ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ. 'Τουριστική κίνηση και ανάπτυξη δραστηριότητας στο Νομό Εύβοιας (1 9 8 3-1993) '

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕ2Ν ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ 'Τουριστική κίνηση και ανάπτυξη δραστηριότητας στο Νομό Εύβοιας (1 9 8 3-1993) ' ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ι2ΑΝΝΙΔΗΣ ΧΡΙΣΟΣΤΟΜΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΒΑΛΑ 1994

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ 'Τουριστική κίνηση και ανάπτυξη δραστηριότητας στο Νομό Εύβοιας (1983-1993) ' ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ί:αθηγητησ 1ΩΑΝΝΙΔΗΣ ΧΡΙΣΟΣΤΟΜΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΒΑΛΑ 1994

Ό σο υπάρχει ζήτηση για το τουριστικά μας προϊάν, τουρισμός μας θα αναπτύσσεται. Αυτό είναι δεδομένο. Αυτό που δεν είναι δεδομένο, αφορά το τι είδους ανάπτυξη θα έχει ο τουρισμός μας. Και εδώ Βρίσκεται η κρισιμότητα της επιλογής μας.: θέλουμε τουρισμό που θα αναπτύσσεται, άναρχα, ανισόρροπα, ευκαιριακά με κίνητρο το εύκολο και γρήγορο κέρδος και με όλες τις ολέθριες συνέπειες που εμπεριέχει αυτή η επιλογή; Ή θέλουμε τουρισμό που εντάσσεται στο όλο πλαίσιο της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστική ανάπτυξης της χώρας μας, που σέβετσι το φυσικό περιβάλλον και τις πολιτιστικές αξίες, ενώ ταυτόχρονα επιδιώκει το μέγιστο συναλλαγματικό όφελος προσφέροντας υπηρεσίες υψηλού επιπέδου;' Ν1ΚΟΣ-ΒΑΣ1ΛΗΣ Ε. ΣΚΟΥΛΑΣ π.γ.γ, του Ε.Ο.Τ. 19θ2-19θ3 Απόσπασμα από το ν πρόλογο σ το 'δγλω σσο Λεξικό τουρισ τικώ ν όρων*, του Περικλή Ν. Λύτρα.

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΣΕΛΙΔΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 1 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 1... 3 Γ ε ν ικ ά π ε ρ ί τ ο υ ρ ισ μ ο ύ Ισ τορική εξέλιξη του το υ ρ ισ μού.3 Δ ια κρ ίσ εις τ ο υ ρ ισ μ ο ύ....6 Τουρισ μός και Ο ικ ο ν ο μ ία....8 Τουρισ μός και Κ οινω νία...ιο Τουρισμός και Μ ό ρ κ ε τι\κ 12 ΚΕΦ Α Λ Α ΙΟ 2... 14 Ο Τ ο υ ρ ισ μ ό ς σ τη ν Ε λ λ ά δ α Η συμβολή του τουρισμού στην οικονομία και κο ινω νία τη ς Ε λ λ ά δ α ς... 14 2.2 Μ ορφ ές τουρισ μού σ τη ν Ε λ λ ά δ α... 15 2.3 Από το υ ς π εριηγητές του 63 σ το υ ς τ ο υ ρ ίσ τε ς το υ '9 3... 16 2.4 Η το υ ρ ισ τικ ή Ελλάδα σε... γρήγορη κίν η σ η... 18 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 3... 25 Εύβοια 3.1 Περιγραφή το υ χώ ρ ου... 25 3.2 Μ ορφ ές το υρισ μού σ τη ν Εύβοια τα έτη 1983-1993...26 3.3 Το το υ ρ ισ τικ ό π ρ ο ϊό ν τη ς Εύβοιας... 28 3.4 Το το υ ρ ισ τικ ό π αρελθόν τη ς Εύβοιας...33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4...35 ΕύΡοια : 1983-1993 4.1 Η τουριστική της ανάπτυξη και εξέλιξη κατά τα έτη 1983-1993... 35 4.2 Η α γορά...46 4.3 Η τιμή σ την Εύβοια και γ ενικ ό τερ α σ τη ν Ε λλά δ α... 46 4.4 Τουρισ τικοί π ρ ά κ τ ο ρ ε ς -το υ ρ ο π ε ρ έ ΐτο ρ ς και ο ρ ό λ ο ς το υ ς σ τη ν Εύβοια... 5 0 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5...53 ΤΤροβλήματα και Συνέπειες 5.1 Π ρ οβ λήμ α τα που α ντιμετω π ίζει ο Ε υβοϊκός τ ο υ ρ ισ μ ό ς...53 5.2 Σ υνέπ ειες του τουρισ μού σ την Εύβοια...54 5.3 Τουρισ μός και Π εριβ ά λλον 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6... 60 Ανάπτυξη 6.1 Π ρ ο ο π τικές για περαιτέρω α νάπ τυ ξη... 6 0 6.2 Π ροϋπ οθέσεις α π α ρ α ίτη τες για την ανάπτυξη το υ τουρισ μού σ την Εύβοια...62 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 66 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α φ ίξεις αλλοδαπ ώ ν το υ ρ ισ τώ ν σ την Ελλάδα κ α τά εθ νικά τη τα περιάδου Ια ν ο υ α ρ ίο υ -Δ εκεμ β ρ ίο υ 1988-1989-1990. Δ υνα μ ικά τη τα ξενοδ ο χ είω ν κα τα λ υ μ ά τω ν σ την Ελλάδα (1988). Α φ ίξεις με π τήσεις τ σ ά ρ τ ε ρ σ τη ν Ελλάδα μηνάς Α υγούστου και ο κτα μή νου Ια νουαρίο υ -Α υ γούσ το υ 1988-89. Εξέλιξη Ξ ενοδοχειακού δυναμικού Ν. Ευβοίας έτη 1983-1992. Α φ ίξεις και Δ ια νυκτερ εύ σ εις ημεδαπώ ν και αλλοδαπώ ν 1983-1990. Εξέλιξη το υ ρ ισ τικής κίνη σ η ς Ευβοίας κα τά Εθνικάτητα 1983-1990. Η καθαρότη τα τω ν θαλασ σ ώ ν σ τη ν Ευρώπη - - Π οσ οστό (%) κ α θ α ρ ό τη τα ς τω ν ακτώ ν και των θαλασ σινώ ν νερώ ν σ τη ν Ευρώπη. Π ίνακας τιμώ ν τω ν εισ ιτηρίω ν υδροθεραπ είας ιαματικώ ν πηγών το υ ρ ισ τικ ή ς σ ημασ ία ς λ ουτρ ικής περιόδου 1992-1993. Α νάλυση Ιαματικώ ν πηγών Αιδηψού.

q ο o u

Π ΡΟΛΟΓΟΣ Ο το υ ρ ισ μός είνα ι έ ν α ς κ λ ά δ ο ς του τρ ιτο γ ενή το μ έ α και είναι ε κ ε ίν ο ς ο κ λ ά δ ο ς τη ς Εθνικής μ α ς Ο ικ ο ν ο μ ία ς που χ α ρ α κ τη ρ ίσ τη κ ε σαν τη βαριά τη ς βιομηχανία, χω ρίς την ανάγκη α' ύλης, μια και η φύση προίκισ ε τη χώρα μ α ς με άφ θονο ήλιο, α τ έλ ειω τες θά λα σ σ ες, όμ ορφ α βουνά, ια μ α τικ έ ς πηγές και μ αζί μ' αυτά, ο α ρ χ α ίο ς π ο λιτισ μ ό ς μας, το άπειρα μνημεία, η Ελληνική φ ιλο ξενία,, απ ο τελούν τις πιο εγγυημένες πρώ τες ύ λες για την ανάπ τυξη και σ τήριξη αυτής τη ς βιομηχανίας. Σ την Εύβοια ο το υ ρ ισ μ ό ς α π ο τελεί π α ρ ά γοντα προώθησης ο ικονομικής και κοινω νικής ανάπτυξης. Ο μω ς ποιά είνα ι η το υ ρ ισ τική ανάπτυξη, πόσο και για τί μ ετα βλή θ η κε ο το υ ρ ισ μ ό ς τη ς Εύβοιας τα τε λ ε υ τα ία χρόνια ; Α υτά και ά λλα ερ ω τή μ α τα θα μ α ς απ ασ χολήσ ουν κ α τά τη διάρκεια τη ς μ ε λ έ τ η ς αυτής. Α ρ χ ίζ ο ν τ α ς την ερ γα σ ία μου, κά τω μια α να φ ο ρ ά σε εισ αγω γικές έννοιες, τι είνα ι το υ ρ ισ μ ό ς, την ισ το ρ ική του εξέλιξη σ την Ελλάδα και σ το εξω τερ ικό, τις δ ια κ ρ ίσ εις του και ασ χολούμαι με τη μ ελ έτη του ρόλου που παίζει η ο ικ ο ν ο μ ία, η κοινω νία και το μ ά ρ κ ετιγ κ σ το ν τουρισ μό, έτσ ι ώ σ τε να έχουμε μια πλήρη εικόνα το υ φ αινομένου. Στη σ υνέχεια α να φ έρ ομ α ι σ το ν το υρισ μό γενικά σ την Ελλάδα, στη μεγάλη σ ημασ ία του, σ την ισ τορική του εξέλιξη και ανάπτυξη μέχρι σ ήμερα καθώ ς και σ τις μ ο ρ φ ές τουρισ μού που έχουν αναπ τυχθεί σ' αυτήν. Σ το 3ο κεφ ά λα ιο παρουσιάζω την Εύβοια, το τ ο υ ρ ισ τικ ό π ρ ο ϊό ν και το το υ ρ ισ τικό τη ς παρελθόν. Σ το 4ο κεφ ά λα ιο εξετάζω σ υγκεκριμ ένα την π ερίοδο 1983-1993, όσον αφορά την τουρισ τική ανάπτυξη του νησιού. 1

Σ το 5ο κεφ ά λαιο αναφέρω τα προβλήματα που παρουσιάζει ο ΕυΒοϊκός το υρισ μός, τις επιπτώ σεις αυτού σ τη ν ΕύΒοια καθώ ς και την επ ίδραση του π ερ ιβ ά λλο ντο ς σ το ν το υ ρ ισ μό όχι μ ό ν ο σε τοπική α λλά σε π αγκόσμια κλίμ α κα. Και σ το τ ε λ ε υ τ α ίο κεφ ά λαιο α σ χολούμαι με τις π ροοπ τικές για την π εραιτέρω ανάπτυξη του νησιού και προβάλω π ρ ο τά σ εις για την σ ω σ τό τερ η ανάπτυξή του. Σε αυτό το σ ημείο θα ήθελα να επισημάνω ό τι η μ ελ έτη μου σ τη ρ ίχ τη κ ε σε σ το ιχ ε ία που σ υγκέντρ ω σ α, από τη ΒιΒλιοθήκη του Τ.Ε.Ι. ΚαΒάλας, από τη ΒιΒλιοθήκη του Τ.Ε.Ι. Αθηνώ ν, από τη Δ ημοτική ΒιΒλιοθήκη της Χ α λκίδ α ς, από το ν Ε.Ο.Τ. (Τμήμα σ τα τ ισ τ ικ ή ς Αθήνας και τμήμ α Αιδηψού), το Club M editerranee, την Ενωση ξενοδόχω ν Χ α λ κ ίδ α ς και την Εμπορική Τράπεζα. Θα ήθελα λοιπ όν να ευχαριστήσ ω ό λους α υ το ύ ς που μου σ υμπ αρασ τάθηκαν και μου π ρόσ φ εραν τις υπ ηρ εσ ίες το υ ς, για την ορθή διεκπεραίω ση τη ς ερ γα σ ία ς μου. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσ ω ιδ ια ίτερ α τ ο ν κύριο Ιω αννίδη Χ ρισ ό σ το μ ο, για τη Βοήθειά του και για την ευκα ιρ ία που μου πρόσ φερε να ασχοληθώ με το θέμα αυτό.

Εύβοια

To πρώ το τ σ ά ρ τ ε ρ με α ερ ο π λά νο έγινε το 1950 προς την Κορσική, οργανω μένο από το Vladim ir Reitz, To 1952 η 'τ ο υ ρ ισ τικ ή θέσ η' δημιουργήθηκε σ τις α ερ ο π ο ρ ικές σ υ γκοινω νίες και το 1957 πρώτη χρονιά η υπ ερ α τλα ντική αεροπ ορική μ ετα κ ίν η σ η υπερέβη τη θαλάσ σια διακίνηση. Από τη δ ε κ α ε τία του '6 0 ήτα τα tours είν α ι κυ ρ ιό τερ ο μέσο το υ ρ ισ τικο ύ ταξιδιού. Το 1963, 6 0 0. 0 0 0 τ ο υ ρ ίσ τε ς τα ξίδ εψ α ν με tours ε κ τ ό ς Α γγλίας. Το 1971 ο α ριθμός α υ τό ς είχ ε υπερβεί τα 2,5 εκα τομ μύρια. 1.2 Διακρίσεις Τουρισμού Ο το υ ρ ισ μ ό ς εμ φ α νίζετα ι σε δ ιά φ ο ρ ες μ ο ρ φ ές που έχουν κάποια ιδ ια ίτερ α χα ρα κτηρισ τικά. Με βάση αυτά τα χα ρ α κτη ρ ισ τικά δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι τα διάφορα είδη τουρισ μού. Τα κ υ ρ ιό τερ α από αυτά είναι:^ 1. Ε οω τεοικοο ή Ηυεδαπόο και Εξω τερικός ή Α λ λ ο δ α π ή ς : Το κύριο κρ ιτή ρ ιο γι' αυτόν είναι αν ο τρ ό π ο ς τ ο ν οπ οίο διαλέγει ο τουρίστας ανήκει στη χώρα όπου είχε τη μόνιμη κατοικία του ή όχι. 2. Ε νεργητικού και Τίαθητικού: Σ την πρώτη περίπτωση αποβλέπει σ την προσ έλκυσ η περισ σ ότερω ν περιηγητών σε μια χώ ρα, ενώ στη δεύτερη, α π ο τελεί τις ενέρ γειες που κ α τα β ά λ λ ο ν τα ι σ την ίδια τη χώ ρα για την α νετό τερ η και ευχάριστη διαμονή τω ν περιηγητών. 3. Σιιν ρ γ ή ς και Εποχιακός: Α υτό εξα ρ τά τα ι από το αν ο το υ ρ ισ μός είναι για όλο το χρόνο ή για ορισμένους μήνες. 4. Α τ η μ ικ ό Γ και Σ υλλονικόο: Α νάλογα με το αν γ ίν ετα ι α το μ ικά και μεμονωμένα άτομα ή ομαδικά από πολλά άτομα (γκρουπς). 8λ 'Τουρισμός και Οικονομία", Ιούλιος 1992. σελ. 63

I I Γ ίνεται για κάποιο σ υ γκεκριμ ένο σκοπό (λόγους υγείας) σε ο ρισ μένα μέρη τα οποία π ρ ο σ φ έρ ο ντα ι ειδικά για το ν σκοπό αυτό. Ο θερ μ α λισ μ ός είνα ι μια νέα έννοια που αλλάζει η μορφή του ιαματικο ύ τουρισ μού, ο οπ οίος σ το χ ε ύ ει σ την π ροσέλκυση α τόμο υ με ορισ μένα χα ρ α κτη ρ ισ τικά (α σ θ ε ν ε ίς κ.ο.κ.) και προωθεί πλέον το σ ύνολο τω ν πολιτώ ν που θ έλ ο υ ν να διατηρήσ ουν σε υψηλά επίπεδα τη φυσική τους κα τά σ τα σ η. Π εριλαμβάνει την παροχή μ εγάλης γκάμας υπηρεσιών με τη ν α νάλογη υποδομή (ξενοδ ο χ εία, πάρκα, λ ο υ τρ ά κ.α.). 6. Φ υ σ ιο λ α τρ ικ ό ς ή Μ ο ρ φ ω τικός: Με σκοπό την πνευματική κ α λ λ ιέρ γ εια τω ν τουρισ τώ ν. 7. θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό ς - Α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ό ς: Σ τις περιπτώ σεις εκ ε ίν ε ς που οι άνθρω ποι επ ισ κέπ το ντα ι ά λλο υ ς τόπ ους ωθούμενοι από το ένσ τικτο της θρησκείας και τις γνώσεις για το παρελθόν. 8. Σ υ ν εδ ρ ια κ ό ς - Ρ κθεσ ιακός: Με το ν εκσ υγχρονισ μ ό τω ν μέσων μ ε τα φ ο ρ ά ς, πολύ σ υχνά οι άνθρω ποι ταξιδεύουν με την ευκαιρία συνεδρίων ή εκθέσεων σε πολλές πόλεις ή χώρες. 9. Α θ λ η τικ ό ς: Είναι η περιοχή δ υ ν α τ ό τ η τα ς κάλυψ ης αναγκώ ν για π ρ ο ετο ιμ α σ ία - άθληση ομάδω ν και παροχή δ υ ν α τ ό τ η τα ς κάλυψης α το μ ικώ ν αναγκώ ν για άθληση και σπορ. ΙΟ. θ α λ ά σ σ ιο ς : Ο θ α λάσ σ ιο ς το υ ρ ισ μ ό ς και γ εν ικ ό τερ α η κρουα ζιέρα ε ίτ ε με τη μορφή τη ς α γοράς π ακέτου διακοπ ώ ν σε π ολυτελή κρουα ζιερό π λοια, ε ίτ ε με τις μ ο ρ φ ές της ενο ικ ία σ η ς θαλαμηγού σ κά φ ους, είνα ι έν α ς ο νειρ ικό ς για π ολλούς τρ ό π ο ς διακοπών.^ 'Π ληροφορίες, Ιούνιος 1992, Αριθ. φυλ 71, σελ. 4 0 7

AIDIPSOS

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 Ο Τουρισμός στην Ελλάδα 2.1 Η συμ3ολή του τουρισμού στην οικονομία και κοινωνία της Ελλάδας Ο το υ ρ ισ μ ό ς σ τη χώ ρα μας α π ο τελεί μια σ η μαντική παραγωγική δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα, η οποία σ υμβάλλει θ ετικά σ την οικο νο μ ική, κοινω νική, π ολιτική και π ο λιτισ τική ανάπτυξή της. Η καλή σ τα τισ τικ ή εικ ό ν α τη ς θ ετική ς σ υμβολής του τουρισ μού για την α ντιμετώ π ισ η του σ υναλλαγμ α τικού π ρ ο β λήματο ς τη ς χώ ρας μας, φ α ίν ε τα ι από τη δια χρ ο νικό σ ταθερ ή εισ φ ορά το υ σ την επίλυση το υ π ρ ο β λήματο ς το υ ισ οζυγίου εξω τερ ικώ ν πληρω μώ ν, όπου καλύπ τει το 1/5 τω ν σ υνολικώ ν σ υνα λλα γμ α τικώ ν εισ π ράξεω ν (ε κ τ ό ς μετα βιβ ά σ εω ν ΕΟΚ) και το 1/3 τω ν άδηλω ν πόρων. Ο το υ ρ ισ μ ό ς σ υμβάλλει σ την κα τα π ολέμ ηση τ η ς ανεργίας. Γενικά σ τη χώ ρα μας εποχική απασχόληση φ α ίν ε τα ι όπως 'σ π ά ει' ρ εκ ό ρ σε σ χέση με τις ά λ λ ες χώ ρες της Ευρω παϊκής Κ οινότητας. Το π ο σ ο σ τό τη ς επ οχικής απ ασ χόλησ ης σ την Ελλάδα α ν τ ισ τ ο ιχ ε ί περίπου σ το διπλάσιο το υ μέσ ου κ ο ινοτικού όρου 18%, έ ν α ν τι 10%. Η μ εγάλη αυτή ο ικονομ ική σημασ ία που έχει ο το υ ρ ισ μός ως π λουτοπ αραγω γική πηγή είναι φυσικό να επηρεάζει έ ν τ ο ν α τό σ ο την ιδιω τική όσ ο και τη δημόσ ια τουρισ τική επ ιχειρηματική δραστηριότητα. Ο μω ς παρά τη γενικά καλή σ τα τισ τικ ή εικ ό ν α το υ ελληνικού τουρισ μού, τα τ ε λ ε υ τ α ία χρόνια π αρατηρείτα ι μια μ ετα σ τρ ο φ ή στη Βλ. "Τουρισμός και Οικονομία". Ιανουάριος 1989. σελ. 145

μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ια τά σ η του μέσ ου ετήσιου ρυθμού αύξησης τω ν το υ ρ ισ τώ ν και του α ν τ ίσ τ ο ιχ ο υ τω ν σ υνα λλα γμ α τικώ ν εσόδω ν. Το γεγο νό ς α υτό δ είχ ν ε ι την πτώση της α π ο δ ο τικ ό τη τα ς της τ ο υ ρ ισ τικ ή ς βιομηχανίας, που κύρια ο φ ε ίλ ε τα ι στη διαρροή σ υ ν α λ λ ά γ μ α το ς έξω από το υ ς επ ίσ ημους αγω γούς, σ τη εισ ο δ η μ α τική σύνθεση του το υ ρ ισ τικού πλήθους, σ τη μικρή μέση διά ρκεια π αραμονής σ τη χώ ρα και στη χαμηλή π ο ιό τη τα τω ν π αρεχόμενω ν υπηρεσιών. 2.2 Μορφές τουρισμού στην Ελλάδα Σ την Ελλάδα είναι α να π τυγμ ένα όλα τα είδη του τουρισ μού, ά λλα σε μ ικ ρ ό τερ ο και ά λλα σε μ εγ α λ ύ τερ ο βαθμό. Σ υ γκεκριμ ένα σε υψηλά επίπεδα κ υ μ α ίν ο ν τα ι ο ημεδαπ ός και α λ λοδαπ ό ς το υρισ μός. Οι δ ια ν υ κ τερ εύ σ εις αλλοδαπ ώ ν το 1990 ήταν 7.903.984 και τω ν ημεδαπώ ν 5 0 3.5 4 0 ενώ οι αφ ίξεις τω ν αλλοδαπ ώ ν ή τα ν το 1988, 8.351.182, το 1989 8.540.962 και το 1990 9.213.550. Το 1992 οι α φ ίξεις έφ τα σ α ν σ τα 9.756.012. Σ υνεχής και επ ο χ ια κός τουρισ μός. Μ π ορούμε να πούμε ότι π ερ ισ σ ό τερ ο είνα ι επ οχια κός σε σχέση με το τ ο υ ρ ισ τικ ό κ λ ίμ α που επ ικρ α τεί σ την Ελλάδα. Σ υ νεδ ρ ια κό ς όσο αφορά τα διεθνή σ υνέδρια, τις σ υσ κέψ εις, τα α εμινάρια, τις εκθέσ εις κ.α. Α π οφ έρει υψηλά σ υ ν α λλα γμ α τικά οφ έλη και αντιπ ροσω π εύει υψηλής σ τά θ μ η ς τουρισ μό. Ια μ α τικό ς μια που η Ελλάδα δ ιαθέτει π λούσιες ια μ α τικ έ ς πηγές. ΤΤολιτιστικός, η Ελλάδα είναι μια χώ ρα πλούσια σε ισ το ρ ικά μ νημ εία, α ξιοθέα τα κ.α. Α το μ ικ ό ς και Σ υλλο γικό ς, οι Ελληνες τα ξιδεύουν α το μ ικά, αλλά τα τε λ ε υ τ α ία χρόνια τα ξιδεύουν και ομαδικά. Σε χ α μ η λ ό τερ ο επίπ εδο κυ μ α ίν ο ν τα ι ο θ α λάσ σ ιο ς το υρισ μός, ο ο π οίος ε κ τ ό ς από τη σ υνεισ φ ορά του σ το ν το μ έ α αναψυχής

σ υμβάλλει και σ την εθνική μας οικο νο μ ία. Σύμφωνα με σ το ιχ ε ία από την Ενωση Π λ ο ιο κ τη τώ ν Ε π αγγελματικώ ν Σκαφώ ν Τουρισμού το σ υ νάλλαγμ α που δραχμοπ οιήθηκε το 1990 ήταν 5.5 0 0.0 0 0.0 0 0, το 1991 7.0 0 0. 0 0 0. 0 0 0 παρ' όλη τη κρίσ η σ το ν Π ερσ ικό, που επ ηρέασε το τ ο υ ρ ισ τικ ό ρεύμα και τ ο 1992, 1 1.0 0 0.0 0 0.0 0 0. Και ο κοινω νικός το υ ρ ισ μ ό ς που έχει να κ ά ν ει με την επιδότηση του εσ ω τερ ικού τουρισμού για φθηνές ή δωρεάν διακοπές στην Ελλάδα. 2.3 Από τους περιηγητές του '63 στους τουρίστες του '93 Σ την Ελλάδα η το υ ρ ισ τικ ή ανάπ τυξη ή τα ν τ α χ ύ τα τη και δεν πρόλαβε να σ υνοδευθεί με την κα τά λληλη υποδομή. Ξεπήδησαν ξα φ νικά τα πολλά ξενο δ ο χ εία και τα τα ξιδιω τικά γραφ εία εκεί που σε κάπ οιες π εριοχές δεν υπήρχε σ χεδ ό ν κανένα. Δ εν είνα ι π ερίεργο που κά π οιες π εριοχές Ρόδος, Κέρκυρα, Χ ερσ όνησ ος Α γιος Ν ικόλα ος, Πήλιο, Χ αλκιδική, Πάργα, Σ α ν το ρ ίν η, σ ημαδεύτη κα ν από την απ ότομη αλλαγή. Η ισ το ρ ία ξεκινά σ τις α ρ χές του '6 0. Τ ότε που το υ ρ ισ τικά θ έρ ετρ α δεν υπήρχαν: τα κ α λ ο κ α ίρ ια ο κ ό σ μ ο ς παραθέριζε σ την Κηφισιά ή σ τις λουτρ ο π ό λεις. Ο ύτε τ ο υ ρ ίσ τε ς υπήρχαν με τη σημερινή έννοια. Α υ το ί που επ ισ κ έπ το ν τα ν την Ελλάδα ή τα ν οι λεγό μ ενο ι 'π ερ ιηγητές". Η εικό να σε τίπ ο τα δε θυμίζει τη σύγχρονη εικ ό ν α τη ς το υ ρ ισ τικ ή ς Ελλάδας. Της Ε λλάδας με δ εκ ά δ ες κ ο σ μ ο π ο λ ίτικ α θ έρ ετρ α απ' όπου π ερνούν κάθε χ ρ ό νο 9,8 εκατο μ μύ ρ ια το υ ρ ίσ τες. Κι όμως σ τις α ρ χ ές τη ς δ ε κ α ε τ ία ς του 1960 οι ξένοι επ ισ κέπ τες που άνοιγαν Βλ, "Πληροφορίες", Ιούνιος 1992, Αρ φυλ. 71, οελ, 40 16

τις β α λ ίτσ ε ς το υ ς σ τη χώ ρα μας δ εν ξεπ ερνούσ αν τις 4 0 0.0 0 0! Τι μεσ ολά βησ ε σ τα τ ρ ιά ν τα χρ ό νια που οι τ ο υ ρ ίσ τε ς υ π ερ εικοσ α π λα σ ιά σ τηκα ν; Σε μια εποχή που τα δημοφιλή θ έρ ετρ α ήταν το Λ ο υ τρ ά κι, η Αιδηψ ός, η Υπάτη, τα Μ έθανα και ο Π ό ρ ο ς άρχισ αν σ ιγά -σ ιγά να κ ά νουν την εμφάνισ ή το υ ς η Υδρα, η Μ ύ κονος, ο Α γιος Ν ικόλαος, το Η ράκλειο Κρήτης, ενώ ε κ το ξεύ τη κ ε η Ρόδος. Τ ότε η Ελλάδα έγινε δημοφιλής σ το εξω τερ ικό μέσα από τις τα ιν ίε ς 'Τα κ α νό νια του Ν α υ α ρ ό νε' και "Το παιδί και το δ ε λ φ ίν ι' που γυρίσ τηκα ν σ τη Ρόδο και σ την Υδρα.* Δ ίπ λα βέβαια σ τη ν αλλαγή του το υ ρ ισ τικ ο ύ π ροφ ίλ τη ς χώ ρας, ά λ λα ζε την εποχή εκείν η και το π ροφ ίλ του ξένου το υ ρ ίσ τα. Οι τ ο υ ρ ίσ τε ς ήταν τ ό τ ε κυρίω ς Α γγλοι και Γ ερμανοί, α νώ τερου ο ικο νο μ ικο ύ επιπέδου. Μ όνο οι πλούσιοι μπ ορούσ αν να κάνουν ένα τό σ ο μ α κρ ινό τα ξίδ ι, αφού οι να ύλοι και τα ξενοδ ο χ εία ή τα ν σ χετικά ακριβά. Δ εν ή τα ν όπως σ ήμερα με τις ο ικ ο γ ενεια κ ές φ θηνές διακοπές. Από το υ ς σ τα θ μ ο ύ ς τη ς τ ο υ ρ ισ τικ ή ς τ ρ ια κ ο ν τ α ε τ ία ς είνα ι και το χ τίσ ιμ ο τω ν περίφημω ν 'Ξ ενία " που σ τήριξαν την το υ ρ ισ τική ανάπτυξη σε π εριοχές με λίγ ο υ ς επ ισ κέπ τες και π ροσ έλκυσ α ν επ ενδυτές. Μ ετά ή τα ν και τα κ ίν η τρ α που έδω σ ε η δ ικ τ α το ρ ία το '67 σ το υ ς ξενοδόχους. Χ α ρ ισ τικές περιπ τώ σεις, απλοπ οιημένοι όροι δόμησ ης, χω ρίς έλεγχο για π ερ ιβ α λ λ ο ν τικ ές επιπτώ σεις, γέννη σ α ν τις ξενοδ ο χ εια κ ές μ ο ν ά δ ες Βλ "ΤΑ ΝΕΑ", 2 Αυγούστου 1993

μεγαθήρια. Ο λα αυτά είχ α ν σ αν α π ο τέλεσ μ α την μ ετα μόρ φ ω σ η της Ελλάδας από την α υτο σ χ έδ ια το υ ρ ισ τικ ή ανάπτυξη. 2.4 Η τουριστική Ελλάδα σε... γρήγορη κίνηση Η αλλαγή ή τα ν κ ά τι π ερ ισ σ ό τερ ο από εντυπ ω σιακή. Οι ξενοδοχεια κ ές μ ο ν ά δ ες που ή τα ν μ ό λ ις 2 6 0 το 1961 σ' όλη την Ελλάδα έφ τα σ α ν το 1992 σ τις 7.185. Η έκρηξη φ α ίν ε τα ι πιο κα θαρά σ τα νούμ ερα με τις κ λ ίν ες. Από 3.247 σ τις α ρ χ έ ς του '6 0 έ φ τα σ α ν σ ήμερα σ τα 475.799 και τα δω μάτια από 1.519 έφ τα σ α ν σήμερα τα 252.562. Που σημαίνει ότι αυξήθηκαν κατά 168 φορές!!! Την π ερ ίοδ ο 1963-1973 ο α ριθμός τω ν ξενοδοχεια κώ ν κλινώ ν αυξήθηκε από 65.952 σε 151.420. Το ίδιο χρ ο ν ικ ό διά σ τημ α το τ ο υ ρ ισ τικ ό σ υ νά λλα γμ α που μπήκε σ τις ευρ ω π α ϊκές χώ ρες το υ ΟΟΣΑ αυξήθηκε κ α τ ά δύο περίπου φ ο ρ ές και ο αριθμός τω ν περιηγητώ ν κ α τά 80% περίπου, ενώ για την Ελλάδα το το υ ρ ισ τικό σ υνά λλα γμ α αυξήθηκε την ίδια π ερ ίοδ ο π έντε φ ο ρ ές και ο αριθμός τω ν αφίξεω ν περιηγητών περίπου υπ ερ τριπ λα σ ιάσ τηκε. Η γενική ά ν ο δ ο ς του τουρισ μού όμω ς π ροκά λεσ ε και σ ημαντική αύξηση τω ν ταξιδιώ ν τω ν Ελλήνων σ το εξω τερ ικό. Το 1975 έ ν α ν τι εισ ρ εύ σ α ν το ς το υ ρ ισ τικού σ υ ν α λ λ ά γ μ α το ς 621,3 εκ. δολ. η δαπάνη για τα ξίδ ια Ελληνα σ το εξω τερ ικό έ φ τα σ ε τα 155,2 εκ. δολ. (41,5 το 1965) από τα οποία τα 59,9 αφ ορούν δαπ άνες Ελλήνων σ π ουδαστώ ν. Υ π οσ τηρίζεται από το υ ς ο ικ ο ν ο μ ο λ ό γ ο υ ς ότι τα έσ ο δ α από το ν τουρισ μό όπως και οι π ερ ισ σ ό τερ ο ι άδηλοι σ υ ν α λ λ α γ μ α τικ ο ί πόροι δεν έχουν τη σ τα θ ερ ό τη τα τω ν εσ όδω ν από τις εξαγω γές επειδή

επ ηρεά ζοντα ι επιδημίες. Α υ τό φ α ίν ε τα ι να είνα ι μέχρι ενός σημείου αληθινό και η κάμψη το υ το υ ρ ισ μού σ την Ελλάδα κ α τά τα έτη 67, 68 α π ο δ ίδ ετα ι σ την ύφεση τη ς ευρ ω π α ϊκής ο ικ ο ν ο μ ία ς και σ το ν π όλεμο τη ς Μ έσης Α να το λής. Από το 1950 χ ρ ο ν ο λ ο γ ία σ τη ν οποία το π ο θ ετε ίτα ι ουσ ιαστικά και η σ ύσταση του EOT, τα διά φ ο ρα το υ ρ ισ τικ ά μεγέθη, α κολούθησ αν την π αρακάτω εξελικτική π ορεία: ΕΤΗ 1950 1970 1988 ΜΟΝΑΔΕΣ 1582 2422 6129 ΚΛΙΝΕΣ 42871 118860 395812 (Διάγραμμα εξέλιξης κλινών αε όλη την Ελλάδα) 950 1970 19 Βλ. 'Τουρισμός και Οικονομία', Ιανουάριος 1990, σελ 152 19

Κατά το 1988 λειτούργησαν επίσης: α) Ε νοικιαζόμενα δω μάτια: 1 5 0.0 0 0 (μ ε άδεια EOT) β) Θ έσ εις α τό μω ν σε cam ping: 6 0.0 0 0 Υ) Κ λίνες σε κρουα ζερ όπ λοια: 1 2.0 0 0 δ) Κ λίνες σε yachts: 1 2.0 0 0 ΕΤΟΣ ΑΦΙ-ΕΙΣ (Αλλοδαπή ) ΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ ($ ΗΠΑ) 1950 3 7.5 0 0 4.7 0 0.0 0 0 1970 1.4 0 0.0 0 0 1 9 3.5 0 0.0 0 0 1988 8.2 3 0.0 0 0 3. 5 0 0.0 0 0.0 0 0 Το 1989 ή τα ν ένα από τα χ ειρ ό τερ α χρ ό νια του ελληνικού τουρισ μού, παρά τ ο γ εγο νό ς ότι τε λ ικ ά αφήχθησαν περί τα 8.5 0 0.0 0 0 το υ ρ ισ τώ ν, ε μ φ α ν ίζ ο ν τ α ς μια αύξηση σε σχέση με το 1988 τη ς τάξης του 2% περίπου. Με βάση το ν π ίνακα τω ν πτήσεω ν τσ ά ρ τ ε ρ με τα οπ οία έρ χ ετα ι τ ο 52% περίπου του σ υνόλου τω ν τουρισ τώ ν, κ α τά την αιχμή τη ς το υ ρ ισ τικ ή ς περιόδου (Ιούλιο και Α ύγουστο) οι π τήσεις τ σ ά ρ τ ε ρ από την Ιτα λ ία, το ν Α ύγουστο ή τα ν αυξημένες κ α τά 32% και το ο κ τά μ η ν ο κ α τά 22%. Από την Ο λ λ α ν δ ία 19% και το ο κτά μ η νο 21%. Α ν τ ίθ ε τα την π ερ ίοδ ο τη ς αιχμής μειω μ ένες ε μ φ α ν ίζ ο ν τα ι οι α φ ίξεις με τ σ ά ρ τ ε ρ από τις υ π ερ α τλ α ν τικ ές χώ ρες, παρά το γεγονός ό τι τελ ικ ά π αρουσίασ αν, οι π ερ ισ σ ό τερ ες από α υτές, σ η μ α ν τικ ές αυξήσεις (Κ α να δάς και Α υ σ τρ α λ ία 15%, Ιαπωνία 24% και ΗΤΤΑ 7%). Για να γίνει π ερ ισ σ ό τερ ο αντιληπ τή η εξάρτησ ή μας από τις χώ ρες τη ς ΕΟΚ θα 2 0

πρέπει να υπ ογρ αμμίσ ουμε ό τι το 1989 το π ο σ ο σ τό τω ν αφίξεω ν από τις χώ ρες τη ς ΕΟΚ έφ τα σ ε σ το 65% από το σ ύνολο τω ν το υρισ τώ ν που επ ισ κέφ τη κα ν τη χώ ρα, που πριν από δ έκα χρόνια, το 1979 το π οσ οσ τό α υ τό δεν υπερέβαινε το 41%. Α κόμη είνα ι χ α ρ α κτη ρ ισ τική η πτώση τω ν αφίξεω ν από τις υ π ερ α τλ α ν τικ ές χώ ρες και ειδ ικ ό τερ α από την Α μερική, από την οπ οία οι το υ ρ ίσ τε ς που μας επ ισ κεύτηκαν κ α τ έλα β α ν το 6% το υ σ υνόλου έ ν α ν τι 14,5% που κα τελ ά μ β α ν α ν το 1979, Α λ λ ά αν τα σ το ιχ ε ία τω ν αφίξεω ν παρουσιάζουν έσ τω και μία σ χετική αύξηση αυτό δε σ ημαίνει με τα σ το ιχ εία τω ν διανυκτερεύ σ εω ν. Σ ύμφω να με τα σ το ιχ ε ία που σ υ γκεντρ ώ νει η Σ τα τισ τικ ή Υπηρεσία σ το ν EOT, κ α τά τη διά ρκεια του δεκαμήνου Ια νουαρίο υ -Ο κτω βρ ίο υ σ τα 2. 5 0 0.0 0 0 τω ν κλινώ ν που λειτούργησ α ν π αρουσιάσ τηκε μία ελά χ ισ τη αύξηση σ τις δ ια νυκτερ εύ σ εις τη ς τά ξη ς του 1% και αυτή διαμορφ ώ θηκε από τη σ υμ μετο χή τω ν Ελλήνων π ελατώ ν τω ν ξεν ο δ ο χ είω ν μας που π αρουσίασ αν μια αύξηση τη ς τά ξης του 5%. Οι α λλο δ α π ο ί π ελά τες τω ν ελληνικώ ν ξενο δ ο χ είω ν παρουσίασ αν συνολικά μια μείωση 2%, η οποία διαφοροποιήθηκε κατά περιοχές. Η μ εγα λύτερ η μείω ση τω ν αλλοδαπ ώ ν σημειώ θηκε σ την περιοχή τη ς Σ τε ρ ε ά ς Ελλάδας όπου αυτή έφ τα σ ε το -14,5%, τη ς ΤΤελοποννήσου -12,3%, τω ν Ιονίω ν -11,2% από τα οποία η Κέρκυρα είχ ε μείω ση -13,6%. Σ η μ α ντικά μ ειω μ ένες ή τα ν οι δ ια νυκτερ εύ σ εις και σ την περιοχή της Θ εσ σ α λ ία ς (-7% ) α λλά και τη ς Α να το λική ς Μ α κ εδ ο ν ία ς και Θ ράκης - 6% ενώ η Δ υτική Μ α κ εδ ο ν ία παρουσιάζει μεγάλη αύξηση σ τις δ ια ν υ κ τερ εύ σ εις α λλοδαπ ώ ν 23,4% και μείω ση σ τις δ ια νυκτερ εύ σ εις τω ν Ελλήνων -5%.

Η πτώση των δ ια νυκτερ εύ σ εω ν α π ο δ ίδ ετα ι σ την προσθήκη νέω ν ξενο δ ο χεια κώ ν κλινώ ν και σ τη μ εγάλη αύξηση κλινώ ν τω ν Βοηθητικών κ α τα λ υ μ ά τω ν που έ φ τα σ α ν να είναι υπερδιπλάσια από τα ξενοδοχεια κά κα τα λύμ α τα. Σ υ γκεκριμ ένα ενώ το ξενοδ ο χ εια κό δυνα μ ικό δ ιέθετε 4 0 0. 0 0 0 κ λ ίν ε ς σ το τ έ λ ο ς του 1988, τα βοηθητικά κ α τα λ ύ μ α τα εκ τιμ ά τα ι ό τι δια θ έτο υ ν 8 0 0.0 0 0 κ λ ίν ες. Η μεγάλη αύξηση τω ν βοηθητικών κ α τα λ υ μ ά τω ν α π ο δ ίδ ετα ι σ την έν το ν η ζήτηση που διαμορφώθηκε γι' αυτά, από μ εμ ο νω μ ένους π ελά τες όσο και από το υ ς tour-operators. Σε -17,5% διαμορφ ώ θηκε η μείω ση τω ν σ υ ναλλα γμ α τικώ ν εισπράξεω ν από το ν το υ ρ ισ μό το 1989 σύμφω να με σ το ιχ ε ία του ισ οζυγίου πληρωμών τη ς Τράπ εζας Ελλάδος. ΤΤιο σ υγκεκρ ιμ ένα από τ ο ν Ιανουάριο έως το Δ εκέμ β ριο το υ 1989 τα έσ οδα σε δολά ρια από το ν το υ ρ ισ μό όπως αυτά α να γ ρ ά φ ο ν τα ι σ το λογαριασ μό 'τα ξιδ ιω τικ ό σ υ ν ά λ λ α γ μ α ' της Τράπεζας π ερ ιο ρ ίσ τη κα ν σ τα 1977,2 εκ. δολ. έν α ν τι 2.396,1 εκ. δολ. του 1988. Ειδικά το Δ εκέμβριο του '89, οι εισπ ράξεις έπ εσ αν σ τα 68 εκ. δολ. (-9,1%). Ε νδεικτικά αναφέρω ότι το '88 το τ ο υ ρ ισ τικ ό σ υνάλλαγμα είχ ε παρουσιάσει αύξηση 5,6% σε σχέση με το 1987. χιλιάδες

Εξέλιξη ταξιδιωτικού συναλλάγματος (1985-1990) Το 1990 η Ελλάδα π αρουσίασ ε μια σ ημαντική αύξηση αφίξεω ν το υ ρ ισ τώ ν, κ α τά 7,9% με σ υνολικά αριθμό α φ ιχ θ έντω ν 9.213.550. Από α υ τές οι α φ ίξεις το υ ρ ισ τώ ν με π τήσεις charters μέχρι την 31.8.1990 ήτα ν 3.529.131, π α ρ ουσιά ζοντα ς μία αύξηση π ρος τ ο 1989 κ α τά 10,1%. Οι δ ια ν υ κ τερ εύ σ εις σ τα ξενοδ ο χ εια κά κ α τα λ ύ μ α τα (δηλ. ε κ τ ό ς των cam pings και τω ν ενο ικια ζο μ ένω ν ιδιω τικώ ν δω μ α τίω ν) α νήλθαν σ τις 40.563.978 έ ν α ν τ ι 38.537.181 της α ν τ ίσ τ ο ιχ η ς περιόδου του '89. Από το σ ύνολο α υτό οι αλλοδαπ ο ί π ελά τες κάλυψ αν το 77,4% και οι ημεδαποί το 22,6%. Η μέση π ληρότητα τω ν ξενοδοχείω ν α νήλθε σε 60,8% ένα ντι 57,4% του α ν τίσ το ιχ ο υ χρονικο ύ δ ια σ τή μ α το ς το υ '89. Σύμφω να με σ το ιχ ε ία τη ς Τράπεζας Ε λλάδος για το Ιίμ ηνο μέχρι Ν οέμβριο 1990, το τα ξιδ ιω τικό σ υ νά λλα γμ α για την Ελλάδα έφ τα σ ε US $ 2.4 7 3.0 0 0.0 0 0 π α ρ ο υ σ ιά ζο ντα ς μια θεα μ α τική αύξηση του 29,6% σε σ χέση με το '89. 88 89 90 91 92 Εξέλιξη συναλλάγματος (1988-1992)

To 1991 και 1992 έχο υ με συνεχή αύξηση αφίξεω ν και δ ια νυκτερ εύ σ εω ν, σ υγκεκριμ ένα τ ο ν Α πρίλιο του 1992 έχουμε αύξηση κ α τά 70,6%. Το Φ εβρουάριο του '92 αύξηση κ α τά 5% π αρουσίασε το εισ π ρ α κτό μ ενο τα ξιδ ιω τικό σ υνάλλαγμα, φ τ ά ν ο ν τ α ς σ ύμφω να με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος στα 8 2.0 0 0.0 0 0 εκ. I960 1965 1970 1975 1985 1990 1992 Αφίξεις τουριστών στη χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια.

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 Ε Υ Β Ο Ι Α 3.1 Περιγραφή του χώρου Η Εύβοια είνα ι το δ εύ τερ ο μ εγ α λ ύ τερ ο νησ ί τη ς Ε λλάδας μ ετά την Κρήτη με έκτα σ η 3.658 τ.χιλ. και πρω τεύουσα την Χ αλκίδα. Δ ια κ ρ ίν ετα ι σε τρ εις περιοχές, σ τη Βόρειο, σ την Κεντρική και στη Νότιο. Κύριο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό του νησιού, όσ ο αφορ ά τη μ ο ρ φ ο λογία του εδάφ ους είνα ι τα σβησ μένα η φ α ίσ τεια παλαιοζω ικής και καινοζω ικής η λικία ς που απ ο τελούν α ν τ ικ ε ίμ ε ν ο έρ ευ να ς για το υ ς ειδικούς επ ισ τήμονες. Υπάρχουν επίσης κ α ρ σ τικ έ ς πηγές σ τη Ν ότιο Εύβοια, με σ η μ α ν τικ ό τερ ες της Καρύστου, ενώ τα νερ ά ά λλω ν κα ρ σ τικώ ν πηγών αναβλύζουν μέσ α στη θάλασ σα. Από τις πηγές τη ς Εύβοιας, πιο γνω σ τές είνα ι τη ς Αιδηψού, που μαζί με τις πηγές τω ν Γιάλτρω ν αναβλύζουν σ το βορειο δ υ τικό τμήμα του νησιού.>2 Η Εύβοια σ υ νδέετα ι οδικώ ς και σ ιδηροδρομ ικώ ς με Αθήνα και Θ εσ σ α λονίκη. Η καινούργια γέφυρα που β ρ ίσ κετα ι έξω από τη Χ α λκίδ α σ υμβάλει σ τη γρήγορη και ευ κ ο λ ό τερ η μ ετα κ ίν η σ η τω ν επιβατών. Π ρ ό κειτα ι για ένα σ ύγχρονο έργο που σ το ίχ ισ ε δ ισ εκατο μ μ ύ ρ ια και εγκαινιά σ τη κε μέσ α σ το ν Α ύγουστο του 1993. Οι θ α λάσ σ ιες σ υγκο ινω νίες π αίζουν σ η μαντικό ρόλο, αφού η Εύβοια είνα ι νησί. Καθημερινά π λοία και fe rry -b o a ts κινούντα ι σ το ν Ευβοϊκό για την πλήρη εξυπηρέτηση και διακίνησ η α τόμω ν και εμπ ορευ μάτω ν, σ υ ν δ έο ν τα ς την Εύβοια με την υπόλοιπη Σ τερ εά Ελλάδα. Από προσωπική συνέντευξη.

Σ το νο μ ό Ευβοίας ανήκει η Σ κόρος με τις γύρω νη σ ίδ ες Σκυροπ ούλα, Βάλαξα, Σ αρακηνό, την σ υσ τά δ α τω ν Π εταλίω ν, τις ν η σ ίδ ες Καβαλλιάνη και Σ τύρ α, καθώ ς και ένα μικρό τμήμ α της Β οιω τίας στη δυτική ακτή του Ευρίπου, που είνα ι π ροέκτα σ η της ο ικισ τική ς περιοχής τη ς Χ α λκίδας. 3.2 Μορφές τουρισμού στην Εύβοια τα έτη 1983-1993 Ο το υ ρ ισ μός σ την Εύβοια είν α ι επ ο χ ια κό ς. Η το υ ρ ισ τική π ερίοδος α ρχίζει από 1η Μ αίου και δ ια ρ κεί μ έχρι τ ις 31 Ο κτω βρίου. Σε αυτή την π ερίοδο ά λ λ ες μ ο ρ φ ές τουρισ μού είναι:'^ Ο Ια μ α τικ ό ς : Σ το διεθνή χώ ρο π α ρ α τη ρ είτα ι μ εγάλη ζήτηση για θερα π ευτικό τουρισ μό που π ρ ο κ α λ είτα ι από π α ρ ά γο ντες όπως είναι η σ τρ ο φ ή της ια τρικής σε π λέο ν φ υ σικούς τρ ό π ο υ ς θεραπ είας, η αναγνώ ριση τω ν ατόμω ν τ η ς λ εγ ό μ εν η ς τ ρ ίτ η ς ηλικία ς σαν σ η μαντικού το υ ρ ισ τικού και ο ικο νο μ ικο ύ π α ρ ά γοντα, η πρόληψη ασ θενειώ ν κ.α. Ο ια μ α τικό ς το υ ρ ισ μ ό ς σ την Εύβοια σ υμβάλλει πέρα από την άμβλωση τη ς επ ο χ ικ ό τη τα ς, σ την αύξηση του π οσ οστού π ληρότη τα ς, σ την καθιέρω ση τη ς περιοχής ως τουρισ τικού π ροορισμού πολλαπλώ ν ενδ ια φ ερ ό ν τω ν, σ τη βελτίω σ η και α νάπτυξη της περιοχής, σ τη βελτίω σ η τη ς π ο ιό τη τα ς του εισ ερ χό μ ενου τουρισ μού, σ τη ν εμφ άνισ η της επ ενδυτικής δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς. η η [ΐεδαπ ός και α λλο δ α π ό ς: Π α ρ α τη ρ είτα ι κάπαια διακύμανσ η σ την π λη ρ ό τη τα ημεδαπώ ν και αλλοδαπ ώ ν. Σ υγκεκρ ιμ ένα το 1984 και το Από προσωπική συνέντευξη.

1985 έχουμε αύξηση τω ν ημεδαπώ ν 21,1% και 23,6% έ ν α ν τι 19% και 22,8% τω ν αλλοδαπ ώ ν. Από το 1986 όμω ς α ρ χίζει η αύξηση της π ληρότη τα ς τω ν αλλοδαπ ώ ν που φ τά νει το 25,8% τη στιγμή που η π ληρότητα τω ν ημεδαπώ ν ήταν 22,8% ενώ το 1990 η π ληρότητα αλλοδαπ ώ ν είνα ι σ το 23,1% και τω ν ημεδαπώ ν σ το 21,8% πράγμα που ο φ ε ίλ ετα ι σ την ά νοδο τη ς ακρ ίβ εια ς τω ν διακοπώ ν με α π ο τέλεσ μα το π οσ οστό τω ν ημεδαπώ ν το υ ρ ισ τώ ν να κυμ α ίνετα ι σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με α υτό τω ν αλλοδαπ ώ ν. Ο ΙΓοινωνικός: Τα τ ε λ ε υ τ α ία χρόνια σ την Ελλάδα ο κοινω νικός το υ ρ ισ μός παρουσιάζει ιδ ια ίτερ η ανάπτυξη. Σ υγκεκρ ιμ ένα σ την Εύβοια, μέσα από το υ ρ ισ τικά π ρ ογρ άμματα διακοπώ ν, όλο και π ερισ σ ότερο την επ ισ κέπ το ντα ι κ α τη γ ο ρ ίες α τόμω ν λιγό τερ ο π ρονομιούχες κύρια από ο ικονομ ική άποψη όπως νέοι, συνταξιούχοι, π ο λυμ ελείς ο ικογένειες, ανάπηροι κ.ο.κ. Σ την Εύβοια ο κοινω νικός το υ ρ ισ μός σ υ νδέετα ι σε μ εγά λο βαθμό με τη ν ανάπτυξη του ιαμ α τικο ύ και αυτό για τί οι διακοπ ές τω ν α τό μω ν τη ς τ ρ ίτη ς ηλικία ς σ υνδυά ζοντα ι με την λο υτρ ο θ ερ α π εία σ τις ια μ α τικ έ ς πηγές τη ς περιοχής. ο θα λά σ σ ιο ς: Εδώ έχουμε τις κρ ο υα ζιέρ ες σε κ ο ν τ ιν ά νησιά τη ς Εύβοιας : όπως είνα ι οι Βόρειες Σ π οράδες και η Σ κύρος με σκοπό τη γνώση και προσέγγιση και τω ν άλλω ν γύρω νησιών. Οι Ελληνες π ροτιμούν κυρίω ς τις 3ήμερες και 4ήμ ερες κρουα ζιέρες. Το π οσ οστό σ υ μ μ ετο χ ή ς το υ ς σ τις ενοικιά σ εις σ καφώ ν (Y achting) κυμ α ίνετα ι σ το 1-2%. Οσοι ενοικιάζουν σκάφη χω ρ ίς πλήρωμα είναι κυρίω ς νέοι ( 2 0-4 0 ετώ ν ) ενώ σκάφη με πλήρω μα, ενοικιάζουν κυρίως άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (4 0-6 0 ετών ) με οικογένεια.

Ω - Α τ ο μ ικ ό ς κ αι Σ υλλογικός: Σ την αρχή ο α το μ ικ ό ς τουρισ μός β ρ ισ κ ό τα ν σε υψηλό π οσ οστό σ τις π ροτιμήσεις τω ν τουρισ τώ ν σε σ χέση με το ν συλλογικό. Μ ετά το 1986 όμω ς, ο σ υλλογικός τ ο υ ρ ισ μ ό ς π αρουσίασε κάποια αύξηση μέσα από τα "π ακέτα" διακοπώ ν των tour operators που προσ φέρουν σ το υ ς το υ ρ ίσ τες ο ρ γα νω μ ένες διακοπ ές, χω ρίς όμω ς αυτό να σ ημαίνει ότι κ υ μ α ίν ετα ι σε υψηλά επίπεδα. 3.3 Το τουριστικό προϊόν της Εύβοιας Η Εύβοια θεω ρ είται ένα νησ ί που διαθέτει αξιόλογες εγ κ α τ α σ τ ά σ ε ις και το ν α ν α γ κ α ίο εξοπ λισμό για την πλήρη εξυπηρέτηση, ψυχαγωγία και απόλαυση τω ν διακοπώ ν τω ν πελατώ ν. Το ενδια φ έρ ο ν τω ν π αραθεριστώ ν σ υγκεντρ ώ νετα ι σ το βόρειο ά κρ ο τη ς Εύβοιας, σ την Αιδηψό, η οποία α π ο τελεί σ ήμερα ένα σ ύγχρ ονο π αραθεριστικό και λο υ τρ ο θ ερ α π ευ τικό κ έ ν τ ρ ο με δ υ ν α τ ό τ η τε ς να φ ιλοξενεί σε μόνιμη βάση 3 0.0 0 0 το υ ρ ίσ τες. Σε σύγκριση με ά λ λ ες λουτρ ο π ό λεις τη ς Ελλάδας, θ εω ρ είτα ι η πιο α κμ ά ζο υ σ α και μ ά λισ τα με τ ερ ά σ τια διαφορά αφού είναι π ερισ σ ότερο ανα π τυγμ ένη από άποψη το υ ρ ισ τικ ή ς κίνησ ης και εγκα τα σ τά σ εω ν. Ενας μ εγά λ ο ς αριθμός ξενο δ ο χείω ν, ξενώ νω ν, πανσιόν και ελεύθερα ενο ικια ζο μ ένω ν δω ματίω ν κα λύπ τουν τις α νάγκες σ τέγα σ ης των επ ισ κεπ τώ ν της. Η ζωή σ την Αιδηψό έχει ένα ν ρυθμό που το ν π ροσ διορίζουν ό λες οι η λικίες. Εδώ δ ίνο υν το π αρόν και οι νέοι και οι μ εσ ήλικες και οι γ ερ ο ν τό τερ ο ι. Βλέπει κ α ν είς το υ ς μ ονα χικούς σ το ν π ερίπ ατό τους, το υ ς δ ό κιμ ο υ ς ή το υ ς επ ίδοξους σ υγγραφείς να διαβάζουν ή να

γράφ ουν, τα τελά ρ α τω ν ζωγράφων να γεμ ίζουν από τις εικ ό ν ες της φύσης και οι γραφ ικοί ψ αράδες σ την π αραλία να σ υντρ ο φ εύ ο υ ν τους ερ α σ ιτέ χ ν ες λ ά τρ εις, π ρ ο σ φ έρ ο ντα ς τη γνώση το υ ς και την πείρα τους.'^ Α υτό που κά νει την Εύβοια να ξεχω ρίζει από τα ά λλα νησιά είναι οι ια μ α τικ έ ς πηγές της Αιδηψού. Τα θαυμ α σ τά και άφ θονα ιαματικά νερ ά της, που ήταν γνω σ τά από την α ρ χ α ιό τη τα και τα οποία διαφ έρουν σ τα σ υ σ τα τικά σ το ιχεία, σε ό τι αφορά τους οργανοληπ τικούς χα ρ α κτή ρ ες του νερού (διαύγεια, οσμή, γεύση, χρώ μα), τις φ υσικοχημικές σ τα θ ερ ές (θ ερ μ ο κρ α σ ία, π υκνότητα, ρ α δ ιενέρ γεια κ.α.) τη χημική ανάλυσ η (α λ κ α λ ικ ό τη τα, σ τερ εό υπόλειμμα, κ α τ ιό ν τα και α νιό ντα, σ υνδυα σ μ ός ιό ν τω ν προς άλατα, ό γ κ ο ς ελεύθερω ν αερίω ν κ.ο.κ.) σε σχέση με τις ια μ α τικ έ ς πηγές άλλω ν λουτροπ όλεω ν της Ελλάδα, εξα κο λουθούν και σήμερα να θεραπ εύουν π ο λλές ασ θένειες. Ο Α ρ ισ το τέλη ς, ο Π λο ύτα ρ χο ς, ο Σ τράβω ν, και ο Π λίνιο ς αναφέρουν για τις ια μ α τικ έ ς ιδ ιό τη τες τω ν πηγών τη ς Αιδηψού, που θεω ρ ούνται οι θ ερ μ ό τερ ες τη ς Ευρώπης. Υπάρχουν π ερ ισ σ ό τερ ες από 8 0 θ ερ μ ές πηγές που η θ ερ μ ο κ ρ α σ ία το υ ς δ ιαφοροπ οιείται από το υ ς 28 C. Τα κυρίω ς σ υ γκρ ο τή μ α τα τω ν πηγών εδ ρ ά ζ ο ν τα ι σ τα εξής σημεία; πηγή Κουμπόγιαννη, πηγή Ν ταμαρίω ν, πηγή Θ ερμ οπ οτα μ ου, πηγή Ανω Σ υ νοικία ς και Φ ρέαρ Π αραλίας. Κύρια ο ρ γα νοληπ τικά χα ρ α κτη ρ ισ τικά το υ νερού τω ν πηγών είναι η τέλ εια διαύγεια, η αλμυρή γεύση, είναι άχρω μο και άοσμο. Οι τέσ σ ερ ις π ρώ τες πηγές χ α ρ α κ τη ρ ίζ ο ν τα ι ως Βλ. 'Λουτρόπολη Αιδηψού", Π. Κουβελάκης, Εκδόσεις ΕΟΚ, Ιούλιος 1988

αλιπηγές και η τε λ ε υ τ α ία ως ρ α δ ιενεργός, αλιπηγή. Το 1954 είχ ε γίνει μ έτρηση τη ς ρα δ ιενέργεια ς του νερ ού σ το Φ ρέαρ Π α ρ α λία ς και είχε προκύψει ρ α δ ιενέρ γεια ίση με 5,8 μ ο ν ά δ ες M ache ή 21,5 M ill-m icro - curie, η οπ οία ο φ ειλό τα ν σε εκπομπή ραδίου. Οι ειδ ικοί απαγόρευσαν τη χρησιμοπ οίηση της πηγής καθαρά για λό γους υγεία ς τω ν λουόμενω ν, ο π ό τε το Φρέαρ Π α ρ α λία ς δ εν έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα. Οσο αφορ ά τη λειτο υργία τω ν υδρ οθεραπ ευτηρίω ν, το νερ ό π α ρ ο χ ετεύ ετα ι από το γεωθερμικό π εδίο σ τα υδροθεραπ ευτήρια όπου ειδ ικευ μένο προσωπικό π ροσφέρει τις υπ ηρ εσ ίες του σ το υ ς π ά σ χο ντες. Τα υδροθεραπ ευτήρια λειτο υ ρ γούν μέσ α σ τα ξενο δ ο χ εία και σε ελεύ θ ερ ες μ ο νά δ ες εκ τ ά ς ξενοδ οχείω ν. Υπάρχουν 22 ιδιω τικά υδρ οθεραπ ευτήρια, όπου οι ιδιώ τες πληρώ νουν για την εκ μ ετά λ λ ευ σ η του θερμού νερ ο ύ κάποιο χρ ηματικό ποσό σ το ν δήμο της Αιδηψού, έ ν α ν τι εκχώ ρησης δικαιω μάτω ν πάνω σ το γεω θερμικό π εδίο και ένα του EOT. Κύριος φ ο ρ έα ς εκμ ετά λ λ ευ σ η ς του υδροθεραπ ευτηρίου του EOT είν α ι ο δήμος. Α υ τό ς εισ π ρ ά ττει ένα μ εγάλο μ ερ ίδ ιο από τα κέρδη του υδρ οθεραπ ευτηρίου, έ ν α ν τι εκχώ ρησης δικαιω μάτω ν τω ν πηγών, π αράλληλα όμω ς και κάποιο ποσό δ ια τίθ ετα ι σ το ν EOT.' Η λουτρική περίοδος διαρκεί από 1Μαίου - 1Οκτωβρίου. Η λο υ τρ ο θ ερ α π εία σ την Αιδηψό π ρ οσ φ έρ ετα ι για παθήσεις τω ν αρθρώ σεω ν (π αραμορφ ω τική αρθ ρ ίτιδ α, ουρική αρθ ρ ίτιδ α, απλή φ λεγμ ονώ δης α ρ θρίτιδα, ρευ ματοπ άθειες, σ π ο νδυλοαρθρ ίτιδ α και δισ κοπ άθειες, μυαλγίες, νευ ρ α λγίες, ν ευ ρ ίτιδ ες, ισ χυαλγίες, οσ φ υ α λγίες, μ ετα τρ α υ μ α τικ ές φ λεγμ ονές. Α κό μ α θ ερ α π εύοντα ι και Από προσωπική συνέντευξη

διά φ ο ρ ες γυνα ικο λο γικές παθήσεις (σ α λπ ιγγίτιδ ες, ε ν δ ο μ η τρ ίτιδ ε ς, σ τειρώ σ εις, ωοθηκική ανεπάρκεια). Σ ημ α ντικό σημείο απ ο τελεί και το γεγονός ό τι σ το θαλάσ σιο χώ ρο της Αιδηψού και σ τις εγ κ α τα σ τά σ ε ις τη ς Δ η μ ο τικής Πλαζ π ροσ φ έρ εται η δ υ ν α τό τη τα λουτρ ο θ ερ α π εία ς με ζεσ τό θ αλάσ σ ιο νερ ό από το σ υνδυασ μό του ια μ α τικο ύ νερού που αναθλύζει σ το υποθαλάσσιο χώ ρο της περιοχής. Ο σ υνδυα σ μ ός α υ τό ς απ ο τελεί μ ο να δ ικό φ α ινόμενο και ίσω ς σε παγκόσ μια κλίμακα. Στη δυτική α κτή της Εύθοιας και ακριβώ ς εκεί που ο πορθμός του Ευρίπου γεφ υρώ νεται με τη Βοιωτική σ τερ ιά είνα ι χτισ μ ένη η π αραθαλάσ σ ια πόλη της Χ α λκίδας. Π ρ ό κειτα ι για α ρ χ α ιό τα τη πόλη, γνω σ τή από τα Ο μηρικά χρονιά. Το όνομά τη ς λέγετα ι ό τι προήλθε από τη φοινικική λέξη "Κ άλχη' που σ ημαίνει πορφύρα ή από τη λέξη χ α λκός γ ιατί οι αρχα ίο ι κά το ικοι της Χ α λ κ ίδ α ς ή τα ν οι π ερισ σ ότεροι χ αλκουργοί. Σ ήμερα είνα ι μια αύγχρονη π ο λιτεία με θαυμάσια ρυμ ο το μ ία, ω ραία κ τίρ ια, πολλά δημόσια και κοινω φ ελή ιδρύματα. Σύγχρονα ξεν ο δ ο χ εία γεμίζουν από Ελληνες επ ισ κέπ τες και ξένους το υ ρ ίσ τε ς που φ τά νουν σ την πόλη για να θαυμάσ ουν ε κ τ ό ς από τα ά λλα και το μ ο να δ ικό σ το ν κόσ μο π α λιρ ρ ο ϊκό φ α ινόμ ενο του πορθμού του Ευρίπου π λάτους 4 0 μ. και βάθους 8,5 μ. Με το ό νομα Ευρίπος χ α ρ α κ τη ρ ία τη κ ε σ τα κατοπ ινά χρόνια ολόκληρη η Εύβοια. Οι Ενετοί το μ ετέτρ ε ψ α ν σε Negro Ponto (Μ αύρη Γέφυρα) γιατί και σ τε ν ό είνα ι το πέρασμα και το βάθος του μικρό. Σ το σ τε ν ό του Ευρίπου π αρουσιάζεται ένα αξιοπ ερίεργο φυσικό φαινόμενο: η παλινδρομική κίνησ η σε π οικίλα χρονικά δ ια σ τή μ α τα του νερ ού της θάλασ σας. Τα

ανώ μαλα κ α τά π α λιρ ρ ο ϊκά φ α ινόμενα χ α ρ α κ τη ρ ίζ ο ν τα ι από ένα κ α ν ο ν ικ ό ρεύμα που ρέει γύρω σ τις συζυγίες της Σ ελήνης επί 23-24 μ έρ ες κάθε σ εληνιακού μήνα με τα χ ύ τη τα ως 8,5 μ ίλια την ώρα, 6 περίπου ώ ρες προς Βορρά και 6 περίπου ώ ρες π ρος Ν ό το και από ένα α κ α ν ό ν ισ το ρεύμα τις υπόλοιπ ες 5 -ό μ έρ ες του σ εληνια κού μήνα, που ρ έει α κ α ν ό ν ισ τα π ότε προς Βορρά, πότε προς Ν ότο και που α λλάζει κατεύθυνσ η το υ λ ά χ ισ το 12 φ ο ρ ές κάθε μέρα. Από το 1894 υπάρχει σ το ν πορθμό η μεγάλη σ ιδερένια η λεκτρ ο κίνη σ η γέφυρα που λ ειτο υ ρ γεί με σ υ ρ τα ρ ω τό σ ύστημα, η οποία α νοίγει και κ λ ε ίν ε ι για να περνούν τα πλοία και σ υνδέει μέσω Χ α λκίδ α ς ο λόκληρη τη ν Εύβοια με τη Βοιωτία και την υπόλοιπη ηπειρω τική Ελλάδα. Η Χ α λκίδ α έχει Α ρχα ιο λογικό και Μ εσ αιω νικό μ ουσ είο. Σ το Α ρ χα ιο λο γικό υπάρχουν αξιοθαύμαστα ευρήματα όπως η αρπαγή της Α ντιόπ ης από το Θ ησέα που π ρ ο έρ χο ντα ι από τη μετόπ η το υ ναού του Δ αφ νηφόρου Α π όλλω να σ την Ερέτρια, η ακέφ αλη Αθηνά, ανάγλυφ ο το υ Διονύσου, σ υλλογή από βάζα κ.λ.π. Σ ημαντικά μ νη μ εία α π οτελούν η περίφημη βυζαντινή βασιλική τη ς Α γία ς Π αρασ κευής κ τ ίσ μ α του Ε' αιώνα, με τη θαυματουργή εικό να που σ υγκεντρ ώ νει κάθε χ ρ ό νο στη χάρη τη ς χιλιάδες π ρ ο σ κυνητές απ' όλα τα μέρη τη ς Ελλάδας, καθώ ς και το φρούριο του Καράμπαμπα που σώ ζεται από την Τ ο υρκο κρ α τία. Τουρισ τικό ενδια φ έρ ο ν παρουσιάζει και η Ερέτρια που σ την ελληνική α ρ χα ιό τη τα υπήρξε μία από τις εμ π ο ρ ικ ό τερ ες και σ π ο υ δ α ιό τερ ες πόλεις της Εύβοιας. Εκεί, οι α ρ χ α ιο λο γικές έρ ευ νες α π οκάλυψ αν μ έρ ο ς από το α ρ χα ίο τείχ ο ς της Ε ρέτριας, το ναό της Δ ή μ η τρ α ς και δύο τερ ά σ τια σ υ γκροτή μα τα που μοιάζουν με α νά κτο ρ α. Α π οκαλύφ θηκαν επίσης τάφ οι, πηγάδια, λουτρά, π α λα ίσ τρ α, θόλος.

θ έα τρ ο, περίφημα ερ ετρ ια κ ά αγγεία (γεω μ ετρ ικά, α ν α τ ο λ ίζ ο ν τ α ι και μ ελα νόμορφ α ) και ένα ς ν α ό ς α φ ιερ ω μ ένος σ το Διόνυσο. Σ την Ερέτρια β ρ ίσ κετα ι και το 'ν η σ ί τω ν ονείρω ν". Ενα μικρό νησ άκι που σ υ νδέετα ι με την Ερέτρια με γέφυρα, γεμ ά το πεύκα, μικρά ιδιόμορφ α σ π ιτάκια και π αραδοσιακό π ετρ ό χ τισ το λιμάνι. 3.4 Το τουριστικό παρελθόν της Εύβοιας Ως "Η δίσ του κ α λ λ ο ν ή ' την α να φ έρ ει ο Π λούτα ρ χο ς. Ο Σ ύλλας, ο σ τρ α τη γ ό ς τω ν Ρωμαίων έχει σ ημαδέψ ει την Εύβοια με το πέρασμά του. Λ ένε ό τι γ ια τρ εύ τη κε από την π οδάγρα που το ν Βασάνιζε σ τα θεραπ ευτικά νερ ά τη ς Αιδηψού. Η γεμόνες, σ τρ α τη γ ο ί, ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Α νδρια νός, ο Μ άρκο Αυρήλιο και οι β υ ζα ντινοί Μ έγας Κ ω νσ τα ντίνο ς και Θ εο δ ό σ ιο ς λ ο ύ σ τη κα ν σ τις πηγές της. Ο νομάστη κα ν λουτρ ά του Η ρακλέους γιατί κ α τά το ν Σ τράβω να σ τα ια μ α τικά νερά τη ς α ν α κ το ύ σ ε τις δ υνά μ εις του ο μυθικός ήρωας. Στα χρόνια που ο ρ ίζο ν τα ι από την π ερίοδο του μ εσ οπ ολέμ ου η Εύβοια γνω ρίζει και πάλι μια ιδ ια ίτερ η αίγλη. Είναι η π ερ ίο δ ο ς που οι λουτρ ο π ό λεις διεθνώ ς απ ο τελούν τα κυριό τερ α θ έρ ετρ α και κ έν τρ α διακοπών. Μ ερικά από τα ξεν ο δ ο χ εία της είναι ο ν ο μ α σ τά και π ροσ ω π ικότητες τη ς τ ό τε περιόδου επ ισ κέπ το ντα ν την Εύβοια. Η μεγάλη Μ αρίκα Κοτοπούλη φ ιλ ο ξ εν είτα ι σ το 'ΘΕΡΜΑΙ Σ Υ Λ Λ Α '. Ο μ εγά λος μας Κωστής Π αλα μ ά ς γράφει σ τίχ ο υ ς του και μερικά γρά μ μ α τα σ τη Ραχήλ, σ την πρασ ινάδα του ξενοδοχείο υ 'ΗΡΑΚΛΕΙΟ'. Ο Βενιζέλος, ο Μ ιχαλακόπ ουλος, ο Κ αφαντάρης, ο Τζων Θ εο τό κ η ς ξεχνούν σ την Εύβοια, σε κάπ οιες ώ ρες ξεγνοια σ ιάς τα π ροβλήματά τους. Σ τα μ π αλκόνια του 'ΘΕΡΜΑΙ Σ Υ Λ Λ Α ' εφ ο π λισ τές του καιρού, ο

Ρεθύμνης, ο Τόγιας, ο Εμπειρικός, καμαρώ ναν τα μεγάλα το υ ς ατμόπ λοια, το 'Λ έ ω ν ', το 'Π ο λ ικ ό ς ', το Έ λ σ η ' που έφ ε ρ ν α ν χιλιάδες το υ ς π αραθερισ τές σ την Εύβοια κ ά ν ο ν τ α ς το μ εγά λο τα ξίδι Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η ς -Π ειρ α ιά -Κ ρ ή τη -Χ α λ κ ί δα-α ιδηψ ό.'* Και μέσ α σ' αυτό το κ ο σ μ ο π ο λ ίτικ ο κλίμ α έζησ αν και οι λ α ϊκ ο ί τύποι του τόπου. Τροφ ικές μορφ ές, ζω ηροί, πανέξυπνοι και παθιασμένοι για τη ζωή. Ο λοι θυμούνται το υ ς παλιούς βαρκά ρ η δ ες και το υς α μ α ξά δ ες που έδινα ν τη δ υ ν α τό τη τα σ το υ ς π α ρ α θερ ισ τές να ζήσουν κ ά τι το εξαιρ ετικό. Και ο Μ εν έλ α ο ς Λ ο υ ν τέλη ς σε μια π ερίοδο τη ς ζωής του σ την Εύβοια αγγίζει α υτό το φ τω χό κο σ μ ο γ ρ ά φ ο ν τα ς το; 'Κ α ληνύ χτα ζωή'. Μ ετα γ ενέσ τερ α η Εύβοια δ έχ ε τα ι το ν Ωνάση, τ ο ν π ατέρα της ν ίκ η ς το ν Τσώ ρτσιλ, τη μεγάλη Κ όλας, τη Γ κρέτα Γκάρμπο. Βλ 'ΑΙΔΗΨΟΣ', Γ. Καρατζής, Εκδοση Δήμου Λουτρών Αιδηψού, Ιούνιος 19Θ7 34

sosdiaiv

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 4 ΕΥΒΟΙΑ 1983-1993 4,1 Η τουριστική της ανάπτυξη και εξέλιξη κατά τα έτη 1983-1993. Δ ιάφ ορες ο ικ ο ν ο μ ικ ές μ ο νά δ ες τό σ ο του ιδιω τικού το μ έα όσο και του κρ α τικού α π ασ χολούνται με την οργάνω ση τω ν μέσω ν και τρόπω ν για την ικανοπ οίησ η τω ν τουρισ τικώ ν α ναγκώ ν του ανθρώπου. Το κρ ά το ς όπως είνα ι γνω σ τό μέσ ο ορισ μ ένω ν οργάνω ν του, α σ κεί άμεσα ή έμ μ εσ α την κρ α τική πολιτική του. Τα β α σ ικότερ α κ ρ α τικά όργανα άσ κησης τη ς το υ ρ ισ τικής π ολιτικής είνα ι οι διάφοροι κρατικοί οργανισμοί τουρισμού π.χ. EOT ή τα υπουργεία τουρισμού. Στην Εύβοια ο EOT κα τα σ κεύ α σ ε το μ εγα λ ύ τερ ο και το πιο σύγχρονο σ υγκρότημα Υ δροθερα π εία ς-φ υσ ιοθερα π εία ς της χώ ρας μας, το οποίο λειτούργησ ε το ν Σεπ τέμβριο του 1983. Διαθέτει:'^ - Αίθουσα Υποδοχής - Μπαρ - Κυλικείο - 12 ιατρεία - Συγκρότημα γραφ είω ν. Διεύθυνσης και Λ ογισ τηρ ίου - Αίθουσα έκθεσ ης αρχα ιολογικώ ν ευρημάτω ν. ΥΛΡΩΘΕΡΑΠΡΥΤΗΡΙΟ Βλ "Λουτρόπολη Αιδηψού", Π Κουβελάκης, Εκδοση EOT. Ιούλιος 1988 35

84 α το μ ικο ύ ς λουτή ρ ες με υδρ ομα σ ά ζ και υδρομασ άζ με C O 2 1 πισίνα εξω τερική μεικτώ ν ια μ α τικώ ν λούσεω ν 2 πισίνες εσωτερικές κινησιοθεραπείας ΙΟ λουτή ρ ες α το μικο ί ειδικώ ν θεραπειών με υδρομασ άζ για δισ κοπ άθειες, αυχενικό σ ύνδρομο, για ριλάξ μασάζ, για υδρ ομα σ ά ζ 6 ειδικούς λουτήρες λουτρ ώ ν τω ν άκρω ν 4 ειδικούς λουτήρες λουτρώ ν τω ν ποδών 8 ειδικούς λουτή ρ ες τω ν χεριών 2 σ υ σ τή μ α τα καταιονήσεω ν (Σ κ ο τσ έζικ α Ν τους) με ενα λλα σ σ ό μ ενη θ ερμοκρα σ ία. Φ ΥΣΙΟ Θ Ε Ρ Α Π ΕΥΤΗΡΙΟ 36 κ λ ίν ε ς χειρομαλά ξεω ν και ηλεκτρομ α λά ξεω ν, τμήμα η λεκτρ οθερ α π εία ς, διαθερμίες, δια σ τα υρ ούμ ενα. διαδυναμικά, λέιζερ, τμήμ α εισπνοθεραπείας. τμήμα σάουνας (2 ομαδικές των 12 ατόμων). ερ γ ο μ ετρ ικ ό κέντρο. αίθουσ α γυμναστικής με όργανα. Η τουρισ τική ανάπτυξη γ ίν ετα ι π ερισ σ ότερο εμφ ανής μέσ α από σ τα τισ τικ ά σ το ιχεία τα οποία αποκαλύπ τουν;

ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΡΥΤΗΡΙΟ ΕΤΗ Λ0Υ0ΜΕΝ01 ΛΟΥΣΕΙΣ 1983 28.847 403.645 1984 32.330 467.379 1985 40.875 574.648 1986 34.640 491.676 1987 33.628 458.490 1988 35.164 469.954 1989 38.303 504.337 1990 37.663 493.426 1991 37.559 483.073 1992 37.974 491.677 ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΕΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ 1988 16.441 1989 19.885 1990 24.036 1991 2 6.0 6 0 1992 27.095

Π ροβλήματα λειτουργίας δεν α ντιμετω π ίζει το υδροθεραπ ευτήριο αφού κάθε χρόνο α να νεώ νετα ι και εκσ υ γχρονίζετα ι ό λο και π ερισσότερο. Κάθε φορά ενσ ω μ α τώ νετα ι με νέο σ ύγχρονο εξοπ λισμό που αποβλέπει σ την πλήρη οργάνω ση του υδροθεραπ ευτηρίου και στην αντιμετώ πιση και άλλω ν ασθενειώ ν. Ετσι το 1992 π ροστέθηκε η θεραπεία κοινω νικού θερμικού τουρισ μού Π ο λ υ τελεία ς με υδρομασάζ C 02. Το υδροθεραπευτήριο σ τοχεύει σε ένα ν κοινω φ ελή σκοπό, σ την κα λυτέρευσ η της υγείας των ανθρώπων, οπ ότε η ζήτηση κ υ μ α ίνετα ι σε υψηλά επίπεδα. Ωστόσο η σημερινή ο ικονομ ική κρίσ η επηρεάζει τη ζήτηση αφού κάποιος, λόγω ακρίβειας εκεί που π ρογρ αμμάτιζε να μείνει δέκα μ έρ ες σ την Αιδηψό, να μειώσει το χ ρ ό νο της π αραμονής του και άρα τις λούσ εις σ το υδροθεραπευτήριο. Υπάρχουν όμω ς και εκείν ο ι που είναι επ ιτακτική η ανάγκη για λουτρ ο θ ερ α π εία, α νεξά ρ τη τα από την οικονομική κρίση, οπ ότε έχουμε αύξηση της ζήτησης. Μ έσα απ' αυτές τις διακυμάνσ εις π α ρ α τη ρ είτα ι ότι η σημερινή ο ικονομική κρίσ η επηρεάζει τη ζήτηση για λο υτρ ο θ ερ α π εία και φυσιοθεραπεία αλλά όχι σε μεγάλο βαθμό. Η αναλογία μεταξύ ζήτησης και π ροσ φ οράς δ εν παρουσιάζει μεγάλη διαφορά αφού τις π ερισ σ ότερες φ ο ρ ές η π ροσφορά καλύπ τει τη ζήτηση. Α κόμα και τα έτη 1985 και 1989 όπου η ζήτηση είχε κυμανθεί σε υψηλά επίπεδα (3 5 0 0 λούσ εις την ημέρα) το υδροθεραπ ευτήριο δ εν π αρουσίασε ιδ ια ίτερ α προβλήματα λ ειτο υ ρ γ ία ς κάλυψ ης τω ν αναγκώ ν των πελατών. Απο προσωπική συνέντευξη.

Οσο αφορά τα κέρδη και τις ζημίες, η ανανέω ση που υπ όκεινται κάθε χρ όνο το υδροθεραπευτήριο, επιφέρει κάποιο κ ό σ το ς α λλά δεν είνα ι τό σ ο σ ημαντικό, μπροσ τά σ τα κέρδη που προκύπ τουν, απ' την προσ έλκυσ η ατόμω ν, για την πρόληψη και τη β ελτίω ση τη ς υγείας τους. Το απόκτημα αυτό για την Εύβοια αλλά και γενικά για την Ελλάδα σ τα πλαίσια του θεραπ ευτικού τουρισ μού της, π ροσ φέρει τις δ υ ν α τ ό τ η τε ς για λουτροθεραπ εία με ό λες τις κα θιερω μ ένες σ ύ γχρ ο νες τεχ ν ικ ές. Με το κα τά λληλο ια τρ ικό και επ ισ τημονικό προσωπικό που δια θ έτει έχει σαν προοπτική να οργανω θεί σε πρότυπο λουτροθεραπ ευτικό κ έντρ ο και να σ υμβάλλει σ την το υ ρ ισ τική ανάπτυξη του τόπου. Σ την τουριστική ανάπτυξη εισ έβαλε και η μεγέθυνσ η τω ν δύο λιμανιώ ν της Χ αλκίδας με σκοπό την ευ κο λό τερ η μ ετα κ ίν η σ η τω ν επιβατώ ν και των εμπορευμάτω ν. Σ ημαντικό έργο απ ο τελεί και η κα τα σ κευ ή τη ς ν έα ς γέφυρας ε κ τ ό ς από αυτή που υπάρχει σ το ν πορθμό του Ευρίπου. Η καινούργια γέφυρα σ υντελεί στη διευκόλυνση της μ ετα κίνησης τω ν α τόμω ν από οικο νομικής πλευράς και από την άποψη εξασφάλισ ης χρ όνο υ αφού τα οχήμ α τα δε θα χρειάζεται να εισ έρ χο ντα ι σ το κ έ ν τ ρ ο τη ς Χ α λ κ ίδ α ς και ούτε θα είναι ανα γκα σ μένοι να περιμένουν π ότε θα κ λ είσ ει η γέφυρα σ την περίπτωση που θα χρειάζεται να περάσει κάπ οιο πλοίο, αφού η καινούργια γέφυρα δε λειτουργεί με συρταρωτό σύστημα. Σ το χώρο της ιδιω τικής π ρω τοβουλίας α π α σ χολούντα ι με το ν το υρισ μό κα τά κύριο λόγο, οι διά φ ο ρες το υ ρ ισ τικ ές επιχειρήσεις. Ομως ποιές είναι αυτές οι επιχειρήσεις που αποβλέπουν σ την ικανοπ οίησ η 39

τω ν τουρισ τικώ ν αναγκών και μπορούν να π αίξουν ένα ρ όλο γενικά σαν φ ο ρ είς του Τουριστικού Μ άρκετιγκ; Ο καθηγητής J, KRIPPENDORF κα θορίζει ότι μία επιχείρηση θεω ρ είτα ι σαν τουριστική από τη στιγμή που εξυ π ηρετεί ένα ν το υ ρ ίσ τα και έχει έτσ ι ορισ μένες δ υ ν α τό τη τες να επ ιδράσει αμέσω ς σ την ικανοπ οίησ η τω ν τουριστικώ ν αναγκών. Σ το βόρειο άκρο της Εύβοιας β ρ ίσ κετα ι το club M editerranee με την ονομ α σ ία 'G regolim ano". Το club άρχισε να χ τ ίζε τα ι από το 1979 και λειτούργησ ε για πρώτη φορά το ν Μ ά ιο του 1983. Π ρόκειται για μια πολυεθνική τουρισ τική επιχείρηση που έχει την έδρα τη ς στη Γαλλία. Α π ο τελ εί κ έντρ ο διακοπών που ε κ τ ό ς από τις ξενοδοχεια κές εγκα τα σ τά σ ε ις περιλαμβάνει bungalov\/s, 4 2 0 δω μάτια, 9.0 0 0 κρεβάτια, Village Greek με ειδικό α ρ χ ιτε κ το ν ικ ό σ τιλ, αθλητικές εγκα τα σ τά σ ε ις (γήπεδα ποδοσφαίρου, μ π άσ κετ, βόλεϋ, τένις, πισ ίνες) καθώ ς και ειδικές εγκατα σ τά σ εις για θαλάσ σιο σκι και σερφιγκ. Α κόμα διαθέτει δύο ιστιοφόρα: το club Med I για κρουα ζιέρ ες στη Μ εσόγειο και το club Med II για κρουαζιέρες σε ωκεανούς. Εκτός από τα μέλη του club μπορούν να επ ισ κευτούν και να περάσουν τις διακοπές τους σ το club οποιοιδήπ οτε το επιθυμούν. Σ την αρχή λειτούργησ ε σαν Γαλλικό δηλαδή μ ό νο για Γάλλους π αραθεριστές, στη συνέχεια όμως αφού αναπ τύχθηκε προσ έλκυσ ε Ελληνες και ά λλες υπηκοότητες. Π εριλαμβάνει ό λ ες τις η λικίες και διαθέτει και m ini-club, το οποίο είναι ειδικό για τα παιδιά. Από προσωπική συνέντευξη.

To club λειτουργεί από το Μ ά ιο μέχρι και τ ο ν Σ επ τέμβριο και το κόστος τουρισμού αλλάζει μήνα σε μήνα. Για το 1993 ισχύει: Μ άιος 18.000 το άτομο Ιούνιος 2 2.0 0 0 Ιούλιος 2 5.0 0 0 Α ύγουστος 3 2.0 0 0 Σεπτέμβριος 2 0.0 0 0 Σ το club υπάρχουν οι G.O = gehtil organlzateure = ευ γ εν ε ίς ο ρ γα νω τές οι οποίοι είναι τα ά το μα εκ είν α που έρ χ ο ν τα ι σε επαφή με τ ο ν κόσ μο, δίνουν σ ημασία σ τις σχέσεις, στη σ υνερ γα σ ία, σ την αλληλεγγύη μεταξύ τω ν ανθρώπων. Προβλήματα λειτο υ ρ γία ς δεν αντιμετω π ίζει το club, αφού κάθε χρ ό νο ανανεώ νεται ω σ τόσ ο η σημερινή ο ικονομική κρίσ η είχ ε ως α π οτέλεσ μα τη μείωση του τουρισ μού για το 1993, αφού δ ιέθ ετε μόνο 7 0 0 παραθεριστές ενώ σε π ροηγούμενες χρ ονιές δ ιέθ ετε 9 0 0 άτομα, καθώ ς υπήρχαν και χρονιές που είχ ε 1 0 0 0 άτομα, α ν α γ κ ά ζ ο ν τα ς το προσωπικό να μείνει σε άλλα κα λύ μ μ α τα π ροκειμένου εκεί που έμ ενε αυτό, να μείνουν τα μέλη. Πρέπει να σημειωθεί ό τι όλα τα κέρδη του club πηγαίνουν στη Γαλλία και μ οιράζονται σ τα village του club για συντήρηση και ανανέωση. Το club α π οτελεί σ ημείο απασχόλησης πολλώ ν ανθρώπων. Σ το G regolim ano εργάζεται ελληνικό προσωπικό 120 με 130 ά το μ α ενώ 41

% μέσ α από το club δ ίν ο ν τα ι οι δ υ ν α τό τη τες σ την Εύβοια να προβληθεί σ το εξω τερικό. Club M editerranee υπάρχουν ακόμα σ την Ο λυμπία, σ το Αίγιο, σ τη ν Κω και δύο σ την Κέρκυρα καθώς επίσης υπάρχουν προοπ τικές το υ ρ ισ τικ ή ς ανάπτυξης και άλλου club σ την Ελλάδα. Μ έσα στη δ εκα ετία 83-93 ε κ τ ό ς από το club M editerranee δημιουργήθηκαν και ά λλες το υ ρ ισ τικές μ ο νάδες, σ την Χ αλκίδα, την Αιδηψό, την Κάρυστο με σκοπό την πλήρη εξυπηρέτηση των π αραθεριστώ ν π αρέχοντάς το υ ς ό λες τις ανέσ εις. Με βάση σ τα τισ τικ ά σ τοιχεία όσο αφορά το ξενοδοχειακό δ υνα μ ικό η Εύβοια το 1983 διέθετε 189 μ ο ν ά δ ες και 10.810 κλίνες. Η π ληρότητα των ημεδαπών την ίδια χρονιά ήταν 16,3% και των αλλοδαπ ώ ν 17,7%. Το 1985 οι μ ονά δες ανήλθαν σ τις 197 και οι κ λ ίν ες σ τις 12.047. Εχουμε αύξηση σ την π ληρότητα τω ν ημεδαπώ ν 23,6% και μείω ση τω ν αλλοδαπώ ν 22,8%. Το 1988 οι μ ο ν ά δ ες φ τά νουν τις 202 και οι κ λ ίν ε ς 12.408. Το 1990 έχουμε μείωση και από 203 που ήταν οι μ ο ν ά δ ες το 1989, έχουμε 2 0 0 το 1990 και οι κ λ ίν ε ς 12.270 σε 12.230 α ν τίσ το ιχ α. Το 1991, 201 οι μ ο νάδες και 12.600 οι κ λ ίν ε ς και το 1992, 203 οι μ ο νάδες και 12.857 οι κλίνες. Η π ληρότητα ημεδαπώ ν το 1988 ή τα ν 21,5%, το 1989 20,6% και το 19990 21,8%. Και η π ληρότητα των α λλοδαπ ώ ν τα α ν τίσ το ιχ α έτη ήταν 22,4%, 22% και 23,1%.2ο Συμπ ερασ ματικά π αρατηρείται από το 1986 αύξηση σ την π ληρότητα τω ν αλλοδαπώ ν, που κυμ α ίνετα ι από 0,5% -3% πράγμα που ο φ ε ίλ ετα ι σ την ακρίβεια τω ν διακοπών. Το ίδιο ισχύει και σήμερα 20 Στατιστική υπηρεσία EOT.