη προς αποζημίωση ανεξάρτητα του νομίμου λόγου ευθύνης (είτε πρόκειται για αθέτηση συμβατικής υποχρέωσης είτε για αδικοπρακτική συμπεριφορά είτε για ευθύνη κατά τις διαπραγματεύσεις), ισχύει ο κανόνας της πλήρους ευθύνης και της υποκειμενικής 24 ευθύνης, εφόσον δηλαδή ο ζημιώσας βαρύνεται είτε με δόλο είτε με αμέλεια, υποχρεούται να καλύψει το σύνολο της ζημίας που προξένησε με τη συμπεριφορά του. Ωστόσο, στο χώρο του εργατικού 25 δικαίου οι ιδιαιτερότητες και η φύση της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας σε συνδυασμό με θεμελιώδεις αξιολογήσεις της συνταγματικής έννομης τάξης και το γεγονός ότι η ενοχή προς αποζημίωση αποσκοπεί στην αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη ο ζημιωθείς και εν αντιθέσει δεν αποτελεί σκοπό η επιβολή κυρώσεων ή η τιμωρία του ζημιώσαντος, όπως συμβαίνει στο ποινικό δίκαιο, υπαγορεύουν την απόκλιση από τον κανόνα και την αρχή του <<όλα ή τίποτα>>, στην περίπτωση εκείνη που ο εργαζόμενος κατά την ανατεθείσα σε αυτόν εργασία προκαλεί από αμέλεια και δη ελαφρά αμέλεια ζημία στον εργοδότη του, καθώς δύναται να οδηγήσει σε αποτελέσματα που αντίκεινται στο κοινό αίσθημα δικαίου. 22 Βλ Σταθόπουλο, ο.π. σελ 515 23 Βλ άρθρα 44 παρ 2, 99 παρ 3, 43 παρ 1 όπου και ορίζεται ότι: << το είδος και η έκταση της αποζημίωσης καθορίζονται μετά από εκτίμηση των ειδικών περιστάσεων και του βαθμού του πταίσματος>>, υιοθετεί δηλαδή την αρχή του καθορισμού της αποζημίωσης και με βάση τις συντρέχουσες κάθε φορά περιστάσεις. 24 Βλ Γεωργιάδης, ο.π. σελ 132, νομοθετικό έρεισμα της αρχής της πταισματικής ευθύνης είναι το άρθρο 330 ΑΚ. 25 Βλ Ζερδελής Δ., Ευθύνη μισθωτού λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης, ΕλλΔνη 2015, σελ 344

11 4 Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 652ΑΚ Αναφέρθηκε παραπάνω, ότι οι συνέπειες που υφίσταται ο κοινός οφειλέτης κάθε σύμβασης, όταν εκπληρώνει πλημμελώς τις συμβατικές του υποχρεώσεις, διέπονται από την αναλογική εφαρμογή των διατάξεων του αστικού κώδικα για την αδυναμία παροχής και την υπερημερία οφειλέτη Εφαρμογή των ανωτέρω συναντάται και στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, δηλαδή σε μεγάλο βαθμό οι περιπτώσεις ανώμαλης εξέλιξης της εργασιακής σχέσης ρυθμίζονται από τις γενικές διατάξεις του ΑΚ 26, αφού όμως ληφθούν υπόψη τόσο οι ιδιαιτερότητες της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας ως προσωπικής και διαρκούς 27 σύμβασης όσο και η κοινωνική και βιοποριστική λειτουργία του θεσμού της εργασίας, με αποτέλεσμα την διαφοροποίηση τόσο από διατάξεις του ειδικού ενοχικού δικαίου ( βλ 656ΑΚ, 657ΑΚ) όσο και από την εργατική νομοθεσία. Ειδικότερα, για την ευθύνη του μισθωτού στην περίπτωση πλημμελούς εκπλήρωσης των απορρεουσών υποχρεώσεων του από τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, κρίσιμη είναι η διάταξη του αρθρ. 652 ΑΚ. Στο άρθρο 652 ΑΚ ορίζεται ότι: << ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει με επιμέλεια την εργασία που ανέλαβε και ευθύνεται για τη ζημία που προξενείται στον εργοδότη από δόλο ή από αμέλειά του. Ο βαθμός της επιμέλειας για την οποία ευθύνεται ο εργαζόμενος, κρίνεται με βάση τη σύμβαση, ενόψει της μόρφωσης ή των ειδικών γνώσεων που απαιτούνται για την εργασία, καθώς και των ικανοτήτων και των ιδιοτήτων του εργαζομένου που ο εργοδότης γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει>>. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή ο εκμισθωτής-εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει την εργασία που ανέλαβε με επιμέλεια, ευθυνόμενος για τη ζημία που προκάλεσε στον εκμισθωτή-εργοδότη από δόλο ή αμέλεια. Το εν λόγω άρθρο επεξηγεί τον όρο <<επιμέλεια>> αναφέροντας τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για τον προσδιορισμό αυτής. Συγκεκριμένα, επίδειξη ή όχι της απαιτούμενης επιμέλειας 26 Βλ Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 575 Ληξουριώτης Ι., Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2013, σελ 272 27 Βλ Ληξουριώτης Ι. ο.π, σελ 88. Η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας εντάσσεται στην κατηγορία των διαρκών συμβάσεων, ήτοι στις συμβάσεις το περιεχόμενο των οποίων προσδιορίζεται σε συνάρτηση με μια ευρύτερη χρονική μονάδα.

12 προσδιορίζεται με βάση τα ακόλουθα κριτήρια 28 : α) τη σύμβαση εργασίας, δηλαδή ιδιαίτερη σημασία έχει το είδος της εργασίας και το περιεχόμενο της συμβάσεως, τόσο το αρχικό όσο και το μεταγενέστερο, β) τη μόρφωση και τις ειδικές γνώσεις που απαιτούνται για την εκτέλεση της συμβάσεως, πρόκειται για τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του μέσου τυπικού εκπροσώπου του οικείου επαγγελματικού κύκλου, γ) τις ικανότητες και τις ιδιότητες του εκμισθωτή που γνώριζε η έπρεπε να γνωρίζει ο μισθωτής. Εκ πρώτης όψεως διαβάζοντας κανείς το άρθρο 652 ΑΚ και μένοντας στη γραμματική διατύπωση του, φέρει κατά νου την αντίστοιχη διάταξη του γενικού ενοχικού δικαίου για την ευθύνη του οφειλέτη σύμφωνα με το άρθρο 330 ΑΚ 29. Από τον συνδυασμό δηλαδή των διατάξεων των άρθρων 288 ΑΚ, 330 ΑΚ και 652 ΑΚ, διαπιστώνει κανείς ότι ο αστικός νομοθέτης αντιμετωπίζει το θέμα της ευθύνης του εργαζομένου ακριβώς όπως και του κοινού οφειλέτη και συγκεκριμένα όπως ο κοινός οφειλέτης, κάθε σύμβασης, έτσι και ο εργαζόμενος, ως οφειλέτης στη σύμβαση εργασίας, οφείλει να εκπληρώσει την παροχή, (κύρια υποχρέωση του εργαζομένου που απορρέει από τη σύμβαση εργασίας είναι η υποχρέωση του να παρέχει για ορισμένο ή για αόριστο χρόνο, τη συμφωνημένη εργασία (άρθρο 648 ΑΚ), σύμφωνα με τις απαιτήσεις της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών, ευθυνόμενος για κάθε πταισματική και ζημιογόνο συμπεριφορά του. Η ρύθμιση δηλαδή του άρθρου 652 ΑΚ επαναλαμβάνει τον γενικό κανόνα, που διαπνέει το δίκαιο της ευθύνης στον αστικό κώδικα, δηλαδή της πλήρους ευθύνης για κάθε πταίσμα, τόσο δηλαδή για δόλο όσο και για κάθε μορφή αμέλειας είτε βαριά είτε ελαφρά. Το άρθρο δηλαδή 652 ΑΚ υιοθετεί για την ευθύνη του εκμισθωτή εργασίας την αρχή της υπαιτιότητας του άρθρου 330 ΑΚ, αρχή που αποτελεί το θεμέλιο της αστικής ευθύνης στο ισχύον σύστημα αποζημιώσεως 30. Συνέπεια της αρχής αυτής είναι ότι ο εκμισθωτής είναι υποχρεωμένος 28 Βλ Τραυλός-Τζανετάτος σε ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλο, άρθρο 652 ΑΚ, υπ αριθμ. 63α, σελ 453 29 Βλ Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 41 30 Βλ Τραυλός-Τζανετάτος σε ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλο, άρθρο 652 ΑΚ, υπ αριθμ. 63α, 70, σελ 453

13 να αποζημιώσει τον μισθωτή σε όλη την έκταση για τη ζημία, που υπαίτια, έστω και από ελαφρά αμέλεια του προκάλεσε κατά την εκτέλεση της εργασίας του. Η διαφορά 31 όμως μεταξύ των άρθρων 652ΑΚ και του άρθρου 330 ΑΚ εντοπίζεται στον ορισμό της αμέλειας. Ειδικότερα το άρθρο 330 εδ β ΑΚ περιέχει τον ορισμό της αμέλειας, σύμφωνα με τον οποίον <<αμέλεια υπάρχει όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές>> προκειμένου δηλαδή να υπάρξει αμέλεια είναι απαραίτητο η αποτροπή του αποτελέσματος να ήταν δυνατή με την καταβολή της απαιτούμενης επιμέλειας στη συγκεκριμένη περίπτωση 32, υιοθετείται δηλαδή ένα αντικειμενικό κριτήριο προσδιορισμού της επιμέλειας, αυτό των συναλλαγών, ενώ κατά το άρθρο 652 παρ 2 ΑΚ λαμβάνεται υπόψη συνδυασμός υποκειμενικών και αντικειμενικών κριτηρίων. Στο άρθρο δηλαδή 652 παρ 2 ΑΚ παρατηρεί κανείς ότι υιοθετείται μια πιο υποκειμενική έννοια της αμέλειας 33. Η ratio legis του άρθρου 652 ΑΚ, με την οποία επιχειρείται διαφοροποίηση από την υποκειμενική ευθύνη του άρθρου 330 ΑΚ, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διαπίστωση ότι η πρόκληση ζημίας από τον εργαζόμενο κατά την ανατεθείσα σε αυτόν εργασία, τις 31 Βλ Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 41 Καποδίστριας, ΕρμΑΚ, αρ 652, υπ αριθμ. 2 Μαυρίδης, Ευθύνη μισθωτού έναντι του εργοδότου δια προξενουμένας ζημίας, ΕΕργΔ 1958, 505 επ. 32 Βλ Γεωργιάδης Απ., Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος,1999, σελ 243-244, υπ αριθμ 18-21, όπου και αναφέρεται η υποκειμενική και αντικειμενική θεωρία σχετικά με το μέτρο της απαιτούμενης επιμέλειας. Κατά την υποκειμενική θεωρία μέτρο αποτελεί η συμπεριφορά που μπορούσε να επιδείξει ο συγκεκριμένος οφειλέτης, δηλαδή η επιμέλεια την οποία μπορούσε να καταβάλει ενόψει των προσωπικών του ικανοτήτων και δυνατοτήτων. Η αντικειμενική θεωρία χρησιμοποιεί ως μέτρο τη συμπεριφορά του μέσου συνετού και επιμελούς ανθρώπου. Δηλαδή ο οφειλέτης κρίνεται αμελής εάν αποκλίνει από τη συμπεριφορά του μέσου ανθρώπου, έστω και αν ο ίδιος δεν μπορούσε να επιδείξει άλλη συμπεριφορά και αντιστρόφως. Η αντικειμενική θεωρία που υιοθετείται στο άρθρο 330 εδ β ΑΚ αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του κοινωνικού συνόλου και των συναλλαγών.κρατούσα θεωρία στο αστικό δίκαιο και ορθότερη είναι η ενδιάμεση θεωρία, η οποία επιχειρεί συνδυασμό των δύο προηγούμενων. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η καταβλητέα επιμέλεια θα καθορισθεί αντικειμενικώς, αλλά με αναφορά στη συμπεριφορά όχι του αφηρημένου μέσου συνετού και επιμελούς ανθρώπου, αλλά του μέσου συνετού και επιμελούς ανθρώπου του επαγγελματικού, κοινωνικού, οικονομικού κλπ κύκλου στον οποίο ανήκει ο οφειλέτης. 33 Βλ Τραυλός-Τζανετάτος Δ., ο.π. σελ 67 Ζερδελής, Εργατικό δίκαιο, σελ 590 Παπαμιχαήλ, Αρμενόπουλος 1997, σελ 877,878 Μαυρίδης, Ευθύνη μισθωτού έναντι του εργοδότου δια προξενουμένας ζημίας, ΕΕργΔ 1958, 505 Μπουμπουχερόπουλος Π., ο.π. ΕΕργΔ 2015, σελ 1137

14 περισσότερες φορές, είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τις αποδοχές του, ώστε η αποκατάσταση της ζημίας του εργοδότη να είναι όχι μόνο δυσβάσταχτη οικονομικά 34, αλλά και αδύνατη. Από όσα αναφέρθηκαν μέχρι τώρα καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι η πλήρης και απαρέγκλιτη εφαρμογή στη σύμβασης εξαρτημένης εργασίας του συνόλου των κανόνων που διέπουν την αστική ευθύνη και η αναγνώριση πλήρους ευθύνης στον ζημιώσαντα- εργαζόμενο, ακόμη και για την ελαφρά αμέλεια, οδηγεί σε ανεπιεική αποτελέσματα αντίθετα προς το κοινό περί δικαίου αίσθημα 35. Η διάταξη του άρθρου 652 παρ 1 ΑΚ είναι σαφής και κατηγορηματική, έτσι ώστε εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον δεν υπάρχουν περιθώρια διαφοροποίησης ούτε στο βαθμό του πταίσματος (περιλαμβάνει δηλαδή τόσο κάθε μορφή δόλου όσο και κάθε μορφή αμέλειας, ήτοι τόσο τη βαριά 36 όσο και την ελαφρά 37 ) ούτε στη μορφή της σύμβασης εργασίας, ανεξάρτητης ή εξαρτημένης ή συγκεκριμένης κατηγορίας εξαρτημένης (πχ επιρρεπής σε ζημία εργασία).όμως οι ιδιαιτερότητες της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας όχι μόνο δικαιολογούν αλλά και επιβάλλουν τον περιορισμό της ευθύνης του εργαζομένου για ζημίες που προκαλεί κατά την παροχή της εργασίας του και σε συνάφεια με αυτή. Για τον λόγο επομένως ότι η άκαμπτη εφαρμογή του άρθρου 652 ΑΚ είναι δυνατόν να οδηγήσει σε ανεπιεική αποτελέσματα για τον εργαζόμενο, ιδίως όταν πρόκειται για <<επιρρεπή σε ζημία εργασία 38 >>, προτείνεται η διαβάθμιση της έννοιας της αμέλειας, ώστε να ευθύνεται ο εργαζόμενος μόνο όταν αυτός βαρύνεται με δόλο ή 34 Βλ Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 41,42 35 Βλ Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 587, αρ 1135 36 Βλ Γεωργιάδης Απ., Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος,1999, σελ 244, <<βαριά θεωρείται η αμέλεια όταν η απόκλιση από το μέτρο συμπεριφοράς του μέσου συνετού και επιμελούς ανθρώπου είναι ασυνήθης και ιδιαίτερα μεγάλη >>. 37 Βλ Γεωργιάδης ο.π. σελ 245, η ελαφρά αμέλεια διακρίνεται σε ελαφρά αφηρημένη ( ήτοι το μέτρο της επιμέλειας κρίνεται με βάση την επιμέλεια που καταβάλλει ο μέσος συνετός άνθρωπος του οικείου κύκλου του δράστη) και σε ελαφρά συγκεκριμένη (ήτοι το μέτρο της επιμέλειας κρίνεται με βάση τον συγκεκριμένο δράστη, την προσοχή που ο συγκεκριμένος καταβάλλει συνήθως κατά τη διαχείριση των δικών του υποθέσεων>>. 38 Βλ κατωτέρω 5.5

15 βαριά αμέλεια και να απαλλάσσεται, όταν πρόκειται για ελαφρά αμέλεια. 39. Να σημειωθεί ότι για τον περιορισμό της ευθύνης του μισθωτού συρρέουν και συνεπιδρούν περισσότεροι παράγοντες 40 οι οποίοι και συνεκτιμώνται, μεταξύ των οποίων είναι : α) η αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη και ο επιχειρηματικός κίνδυνος αυτού, β) η δυσαναλογία μισθού και προξενηθείσας ζημίας, γ) η υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη, δ) η ατέλεια της ανθρώπινης φύσης, ε) οι <<επιρρεπείς σε ζημία εργασίες>>, στ) η δυνατότητα ασφάλισης του εργοδότη, ώστε να περιορίσει ουσιαστικά τη ζημία του κ.α. (όπως εκτίθενται αναλυτικά παρακάτω) ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Για να γίνει αντιληπτή η προβληματική του ζητήματος που μας απασχολεί επιχειρούνται να δοθούν τα ακόλουθα παραδείγματα, μερικά εκ των οποίων από τη νομολογία 41 : α) Για παράδειγμα ο Α που εργάζεται ως οδηγός αυτοκινήτου στην επιχείρηση-αρτοποιείο του Β με μηνιαίο μισθό 1.200 ευρώ, και στα καθήκοντά του ανάγεται και η διανομή του άρτου, λόγω στιγμιαίας χαλάρωσης της προσοχής του εξαιτίας της κόπωσης του σε συνδυασμό με την υγρή κατάσταση του οδοστρώματος λόγω προηγηθείσας βροχής, εξετράπη της πορείας του που εκτελεί καθημερινά και προκαλεί ζημία στο φορτηγό ύψους 8.000 ευρώ 42. Β) Ο Α που εργάζεται ως εισπράκτορας σε ΝΠΔΔ πέφτει θύμα κλοπής της τσάντας του στην οποία μεταφέρει χρήματα και εισιτήρια. Γ) ο Π αναλαμβάνει έναντι του Χ να αποστείλει το αντικείμενο της πώλησης στην οικία του τελευταίου διεξάγοντας τη μεταφορά με το αυτοκίνητο της επιχείρησης και με 39 Βλ ΕιρΑθ 451/2002, ΔΕΝ 2003, ΣΕΛ 364 Δέλλιος Γ., << Η διάκριση μιας <<ιδιαίτερα ελαφράς αμέλειας>> στο δίκαιο των αστικών αποζημιώσεων>>, Αρμενόπουλος 1993, σελ 710 επ. σελ 17 Ζερδελής Δ.,ο.π. ΕλλΔνη 2015, σελ 354 Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 113 40 Ακολουθεί ανάλυση κάθε παράγοντα ξεχωριστά. 41 Βλ ΠολΠΚατ 63/2003, Αρμ 2004, σελ 103 42 Βλ ΕιρΑθ 451/2002, ΔΕΝ, σελ 2003, σελ 364

16 οδηγό τον υπάλληλο του Α. Κατά τη μεταφορά λόγω τροχαίου ατυχήματος που οφείλεται σε υπαιτιότητα (ελαφρά αμέλεια) του Α το αντικείμενο της πώλησης καταστρέφεται, και επιπλέον προκαλείται ζημία στο αυτοκίνητο του Π. Στην προκείμενη περίπτωση, ο Π ευθύνεται απέναντι στον Χ ως μεταφορέας δυνάμει των άρθρων 334, 382 ΑΚ (με δεδομένο ότι ο Α ενήργησε ως βοηθός εκπληρώσεως του Π). Ο δε Α ευθύνεται αδικοπρακτικα προς τον Χ δυνάμει του άρθρου 914 ΑΚ, βαρυνόμενος με υπαιτιότητα (αμέλεια), ως συνοφειλέτης εις ολόκληρον με τον Π (481 ΑΚ, 927ΑΚ). Δυνάμει μάλιστα του άρθρου 927ΑΚ, αυτός θα επιβαρυνθεί τελικά το σύνολο της ζημίας, καθώς ο Π διατηρεί αναγωγική αξίωση εναντίον του για όλο το ποσό της ζημίας του Χ. Ο Α επιπλέον (ως υπάλληλος του Π) ευθύνεται από τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας απέναντι στον Π για την προξενηθεισα ζημία στο αυτοκίνητο του τελευταίου, όπως συνάγεται από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 288, 330, και 652 ΑΚ. Δ) Ο Α εργάζεται ως οδηγός φορτηγού στην επιχείρηση του Β με μηνιαίο μισθό 1.000 ευρώ, παραβιάζει την πινακίδα με ένδειξη STOP, δεν μειώνει την ταχύτητά του, συγκρούεται με άλλο αυτοκίνητο και προκαλεί στον Β ζημία ύψους 5.000 ευρώ. Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις όπου διαφοροποιείται η ένταση της αμέλειας του εργαζομένου, σε άλλα παραδείγματα υπάρχει αμέλεια, σε άλλα ελαφρά αμέλεια, διαπιστώνει κανείς ότι δυνάμει του άρθρου 652 ΑΚ υιοθετείται για την ευθύνη του εργαζομένου η αρχή της πταισματικής ευθύνης του άρθρου 330 ΑΚ για τη ζημία που προκάλεσε υπαίτια κατά την εκτέλεση της εργασίας του 43, δηλαδή υποχρεούται ο εργαζόμενος να καλύψει το σύνολο της ζημίας του εργοδότη του (ακόμη και όταν βαρύνεται με ελαφρά αμέλεια). Η εφαρμογή δηλαδή της αρχής του <<ή όλα ή τίποτα>>, η οποία καθιστά το όλο σύστημα αστικής ευθύνης ανελαστικό, οδηγεί σε ανεπιεική αποτελέσματα στο χώρο του εργατικού δικαίου. Αυτό προκύπτει ευκρινώς αν αναλογιστεί κανείς τις ιδιαιτερότητες της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας σε συνδυασμό με την καλή πίστη και τον επιχειρηματικό κίνδυνο, τη δυσαναλογία μισθού 43 Βλ Γεωργιάδης Απ., Ζητήματα αστικής ευθύνης, 1972, σελ 36 Σταθόπουλος, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο Ι,2004, σελ 242 Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 22 επ.

17 (που είναι πρωταρχικό μέσο βιοπορισμού του εργαζομένου) και ζημίας, την πιθανή οικονομική εξόντωση του εργαζομένου που καλείται να αποζημιώσει πλήρως τον εργοδότη του, ακόμη και στην περίπτωση που επέδειξε μια ελαφρά μορφής αμέλεια πχ λόγω κόπωσης, στιγμιαίας απόσπασης της προσοχής του. (όπως θα αναλυθούν παρακάτω). 5 ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΕΥΘΥΝΗΣ 5.1. Αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη- επιχειρηματική σφαίρα-επιχειρηματικός κίνδυνος Τα παραπάνω ανεπιεική αποτελέσματα της εφαρμογής των γενικών (330 ΑΚ) και ειδικών (652ΑΚ) διατάξεων του αστικού κώδικα και στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας οδήγησε την επιστήμη 44 καταρχάς στην αναζήτηση αρχών που να δικαιολογούν την εξαίρεση από τον κανόνα, ήτοι την πλήρη ευθύνη του εργαζομένου, προκειμένου να επιτευχθεί μια πιο δίκαιη κατανομή της ζημίας στο πλαίσιο της εργασιακής σχέσης. Να σημειωθεί βέβαια ότι η όλη προβληματική του περιορισμού της ευθύνης του εργαζομένου για ζημίες προξενηθείσες από αυτόν κατά την εκτέλεση της εργασίας του είναι σύνθετη και η λύση της αναζητείται βάσει συνδυασμού αρχών. Στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου και δη στο ζήτημα της αστικής ευθύνης προς αποζημίωση, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, κανόνα αποτελεί η αρχή της πταισματικής, της υποκειμενικής ευθύνης. Προϋπόθεση δηλαδή μεταξύ των άλλων, για να γεννηθεί ενοχή προς αποζημίωση είναι ο οφειλέτης να βαρύνεται με υπαιτιότητα είτε δόλο είτε αμέλεια (είτε βαριά είτε ελαφρά). Ωστόσο, στον ως άνω κανόνα προβλέπεται και η εξαίρεση της αντικειμενικής ευθύνης, όπως αυτή προβλέπεται ειδικότερα στα άρθρα 334 ΑΚ και 922 ΑΚ, (γνήσια αντικειμενική ευθύνη για αλλότριες πράξεις), όπου την υποχρέωση για αποζημίωση φέρει πρόσωπο ανυπαίτιο, πρόσωπο δηλαδή που δεν 44 Βλ Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 587

18 βαρύνεται το ίδιο με πταίσμα ως προς την πρόκληση της ζημίας, ο προστήσας για τη δράση του βοηθού εκπληρώσεως και του προστηθέντος, αντίστοιχα. Δικαιολογητικός λόγος της ρύθμισης και θεμελίωσης της ευθύνης του προστήσαντος είναι το γεγονός ότι αυτός ο ίδιος είναι εν τέλει που ωφελείται από τη δραστηριότητα του προστηθέντος 45. Με τη χρησιμοποίηση τρίτων προσώπων ο προστήσας επεκτείνει το πεδίο της επιχειρηματικής του κυρίως δράσης, το πεδίο εξουσίας και επιρροής του και κατ επέκταση διευρύνει και τη δυνατότητα των κερδών του. Είναι επομένως εύλογο να φέρει αυτός την ευθύνη του για τους κινδύνους που προκύπτουν από την δραστηριότητα των προσώπων που χρησιμοποιεί, αφού αυτός καρπώνεται και τα οφέλη της. Επιπλέον, ως άλλο επιχείρημα να σημειωθεί ότι έτσι εξυπηρετείται καλύτερα και η ιδέα της ασφάλισης των ζημιωθέντων, οι οποίοι αποκτούν ένα επιπλέον οφειλέτη, εκτός από τον προστηθέντα, ήτοι τον προστήσαντα ο οποίος ως είθισται είναι οικονομικά πιο ισχυρός και φερέγγυος από τον προστηθέντα. Εκτός όμως από τις αναφερθείσες διατάξεις των άρθρων 334 ΑΚ και 922 ΑΚ, αντίστοιχες ρυθμίσεις, με τον ίδιο δικαιολογητικό λόγο, συναντά κανείς και στο χώρο του εργατικού δικαίου. Αυτό προκύπτει ευκρινώς από το άρθρο 656 ΑΚ 46 σύμφωνα με το οποίο ο εργοδότης οφείλει μισθούς υπερημερίας χωρίς να βαρύνεται με υπαιτιότητα, όταν δεν μπορεί να αποδεχτεί την εργασία που του προσφέρει ο εργαζόμενος για λόγους όμως που ανάγονται στη δική του σφαίρα ευθύνης. Το ίδιο 45 Βλ Γεωργιάδης Απ.,ο.π. σελ 625, υποσημείωση 31 <<Η κρατούσα στη νομολογία άποψη προβάλλει ως δικαιολογία της ευθύνης του προστήσαντος και τη σχέση της εξάρτησης (με την έννοια της παροχής οδηγιών κλπ) μεταξύ αυτού και του προστηθέντος.η θεωρία ωστόσο δέχεται ως ορθότερο οτι ratio της 922 ΑΚ είναι μόνο η άντληση ωφελειών του προστήσαντος από τη δραστηριότητα του προστηθέντος και όχι την ύπαρξη εξάρτησης του τελευταίου από τον προστήσαντα και αμφισβητείται αν η εξάρτηση αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση της έννοιας της πρόστησης >>. 46 Ιδίως με το άρθρο 656 ΑΚ θεσπίζεται ένα είδος <<αντικειμενικής ευθύνης του εργοδότη για ζημιογόνα γεγονότα που δεν οφείλονται σε πταίσμα του, κινούνται όμως στη σφαίρα ελέγχου, επιρροής, πρόβλεψης, και συνεπώς ευθύνης του (θεωρία των σφαιρών) βλ σχετικά σε Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 589 Ζερδελής Δ., Ευθύνη μισθωτού λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης, ΕλλΔνη 2015, σελ 347, 349 Καποδίστριας Ι., (ΕρμΑΚ), άρθρο 652, αριθμ. 55 Μπουμπουχερόπουλος Π.,ο.π., ΕΕργΔ 2015, σελ 1138 Παπαμιχαήλ, Αρμενόπουλος 1997, σελ 886 Τραυλός-Τζανετάτος Δ. ο.π. σελ 72 Τραυλός -Τζανετάτος Δ., Απεργία και κίνδυνος λειτουργίας της εκμετάλλευσης,σελ 64 επ, 79 επ

19 διαπιστώνει κανείς και με βάση τον ν. 551/1915 4748 περί εργατικών ατυχημάτων, όπου και καθιερώνεται η αντικειμενική ευθύνη του εργοδότη και γεννάται υποχρέωση προς αποζημίωση στο πρόσωπο του κυρίου της επιχείρησης ανεξάρτητα από πράξη ή πταίσμα του ή από την τήρηση ή μη των όρων ασφαλείας. Η ρύθμιση αυτή δικαιολογείται αν αναλογιστεί κανείς ότι ο εργοδότης που χρησιμοποιεί ανθρώπινο δυναμικό για την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας, με δεδομένο ότι αντλεί τα σχετικά οφέλη, θα πρέπει να φέρει και το βάρος της αποκατάστασης των ζημιών που πηγάζουν από τη χρησιμοποίηση του ανθρώπου ως μέσου της βιομηχανικής, βιοτεχνικής κλπ παραγωγής. Ειδικότερα τώρα όσον αφορά στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας και στην ευθύνη του εργαζομένου, λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης των συμβατικών του υποχρεώσεων, λόγοι που ανάγονται στην ίδια τη φύση και την ιδιαιτερότητα της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας, επιτάσσουν μια διαφορετική μεταχείριση, ήτοι τον αποκλεισμό ή έστω τον μετριασμό της ευθύνης του εργαζομένου, όταν αυτός παρουσιάζει μια αμελή συμπεριφορά και ιδίως μια ελαφρά αμέλεια. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω η 47 Βλ Μπουμπουχερόπουλος Π., ο.π., ΕΕργΔ 2015, σελ 1141, η ευθύνη που καθιερώνεται από τον ν. 551/1915 δεν εμφανίζει πλέον σπουδαία πρακτική σημασία λόγω της απαλλαγής του εργοδότη από την αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας του μισθωτού, δυνάμει της κρατούσας ερμηνείας των άρθρων 16 παρ 1 του ν. 551/1915, 34 παρ 2 και 60 παρ 3 του ν. 1846/1951. Ωστόσο παρέχει νομοθετικό έρεισμα για τον καταλογισμό με βάση τον επιχειρηματικό κίνδυνο στον εργοδότη των ζημιών που προκαλούνται από πλημμελή (αμελή) συμπεριφορά του εργαζομένου κατά την εκτέλεση της εργασίας του ή εξ αφορμής αυτής. 48 Βλ Μπουμπουχερόπουλος Π.,ο.π. σελ 1142, έννομη συνέπεια της αντικειμενικής ευθύνης, λόγω εργατικού ατυχήματος, του εργοδότη κατά τον ν. 551/1915, ήταν και η επίρριψη στον εργοδότη και του κινδύνου από τις ζημίες που συνήθως συνεπάγεται το εργατικό ατύχημα για τον ίδιο τον εργοδότη και την επιχείρησή του.

20 σύμβαση εργασίας είναι ενοχική, αμφοτεροβαρής, διαρκής και προσωποπαγής. Ο εργοδότης στο πλαίσιο άσκησης του διευθυντικού του δικαιώματος 49, είναι αυτός που ασκεί την εξουσία μέσα στην εκμετάλλευση και εκφράζει την ενότητα της διοίκησης σε αυτήν. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο άσκησης του διευθυντικού του δικαιώματος, ο εργοδότης έχει την οικονομική εξουσία να καθορίζει την τύχη της επιχείρησής του, έχει την οργανωτική εξουσία και καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας της επιχείρησής του και εν γένει καθορίζει τον τρόπο προσαρμογής της παροχής εργασίας και τη συμπεριφορά του εργαζομένου. Ο εργαζόμενος δηλαδή κατά την εκπλήρωση της παροχής του, εντάσσεται σε μια οργάνωση εργασίας που διευθύνει ο εργοδότης ο οποίος και κατευθύνει την όλη εργασιακή διαδικασία και διαμορφώνει τις συνθήκες παροχής εργασίας. Σε μια σχέση εξαρτημένης εργασίας καθίσταται εμφανής δηλαδή η διαφορετική θέση και η ανισότητα μεταξύ των μερών αφενός του εργοδότη και αφετέρου του εργαζομένου. Από τη μια πλευρά ο εργοδότης 50 είναι αυτός, ο οποίος στο πλαίσιο άσκησης του διευθυντικού του δικαιώματος, έχει την ευχέρεια, την εξουσία να οργανώνει και να διαμορφώνει και να διευθύνει την παραγωγική διαδικασία και κατ επέκταση να δημιουργεί, να διατηρεί ή να μεταβάλλει τους κινδύνους πρόκλησης ζημιών και το κυριότερο ότι είναι σε θέση τους κινδύνους αυτούς να τους αντιμετωπίζει με διάφορα μέτρα, όπως μεταβάλλοντας τις μεθόδους παραγωγής και εργασίας, βελτιώνοντας την επιτήρηση της εργασιακής διαδικασίας και τα μέτρα ασφαλείας ή ακόμη και συνάπτοντας συμβάσεις ασφάλισης έναντι των 49 Βλ ΑΠ 1503/2007 ΕλλΔνη 2009, 735 ΑΠ 1212/2006 ΔΕΕ 2007, 89 ΑΠ 1483/2006 ΔΕΕ 2007, 361 ΕφΘεσ 1006/2003, Αρμ 2003, 1472 Βλ Κουκιάδης Ι. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις και το Δίκαιο της Ευελιξίας της Εργασίας, 2014, σελ 467,όπου και η αναφορά στο διευθυντικό δικαίωμα. Ο όρος διευθυντικό δικαίωμα χρησιμοποιείται με δύο τουλάχιστον διαφορετικές έννοιες. Με βάση την ευρεία έννοια, συνιστά τη γενική ελευθερία του εργοδότη να λαμβάνει κάθε μέτρο που σχετίζεται με τη διαχείριση της εργασίας και που ο ίδιος κρίνει κατάλληλο για την σωστή και καλή οργάνωση της επιχείρησής του. Με τη στενή έννοια του όρου ως διευθυντικό δικαίωμα καλείται το ποσοστό εξουσίας που αφήνεται από τη σύμβαση εργασίας στον εργοδότη να καθορίζει μονομερώς τους όρους εργασίας κατά το μέτρο που αυτοί δεν καθορίζονται από κάποια άλλη πηγή. Η υλοποίηση του γίνεται με διαταγές, οδηγίες και άλλες μονομερείς πράξεις, ήτοι έλεγχοι, παρατηρήσεις Ληξουριώτης Ι., ο.π. σελ 89 50 Βλ Ζερδελής ο.π. σελ 588 Μπουμπουχερόπουλος Π.,ο.π., ΕΕργΔ 2015, σελ 1134 επ., σελ 1137

21 ζημιών, και έχοντας τη δυνατότητα να μετακυλήσει το κόστος της ασφάλισης ή τις συνέπειες της ζημίας, μέσω της αγοράς, σε τρίτους, και από την άλλη πλευρά ο εργαζόμενος, ο οποίος εκτίθεται σε κινδύνους τους οποίους δεν μπορεί να τους μετριάσει ούτε και να τους αποφύγει 51. Σε συνδυασμό με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω και εστιάζοντας στη φύση της εξαρτημένης εργασίας, η οποία δεν συνιστά μόνο εργασία της οποίας οι όροι εργασίας ως επί το πλείστον ετεροκαθορίζονται μονομερώς από τον εργοδότη, αλλά συνιστά πρωτίστως εργασία που τίθεται στη διάθεση 52 του εργοδότη προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων και των εκάστοτε σκοπών του, ενώ ο εργαζόμενος είναι αυτός που παραιτείται ουσιαστικά από δυνατότητα να αξιοποιήσει ο ίδιος την εργασία του 54,εύλογο και δίκαιο είναι ο εργοδότης ο οποίος διαμορφώνει τους όρους εργασίας, έχει την εξουσία οργάνωσης 55 και λειτουργίας της επιχείρησής του, και αποκομίζει ουσιαστικά τα οφέλη 56 της παρεχόμενης σε αυτόν εργασία, να είναι ο τελικός αποδεκτής των συναφών ζημιών και εν γένει κινδύνων που προκαλούνται ναι μεν από τη συμπεριφορά του εργαζομένου, αλλά στο πλαίσιο εκπλήρωσης της παροχής της εργασίας του προς τον εργοδότη. Με λίγα λόγια, εφόσον ο εργοδότης ευθύνεται αντικειμενικά για γεγονότα που ανάγονται στη επιχειρηματική του σφαίρα - οργάνωση και λειτουργία της επιχείρησης, διαχείριση ανθρώπινων πόρων και εργατικών ατυχημάτων- έτσι θα πρέπει να ευθύνεται και αντικειμενικά για την πραγμάτωση των επιχειρηματικών κινδύνων 56. Το ως άνω επιχείρημα συνάδει και με την αρχή της 51 Βλ Ζερδελής Δ., Ευθύνη μισθωτού λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης, ΕλλΔνη 2015, σελ 344, όπου γίνεται αναφορά στη διάκριση του μισθωτού από τον ανεξάρτητο-ελεύθερο επαγγελματία, ο οποίος αναλαμβάνει ιδίω κίνδυνω συμβάσεις παροχής υπηρεσιών ή έργου, διαμορφώνει ο ίδιος τη δράση του και εκ του αποτελέσματος είναι ο ίδιος που επηρεάζει και αποφεύγει τους κινδύνους δράσης του. 52 Βλ Ζερδελής Δ., ο.π. ΕλλΔνη 2015, σελ 345 Ληξουριώτης Ι., ο.π. σελ 86 Μπουμπουχερόπουλος Π., ο.π., ΕΕργΔ 2015, σελ 1137 54 Βλ Ζερδελής Δ.,ο.π., ΕλλΔνη 2015, σελ 345. 55 Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 88, 91 56 Βλ αναλυτικά Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2014, σελ 18επ, σχετικά με τον επιχειρηματικό κίνδυνο Μπουμπουχερόπουλος Π.ο.π., ΕΕργΔ 2015, σελ 1140, όπου και σημειώνεται ότι η ιδέα του περιορισμού της ευθύνης του μισθωτού για ζημία που

22 λεγόμενης ευθύνης από διακινδύνευση 57. Επιπρόσθετα, η αποσύνδεση του εργαζομένου από τον επιχειρηματικό κίνδυνο του εργοδότη επιβάλλεται και από τον ίδιο τον νόμο, κατά τον οποίο μισθωτός κρίνεται αποκλειστικά για την παροχή της εργασίας του και όχι για το παραγόμενο αποτέλεσμα 58 και έργο του (648,681 ΑΚ), όπως ήδη σημειώθηκε παραπάνω. Όπως λοιπόν ο εργαζόμενος δεν ωφελείται και δεν λαμβάνει, ελλείψει αντίθετης συμφωνίας, κανένα επιπλέον αντάλλαγμα στην περίπτωση που υπερβαίνοντας το μέτρο της απαιτούμενης επιμέλειας με υπερδιέγερση των σωματικών και πνευματικών του δυνάμεων, επιτυγχάνει ένα ευνοϊκό αποτέλεσμα προς όφελος του εργοδότη, έτσι και στην περίπτωση κατά την όποια θα προκαλείται στον εργοδότη από υπαίτια συμπεριφορά του, είτε με τον καθορισμό ανώτατου ορίου αποζημίωσης είτε με την υιοθέτηση του επιχειρηματικού κινδύνου ως βάση καταλογισμού είναι γνωστή στο ελληνικό εργατικό δίκαιο πριν την εισαγωγή των άρθρων 652ΑΚ και 656 ΑΚ, όπως συνάγεται από το άρθρο 4 του ν. 2112/1920, κατά το οποίο ο εργαζόμενος ο οποίος ζημιώνει τον εργοδότη του παραλείποντας να τηρήσει την προθεσμία προειδοποίησης που τίθεται για την καταγγελία της σύμβασης εργασίας εκ μέρους του, οφείλει να τον αποζημιώσει, όμως η αποζημίωση αυτή δεν μπορεί να υπερβαίνει το ύψος των αποδοχών τριών μηνών. Δηλαδή κατά νομοθετική επιλογή (άρθρο 4 του ν 2112/1920) η ζημία αυτή επιρρίπτεται τελικά στον εργοδότη κατά το μέτρο που υπερβαίνει σε ύψος τις αποδοχές τριών μηνών>>. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η γερμανική νομολογία η οποία για τη ζημία που προξένησε στον εργοδότη του κατά την εκτέλεση της εργασίας του -έστω και από βαριά αμέλεια-προβαίνει σε επιμερισμό της ζημίας υποχρεώνοντας τον εργαζόμενο να καταβάλλει αποζημίωση η οποία δεν υπερβαίνει τις αποδοχές τριών το πολύ μηνών.(βλ σχετικά σε Ζερδελή, ΕλλΔνη, 2015 σελ 350, ο ίδιος προτείνει τον νομοθετικό περιορισμό της ευθύνης του εργαζομένου ακόμα και για βαριά αμέλεια μέχρι του ίδιου ποσού) Τραυλός-Τζανετάτος Δ., Επιρρεπείς σε ζημία εργασίες και ευθύνη του μισθωτού, 1978, σελ 73-91 57 Γεωργιάδης Απ., Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος,1999, σελ 678, όπου και παρατηρείται ότι χάριν στην αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας ο άνθρωπος για την άσκηση των δραστηριοτήτων του έχει πλέον στη διάθεση του μηχανήματα κα λειτουργίες που αποτελούν πηγές κινδύνων πρόκλησης ζημιών σε τρίτους. Λόγοι δικαιοσύνης επιβάλλουν οι ζημίες που είναι απόρροια των κινδύνων αυτών να μην επιβαρύνουν τους ζημιωθέντες-τρίτους, αλλά αυτούς που δημιούργησαν ή εξουσιάζουν την πηγή των κινδύνων, ανεξάρτητα από πταίσμα τους. Περίπτωση τέτοια αντικειμενικής ευθύνης είναι και η ευθύνη του εργοδότη για τα εργατικά ατυχήματα (ν. 551/1915) Ζερδελής Δ.,ο.π., ΕλλΔνη 2015, σελ 345 58 Βλ Γεωργιάδης Απ., Ενοχικό Δίκαιο,Ειδικό Μέρος, 2007, σελ 247 Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2014, σελ 10 Καποδίστριας Ι., ΕρμΑΚ, άρθρο 652, υπ αριθμ. 29 επ Κουκιάδης Ι. ο.π. σελ 268 Ληξουριώτης Ι., ο.π. σελ 87. Η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας διακρίνεται από τη σύμβαση έργου. Στην μεν πρώτη αντικείμενο της σύμβασης είναι η παροχή ορισμένης εργασίας-ανεξαρτήτου αποτελέσματος-, στη δε δεύτερη αντικείμενο της σύμβασης είναι το αποτέλεσμα της εργασίας, ανεξάρτητα από την ίδια την εργασία.

23 υποπέσει σε κάποια πλημμέλεια προκαλώντας ζημία, θα πρέπει να παραμείνει οικονομικά ουδέτερη η θέση του, χωρίς δηλαδή να βλάπτεται από την πραγμάτωση του επιχειρηματικού κινδύνου του εργοδότη. Επιπρόσθετα, το ενδεχόμενο ο εργαζόμενος να << αστοχήσει>>, αυτό συνιστά έναν κίνδυνο που δεν διαφέρει από τον κίνδυνο να διακοπεί η λειτουργία ενός μηχανήματος λόγω αστοχίας υλικών ή τυχαίας βλάβης. Οπως επιρρίπτεται στον εργοδότη ο κίνδυνος λειτουργίας της εκμετάλλευσης του, όταν από τυχαία περιστατικά και χωρίς υπαιτιότητά του δεν μπορεί να αποδεχθεί την εργασία και εξακολουθεί κατά το άρθρο 656 ΑΚ να οφείλει στον εργαζόμενο τον μισθό του, έτσι πρέπει να επιρρίπτεται στον εργοδότη, μέχρις ενός βαθμού και ο κίνδυνος της πρόκλησης από αμέλεια του εργαζομένου ζημίας κατά της ανατεθείσας σε αυτόν εργασία. Ο κίνδυνος αυτός, όπως και ο κίνδυνος λειτουργίας της εκμετάλλευσης, αποτελεί μέρος ενός γενικότερου επιχειρηματικού κινδύνου, ο οποίος σύμφωνα με τις αξιολογήσεις της έννομης τάξης βαρύνει τον εργοδότη 59. 5.2 Η αρχή της καλής πίστης και η υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη. Βασική αρχή στο χώρο του αστικού δικαίου που διέπει το σύνολο των συμβάσεων είναι η αρχή της καλής πίστης, όπως αυτή θεμελιώνεται στο άρθρο 288 ΑΚ. Σκοπός της εν λόγω αρχής (της αντικειμενικής καλής πίστης) είναι η εξισορρόπηση 60 των εκατέρωθεν συμφερόντων τόσο του οφειλέτη όσο και του δανειστή σε μια σύμβαση, ώστε να μην προκαλούνται υπέρμετρες αδικίες σε βάρος κάποιου από αυτούς και να επιτυγχάνεται η ομαλή λειτουργία της έννομης σχέσης και γενικότερα της κοινωνικής συμβίωσης. Η αρχή της καλής πίστης σημαίνει ότι κάθε υποχρέωση πρέπει να εκπληρώνεται, αφού ληφθούν υπόψη τα συμφέροντα του δικαιούχου και αντιστρόφως 59 βλ Ζερδελής Δ.,ο.π. ΕλλΔνη 2015, σελ 347 Ζερδελής Δ. Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, 2015, σελ 592, υποσημ. 59α, Η φύση της εργασίας ως επιρρεπούς σε ζημία είναι ένα πρόσθετο στοιχείο που σε συνδυασμό με το βαθμό υπαιτιότηττας του εργαζομένου και τις λοιπές συνθήκες συνεκτιμάται για την απαλλαγή του ή τον επιμερισμό της ζημίας. 60 Βλ Γεωργιάδης Απ.,ο.π. σελ 19