Η δεκαετία του 40 στη Κύπρο

Η δεκαετία του 40 στη Κύπρο Ο διχασμός του ελληνικού εμφύλιου πολέμου και η Διασκεπτική Του Βαλάντη Αθανασίου, ιστορικού Σε αντίθεση με την δεκαετία του 30, την οποία καθόρισε η κατασταλτική και καταπιεστική πολιτική των αποικιοκρατών, η δεκαετία του 40 είναι πλούσια σε γεγονότα. Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος γενικότερα, και η επίθεση των Ιταλών στην Ελλάδα ειδικότερα, οδήγησαν τους Βρετανούς να προσεγγίσουν τους Κύπριους και να καταργήσουν ουσιαστικά τα μέτρα της Παλμεροκρατίας. Αυτή η φιλελευθεροποίηση της πολιτικής ζωής οδήγησε στο ξέσπασμα των καταπιεσμένων παθών και την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού. Η άνοδος της Αριστεράς στη Κύπρο και η οργάνωση μεγάλων απεργιών, εμφανίζουν για πρώτη φορά μια εναλλακτική πολιτική πρόταση στον κυπριακό λαό. Η αντίδραση της Δεξιάς, που έχανε το πολιτικό μονοπώλιο, και το ξέσπασμα του εμφύλιου πόλεμου στην Ελλάδα θα προκαλέσουν έναν διχασμό ο οποίος δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στη κυπριακή κοινωνία. Η πρόταση των Βρετανών για μια Διασκεπτική συνέλευση, με στόχο την δημιουργία Συντάγματος, απορρίφθηκε από τον Δεξιά και έγινε αποδεκτή από την Αριστερά και τους Τουρκοκύπριους. Μετά από το φιάσκο της Διασκεπτικής, που οφειλόταν στις ανεδαφικές προτάσεις των Βρετανών, η Αριστερά αποχώρησε και πέρασε σε φάση περισυλλογής ενώ η Δεξιά ανέλαβε ξανά την πρωτοβουλία του ενωτικού αγώνα. Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και η Κύπρος Η κατάσταση στη Κύπρο των αρχών της δεκαετίας του 40 είναι τραγική. Οι Ελληνοκύπριοι είναι ουσιαστικά ακέφαλοι πολιτικά, με την αποδιοργάνωση της Εκκλησίας, ως συνέπεια των κατασταλτικών βρετανικών μέτρων μετά τα Οκτωβριανά. Η δικτατορία των αποικιοκρατικών αρχών συνεχίζεται, ενώ η οικονομική κατάσταση των Κυπρίων είναι άθλια. Το 82% των αγροτών έχει χρέη, συνήθως υπέρογκα. Μεταξύ 1927 και 1930 οι τράπεζες τους είχαν χορηγήσει δάνεια ύψους 390.338 λιρών (49.628 ήταν κυβερνητικά δάνεια), τα περισσότερο εκ των οποίων χρησιμοποιήθηκαν για να ξεπληρωθούν οι τοκογλύφοι. Τα αγροτικά χρέη ξεπερνούσαν τα 3 εκατομμύρια λίρες. Εκποιήσεις και πλειστηριασμοί ήταν καθημερινό φαινόμενο (πουλήθηκαν 18.000 υποθηκευμένα ακίνητα, 19.500 βγήκαν στο σφυρί). Με αναγκαστική εκποίηση πωλήθηκαν περίπου 550.000 στρέμματα γης, ένα εκατομμύριο καρποφόρα δέντρα και περισσότερο από 8.000 σπίτια. Οι νέοι ακτήμονες είτε μετανάστευαν στο εξωτερικό, είτε δούλευαν στις πόλεις με γελοία 1

μεροκάματα, είτε κατέφευγαν στα μεταλλεία, όπου οι σκληρότατες και επικίνδυνες συνθήκες εργασίας τους κατέστρεφαν την υγεία. Η πολιτική εκμετάλλευση των Βρετανών συνοδευόταν από την οικονομική εκμετάλλευση των τοκογλύφων και των μεταλλευτικών εταιρειών. Αναγνωριζόταν ακόμα κι από τους ίδιους τους Βρετανούς η οικονομική απομύζηση που υφίστατο το νησί από την πολιτική του Λονδίνου. Όταν ξεκίνησε ο Β Παγκόσμιος πόλεμος, οι Κύπριοι, που ακόμα ήταν υπό αυταρχικό καθεστώς, δέχτηκαν με αδιαφορία σαν σύνολο τα κελεύσματα των Βρετανών. Πολλοί, όμως, κατατάχθηκαν εθελοντικά στον Βρετανικό στρατό για να εξασφαλίσουν ένα εισόδημα που θα τους επέτρεπε να θρέψουν τις οικογένειες τους. Το κυπριακό εκστρατευτικό σώμα (500 ημιονηγοί) ήταν το πρώτο αποικιακό σώμα που έλαβε μέρος στις πολεμικές συγκρούσεις, στην Γαλλία. Τον Φεβρουάριο του 1940 ανακοινώθηκε η ίδρυση μάχιμου στρατιωτικού σώματος Κυπρίων εθελοντών, του Κυπριακού Συντάγματος (Cyprus Regiment), το οποίο αποτελούσε ένα μάχιμο τάγμα και λόχοι σκαπανέων και μεταφορών. Ο αριθμός των καταταγέντων ήταν μεγαλύτερος από τον προβλεπόμενο, εξαιτίας των στρατιωτικών μισθών. Παράλληλα η βρετανική διοίκηση άρχισε να λαμβάνει μέτρα επαναπροσέγγισης. Ήλθε σε επικοινωνία με τον τοποτηρητή του Αρχιεπισκοπικού θρόνου Λεόντιο, διόρισε κάποιους Κύπριους σε ανώτερες θέσεις στο δημόσιο και άνοιξε κάποιες θέσεις εργασίας προς μερική καταπολέμηση της ανεργίας (επιδιόρθωση δρόμων, κατασκευές στο τηλεφωνικό και ηλεκτρικό δίκτυο, μικρά οχυρωματικά έργα κ.λπ.). Επίσης με νόμο όλα τα αγροτικά χρέη μειώθηκαν στο ένα τρίτο και τα επιτόκια έπεσαν στο 5%. Ο κυπριακός λαός ξεσηκώθηκε μαζικά μόνο με την κήρυξη του Έλληνο-ιταλικού πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940. Για πρώτη φορά βγήκαν από τα μπαούλα οι ελληνικές σημαίες και εμφανίστηκαν δημόσια. Πλήθος προσήλθε στα στρατολογικά γραφείο, και στον βρετανικό, και στον ελληνικό στρατό. Διεξήχθησαν έρανοι όπου ο κόσμος έδωσε το υστέρημα του για να ενισχύσει όσο μπορούσε τον ελληνικό στρατό στην Αλβανία. Η Εκκλησία και ο τοποτηρητής του θρόνου, Μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος, ο οποίος κατά την δεκαετία του 30 είχε υποστεί συνεχείς δικαστικές διώξεις και περιορισμούς από το καθεστώς, πλέον διακήρυσσέ δημόσια ότι η κοινή συμμαχική νίκη θα τερμάτιζε θετικά όλα τα προβλήματα της Κύπρου. 2

Κύπριοι εθελοντές αποβιβάζονται στον Πειραιά για να πολεμήσουν με τους αδελφούς Ελλαδίτες κατά των δυνάμεων του Άξονα. Ο Τοποτηρητής Μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος και ο κ Churchill στην οικία του Κυβερνήτη της Κύπρου (πηγή: Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος ( 26 Ιουλίου 1947). 67 χρόνια από την κοίμησή του, http://www.churchofcyprus.org.cy/article.php?articleid=753) 3

Όταν πλησίαζε η γερμανική εισβολή, η ελληνική κυβέρνηση έκανε πρόταση στη Βρετανία όπως μεταφερθεί η ελληνική κυβέρνηση στη Κύπρο, αίτημα το οποίο οι Βρετανοί αρνήθηκαν, με την πρόφαση ότι θα προκαλούσε τους Γερμανούς να εισβάλουν στη Κύπρο, και οι ίδιοι δεν είχαν επαρκείς στρατιωτικές δυνάμεις για να την υπερασπίσουν. Συνολικά πολέμησαν, υπό την σημαία του Κυπριακού Συντάγματος, υπό άλλα βρετανικά σώματα, αλλά και με τον ελληνικό στρατό και τις αντιστασιακές ομάδες στην Ελλάδα συνολικά 37.000 Κύπριοι 1. 2,500 Κύπριοι αιχμαλωτίστηκαν και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. 650 απ αυτούς, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, βρίσκονται θαμμένοι σε 56 στρατιωτικά κοιμητήρια της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής. Η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού Εκμεταλλευόμενη την χαλάρωση των κατασταλτικών μέτρων οι Κύπριοι κομμουνιστές ίδρυσαν στις 14 Απριλίου 1941 στο χωριό της Σκαρίνου το ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού). Πρώτος γενικός γραμματέας εξελέγη ο κομμουνιστής Πλουτής Σέρβας, γενικός γραμματέας και παλαίμαχο στέλεχος του παράνομου τότε ΚΚΚ. Το ΑΚΕΛ ξεκίνησε αρχικά ως ένα πολυσυλλεκτικό κόμμα, όμως μετά από μια διαδικασία ανακατατάξεων οι «αστοί» αποχώρησαν και «καθάρισε ιδεολογικά». Το 1944 το ΚΚΚ αυτοδιαλύθηκε, αναγνωρίζοντας πως το ΑΚΕΛ είχε γίνει ένα καθαρά μαρξιστικό κόμμα. Νωρίτερα, στις 16 Νοεμβρίου 1941, με πρωτοβουλία του ΑΚΕΛ ιδρύεται η ΠΣΕ (Παγκύπρια Συντεχνιακή Επιτροπή) για να συντονίσει τους εργατικούς αγώνες. Η ΠΣΕ διαλύθηκε από τους Βρετανούς το 1946, όταν τέθηκε εκτός νόμου και φυλακίστηκαν 18 ηγετικά της στελέχη, και σε αντικατάσταση της ιδρύθηκε στις 30 Μαρτίου 1946 η ΠΕΟ (Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία). Για να προσεταιριστούν περισσότερο τους Κύπριους οι Βρετανοί ανακοίνωσαν το 1941 πως θα επέτρεπαν ξανά την διεξαγωγή δημοτικών εκλογών. Οι εκλογές έγιναν στις 21 Μαρτίου 1943, και το ΑΚΕΛ εξέλεξε δημάρχους στην Λεμεσό (Πλουτής Σέρβας) και στην Αμμόχωστο (Αδάμος Αδάμαντος). Η Δεξιά θορυβήθηκε από την πρωτόγνωρη άνοδο της Αριστεράς και ιδρύθηκε το ΚΕΚ (Κυπριακό Εθνικό Κόμμα), με ουσιαστικό ηγέτη τον δήμαρχο Λευκωσίας Θεμιστοκλή Δέρβη. Έτσι για πρώτη φορά δημιουργήθηκε δεύτερος παράγοντας στη Δεξιά, μετά την Εκκλησία. Κατά την περίοδο του πολέμου το ΑΚΕΛ έχει την πρωτοβουλία των αγώνων, εθνικών και εργατικών. Στις 16 Ιουνίου 1943 το κόμμα καλεί τα μέλη του και όλο τον λαό να καταταχθεί στο 1 Πέτρος Παπαπολυβίου, Κύπριοι Αντιστασιακοί στη Μακεδονία 1941-44. Μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής, Μακεδονία και Θράκη 1941-44. Κατοχή-Αντίσταση-Απελευθέρωση. Διεθνές Συνέδριο, Θεσσαλονίκη: ΙΜΧΑ 1998, 299-300 4

βρετανικό στρατό για να πολεμήσει τον φασισμό/ναζισμό. Η διακήρυξη έχει μεγάλη απήχηση και 800 μέλη του ΑΚΕΛ, στα οποία βρίσκονταν και 11 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, κατατάσσονται και φεύγουν να πολεμήσουν στα πεδία των μαχών. Παράλληλα, από το 1941 οργανώνει μεγάλες απεργίες, στο σιδηρόδρομο και στα μεταλλεία, με αίτημα την αύξηση των μισθών και το οκτάωρο. Ο τοποτηρητής Λεόντιος, ο οποίος ήταν μετριοπαθής και πρόθυμος να συνεργαστεί με το ΑΚΕΛ, ίδρυσε το Γραφείο Εθναρχίας Κύπρου για να συντονίσει τον Ενωτικό αγώνα «υπεράνω κομμάτων». Όμως, μετά από αντίδραση του ΚΕΚ απέκλεισε την Αριστερά από το να συμμετάσχει. Μέχρι το 1944 ο διαχωρισμός των Ελληνοκύπριων σε Δεξιούς και Αριστερούς είχε ολοκληρωθεί. Είναι η πρώτη φορά που η πολιτική και η κοινωνία της Κύπρου αποκτά έναν χαρακτήρα συνειδητοποιημένα ταξικό. Δεξιοί συνδικαλιστές αποχώρησαν για ιδεολογικούς λόγους από την ΠΣΕ και ίδρυσαν το 1944 την ΣΕΚ (Συνομοσπονδία Εργαζομένων Κύπρου). Ο αγροτικός κόσμος της Κύπρου, η πλειοψηφία του πληθυσμού, παρέμενε συντηρητικός και οι προσπάθειες του ΑΚΕΛ να τον προσεγγίσει δεν είχαν ιδιαίτερη επιτυχία. Εκεί υπήρχε η Δεξιά ΠΕΚ (Παναγροτική Ένωση Κύπρου), ενώ το 1946 ιδρύθηκε η Αριστερή ΕΑΚ (Ένωση Αγροτών Κύπρου). Σε κάθε επάγγελμα, σε κάθε κοινωνική έκφανση υπάρχει διαχωρισμός σε Δεξιά και Αριστερά σωματεία. Όταν τελειώνει ο πόλεμος η οικονομική κατάσταση της Κύπρου συνεχίζει να είναι τραγική, το εμπορικό ισοζύγιο είναι συντριπτικά αρνητικό, αφού οι αποικιοκράτες κατέκλυσαν την αγορά με βρετανικά προϊόντα για να τονώσουν την δική τους οικονομία, σε βάρος της κυπριακής. Αλλά τα πάθη, μετά την καταπίεση της δεκαετίας του 30, είναι οξυμένα, και πλέον μπορούν να ξεσπάσουν χωρίς τους προηγούμενους αποικιοκρατικούς διωγμούς. Οι τιμές είναι σε αγγλικές λίρες 1946 1947 Εισαγωγές 8.132.000 13.585.000 Εξαγωγές 4.202.000 5.141.000 Έλλειμα εμπορικού ισοζυγίου 3.930.000 8.444.000 Πηγή: Πρακτικά βρετανικού κοινοβουλίου HC, Deb 24 March 1949, vol. 463 c66w. Η Ελλάδα, κατεστραμμένη από την Κατοχή δεν έχει καμιά δυνατότητα να διεκδικήσει την Κύπρο από την Βρετανία και είναι απόλυτα εξαρτημένη από τους Συμμάχους. Παράλληλα τα πάθη της Κατοχής και οι συγκρούσεις της Αριστεράς με την Δεξιά, οδηγούν στα Δεκεμβριανά και τις μάχες της Αθήνας. Παρά την ήττα της Αριστεράς και την Συμφωνία της Βάρκιζας, το κλίμα είναι εξαιρετικά τεταμένο και η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα εμφύλιου πολέμου. Από την πλευρά της η Βρετανία βγαίνει από τον πόλεμο νικήτρια αλλά καταχρεωμένη. Το αποικιακό της σύστημα 5

κλυδωνίζεται. Με την αποχώρηση των Βρετανών από την Παλαιστίνη, και την ίδρυση του Ισραήλ το 1948, αυξάνεται κατακόρυφα η γεωστρατηγική σημασία της Κύπρου, ως προκεχωρημένης βάσης στην πετρελαιοφόρο Μέση Ανατολή και την διώρυγα το Σουέζ. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 40 το νησί έχει μετατραπεί σε πραγματική στρατιωτική βάση. Στο Ακρωτήρι εγκαταστάθηκε το αρχηγείο της RAF (Βασιλικής Αεροπορίας) και στη Δεκέλεια εγκαταστάθηκαν η Υπηρεσία Ραδιοφωνικής Παρακολούθησης Μέσης Ανατολής και άλλες κατασκοπευτικές υπηρεσίες. Οι Τουρκοκύπριοι είχαν μείνει μακριά από τις εσωτερικές διαμάχες των Ελληνοκύπριων. Παρά την πολιτική προσέγγισης του ΑΚΕΛ, οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι ήταν οργανωμένοι σε αμιγώς τουρκοκυπριακές συντεχνίες, εξαιτίας της αντίδρασης τους με την ενωτική πολιτική του κόμματος. Η απόδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα τους θορύβησε έντονα. Από το 1943 είχε ιδρυθεί η KATAK (Kıbrıs Adası Türk Azınlık Kurumu, Οργάνωση Τούρκικης Μειονότητας Κύπρου) και το 1945 ιδρύθηκε το Kıbrıs Türk Milli Birlik Partisi (Εθνικό Τουρκοκυπριακό Ενωτικό Κόμμα), αμφότερες από τον Τουρκοκύπριο γιατρό Φαζίλ Κουτσιούκ. Στις δημοτικές εκλογές του 1946 το ΑΚΕΛ πραγματοποίησε ευρύ μέτωπο συνεργασίας με πολλές προσωπικότητες εκτός Αριστεράς. Το σύνθημα του ήταν «Αυτοκυβέρνηση Ένωση», μια νέα στρατηγική που δεν απέρριπτε την Ένωση με την Ελλάδα, αλλά υποστήριζε πως πρώτα έπρεπε να επιλυθούν τα εσωτερικά προβλήματα του νησιού (οικονομικά, ταξικά κ.λπ.), μέσω της απόδοσης της εξουσίας στους Κύπριους, μια πολιτική που θα μπορούσε να προσεγγίσει τους Μουσουλμάνους. Σύμφωνα με την ΑΚΕΛ, αν επιτυγχανόταν η αυτοκυβέρνηση των Κυπρίων θα έμπαιναν οι βάσεις για την Ένωση με την Ελλάδα. Η Δεξιά ήταν σφοδρά αντιτιθέμενη στην Αυτοκυβέρνηση, επιμένοντας πως η Ένωση έπρεπε να γίνει άμεσα χωρίς κανένα ενδιάμεσο σταθμό. Οι εκλογές αυτές ήταν θρίαμβος του ΑΚΕΛ, που εξέλεξε δήμαρχους στη Λευκωσία, Λεμεσό, Λάρνακα και Αμμόχωστο. Θορυβημένοι οι Βρετανοί από την αποδεδειγμένη άνοδο του κομμουνισμού στο νησί, και μάλιστα στην εποχή της έναρξης του Ψυχρού πολέμου, αποφάσισαν να φέρουν πίσω στην Κύπρο τους εξόριστους των Οκτωβριανών και να αφήσουν την Εκκλησία να αναδιοργανωθεί ώστε να πραγματοποιήσει εκλογές για την πλήρωση του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου. Ο μητροπολίτης Κυρηνείας Μακάριος Μυριανθέας ήταν φανατικός και αδιάλλακτος αντικομμουνιστής. Με την υποστήριξη του ΑΚΕΛ εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου ο Λεόντιος στις 20 Ιουνίου 1947, έχοντας πρόθεση να κρατήσεις τις ισορροπίες μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς. Όμως στις 26 Ιουλίου, μόλις ένα μήνα μετά την εκλογή του ο Λεόντιος πέθανε αιφνίδια. Η Δεξιά ενεργοποιήθηκε για να καλύψει το χαμένο έδαφος και πέτυχε την εκλογή του Μακάριου 6

Μυριανθέα ως Αρχιεπίσκοπου Κύπρου Μακάριου Β στις 5 Οκτωβρίου 1947. Αμέσως μετά την εκλογή του Αρχιεπίσκοπου πληρώθηκαν όλες οι επισκοπές: Ο ηγούμενος Κύκκου Κλεόπας εξελέγη Μητροπολίτης Πάφου, ο Κυπριανός Κυριακίδης εξελέγη Μητροπολίτης Κερύνειας, και ο Μακάριος Μούσκος, ένας νεαρός αρχιμανδρίτης που σπούδαζε ακόμα στη Βοστώνη, εξελέγη Μητροπολίτης Κιτίου. Η Εκκλησία, στελεχωμένη και αναδιοργανωμένη, είχε ηγεσία που στόχευε την Ένωση χωρίς ενδιάμεσους σταθμούς. Η Διασκεπτική Από το 1946 η Ελλάδα βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο. Το ΚΚΕ δημιουργεί τον ΔΣΕ (Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας) με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Το εμφυλιοπολεμικό κλίμα μεταφέρεται και στην Κύπρο, όπου η διαμάχη Δεξιάς-Αριστεράς εντείνεται και τα πνεύματα φανατίζονται. Το ΑΚΕΛ δεν αναγνωρίζει την Ελληνική κυβέρνηση, διακόπτει κάθε επαφή μαζί της και τάσσεται στο πλευρό του ΚΚΕ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το ελληνικό κράτος να στηρίξει πολιτικά την Κυπριακή Δεξιά. Οι Βρετανοί για να μετριάσουν την απογοήτευση των Κύπριων και να σταματήσουν την άνοδο της Αριστεράς στο νησί θέλησαν να εισάγουν μεταρρυθμίσεις με στόχο την εισαγωγή συντάγματος. Στις 23 Οκτωβρίου 1946 με δήλωση του Βρετανού υπουργού Αποικιών Άρθουρ Τζόουνς στη Βουλή των Κοινοτήτων ανακοινωνόταν η σύγκλιση Συμβουλευτικής Συνέλευσης αποτελούμενης από Κύπριους με στόχο την κατάθεση προτάσεων για την διαμόρφωση νέου Συντάγματος. Στις 9 Ιουλίου 1947, ο Βρετανός Κυβερνήτης της Κύπρου λόρδος Γουίνστερ με διάγγελμά του προς τους κατοίκους του νησιού τούς ενημέρωσε για τα σχέδια της βρετανικής κυβέρνησης να καλέσει στη Συμβουλευτική Συνέλευση περίπου 30 άτομα. Οι όροι της εντολής της Συνελεύσεως ήταν να κάνει συστάσεις προς τη βρετανική κυβέρνηση «επί της μορφής Συντάγματος, το οποίον να εξασφαλίζει την συμμετοχή του λαού της Κύπρου στην διαχείριση των εσωτερικών υποθέσεων της Νήσου, λαμβανομένων υπόψη των συμφερόντων των μειονοτήτων». Η Δεξιά αμέσως απέρριψε την πρόταση των Βρετανών με το σύνθημα «Ένωσις και μόνο Ένωσις». Η Αριστερά, πιστή στη θέση της πως η Αυτοκυβέρνηση θα είναι το πρώτο βήμα για την Ένωση και θα βοηθήσει στην επίλυση των εσωτερικών προβλημάτων, αποδέχεται την πρόσκληση, μαζί με τους Τουρκοκύπριους. Οι εργασίες της Διασκεπτικής (όπως ονομάστηκε) ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1947 παρουσία 18 από τους 32 κληθέντες σύνεδρους (δέκα Ελληνοκύπριοι, από τους οποίους επτά Αριστεροί και τρείς ανεξάρτητοι, επτά Τουρκοκύπριοι, ένας Μαρωνίτης). Μέσα στους μουσουλμάνους που αποδέχτηκαν την πρόσκληση ήταν και ένας νέος εικοσιτριάχρονος δικηγόρος, ο γενικός γραμματέας των τουρκικών συντεχνιών Ραούφ Ντενκτάς. 7

Στις συναντήσεις η Αριστερά, υπέβαλε το αίτημα της αυτοκυβέρνησης. Οι συζητήσεις σύντομα μπήκαν σε αδιέξοδο και ο κυβερνήτης, αλλά και αντιπροσωπεία της Αριστεράς, μετέβησαν στο Λονδίνο για περαιτέρω διαβουλεύσεις. Σύντομα οι προσδοκίες διαψεύστηκαν με τον κατηγορηματικότερο τρόπο. Ενώ οι Βρετανοί πρότειναν ένα νομοθετικό συμβούλιο με απόλυτη Ελληνοκυπριακή πλειοψηφία (18 Ελληνοκύπριοι βουλευτές, 4 Τουρκοκύπριοι, 4 Βρετανοί), έδιναν σε αυτό ελάχιστες αρμοδιότητες και κρατούσαν την εκτελεστική εξουσία στα χέρια του Κυβερνήτη. Τις προτάσεις αποδέχτηκαν μόνο οι Τουρκοκύπριοι και οι τρεις ανεξάρτητοι Ελληνοκύπριοι συμμετέχοντες. Τελικά η Αριστερά αποχώρησε οριστικά από την Διασκεπτική η οποία κατάρρευσε. Οι καλές προθέσεις της Αριστεράς δεν ήταν αρκετές. Οι Τουρκοκύπριοι ήθελαν με κάθε τρόπο την διατήρηση του status quo στο νησί, ενώ οι Βρετανοί που ενδιαφέρονταν όσο ποτέ να διατηρήσουν τον έλεγχο του νησιού στο αναβαθμισμένο του ρόλο στην γεωστρατηγική της Μέσης Ανατολής, αποδείχτηκε πως ήθελαν να «χρυσώσουν το χάπι» στους Ελληνοκύπριους. Η πολιτική διαίρεση του πληθυσμού. Η κατάρρευση της Διασκεπτικής είχε σαν πρώτη αντίδραση την κήρυξη γενικής απεργίας στις 13 Αυγούστου 1948, η οποία υποστηρίχθηκε και από τις δύο πολιτικές παρατάξεις. Όμως, παρά την φαινομενική ενότητα των Ελληνοκυπρίων στην επιθυμία τους για την Ένωση του νησιού με την Ελλάδα, οι συνθήκες ήταν διχαστικές σε βαθμό διάβρωσης της κοινωνίας. Η Εκκλησία τον Σεπτέμβριο εξέδωσε συνοδική εγκύκλιο κατά της Αριστεράς, στην οποία την χαρακτήριζε προδοτική. Κηρύχθηκε ένας άτυπος οικονομικός πόλεμος εναντίον των Αριστερών. Το 1948 είναι ένα έτος μεγάλων πολιτικών εντάσεων και βίαιων επεισοδίων. Χαρακτηριστικό εκείνης της χρονιάς είναι η διάσπαση πολλών σωματείων, πολιτιστικών και ποδοσφαιρικών, με αποχωρήσεις Αριστερών μελών. Από την πλευρά του ο Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ δήλωνε: «Ψωνίζετε μόνο από τον δικό μας μπακάλη, μπαίνετε μόνο σε δικό μας κουρείο, σε δικό μας κατάστημα, αφού το εξετάσετε καλά προηγουμένως. Μόνο σε δικό μας κέντρο, σε δικό μας καφενείο, σε σινεμά μόνο που υποστηρίζει το δικό μας κίνημα. Μποϊκοτάζ σε όλους τους ανοιχτούς εχθρούς του λαού» 2. Ταυτόχρονα με την Διασκεπτική και την ένταση εναντίον της Δεξιάς, η πολιτική ΑΚΕΛ περί Αυτοκυβέρνησης κατόρθωσε να προσελκύσει τις τουρκοκυπριακές συντεχνίες. Την 1 η Μαΐου 1947 αποφασίστηκε κοινή απεργία Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων μεταλλωρύχων στη Λεύκα, το 2 Βασίλης Πρωτοπαππάς, Η περίοδος της Αγγλοκρατίας 1878-1959, Ιστορία των Ελλήνων, Αθήνα: Δομή ΑΕ, τόμος 15, σ. 455 8

Μαυροβούνι και τον Ξηρό. Στις 8 Ιανουαρίου 1948 υπογράφτηκε πρωτόκολλο συνεργασίας μεταξύ της ΠΕΟ και της Κεντρικής Επιτροπής Τουρκοκυπριακών Συνδικαλιστικών ενώσεων. Το 1948 είναι η χρονιά της κορύφωσης του κυπριακού εργατικού κινήματος και των μεγαλύτερων απεργιών της Αγγλοκρατίας. Έγιναν τρεις μεγάλες απεργίες που κράτησαν συνολικά 266 μέρες: Των μεταλλωρύχων της Κυπριακής Μεταλλευτικής Εταιρείας (ΚΜΕ), από τις 13 Ιανουαρίου μέχρι τις 16 Μαΐου. Απεργούν 2.100 εργάτες (οι 700 εξ αυτών Τουρκοκύπριοι). Την απεργία συνοδεύει αστυνομική βία, συλλήψεις, βασανιστήρια στις ανακρίσεις, και καταδικαστικές αποφάσεις στα δικαστήρια. Των αμιαντωρύχων (2 με 31 Αυγούστου) Των οικοδόμων (26 Αυγούστου με 12 Δεκεμβρίου). Απεργούν 1.200 εργάτες. Στα τέλη του 1948 ο Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ Φιφής Ιωάννου, μαζί με τον Γ. Γ. της ΠΕΟ Αντρέα Ζιαρτίδη μεταβαίνουν μυστικά στην οροσειρά του Γράμμου, όπου βρίσκονταν οι ένοπλες δυνάμεις του ΚΚΕ, για να ζητήσουν καθοδήγηση από το αδελφό κομμουνιστικό κόμμα της Ελλάδας και συγκεκριμένα από τον Γ. Γ. Νίκο Ζαχαριάδη. Ο Ζαχαριάδης, ο οποίος είχε τοποθετηθεί δημόσια πολλές φορές υπέρ της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα και είχε την αυταπάτη πως πλησιάζει η νίκη του κόμματος του στον εμφύλιο, απέρριψε την γραμμή της Αυτοκυβέρνησης και επέβαλε την υιοθέτηση καθαρά Ενωτικής γραμμής, στο ίδιο μοτίβο της Κυπριακής Δεξιάς 3. Το ΑΚΕΛ βιάστηκε να υπακούσει και τον Ιανουάριο του 1949 υιοθέτησε επίσημα την γραμμή «Ένωσις και μόνον Ένωσις» της Εκκλησίας, ασκώντας δημόσια αυτοκριτική και αλλάζοντας την ηγεσία του: νέος Γ. Γ. του ΑΚΕΛ έγινε ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, θέση που κράτησε ως τον θάνατο του, το 1988. Αυτή η στροφή του ΑΚΕΛ είχε αρνητικό αντίκτυπο στους Τουρκοκύπριους. Στις δημοτικές εκλογές της 22 ας Μαΐου 1949 η Δεξιά θριάμβευσε και το ΑΚΕΛ υπέστη πανωλεθρία. Η πλειοψηφία των εκλεχθέντων είναι σκληροί ενωτικοί, ακόμα και μέσα στους Αριστερούς. Οι εκλογές αυτές συνοδεύτηκαν από μεγάλο φανατισμό και εκτεταμένα επεισόδια, τα οποία άφησαν 2 νεκρούς και 100 τραυματίες. Οι Τουρκοκύπριοι, που αριθμητικά δεν μπορούσαν να εκλέξουν κανένα υποψήφιο, απείχαν. Το ΑΚΕΛ, ειδικά μετά την οριστική ήττα του ΚΚΕ στον εμφύλιο μπαίνει σε φάση περισυλλογής και εσωστρέφειας, ενώ η Εκκλησία και η Δεξιά γενικότερα, αναλαμβάνουν πάλι την πρωτοβουλία του ενωτικού αγώνα. Ήδη από το 1948 η 3 «Κοιτάξτε να μπείτε στην άμεση συνθηματολογία για Ένωση και να αναπροσαρμόσετε ανάλογα τη στρατηγική και την πρακτική σας. Δεν έχετε στην Κύπρο βουνά; Δεν έχετε όπλα;» Φιφής Ιωάννου, «Έτσι άρχισε το Κυπριακό», σ. 336-337 9

Εκκλησία, το ΚΕΚ και οι δεξιές συντεχνίες και οργανώσεις ιδρύουν την ΣΕΚΑ (Συντονιστική Επιτροπή Ενωτικού Αγώνα). Στις αρχές της δεκαετίας του 50 η Κύπρος είναι μια κοινωνία βαθιά διαιρεμένη, τόσο ανάμεσα σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους όσο και ανάμεσα σε Δεξιούς και Αριστερούς, στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα. Οι Τουρκοκύπριοι, βλέποντας με φόβο το ενδεχόμενο της Ένωσης, προτιμούσαν είτε να διατηρηθεί η βρετανική κατοχή είτε το νησί να επιστρέψει πίσω στην Τουρκία. Εκείνη την εποχή αυξάνονται τα εθνικιστικά αντανακλαστικά της μουσουλμανικής μειονότητας και ιδρύονται δύο εθνικιστικού περιεχομένου εφημερίδες, η Halkin Sesi (Λαϊκή Φωνή) του Φαζίλ Κουτσιούκ και η Hür Söz (Ελεύθερος Λόγος) του Αλί Ριζά. Οι Βρετανοί απλώς εκμεταλλεύονται και προωθούν την διαίρεση του πληθυσμού. Η ατμόσφαιρα είναι τεταμένη και το καζάνι θα εκραγεί λίγα χρόνια αργότερα. Βιβλιογραφία Άντρος Παυλίδης, Ιστορία της Νήσου Κύπρου - Τόμος Δ - Από το 1571 ως το 1964, Φιλόκυπρος, Λευκωσία 1993 Ιστορία της Κύπρου, Τόμος Γ Αγγλοκρατία (1878-1959), Οδύσσεια, 2010 Ιστορία της Κύπρου, Μεσαιωνική Νεότερη, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης, Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, Λευκωσία 2003 Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος ΙΕ, Κύπρος, Εκδόσεις Δομή Νίκος Χριστοδουλίδης, Η Διασκεπτική Συνέλευση στην Κύπρο (http://www.kathimerini.gr/449028/article/epikairothta/ellada/h-diaskeptikh-syneleysh-sthnkypro) Δημήτρης Δημητρίου, Άντρη Θεοχάρους, Η Διασκεπτική και το Ενωτικό Δημοψήφισμα μέσα από τον αντικομουνισμό της περιόδου 1946-1950. 10