ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΑΣΟΕΕ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΟ-ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2011-12 Ι ΑΣΚΩΝ: ΠΡΟ ΡΟΜΟΣ ΠΡΟ ΡΟΜΙ ΗΣ 4. Η ΑΓΟΡΑ ΥΠΟ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΛΗΡΟΥΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ Σκοπός του κεφαλαίου είναι η εξέτασις (α) της λειτουργίας µιας αγοράς και της επιτεύξεως ισορροπίας υπό συνθήκες πλήρους (τελείου) ανταγωνισµού (perfect competition), καθώς και (β) των επιπτώσεων που επιφέρουν κάποιες αναιρέσεις των υποθέσεων. Το βασικό υπόδειγµα Το αρχικό υπόδειγµα διέπεται από τις µάλλον απλές ή απλουστευτικές υποθέσεις ότι: Υπάρχει µεγάλος αριθµός καταναλωτών, έκαστος των οποίων δεν είναι σε θέση να διαµορφώσει την τιµή, την οποία και θεωρεί δεδοµένη. 1 Με άλλα λόγια, η επίδρασις εκάστου είναι αµελητέα. Υπάρχει µεγάλος αριθµός παραγωγών ή πωλητών του ιδίου (µη διαφορισίµου) προϊόντος, καθώς και ελευθερία εισόδου των παραγωγών ή πωλητών στην αγορά ή εξόδου από αυτήν. 2 Έκαστος ε- πιδιώκει την µεγιστοποίηση του κέρδους του, αλλά δεν είναι σε θέση να διαµορφώσει την τιµή, την οποία και θεωρεί δεδοµένη. 1 Οι π.σ. µετακινούνται απρόσκοπτα µεταξύ των παραγωγικών επιχειρήσεων, κλάδων και περιοχών. εν υπάρχει κρατική παρέµβασις όσον αφορά σε δασµούς, επιδοτήσεις, ελέγχους παραγωγής, καταναλώσεως κ.λπ. Η αγορά λειτουργεί µέσα στα γενικά πλαίσια που καθορίζουν οι νόµοι, τα ήθη και έθιµα της κοινωνίας. Οι καταναλωτές, οι παραγωγοί και οι κάτοχοι των π.σ. έχουν πλήρη γνώση των τεκταινοµένων στην αγορά. Η πληροφόρηση σχετικά µε τις εξελίξεις, καθώς και η διεξαγωγή των συναλλαγών είναι εύκολη και ανέξοδη. 1 Ενδεχοµένως η υπόθεσις του µεγάλου αριθµού δεν είναι απαραίτητη, στον βαθµό που καθείς συµπεριφέρεται θεωρώντας την τιµή δεδοµένη. 2 Με άλλα λόγια, δεν απαιτούνται δικαιώµατα ευρεσιτεχνίας ή αποκλειστικά δικαιώµατα ή προϋποθέσεις πραγµατοποιήσεως µεγάλων επενδύσεων κ.τ.τ. 1

Αν και οι υποθέσεις αυτές σπανίως ικανοποιούνται όλες (ενδεχοµένως παρατηρούνται στις αγορές κάποιων αγροτικών προϊόντων), στον βαθµό που καθιστούν την αγορά εντελώς απρόσωπη παρέχουν ένα χρήσιµο εφαλτήριο για την διδασκαλία και κατανόηση άλλων καταστάσεων. Επιπλέον παρέχουν αποτελέσµατα ευηµερίας, κερδοφορίας κ.ά., το οποία είναι δυνατόν να προσανατολίσουν την σκέψη µας ως καταναλωτών, επιχειρηµατιών και πολιτών, καθώς και την σκέψη των επιφορτισµένων µε την άσκηση της οικονοµική πολιτική υπέρ ή κατά την σκοπιµότητος εισαγωγής κάποιων πρακτικών ή µεταβολής των συνθηκών. Εφόσον η ολοκλήρωσις των συναλλαγών απαιτεί την συναίνεση και των δύο πλευρών, αναµένουµε τις τι- µές και ποσότητες ισορροπίας του υπό εξέταση αγαθού ή υπηρεσίας να είναι συµβατές µε τις επιθυµίες και συµπεριφορές καταναλωτών και παραγωγών, ιάγραµµα 1: Η ζήτησις συναντά την προσφορά. D SrS όπως αυτές συνοψίζονται από τις καµπύλες ζητήσεως και προσφοράς, αντιστοίχως. ιαγραµµατικά αποδίδουµε την συµφωνία στο σηµείο τοµής των δύο καµπυλών, οι συντεταγµένες του οποίου εκφράζουν την τιµή και ποσότητα ισορροπίας, E, και E, αντιστοίχως. 3 Η µετατόπισις κάποιας εκ των δύο καµπυλών έχει ως αποτέλεσµα ιάγραµµα 2: H επίπτωσης µιας τον προσδιορισµό νέου σηµείου ισορροπίας. Φερ ειπείν, στο µετατοπίσεως της D εξαρτάται από την µορφή της SrS. ιάγραµµα 2, αν η D είναι φθίνουσα (δηλ. έχει αρνητική κλίση) SrS Γ και µετατοπιστεί δεξιά στην θέση Ď (βλ. λ.χ., περίπτωση Κεφ.2, Α Γ ιαγρ.17 ή διότι αυξάνει ο αριθµός των καταναλωτών) και η S είναι: SrS β E B α) κάθετη τότε η ισορροπία µετατοπίζεται από το σηµείο «Ε» στο SrS α D Ď «Α» µε αποτέλεσµα η ποσότης να παραµένει σταθερή και η τιµή να αυξάνει κατά πολύ. β) οριζόντια τότε η ισορροπία µετατοπίζεται από το σηµείο «Ε» στο «Β» µε αποτέλεσµα η τιµή να παραµένει σταθερή και η ποσότης να αυξάνει κατά πολύ. γ) αύξουσα (δηλ. µε θετική κλίση) τότε η ισορροπία µετατοπίζεται από το σηµείο «Ε» στο «Γ» µε α- E E E 3 Εάν τυχαίνει να καταναλώνουν ποσότητα µικρότερη (µεγαλύτερη) της E, οι καταναλωτές έχουν κίνητρο να αυξήσουν (µειώσουν) την κατανάλωση διότι η απόλαυση που λαµβάνουν από µια επιπλέον µονάδα προϊόντος υπερβαίνει την τιµή (υπολείπεται της τιµής) E που καταβάλουν. Από την άλλη πλευρά, οι παραγωγοί που τυχαίνει να να προσφέρουν ποσότητα µικρότερη (µεγαλύτερη) της E έχουν κίνητρο να αυξήσουν (µειώσουν) την παραγωγή διότι το έσοδο που λαµβάνουν από την προσφορά µιας επιπλέον µονάδος προϊόντος (ήτοι το MR=) υπερβαίνει το κόστος (υπολείπεται του κόστους) παραγωγής της (ήτοι, το MC). (Σχηµατικά, διαπιστώνουµε ότι οι κάθετες αποστάσεις µεταξύ της διακεκοµµένης γραµµής E E (ή την προέκτασεώς της) και (α) της καµπύλης D, καθώς και (β) της καµπύλης SrS µειώνονται συγχρόνως όσο πλησιάζουµε το σηµείο «Ε» είτε από τα δεξιά είτε από τα αριστερά. Mε άλλα λόγια, αµφότεροι διευρύνουν το πλεόνασµά τους: CS και S, αντιστοίχως). Εν ολίγοις αµφότερες πλευρές έχουν κίνητρο να πλησιάσουν στο σηµείο «Ε». Το κίνητρο αυτό εκλείπει όπου D=SrS. 2

ποτέλεσµα τόσο η τιµή όσο και η ποσότης να αυξάνουν, αλλά ολιγότερο από ότι στις περιπτώσεις (α) και (β), αντιστοίχως. Παροµοίως, στο ιάγραµµα 3, αν η S είναι αύξουσα και µετατοπιστεί δεξιά στην θέση Š (διότι είτε συµβαίνει το αντίθετο από ότι περιγράφεται στο Κεφ.3, ιαγρ.10 είτε αυξάνει ο αριθµός των παραγωγών) και η D είναι: α) κάθετη τότε η ισορροπία µετατοπίζεται από το σηµείο «Ε» στο «Α» µε αποτέλεσµα η ποσότης να παραµένει σταθερή και η τιµή να µειώνεται κατά πολύ. β) οριζόντια τότε η ισορροπία µετατοπίζεται από το σηµείο «Ε» στο «Β» µε αποτέλεσµα η τιµή να παραµένει σταθερή και η ποσότης να αυξάνει κατά πολύ. γ) φθίνουσα τότε η ισορροπία µετατοπίζεται από το σηµείο «Ε» στο «Γ» µε αποτέλεσµα τιµή να µειώνεται ολιγότερο από ότι στην περίπτωση (α) και η ποσότης να αυξάνει ολιγότερο από ότι στην περίπτωση (β). δ) αύξουσα, έστω µε κλίση µεγαλυτέρα της S, τότε η ισορροπία µετατοπίζεται από το σηµείο «Ε» στο µε αποτέλεσµα τόσο η τιµή όσο και η ποσότης να µειώνονται. Εξυπακούεται ότι αν οι καµπύλες είναι σχεδόν ή αρκετά οριζόντιες, πολύ ή µάλλον κάθετες τα αποτελέσµατα θα είναι παραπλήσια ή ενδιάµεσα των ανωτέρω περιπτώσεων. Επίσης σηµειώνεται ότι οι κάθετες και περίπου κάθετες καµπύλες ή ευθύγραµµες συναρτήσεις συχνά καλούνται ανελαστικές και οι οριζόντιες ή σχεδόν οριζόντιες ελαστικές. Στο σηµείο αυτό, έχοντας φέρει στο ίδιο διάγραµα τις καµπύλες προσφοράς και ζητήσεως, επανερχόµαστε στην περιγραφή που προοιµιακά εκθέσαµε στο Κεφ.3, σ.14 και µε την βοήθεια του ιαγράµµατος 4, εξετάζουµε τι συµβαίνει µακροχρονίως (όταν όλες οι εισροές είναι µεταβλητές). Η ανάλυσις έχει ιδιαίτερο ενδια- ιάγραµµα 4: H µακροχρόνια ισορροπία. SrATC Χ SrATC Ψ LrATC D SrS 1 1 MC Ψ 1 SrS 2 α 2 2 Χ Ψ q 1 2 δύο παραγωγοί, Χ και Ψ ιάγραµµα 3: Η επίπτωσις µιας µετατοπίσεως της S εξαρτάται από την µορφή της D. D α D δ D c S Š η αγορά φέρον όταν ένας τουλάχιστον παραγωγός, έστω ο Ψ, διαφέρει από τους υπολοίπους ως προς το ότι λειτουργεί µε αποτελεσµατικότερο τρόπο. Οι συνθήκες στην αγορά (D και SrS 1 ορίζουν τιµή 1 ) του επιτρέπουν να πραγµατοποιεί υψηλά κέρδη Π=( 1 α )*q. Αναµένουµε η κερδοφορία αυτή να προσελκύσει τους άλλους παραγωγούς (όπως τον Χ) ή/και νέους παραγωγούς να τον µιµηθούν. Αυτοί, Ε Α Γ Β 3

προµηθευόµενοι και συνδυάζοντας Κ, L, κ.τ.τ. και παράγοντας όπως ο Ψ µετατοπίζουν της αγοραία (βραχυχρόνια) καµπύλη προσφοράς δεξιότερα (στην θέση SrS 2 ) έως ότου, σε συνδυασµό µε την δεδοµένη αγοραία ζήτηση, η τιµή κατέλθει στο κατώτατο σηµείο της καµπύλης LrATC, µειώνοντας και δη µηδενίζοντας την κερδοφορία. Ουδείς πλέον έχει κίνητρο να εισέλθει στην αγορά ως παραγωγός. Συνάγεται ότι αν δεν προκύψουν άλλες εξελίξεις, µακροχρονίως τα κέρδη εκλείπουν και η ισορροπία ορίζεται στο κατώτατο σηµείο της LrATC= 2. ιερευνώντας τις επιπτώσεις εξωγενών µεταβολών στο κόστος των εισροών Στην συνέχεια εξετάζεται µε την βοήθεια του ιαγράµµατος 5 η περίπτωσις της αναλογικής αυξήσεως της τιµής του µεταβλητού π.σ. και του (βραχυχρονίως) σταθερού π.σ. τόσο στο επίπεδο της αγοράς όσο και στο επίπεδο ενός τυπικού παραγωγού εκ των Ν πανοµοιοτύπων παραγωγών (που υποθέτουµε ότι δραστηριοποιούνται στην αγορά και ικανοποιούν τη ζήτηση). Εν ολίγοις, VC= FC. Στην αρχική ισορροπία η SrS 1, καθώς και η LrS 1 που αντιστοιχεί σε αυτήν τέ- µνουν την D στο σηµείο «Ε» ορίζοντας την τιµή και ποσότητα ισορροπίας, Ε και Ε =N*q, όπου q η πόσοτης που παρέχει ο κάθε παραγωγός. Με την αύξηση των τιµών των π.σ., ceteris paribus, η κατώτατη SrATC του τυπικού παραγωγού ανέρχεται παράλληλα από την θέση της καµπύλης SrATC 1 στην θέση της καµπύλης SrATC 2 συµπαρασύροντας ιάγραµµα 5: Οι επιπτώσεις της αναλογικής αυξήσεως των τι- µών όλων των π.σ. τόσο στον παραγωγό όσο και στον κλάδο. SrATC 2 D MC 2 SrS 3 Μ Μ LrS 2 B SrS 2 B MC 1 SrATC 1 SrS 1 Ε E LrS 1 ο τυπικός παραγωγός q (Ν-n)q Nq η αγορά την καµπύλη ΜC που διέρχεται από το κατώτατο σηµείο της SrATC 2 και κατ επέκτασιν την οριζόντια άθροιση των νέων Ν καµπυλών ΜC, δηλ. την καµπύλη SrS του κλάδου (από την θέση της καµπύλης SrS 1 στην θέση της καµπύλης SrS 2 ) και την περιβάλλουσα LrATC και κατ επέκτασιν την LrS του κλάδου (από την θέση LrS 1 στην θέση LrS 2 ). Εφόσον µετατοπίστηκαν παράλληλα και κατά το ίδιο µέγεθος, οι καµπύλες SrS 2 και LrS 2 εξακολουθούν να τέµνονται στο ίδιο επίπεδο παραγοµένης ποσότητος Ε που ετέµνοντο οι SrS 1 και η LrS 1, αλλά σε υψηλότερη τιµή. Εν τούτοις, τέµνουν την καµπύλη D σε διαφορετικά σηµεία, «Β» και «Μ», που ορίζουν (α) την (προσωρινή ή µεταβατική ή) βραχυχρόνια και (β) την µακροχρόνια ισορροπία, αντιστοίχως. Στην βραχυχρόνια ισορροπία B < SrATC 2. Η κατάστασις είναι ζηµιογόνα και µη διατηρήσιµη για τους παραγωγούς, οπότε ορισµένοι εξ αυτών, έστω, n, εξέρχονται της αγοράς. Ως εκ τούτου 4

η SrS 2 συρρικνώνεται και µετατοπίζεται αριστερά ώσπου να φτάσει στο σηµείο «Μ». Τελικώς, έκαστος παραγωγός παράγει την αρχική ποσότητα q αλλά η συνολική παραγωγή έχει µειωθεί σε Μ = (Νn)*q. Με την βοήθεια του ιαγράµµατος 6 εξετάζεται η περίπτωσις της αυξήσεως της τιµής του (βραχυχρονίως) σταθερού π.σ. τόσο στο επίπεδο της αγοράς όσο και στο επίπεδο ενός τυπικού παραγωγού, εκ των Ν πανοµοιοτύπων παραγωγών που υποθέτουµε ότι ικανοποιούν την κατανάλωση. Εν ολίγοις, µόνον το FC αυξάνει (βλ. Κεφ.3, τέλος σ.10). Εφόσον το SrVC δεν µεταβάλλεται (όπως συµβαίνει στην περίπτωση του ιαγράµµατος 5): H καµπύλη SrATC ανέρχεται από την θέση SrATC 1 στην θέση SrATC 2, όχι όµως παράλληλα. H συνάρτησις ΜC 1 µένει ως έχει και τέµνει τις καµπύλες SrATC στα κατώτατα σηµεία. Εξυπακούεται ότι το κατώτατο σηµείο της υψηλοτέρας SrATC, δηλ της SrATC 2, ευρίσκεται δεξιότερα του κατωτάτου σηµείου της SrATC 1. Μαζί µε την άνοδο της καµπύλης του πιο αποτελεσµατικού SrATC ανέρχεται και η καµπύληπερίβληµα LrATC και κατ επέκτασιν η LrS του κλάδου (από το επίπεδο της LrS 1 σε αυτό της LrS 2 ). Με την καµπύλη του MC αµετάβλητη, όσο ο αριθµός των παραγωγών δεν µεταβάλλεται, η SrS (δηλ. η SrS 1 ) παραµένει ως έχει. Εν τούτοις, η κατάστασις είναι ζηµιογόνα και µη διατηρήσιµη για τους παραγωγούς, οπότε ορισµένοι εξ αυτών, έστω, n, εξέρχονται της αγοράς. Αποτέλεσµα τούτου, η SrS 2 συρρικνώνεται και µετατοπίζεται αριστερά ώσπου να φτάσει στο σηµείο «Μ», οπότε και η πίεσις της ασύµφορης τιµής επί των παραγωγών εκλείπει. Τελικώς, έκαστος εκ των Ν-n εναποµενόντων παραγωγών παράγει περισσότερη ποσότητα από ό,τι αρχικά (q 2 >q 1 ) αλ- λά η συνολική παραγωγή έχει µειωθεί σε Μ =(Ν-n)*q 2. ιάγραµµα 6: Οι επιπτώσεις της αυξήσεως της τιµής του σταθερού π.σ. τόσο στον παραγωγό όσο και στον κλάδο. Μ D SrATC 2 SrS 2 M LrS 2 MC 1 SrS 1 SrATC 1 Ε E LrS 1 q 1 q 2 (Ν-n)q 2 Nq 1 ο τυπικός παραγωγός η αγορά Η περίπτωσις της αυξήσεως της τιµής του µεταβλητού π.σ. µας έχει απασχολήσει ήδη στο Κεφ.3, ιάγραµµα 10. Η µετατόπισις της καµπύλης SrATC άνω και αριστερά είχε ως αποτέλεσµα το κατώτατο σηµείο της να ευρίσκεται αριστερότερα του αρχικού. 4 Η νέα καµπύλη MC ευρίσκεται αριστερότερα 4 ιαισθητικά µπορούµε να εξάγουµε την κατεύθυνση αναλογιζόµενοι ότι: (α) όταν αυξήθηκε το σταθερό κόστος µόνον η SrATC µετατοπίστηκε άνω δεξιά και (β) όταν αυξήθηκε τόσο το σταθερό όσο και το µεταβλητό κόστος (άρα οι δύο επιδράσεις σταθµιστήκαν) η SrATC µετατοπίστηκε παράλληλα άνω (στο κέντρο). Άρα, τώρα που εκδηλώνεται µόνον η άλλη επίδρασις (δηλ. αυξήθηκε το µεταβλητό κόστος), αναµένουµε η SrATC να µετατοπιστεί άνω αριστερά, 5

της αρχικής και το ίδιο συµβαίνει µε το οριζόντιο άθροισµά της, την νέα SrS (σε σχέση µε την αρχική). Στον βαθµό που η καµπύλη ζητήσεως έχει αρνητική κλίση, είναι προφανές ότι στην νέα θέση ι- σορροπίας της η αγοράς, ακόµα και αν ο αριθµός των παραγωγών έµενε ο ίδιος (πόσο µάλλον αν µειώνεται), η προσφερόµενη ποσότης θα είναι ολιγότερη και η τιµή υψηλότερη συγκρινόµενη µε την αρχική. Η µορφή της µακροχρονίου αγοραίας συναρτήσεως προσφοράς ενδέχεται να ποικίλει Έως τώρα θεωρήσαµε την LrS ως οριζόντια εφαπτόµενη στο κατώτατο σηµείο της (αποτελεσµατικοτέρας καµπύλης SrATC και κατ επέκτασιν της) LrATC, αγνοώντας τις συνθήκες παραγωγής που επικρατούν στον κλάδο ή (πιο σωστά) σιωπηρά υποθέτοντας ότι ενδογενώς δεν αλλάζει κάτι άλλο, όπως η πρόσβαση σε π.σ., µε την είσοδο και έξοδο παραγωγών. Στην πραγµατικότητα, όµως, η κατάστασις ενδέχεται να είναι διαφορετική (δηλ. οι τιµές των π.σ. να µεταβάλλονται ενδογενώς (συνεπεία της λειτουργίας του συστήµατος)) µε αποτέλεσµα η κλίσις της LrS να ποικίλει. Επιχειρώντας µια σύνδεση µε (αλλά ουσιαστικά εµπλουτίζοντας επεκτείνοντας την συζήτηση που επιχειρήσαµε εις) το Κεφ.3, σ.15, µε την βοήθεια του ιαγράµµατος 7 εξετάζουµε την περίπτωση όπου η καµπύλη LrATC του τυπικού παραγωγού (άρα και του κάθε παραγωγού στον κλάδο) µετατοπίζεται προς τα κάτω όταν αυξάνει η παραγωγή (βλ. κατωτέρω: *). Υποθέτουµε ότι η αρχικά η αγορά ισορροπεί στο ιάγραµµα 7: H επίπτωσις µια µετατοπίσεως της D σε ένα κλάδο φθίνοντος κόστους. Þ 1 MC 1 LrMC 1 D Ď σηµείο «1» και ότι εκδηλώνεται µια 1 LrATC 1 1 µετατόπισις της (αγοραίας) ζητήσεως MC 2 LrMC 2 SrS 1 προς τα δεξιά (από D σε Ď). Τούτο προκαλεί βραχυχρονίως αύξηση της 2 LrATC 2 2 τιµής (από 1 σε Þ 1 ). SrS 2 (α) Η ύπαρξις κερδών προσελκύει n νέους παραγωγούς στον κλάδο. ο τυπικός παραγωγός η αγορά Ως εκ τούτου, η βραχυχρόνια κα- µπύλη προσφοράς µετατοπίζεται δεξιά. (β) Συγχρόνως, η αύξησις της ζητήσεως π.σ. και η ανάληψις εκσυγχρονισµών και καινοτοµιών στον κλάδο (έναν κλάδο φθίνοντος κόστους) προκαλούν µετατόπιση των καµπυλών κόστους των παραγωγών προς τα κάτω (βλ. ανωτέρω: *). Μακροχρονίως η νέα τιµή ισορροπίας στην αγορά στο σηµείο «2» συµπίπτει µε το (νέο) ελάχιστο LrATC του τυπικού παραγωγού. Αν ενώσουµε τα διάφορα σηµεία ισορροπίας 1, 2, σχηµατίζουµε την µακροχρόνια καµπύλη προσφοράς (industry long-run supply function), LrS, που έχει αρνητική κλίση. (Ιχνογραφείστε την για να πειστείτε.) 6

Σε έναν κλάδο αυξανοµένου κόστους η αντίστοιχη µετατόπισις της (αγοραίας) ζητήσεως προς τα δεξιά (από D σε Ď) προκαλεί βραχυχρονίως άνοδο της τιµής (από 1 σε 2 ) και, προφανώς, αύξηση των κερδών. (Βλ. ιάγραµµα 8.) Η ύπαρξις υψηλών κερδών προσελκύει n νέους παραγωγούς στον κλάδο µε αποτέλεσµα η βραχυχρόνια καµπύλη προσφοράς να µετατοπιστεί δεξιά (από SrS 1 σε κάποια SrS που υποθέτουµε ευρίσκεται δεξιότερα της SrS 2 ). Η αύξησις της ζητήσεως ιάγραµµα 8: H επιπτώσις µια µετατοπίσεως της D σε ένα κλάδο αυξανοµένου κόστους. MC 2 LrMC 2 D Ď των π.σ. αυξάνει τις τιµές των LrATC 2 SrS 2 π.σ. και, κατ επέκτασιν το κόστος 2 παραγωγής. Η καµπύλη LrATC µετατοπίζεται προς τα άνω. Ο τυπικός παραγωγός MC 1 LrMC 1 LrATC 1 2 καταλήγει να λειτουργεί επί 1 1 της LrATC 2. (Ας υποθέσουµε ότι το SrS 1 σηµείο τοµής της νέας LrMC 2 και LrATC 2 ευρίσκεται αριστερά της αρχικής ο τυπικός παραγωγός η αγορά κατ αναλογίαν µε την διαδικα- σία που περιγράφεται στο Κεφ.3, ιάγραµµα 10, µε την LrATC να παρασύρεται από την αποδοτικότερη SrATC.) Ως έκφρασις της οριζοντίου αθροίσεως των καµπυλών MC 2, η µεταβατική SrS αρχίζει να µετατοπίζεται αριστερά στην θέση SrS 2. Μακροχρονίως η νέα τιµή ισορροπίας συµπίπτει µε το (νέο) ελάχιστο LrATC του τυπικού παραγωγού στο σηµείο «2». Αν ενώσουµε τα διάφορα σηµεία ι- σορροπίας 1, 2, σχηµατίζουµε την LrS που έχει θετική κλίση. Σε έναν κλάδο σταθερού κόστους η υποθετική αύξησις της ζητήσεως που αυξάνει την τιµή ισορροπίας και δηµιουργεί αύξηση της ζητήσεως για π.σ., δεν επιφέρει µεταβολή των τιµών των π.σ. Τούτο έχει ως αποτέλεσµα η τυπική LrATC να µην µετατοπίζεται µε την είσοδο νέων παραγωγών. Η δε είσοδος νέων παραγωγών επαναφέρει την τιµή στο αρχικό επίπεδο και το κίνητρο εισόδου νέων επιχειρήσεων εκλείπει. Αν ενώσουµε τα διάφορα σηµεία ισορροπίας προκύπτει µια οριζόντια LrS. Αναιρέσεις κάποιων υποθέσεων περί κυβερνητικών παρεµβάσεων κ.ά. Στην ενότητα αυτή αρχίζουµε να εµπλουτίζουµε το υπόδειγµά µας, εξετάζοντας τις επιπτώσεις ορισµένων αποκλίσεων από τις απλουστευτικές υποθέσεις που αναφέραµε στην τρίτη οµάδα υποθέσεων της σελ. 1. Σηµείο αφετηρίας είναι η ισορροπία στο σηµείο «Ε», η οποία αντιστοιχεί σε τιµή E και ποσότητα E. Ξεκινούµε µε την περίπτωση επιβολής ενός ειδικού φόρου, t, επί της τιµής,, του πωλητού, η οποία έχει ως αποτέλεσµα να προσφέρεται η ποσότης E στην τιµή E (1+t), ενσωµατώνοντας τον 7

φόρο, ωσάν η καµπύλη προσφοράς να έχει µετατοπιστεί άνω και αριστερά (από S σε Š). (Ο πωλητής εξακολουθεί να εισπράττει E.) Συνεπεία τούτου: Tο συνολικό πλεόνασµα του καταναλωτού (total consumer surplus), TCS, συρρικνώνεται από το εµβαδόν της περιοχής ΓΕ E στο εµβαδόν της περιοχής ΓΗ Η, το συνολικό πλεόνασµα του παραγωγού (total producer surplus), TS, συρρικνώνεται από το εµβαδόν της περιοχής AE E στο εµβαδόν της περιοχής Ah h, H κυβέρνησις λαµβάνει το εµβαδόν της περιοχής H H h h υπό την µορφή φορολογικών εσόδων (µέρος του οποίου αποσπάται από τους αγοραστές, ως τµήµα του αρχικού TCS, και το υπόλοιπο από τους πωλητές, ως τµήµα του αρχικού TS). Η κοινωνία ως σύνολο χάνει το εµβαδόν της τριγωνικής περιοχής ΗΕh. Πρόκειται για µη αντισταθµιζόµενη απώλεια (dead weight loss), DWL. 5 Παρατηρούµε ότι όσο πιο οριζόντιες είναι οι D και S τόσο µικρότερες είναι οι περιοχές DWL. Επίσης, αν η καµπύλη D είναι πιο κάθετη ή απότοµη (οριζόντια ή επίπεδη) από την S τότε η µετακύλισις της φορολογικής επιβαρύνσεως στους αγοραστές (πωλητές) υπό την µορφή απωλείας τµήµατος του TCS (TS) είναι πιο µεγάλη σε σχέση µε την µετακύλιση στους πωλητές (αγοραστές). Συνήθως τα µέγεθος της εισφοράς που επωµίζεται η κάθε πλευρά, H Ε και Ε h, ανήκει στο διάστηµα [0,τ]. Ωστόσο υπάρχει και η εξαίρεσις (βλ. ιάγρ. 9β) όπου H - E >τ. Στην περίπτωση της φθινούσης καµπύλης προσφοράς (όπως της LrS του ιαγράµµατος 7) η επιβολή ενός ειδικού φόρου επιβαρύνει τους καταναλωτές µε επιπρόσθετη δαπάνη την οποία καρπούνται οι 6 παραγωγοί. Εν συνεχεία εξετάζουµε την περίπτωση επιβολής ενός ποσοστιαίου φόρου, φ, ή ενός παγίου φόρου, ф, επί των κερδών των παραγωγών κάποιου αγαθού και, κατ επέκτασιν στο TS. Στο βαθµό που οι καµπύλες D και S πα- 5 Τουλάχιστον έτσι φαίνεται µέχρι στιγµής. Πρόκειται για ανάλυση µερικής ισορροπίας, µε αποτέλεσµα να µην είµαστε σε θέση να εκτι- µήσουµε επαρκώς την ευρύτερη επίδραση αυτής της παρεµβάσεως και την αξιοποίηση των χρηµάτων από την κυβέρνηση σε άλλες αγορές κ.ο.κ. Θα επανέλθουµε στο ζήτηµα επανεξετάζοντάς το από µακροοικονοµική σκοπιά. 6 Μια αίσθησις του µεγέθους των πλεονασµάτων των παραγωγών που λειτουργούν µε την αποδοτική εγκατάσταση παρέχεται στο αριστερό µέρος του ιαγράµµατος 7. 8 ιάγραµµα 9α: Η επιβολή ειδικού φόρου. Γ H E h Β Α H h Š S E H E τ= H h ιάγραµµα 9β: H επιβολή ειδικού φόρου όταν η προσφορά έχει αρνητική κλίση. D H τ S E ιάγραµµα 10: Επιβολή φόρου στα κέρδη. E ΤCS ΤS E Ε S D S D

ραµένουν ως έχουν, (α) το E και E είναι αµετάβλητα, (β) η κοινωνία ως σύνολο δεν έχει απολέσει «κάποιο τριγωνάκι», (γ) το ποσόν του φόρου που εισπράττεται από την κυβέρνηση (σκιασµένο τµήµα του TS), προφανώς αναδιανέµεται σε αγοραστές και πωλητές. (Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η αρχική διαπίστωσις (Κεφ.2, σ.10) ότι η απόσπασις χρηµάτων µέσω της επιβολής παγίου φόρου ενδεχοµένως είναι προτιµότερη από την απόσπαση µέσω της επιβολής ειδικού φόρου επί της τιµής.) Η αντίστοιχη επιβολή ενός παγίου φόρου, f, στους καταναλωτές κάποιου αγαθού ενδέχεται να µην λειτουργήσει µε αντίστοιχο τρόπο στο βαθµό που οι καταναλωτές είναι διαφορετικοί. Για όσους f>cs η κατανάλωσις του αγαθού διακόπτεται (και αυτοί στρέφονται σε υποκατάστατα). Ως εκ τούτου, η καµπύλη D µετατοπίζεται προς τα αριστερά και,. Η κοινωνική ευηµερία (α) µειώνεται κατά το µέγεθος του TCS των ατόµων που παύουν να αγοράζουν το αγαθό και (β) αναπληρώνεται µερικώς από την αύξηση του TCS από τις αυξηµένες αγορές άλλων αγαθών εις τα οποία τα εν λόγω άτοµα στρέφονται. 7 Στο ιάγραµµα 12 εξετάζουµε την περίπτωση του ορισµού ιάγραµµα 11: Επιχορήγηση της κατά- µιας ανωτάτης τιµής πωλήσεως ή τιµής οροφής (price ναλώσεως ενός προϊόντος. ceiling), Þ, ενός αγαθού. Εάν η τιµή αυτή υπερβαίνει την τιµή D S D S ισορροπίας (Þ> Ε ), προφανώς δεν έχει κάποια επίπτωση εάν S 1 1 2 όµως υπολείπεται αυτής, τότε καθίσταται δεσµευτική εµποδίζοντας 2 D την εκκαθάριση της αγοράς και δηµιουργώντας υπερ- βάλλουσα ζήτηση,. Οι ελλείψεις ενδέχεται να (α) προκαλέσουν Τσάι Καφές τη διενέργεια συναλλαγών στην λεγόµενη «µαύρη αγο- ρά» µεταξύ πωλητών και αγοραστών σε τιµή ανώτερης της ιάγραµµα 12: Ορισµός ανωτάτης τιµής στο τσάι. νοµίµου Þ και να στρέψουν τους ανικανοποίητους καταναλωτές σε υποκατάστατα. Εις την περίπτωση που η ανωτάτη τιµή D S Ε ορίζεται στο τσάι, αναµένουµε την ζήτηση για καφέ να αυξηθεί. Ε D Ceteris paribus η τιµή και η ποσότης ισορροπίας του κα- Ε Þ S D φέ αυξάνονται. Κατ αναλογία, ο ορισµός κατωτάτης τιµής (price floor) Τσάι Καφές δεν έχει επιπτώσεις όταν η τελευταία υπολείπεται της E, ενώ καθίσταται δεσµευτική όταν υπερβαίνει την E, δηµιουργώντας υπερβάλλουσα προσφορά (πλεονάσµατα). Στο ιάγραµµα 13α στρέφουµε το ενδιαφέρον µας στην επιλογή του «ανοίγµατος» της εσωτερικής (εγχωρίου) αγοράς σε εισαγωγές από το εξωτερικό. Έστω ότι ο υπόλοιπος κόσµος 7 Η ανάλυσις παραµένει µερική και αποσπασµατική (βλ. υποσ.5). Στον βαθµό που το TCS που αποσπάται από τους υπόλοιπους αγοραστές (που παραµένουν στην αγορά του αγαθού) αναδιανέµεται σε αγοραστές και πωλητές, η κοινωνική ευηµερία των εναποµενόντων στην αγορά παραµένει σταθερή. 9

(rest of the world) δύναται να παράσχει τεράστια ποσότητα (τεράστια σε σχέση µε το µέγεθος της χώρας µας) ιάγραµµα 13α: Άνοιγµα της αγοράς σπορελαίου σε εισαγωγές. D S D S σε τιµή W κατωτέρας της τιµής ισορροπίας, E, που ι- α Ε σχύει εγχωρίως. Εξυπακούεται ότι ως χαµηλότερη η Ε W β δ E επικρατεί. Υπό αυτές τις συνθήκες οι εγχώριοι παραγωγοί W γ D καταλήγουν να προσφέρουν 1 και ο οι παραγωγοί του 1 W εξωτερικού την υπόλοιπη ποσότητα W - 1. Το S µειώνεται από «β»+«γ» σε «γ». Το CS αυξάνει από «α» σε Σπορέλαιο Ελαιόλαδο «α»+«β»+«δ». Συνολικά το πλεόνασµα της κοινωνίας (CS+S) αυξάνει κατά «δ». Παρατηρούµε ότι οι καταναλωτές µπορούν να µεταβιβάσουν µέρους του διευρυµένου CS στους εγχώριους παραγωγούς ώστε ουδείς στην χώρα να αισθάνεται χειρότερα από την εξέλιξη. Παρενθετικά (και προκειµένου να αναπτύξουµε τις ικανότητές µας να διερευνούµε οικονοµικές καταστάσεις) ενσωµατώνουµε στο παράδειγµα την επιβολή εισαγωγικών δασµών, δ. Ο αγοραστής πλέον προµηθεύεται τις ποσότητες µεταξύ 1 και W στην τιµή W (1+δ), ωσάν η διεθνής τιµή να έχει αυξηθεί. (Η περίπτωσις θυµίζει την µετατόπιση της S στην θέση Š στο ιάγραµµα 9α). Ως εκ τούτου το CS καθίσταται «α»+«β»+«δ», η κυβέρνησις λαµβάνει το εµβαδόν της περιοχής «ζ» και το συνολικό πλεόνασµα συρρικνώνεται κατά ένα ποσό ίσο µε το εµβαδόν «ε»+«η». ιάγραµµα 13β: H επιβολή δασµού στις εισαγωγές σπορελαίου του ιαγράµµατος 13α. D S α Επιστρέφουµε στο ιάγραµµα 13α. Χάριν παραδείγµατος, ας υποθέσουµε ότι η αγορά που «ανοίγει» στο ανταγωνισµό του εξωτερικού είναι αυτή των σπορελαίων. Η πρόσβαση σε φθηνό σπορέλαιο προκαλεί µια µετατόπιση της ζητήσεως για το υποκατάστατο αγαθό, το ελαιόλαδο, από D σε D. Ceteris paribus η τιµή και η ποσότης ισορροπίας του ελαιολάδου µειώνονται. Εναλλακτικά, σκαρφιζόµενοι παραλλαγές, καταθέτουµε την ιδέα ότι η κυβέρνηση θα µπορούσε να επιτυχει το ίδιο αποτέλεσµα παρέχοντας επιδότηση που µετατοπίζει την καµπύλη προσφοράς δεξιά. E W (1+δ) W β δ γ ε ζ η 1 W (Βλ. ιάγραµµα 13γ.) Βεβαίως, αν η εγχώριος τιµή, Ε, είναι κατωτέρα της διεθνούς, W, προκύπτει υπερβάλλουσα προσφορά η οποία διοχετεύεται στο εξωτερικό υπό την µορφή εξαγωγών. Το S αυξάνει από «γ» σε «β»+«γ»+«δ». Το CS µειώνεται από «α»+«β» σε «α». Συνολικά το πλεόνασµα της κοινωνίας (CS+S) αυξάνει κατά «δ». Φυσικά, η κυβερνητική παρέµβασις µπορεί να: (α) επεκταθεί στον κα- ιάγραµµα 13γ: Αν E < W τότε διενεργούνται εξαγωγές. D S α W Eε β γ δ 10

Επιχειρήστε να κατανοήσετε την ανάλυση αυτόνοµα, µόνοι σας. θορισµό των τιµών των εισροών, (β) διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή, από κλάδο σε κλάδο κ.ο.κ. Χάριν παραδείγµατος και περαιτέρω εξοικειώσεως µε αυτές τις έννοιες εξετάζουµε την περίπτωση µιας οικονοµίας που (i) συγκροτείται από δύο περιοχές (Α και Β), το εργατικό δυναµικό των οποίων παραµένει στις εστίες του εισπράτοντας µισθό W, ενώ (ii) τα αγαθά διακινούνται µεταξύ των περιοχών (χάριν απλουστεύσεως) άνευ κόστους. Έστω ότι η κυβέρνησις θεσπίζει στον κλάδο Χ της περιοχής Α κατώτατο µισθό Ŵ>W Ε ( δηλ. µεγαλύτερο από τον µισθό ισορροπίας που επικρατούσε). 8 Αυτό σηµαίνει ότι η προσφορά εργασίας, L S, στον κλάδο Χ της περιοχής Α (βλ. ιάγραµµα 14, άνω αριστερά) καθίσταται οριζόντια: σε κάθε επίπεδο L αντιστοιχεί Ŵ. Με δεδοµένη την ζήτηση εργασίας, L D, από τους παραγωγούς, ο αριθµός των απασχολουµένων στον κλάδο Χ της περιοχής Α µειώνεται. Ως εκ τούτου: Με ολιγότερους εργάτες και µειωµένη δυνατότητα παραγωγής (και προσφοράς) του αγαθού Χ, οι τιµές του αγαθού Χ στην περιοχή Α αυξάνουν. Η άνοδος των τιµών προσελκύει εισαγωγές από την περιοχή Β. Στην περιοχή Β η ζήτησις εργασίας στον κλάδο Χ αυξάνει. Στην περιοχή Α οι άνεργοι του κλάδου Χ στρέφονται στους λοιπούς κλάδους (της περιοχής που ζούνε). Στους κλάδους αυτούς η L S µετατοπίζεται δεξιά και, ceteris ιάγραµµα 14: ύο αγορές L µε κλάδους Χ, Λοιπούς Κλάδος X Λοιποί κλάδοι Περιοχή Α w ŵ L D L D w Ε L S L S L S L w L S Περιοχή Β L D L S L D L D L D L L paribus, µειώνεται ο µισθός και το κόστος παραγωγής. Η προσφορά των εν λόγω προϊόντων µετατοπίζεται δεξιά και οι τιµές µειώνονται. (Πρόκειται για την αντίθετη κίνηση από αυτή που α- πεικονίζονται στο Κεφ.3, ιάγρ. 10). Αποτέλεσµα: οι εισαγωγές από την περιοχή Β µειώνονται (ή οι εξαγωγές προς την περιοχή Β αυξάνουν). Η προσφορά των λοιπών προϊόντων εντός της περιοχής Β µετατοπίζεται δεξιά και οι τιµές πέφτουν. Ως εκ τούτου η L D των παραγωγών των εν λόγω προϊόντων µετατοπίζεται αριστερά (βλ. Κεφ.3, σ.5). Οι άνεργοι στρέφονται στον κλάδο Χ της περιοχής που ζούνε. Ως εκ τούτου, η προσφορά εργασίας στον κλάδο Χ της περιοχής Β µετατοπίζεται δεξιά. ιακρίνουµε δύο τινά: (i) Αν η L S είναι σχετικά οριζόντια τότε το επίπεδο W του κλάδου Χ στην περιοχή Β δεν θα αυξηθεί πολύ. (ii) Αν η L S είναι σχετικά κάθετη τότε το επίπεδο W του κλάδου Χ στην περιοχή Β θα αυξηθεί πολύ. Σε κάθε περίπτωση τo επίπεδο του µισθού θα είναι υψηλότερο από ότι στην αρχή. L 8 Εναλλακτικά θα µπορούσαµε να υποθέσουµε ότι το αποτέλεσµα αυτό προκύπτει κατόπιν πιέσεων του εργατικού συνδικάτου (labor union). 11

Αν οι µισθοί στις δύο περιοχές ήσαν αρχικά ίσοι, τώρα πλέον δεν είναι. Ceteris paribus, µακροχρονίως ο παραγωγικός κλάδος Χ θα εξαφανιστεί στην περιοχή Α. Η διαφορά κόστους (ενίοτε διατυπώνεται ως «η ετερογένεια στη δοµή τους κόστους») δίδει στους παραγωγούς της περιοχής Β ένα πλεονέκτηµα µε αποτέλεσµα είτε οι υφιστάµενες επιχειρήσεις Χ να αναπτυχθούν εκεί ή νέες επιχειρήσεις παραγωγής Χ να δηµιουργηθούν. Οι παραγωγοί του Χ στην περιοχή Α δεν θα είναι σε θέση να τους ανταγωνιστούν. 12