ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΛΑΓΟΓΕΡΙΔΗΣ ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΕΡΡΕΣ 2010

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Ιστορική διαδρομή 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 Η κατάσταση του τραπεζικού συστήματος πριν την απελευθέρωση 3 2.1.1 Η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος και των επιτοκίων 5 2.2 Προσπάθειες της Πολιτείας Ιδιωτικοποιήσεις 10 2.3 Ανταπόκριση των ελληνικών τραπεζών 11 2.3.1 Πιστωτικά ιδρύματα με έδρα ή υποκατάστημα στην Ελλάδα 13 2.3.2 Κεφαλαιοποίηση ελληνικών τραπεζών 14 2.4 Επέκταση στα Βαλκάνια Ν.Α. Ευρώπη 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΚΛΑΔΟΥ 3.1 Αγροτική Τράπεζα 19 3.2 Alpha Bank 20 3.3 Εθνική Τράπεζα 21 3.4 Εμπορική Τράπεζα 22 3.5 Eurobank EFG 23 3.6 Τράπεζα Πειραιώς 24 3.7 Τράπεζα Κύπρου 26 3.8 Marfin Egnatia Bank 27 3.9 Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο 29 3.10 T Bank 30 3.11 Attica Bank 31 3.12 Proton Bank 31 3.13 Geniki Bank 32 3.14 Millennium bank 33

3.15 Citibank 33 3.16 HSBC Bank 34 3.17 FBBank 35 3.18 Probank 35 3.19 Συνεταιριστικές τράπεζες 36 3.20 Ελληνική Τράπεζα 37 3.21 Επενδυτική Τράπεζα Ελλάδος 38 3.22 Πανελλήνια Τράπεζα 38 3.23 Aegean Baltic Bank 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ 4.1 Οι επιπτώσεις στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα 40 4.2 Μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας 41 4.2.1 Τα σκέλη του προγράμματος ενίσχυσης της ρευστότητας και ο βαθμός αξιοποίησής τους (μέχρι το Δεκέμβριο του 2009) 42 4.2.2 Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας 44 4.3 Μέτρα εγγύησης καταθέσεων 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (stress test) 5.1 Εισαγωγή 51 5.2 Αποτελέσματα 52 5.3 Σχολιασμός αποτελεσμάτων 56 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 59 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 60

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Ιστορική διαδρομή Το πρώτο πιστωτικό ίδρυμα του νεοελληνικού κράτους ήταν η Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα που ιδρύθηκε το 1828 με ψήφισμα του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Είχε την έδρα της στην Αίγινα και παράλληλα με τις τραπεζικές εργασίες ασκούσε και αρμοδιότητες του Υπουργείου Οικονομικών. Η τράπεζα δεν μπόρεσε να ευδοκιμήσει, επειδή το κράτος απορροφούσε όλα τα διαθέσιμά της, για να καλύψει τα τεράστια ελλείμματα του προϋπολογισμού. Έτσι, αναγκάστηκε να κλείσει το 1834. Η Ίδρυση της Ιονικής Τράπεζας 1 το 1839, έγινε με στόχο να χρηματοδοτήσει το εμπόριο των Επτανήσων που βρισκόταν τότε υπό Αγγλική κυριαρχία. Η τράπεζα συνέχισε τη δραστηριότητά της και μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, το 1864, και της παραχωρήθηκε το εκδοτικό προνόμιο ως το 1920. Άλλες τράπεζες που δημιουργήθηκαν και είχαν επίσης το εκδοτικό προνόμιο ήταν η προνομιούχος τράπεζα Ηπειροθεσσαλιας 2 που ιδρύθηκε το 1882 με έδρα τον Βόλο και η τράπεζα Κρήτης 3 το 1899 με έδρα τα Χάνια. Το 1841 ιδρύεται η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος επηρεάζοντας καθοριστικά την εξέλιξη του τότε τραπεζικού συστήματος, αναλαμβάνοντας κυρίαρχο ρόλο, τον οποίο διατηρεί μέχρι και σήμερα. Ξεκίνησε τις εργασίες της ως ιδιωτική επιχείρηση και σύντομα έφτασε στο σημείο να λειτούργει ταυτόχρονα ως κτηματική, βιομηχανική και εκδοτική τράπεζα, ασκώντας παράλληλα νομισματική και συναλλαγματική πολιτική. Ιδρυτής και πρώτος διοικητής της τράπεζας ήταν ο Γεώργιος Σταύρος. Η Εθνική Τράπεζα διατηρούσε το εκδοτικό προνόμιο μέχρι το 1928. Στα τέλη του 19 ου αιώνα, λειτουργούσαν πέντε τράπεζες με την μορφή ανώνυμης εταιρείας: Η Εθνική, η Ιονική, η Ηπειροθεσσαλίας, η τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως (ιδρύθηκε το 1873) και η τράπεζα Αθηνών. (ιδρύθηκε το 1893) Πρωταγωνιστές στην ίδρυση των 1 Το 1957 εξαγοράστηκε από την Εμπορική, το 1975 πέρασε στον έλεγχο του Δημοσίου και το 1999 πωλείται στην Αlpha Tτράπεζα Πίστεως. Ένα χρόνο μετά συγχωνεύονται και δημιουργείται η Αlpha Bank. 2 Συγχωνεύτηκε με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας το 1899. 3 Συγχωνεύτηκε με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας το 1919. 1

ελληνικών τραπεζών ήταν κυρίως έμποροι του παροικιακού ελληνισμού, εφοπλιστές, βιομήχανοι, και φιλέλληνες του εξωτερικού. Λίγα χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και το τέλος του 1 ου Παγκόσμιου πολέμου η Ελλάδα περνούσε από βαθιά κοινωνική, οικονομική, και πολιτική κρίση. Η Κοινωνία των Εθνών, μέλος της οποίας ήταν και η Ελλάδα, θεωρούσε ασύμβατο η τράπεζα μίας χώρας η οποία έχει το εκδοτικό προνόμιο, να ασκεί ταυτόχρονα και εμπορική δραστηριότητα. Ζητήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση να πάψει η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, να είναι ταυτόχρονα και εμπορική. Η Ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε ακριβώς το αντίστροφο. Δηλαδή να ιδρυθεί μια νέα τράπεζα στην οποία θα μεταφέρονταν το εκδοτικό προνόμιο καθώς και όλες οι υπηρεσίες και τα λογιστικά μεγέθη που απέρρεαν από την δραστηριότητα αυτή. Βάσει ενός Παραρτήματος του Πρωτοκόλλου της Γενεύης της 15ης Σεπτεμβρίου 1927 4, ιδρύεται η Τράπεζα της Ελλάδος 5. Επιπρόσθετα, στην Τράπεζα της Ελλάδος ανατέθηκε η άσκηση της συναλλαγματικής πολιτικής, οι ταμειακές δοσοληψίες του Δημοσίου και των κρατικών επιχειρήσεων, καθώς και η έκδοση δανειακών τίτλων του δημοσίου. Οι εργασίες της ξεκίνησαν στις 14 Μαΐου 1928, με πρώτο Διοικητή τον Αλέξανδρο Διομήδη. Από τότε έως και την αντικατάσταση της δραχμής από το ευρώ το 2002 η τράπεζα της Ελλάδος είχε το αποκλειστικό προνόμιο της έκδοσης χαρτονομισμάτων. Με την πάροδο του χρόνου ιδρύθηκαν ειδικοί χρηματοδοτικοί οργανισμοί, όπως η Αγροτική Τράπεζα, η ΕΤΒΑ κ.λπ. Το κράτος με διοικητικές ρυθμίσεις προσπαθούσε να στρέψει τα δανειακά κεφάλαια σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας για χρηματοδότηση επενδύσεων, οι οποίες στην καλύτερη περίπτωση είχαν ελάχιστη απόδοση. Τα ετήσια επιτόκια καταθέσεων που προσδιορίζονταν διοικητικώς ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα χαμηλότερα από τον ετήσιο πληθωρισμό. Έτσι, οι αποταμιευτές προτιμούσαν να τοποθετήσουν τις αποταμιεύσεις τους σε επενδύσεις, όπως τον χρυσό και την κατοικία. 4 Ηλία Βενέζη «Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος», Αθήνα, 1955 5 Η Τράπεζα της Ελλάδος σήμερα, είναι αρμόδια για την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος στην Ελλάδα και τη διαφύλαξη της σταθερότητας του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ως πρωταρχικός σκοπός ορίζεται από το Καταστατικό της η διασφάλιση της σταθερότητας του γενικού επιπέδου των τιμών. Βλέπε, Τράπεζα της Ελλάδος, Καταστατικό, Έκδοση Θ 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1 Η κατάσταση του τραπεζικού συστήματος πριν την απελευθέρωση Μέχρι τον Ιούνιο του 1982 τη νομισματική, πιστωτική και συναλλαγματική πολιτική αποφάσιζε η Νομισματική Επιτροπή 6, ένα ουσιαστικά κυβερνητικό όργανο, κατάλοιπο της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, στις αποφάσεις του οποίου βάρυναν, σε σημαντικό βαθμό, πολιτικά κριτήρια. Ο ρόλος της Τράπεζας της Ελλάδος είχε περιορισθεί στην εφαρμογή των αποφάσεων της Νομισματικής Επιτροπής, αν και η Τράπεζα της Ελλάδος κατά κανόνα επεξεργαζόταν τα μέτρα που θα αποφάσιζε η Νομισματική Επιτροπή. Βασική επιδίωξη της πιστωτικής πολιτικής την εν λόγω περίοδο ήταν η κατανομή των οικονομικών πόρων που διοχετεύονταν μέσω του πιστωτικού συστήματος σε «παραγωγικές» δραστηριότητες, κυρίως στη βιομηχανία και το εξαγωγικό εμπόριο, ενώ στη δανειοδότηση των λοιπών οικονομικών δραστηριοτήτων, που κρίνονταν «λιγότερο παραγωγικές» ή και «ανεπιθύμητες» επιβάλλονταν πιστωτικοί περιορισμοί. Βαθμιαία είχε αναπτυχθεί ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο σύστημα εξειδικευμένων πιστωτικών κανόνων και λεπτομερειακών ρυθμίσεων, που καθόριζαν τους οικονομικούς κλάδους ή τις συναλλαγές που επιτρεπόταν να δανειοδοτούνται, τη χρονική διάρκεια των δανείων και σειρά άλλων λεπτομερειακών ρυθμίσεων. Το σύστημα γινόταν περισσότερο πολύπλοκο, γιατί η Νομισματική Επιτροπή επέβαλε μία ευρύτατη ποικιλία επιτοκίων στον τραπεζικό δανεισμό, ανάλογα με τον οικονομικό κλάδο ή το είδος της δαπάνης που επρόκειτο να χρηματοδοτηθεί. Τα επιτόκια τραπεζικού δανεισμού αποφασίζονταν χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τραπεζικά κριτήρια απόδοσης, ρευστότητας και ασφάλειας της κάθε κατηγορίας δανείων. Η στήριξη της αυθαίρετης αυτής διάρθρωσης των επιτοκίων, υπό την έννοια ότι δεν ανταποκρινόταν σε τραπεζικά κριτήρια, γινόταν μέσω δεσμεύσεων και αποδεσμεύσεων κεφαλαίων στη και από την Τράπεζα της Ελλάδος που έκαναν ακόμα 6 Αναγκαστικός Νόμος 1665/1951 «Περί λειτουργίας και ελέγχου Τραπεζών» (ΦΕΚ Α 31/27.1.1951) 3

περιπλοκότερο το όλο σύστημα. Οι πιστωτικοί κανόνες και οι ρυθμίσεις αυτές είχαν υποχρεωτικό χαρακτήρα και εφαρμόζονταν αποκλειστικά στις εμπορικές τράπεζες. Το σύστημα αυτό των πιστωτικών κανόνων και ρυθμίσεων που ίσχυε επί δεκαετίες περιόριζε την ικανότητα των εμπορικών τραπεζών να επιλέγουν το χρηματοφυλάκιό τους και επιπλέον προκαλούσε σοβαρές στρεβλώσεις στη λειτουργία του πιστωτικού συστήματος. Υπό συνθήκες ελεύθερης δανειοδότησης της βιομηχανίας και ποσοτικών περιορισμών στη δανειοδότηση του εμπορίου, η χρηματοδότηση 7 του τελευταίου έγινε έμμεση. Η χρηματοδότηση του εμπορίου γινόταν μέσω εμπορικών πιστώσεων που παρείχαν οι βιομηχανικές επιχειρήσεις στις εμπορικές επιχειρήσεις πολύ πέραν των αναγκαίων κεφαλαίων που θα απαιτούνταν για την εμπορική διακίνηση των βιομηχανικών προϊόντων. Στη πράξη οι βιομηχανικές επιχειρήσεις είχαν καταστεί χρηματοδότες του εμπορίου, που αποκτούσε κεφάλαια για τη χρηματοδότηση του εισαγωγικού εμπορίου και σειράς άλλων δραστηριοτήτων που δεν επιτρεπόταν να δανειοδοτηθούν από τις τράπεζες. Η έμμεση αυτή χρηματοδότηση του εμπορίου οδηγούσε σε υπέρμετρη δανειακή επιβάρυνση των βιομηχανικών επιχειρήσεων και στην ανάληψη υψηλών πιστωτικών κινδύνων, που θα μπορούσε να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη μεγέθυνση των επιχειρήσεων αυτών και στην ανάπτυξη ενός ανταγωνιστικού βιομηχανικού τομέα. Ανάλογες συνέπειες είχε η ελεύθερη τραπεζική δανειοδότηση του εξαγωγικού εμπορίου με ιδιαίτερα ευνοϊκά επιτόκια. Εκείνο που δεν επιτεύχθηκε είναι η κεντρική επιδίωξη του συστήματος των πιστωτικών κανόνων, ρυθμίσεων και περιορισμών και των διοικητικά καθοριζόμενων επιτοκίων, δηλαδή να προωθηθεί η ανάπτυξη ενός ανταγωνιστικού βιομηχανικού τομέα και οι εξαγωγές. Διαπιστώθηκε για μία ακόμη φορά ότι η προσφορά κεφαλαίων υπό ευνοϊκούς όρους, όπως και η πολιτική υψηλής προστασίας έναντι του ξένου ανταγωνισμού, που ασκήθηκε μέχρι την είσοδο της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν ήταν επαρκείς για την προώθηση της εκβιομηχάνισης. Βασική προϋπόθεση είναι η 7 Δυνατότητες και Προβλήματα Πιστωτικής Πολιτικής, Αρχείο Μελετών και Ομιλιών, 1977 4

δημιουργία ενός ελκυστικού επενδυτικού περιβάλλοντος, που εξακολουθεί να μην υπάρχει στη χώρα, γεγονός που εξηγεί την υστέρηση στην προσέλκυση από το εξωτερικό άμεσων παραγωγικών επενδύσεων. 2.1.1 Η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος και των επιτοκίων Ο νόμος 1266 του 1982 8 επέφερε ριζική μεταβολή στην άσκηση της νομισματικής και πιστωτικής πολιτικής. Η Νομισματική Επιτροπή καταργήθηκε και οι ευρύτατες αρμοδιότητές της στην άσκηση της νομισματικής και πιστωτικής πολιτικής μεταβιβάστηκαν στην Τράπεζα της Ελλάδος. Οι αυξημένες αυτές εξουσίες έδωσαν τη δυνατότητα στην Τράπεζα της Ελλάδος να προχωρήσει σε ριζική μεταβολή στην κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής και στην απελευθέρωση του πιστωτικού συστήματος και των επιτοκίων, παρά τις ιδιαίτερα δυσμενείς οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν. Ο πληθωρισμός και τα δημόσια ελλείμματα ήταν σε υψηλά επίπεδα, ενώ η χώρα αντιμετώπιζε σοβαρές δυσχέρειες στις εξωτερικές πληρωμές της. Κύριο εμπόδιο στην άσκηση αποτελεσματικής νομισματικής πολιτικής ήταν ο διοικητικός καθορισμός των επιτοκίων. Η εμπειρία είχε δείξει ότι, υπό τις επικρατούσες αντιλήψεις και με δεδομένη την αντίσταση ισχυρών οικονομικών συμφερόντων, ήταν αδύνατο η Τράπεζα της Ελλάδος να αποφασίσει ουσιαστικές αυξήσεις των διοικητικά καθοριζόμενων επιτοκίων, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις ήταν σε επίπεδα σημαντικά χαμηλότερα από τον πληθωρισμό. Με δεδομένες τις σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες, οριακές προσαρμογές των επιτοκίων δεν θα είχαν αξιόλογες επιδράσεις στη ζήτηση και στον πληθωρισμό, ή και στην ορθολογικότερη κατανομή των οικονομικών πόρων. Τα περιθώρια για την άσκηση αποτελεσματικής νομισματικής και πιστωτικής πολιτικής θα διευρύνονταν, αν τα επιτόκια προσδιορίζονταν από την αγορά. Επομένως, η απελευθέρωση των 8 Ν.1266/2/2.7.82. (ΦΕΚ 81 Α'), Όργανα ασκήσεως της νομισματικής, πιστωτικής και συναλλαγματικής πολιτικής και άλλες διατάξεις, Άρθρο 1 5

επιτοκίων, που ήταν επιθυμητή και για άλλους λόγους, ήταν προϋπόθεση για την άσκηση αποτελεσματικής πολιτικής. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 80 η Τράπεζα της Ελλάδος, ενισχυμένη από τις θεσμικές ρυθμίσεις του 1982, προχώρησε στην απελευθέρωση των επιτοκίων και του τραπεζικού συστήματος και σε ριζική αλλαγή της κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής. Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο υπό τις επικρατούσες τότε αντιλήψεις και τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα που θα μπορούσαν να θιγούν. Για τον λόγο αυτό, η απελευθέρωση ήταν σταδιακή, προχώρησε όμως με επιταχυνόμενο ρυθμό από τα μέσα της δεκαετίας του 80. Αρχικά υπήρξε ενοποίηση προς τα πάνω της μεγάλης ποικιλίας των χαμηλών τραπεζικών επιτοκίων. Τα χαμηλά επιτόκια άρχισαν να αυξάνονται με αποφάσεις της Τράπεζας της Ελλάδος. Σε πολλές περιπτώσεις αποφασίστηκαν διαδοχικές αυξήσεις, ενώ σε άλλες περιπτώσεις τα χαμηλά επιτόκια καταργήθηκαν και αυτομάτως στις σχετικές κατηγορίες δανείων ίσχυε ένα σημαντικά υψηλότερο επιτόκιο. Τελικά, η μεγάλη ποικιλία επιτοκίων τραπεζικού δανεισμού αντικαταστάθηκε από δύο βασικά επιτόκια, ένα για βραχυπρόθεσμες πιστώσεις (21,5%) και ένα για τα δάνεια μέσης και μακράς διάρκειας (18%). Αλλά και τα επιτόκια αυτά εξακολουθούσαν να είναι διοικητικά καθοριζόμενα, γεγονός που δεν επέτρεπε στην Τράπεζα της Ελλάδος να ασκήσει αποτελεσματική νομισματική πολιτική, που ήταν η κεντρική της επιδίωξη. Το επόμενο επομένως δυσκολότερο, αλλά αναγκαίο βήμα ήταν η απελευθέρωση των επιτοκίων. Το αποφασιστικό βήμα έγινε στις 30 Ιουνίου 1987, όταν η Τράπεζα της Ελλάδος καθόρισε ελάχιστο όριο επιτοκίου 21% για όλες τις βραχυπρόθεσμες πιστώσεις των εμπορικών τραπεζών. Μέχρι τότε, κατά πάγια τακτική όλα τα επιτόκια δανεισμού των εμπορικών τραπεζών που καθόριζε μέχρι το 1982 η Νομισματική Επιτροπή και εν συνεχεία η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν τα ανώτατα επιτρεπόμενα. Δεδομένου ότι το ελάχιστο αυτό επιτόκιο ήταν χαμηλότερο από το επίπεδο ισορροπίας, το γενικό βραχυπρόθεσμο επιτόκιο δανεισμού άρχισε να προσδιορίζεται από τις ίδιες τις εμπορικές τράπεζες και να κινείται βαθμιαία προς τα πάνω, εξέλιξη που σύντομα συμπαρέσυρε και όσα επιτόκια ήταν χαμηλότερα του 20%, περιλαμβανομένου και του βασικού 6

επιτοκίου των δανείων μέσης και μακράς προθεσμίας. Τον Νοέμβριο του 1987 απελευθερώθηκαν και τα επιτόκια των καταθέσεων προθεσμίας και ταμιευτηρίου υπό προειδοποίηση. Η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν πλέον σε θέση να επηρεάζει το ύψος των τραπεζικών επιτοκίων, μέσω κατάλληλων παρεμβάσεών της στις χρηματοπιστωτικές αγορές και μέσω μεταβολών του επιτοκίου της στις υπεραναλήψεις των τραπεζών από τους τρεχούμενους λογαριασμούς τους. Πράγματι, η Τράπεζα της Ελλάδος έκανε ευρεία χρήση των μέσων αυτών πολιτικής για να υπερνικηθεί η διστακτικότητα που έδειξαν σε πρώτη φάση οι εμπορικές τράπεζες να αυξήσουν τα επιτόκιά τους δανεισμού. Εκτός από τις επεμβάσεις της στις χρηματοπιστωτικές αγορές, η Τράπεζα της Ελλάδος αύξησε βαθμιαία το επιτόκιό της στις υπεραναλήψεις των εμπορικών τραπεζών στο 30%, που καθιστούσε ασύμφορη την προσφυγή των εμπορικών τραπεζών στην άντληση κεφαλαίων από την Τράπεζα της Ελλάδος για τη χρηματοδότηση της επέκτασης των δανείων τους. Στην περίπτωση των ειδικών πιστωτικών οργανισμών η Τράπεζα της Ελλάδος, που μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 80 ήταν η κύρια πηγή κεφαλαίων για τις δανειοδοτήσεις τους, περιόρισε βαθμιαία τη χρηματοδότησή της και τελικά τη διέκοψε πλήρως και οι ειδικοί αυτοί πιστωτικοί οργανισμοί τέθηκαν στην ίδια μοίρα με τις εμπορικές τράπεζες όσον αφορά στις δυνατότητες, στις προϋποθέσεις και στους όρους προσφυγής τους στην Τράπεζα της Ελλάδος για την άντληση κεφαλαίων. Επομένως για να εξασφαλίσουν κεφάλαια, ώστε να συνεχίσουν την δανειοδοτική τους δραστηριότητα, υποχρεώθηκαν να καθορίσουν τα επιτόκια των καταθέσεων τους στο ύψος των αντίστοιχων επιτοκίων των εμπορικών τραπεζών. Παράλληλα με την απελευθέρωση των τραπεζικών επιτοκίων, κινήθηκε και βαθμιαία επιταχύνθηκε η διαδικασία για τη κατάργηση των εξειδικευμένων πιστωτικών κανόνων και ρυθμίσεων και των ποσοτικών πιστωτικών περιορισμών και την παροχή ευχέρειας στα πιστωτικά ιδρύματα να επιλέγουν τις δανειοδοτήσεις και τις λοιπές τοποθετήσεις τους με τραπεζικά κριτήρια, η Τράπεζα της Ελλάδος έπαψε να προσδιορίζει με αποφάσεις της τη 7

διάρθρωση του χαρτοφυλακίου των εμπορικών τραπεζών και έδωσε τη δυνατότητα στις τράπεζες ν α προσφέρουν νέα προϊόντα. Μετά την απελευθέρωση των τραπεζικών επιτοκίων και τον προσδιορισμό τους από την αγορά, έγιναν περιττοί οι εξειδικευμένοι πιστωτικοί κανόνες και περιορισμοί και οι συναφείς ρυθμίσεις, όπως και η διάθεση ορισμένων ποσοστών των διαθεσίμων των εμπορικών τραπεζών από καταθέσεις σε ορισμένους κλάδους ή οικονομικές δραστηριότητες (βιοτεχνία, επενδύσεις στη βιομηχανία, χρηματοδότηση δημοσίων επιχειρήσεων). Η κατάργηση των τελευταίων αυτών υποχρεώσεων των εμπορικών τραπεζών ολοκληρώθηκε τα πρώτα έτη της δεκαετίας του 90. Το έργο της "Επιτροπής για την Αναμόρφωση και τον Εκσυγχρονισμό του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος", γνωστής ως Επιτροπής Καρατζά 9 σηματοδότησε την έναρξη της διαδικασίας απελευθέρωσης του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και κατάργησης των διοικητικών παρεμβάσεων. Έτσι σταδιακά η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος, η επανάσταση στην τεχνολογία της πληροφορικής και των επικοινωνιών, η ραγδαία ανάπτυξη της θεσμικής διαχείρισης κεφαλαίων με την ταυτόχρονη αποδιαμεσολάβηση των τραπεζικών εργασιών, η διεθνοποίηση κεφαλαιαγορών και τραπεζικών εργασιών, η χρηματοπιστωτική καινοτομία και η αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς διαμόρφωσαν το περιβάλλον λειτουργίας των πιστωτικών ιδρυμάτων. Οι θεσμικές εξελίξεις στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας επηρεάστηκαν καθοριστικά από τις μεταβολές στο πλαίσιο λειτουργίας του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η αύξηση της διασυνοριακής κίνησης κεφαλαίων, η διεθνοποίηση των τραπεζικών δραστηριοτήτων, η εμφάνιση νέων τραπεζικών κίνδυνων έθεσαν επιτακτικά την ανάγκη προσαρμογής της ελληνικής τραπεζικής πραγματικότητας στις νέες συνθήκες. Ειδικότερα η διαδικασία χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη δημιουργία της ενιαίας τραπεζικής και 9 Έκθεση Επιτροπής για την αναμόρφωση και τον εκσυγχρονισμό του τραπεζικού συστήματος (Έκθεση Θ. Καρατζά) ΕΕΤ, 1987 8

χρηματοπιστωτικής αγοράς, επιτάχυνε αναμφίβολα τη μεταρρύθμιση των όρων λειτουργίας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Η προσαρμογή της ελληνικής τραπεζικής νομοθεσίας στην πληθώρα των κοινοτικών πράξεων έμελλε να μεταμορφώσει το τρόπο ανάληψης και άσκησης δραστηριότητας από τα πιστωτικά ιδρύματα. Οι προϋποθέσεις χορήγησης άδειας λειτουργίας (π.χ., ελάχιστο ιδρυτικό κεφάλαιο, έλεγχος ταυτότητας βασικών μετόχων, διαδικασίες εσωτερικής οργάνωσης, καθιέρωση ελάχιστων προϋποθέσεων αναφορικά με την εμπειρία των βασικών διευθυντικών στελεχών) εναρμονίστηκαν με τα ευρωπαϊκά δεδομένα (Οδηγία 2000/12/ΕΚ). Η προληπτική εποπτεία (prudential supervision) ενισχύθηκε αισθητά με τη πρόβλεψη μέτρων με τα οποία επιδιώκεται ο περιορισμός των μεγάλων χρηματοδοτικών ανοιγμάτων και η ενδυνάμωση της ικανότητας κάλυψης ζημιών με ίδια κεφάλαια οπότε και εισήχθη στην ελληνική τραπεζική εποπτεία το πλαίσιο της περιώνυμης Επιτροπής της Βασιλείας για την κεφαλαιακή επάρκεια (Οδηγία 2000/12/ΕΚ και Οδηγία 93/6/ΕΚ όπως ισχύουν). Παράλληλα, η εισαγωγή του ευρώ δημιούργησε τη βάση για την περαιτέρω εναρμόνιση των όρων λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ. Η αμεσότερη επίδραση στο νομισματικό σύστημα των κρατών- μελών επήλθε με τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών και την συνακόλουθη άσκηση μιας ενιαίας νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτική. Από την 1η Ιανουαρίου 1999 το ευρώ (σε λογιστική μορφή) υιοθετήθηκε ως το εθνικό νόμισμα έντεκα κρατώνμελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις 19 Ιουνίου 2000, στο πλαίσιο της Συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Santa Maria da Feira, η Ελλάδα έγινε δεκτή ως το δωδέκατο μέλος της ζώνης του ευρώ από την 1η Ιανουαρίου 2001, αφού εκτιμήθηκε ότι πληρούσε τα κριτήρια σύγκλισης. Η υιοθέτηση του ευρώ οδήγησε σε μείωση των εσόδων των τραπεζών από προμήθειες σε συνάλλαγμα αλλά επιπλέον και σε μείωση των επιτοκίων με αποτέλεσμα το κόστος χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών να μειωθεί σημαντικά. Επιπρόσθετα όμως, η εν λόγω μείωση περιόρισε τον 9

διαμεσολαβητικό ρόλο των τραπεζών λόγω αύξησης του ανταγωνισμού από την κεφαλαιαγορά για τις αποταμιεύσεις των επενδυτών ενώ και οι επιχειρήσεις δύνανται πλέον να επιλέξουν μεταξύ του τραπεζικού δανεισμού, της αγοράς εταιρικών ομολόγων και της κεφαλαιαγοράς για την άντληση των κεφαλαίων τους. 2.2 Προσπάθειες της Πολιτείας Ιδιωτικοποιήσεις Κατά την τελευταία δεκαετία η διάρθρωση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος έχει μεταβληθεί ριζικά, αφενός λόγω της ιδιωτικοποίησης κρατικών τραπεζών και αφετέρου λόγων εξαγορών και συγχωνεύσεων. Οι ιδιωτικοποιήσεις είναι μια παλιά πρακτική που έχει απασχολήσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έντονα από τη δεκαετία του 1970. Οι ιδιωτικοποιήσεις τραπεζών ξεκίνησαν στις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη από τη δεκαετία του 80, ενώ συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη ένταση τη δεκαετία του 90. Στην Ελλάδα οι ιδιωτικοποιήσεις τραπεζών αν και ακολουθούν με χρονική υστέρηση αποτελούν από τους πρώτους κλάδους που ιδιωτικοποιούνται. Η διαδικασία της απελευθέρωσης των Ελληνικού τραπεζικού κλάδου ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και επιταχύνθηκε στη δεκαετία του 1990. Τα τελευταία χρόνια η Ελληνική κυβέρνηση ιδιωτικοποίησε ένα μεγάλο αριθμό τραπεζών οι οποίες βρίσκονταν υπό κρατικό έλεγχο αρχίζοντας με τις μικρότερες τράπεζες. Ειδικότερα, την περίοδο 1998-2001 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 14 συγχωνεύσεις και εξαγορές τραπεζών, εκ των οποίων οι 6 αφορούσαν μικρές και μεσαίες κρατικές τράπεζες που ιδιωτικοποιήθηκαν. Η κρατική συμμετοχή σταδιακά περιορίστηκε, ενώ ξένες τράπεζες εισήλθαν στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα (Credit Agricole, Societe Generale κλπ.) και σε εξειδικευμένους τομείς, όπως στις πιστωτικές κάρτες, στη διαχείριση κεφαλαίων, στην επενδυτική τραπεζική, στις τραπεζοασφάλειες κλπ. Το 2006 υπήρξε μια χρόνια έντονων διεργασιών σε αυτό το τομέα: Η διάθεση μετοχών της Αγροτικής τράπεζας, μείωσε το ποσοστό που κατέχει το Δημόσιο (άμεση και έμμεση συμμετοχή) κατά 7,179%. Η εισαγωγή του Ταχυδρομικού 10

Ταμιευτηρίου στο Χρηματιστήριο Αθηνών είχε επίσης ως αποτέλεσμα τη μείωση της συμμετοχής του Δημοσίου κατά 34,84%. Η αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής Τράπεζας είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της έμμεσης συμμετοχής των ταμείων στο μετοχικό κεφάλαιο (από 21,4% πριν την αύξηση στο 19% μετά την αύξηση). Τέλος, η πώληση του ποσοστού του Δημοσίου στην Εμπορική (11,01%) είχε ως αποτέλεσμα να κατέχει η Credit Agricole το 71,96%. Η ένταση του ανταγωνισμού αναγκάζει τις τράπεζες να προβαίνουν σε αναδιάρθρωση της εταιρικής τους δομής και οργάνωσης και σε επανεξέταση του στρατηγικού σχεδιασμού προκειμένου να αξιοποιήσουν οικονομίες κλίμακας και φάσματος και να μειώσουν το λειτουργικό κόστος. Ιθύνουσα τάση αποτελούν οι εξαγορές και συγχωνεύσεις με στόχο την δημιουργία μεγάλων χρηματοοικονομικών ομίλων με διεθνή παρουσία, κεφαλαιακή ευρωστία και διευρυμένα δίκτυα. Στο μέλλον είναι πιθανότερες οι συγχωνεύσεις μεταξύ όμοιου μεγέθους ελληνικών τραπεζών προς δυο κατευθύνσεις (α) μεταξύ μικρών σε μέγεθος τραπεζών με σκοπό τη διαμόρφωση ενός σεβαστού μεγέθους στον ελληνικό τραπεζικό χώρο, (β) μεταξύ μεγάλων τραπεζών, με στόχο την ισχυροποίησή τους ως περιφερειακές δυνάμεις στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Δεν αποκλείεται βέβαια η περίπτωση εξαγορών ελληνικών από ξένες τράπεζες, εφόσον θεωρήσουν ελκυστική την αποτίμηση των ελληνικών τραπεζών σε σχέση με τα περιθώρια κέρδους που προσφέρονται στην Ελλάδα και στις γειτονικές χώρες αν και η αξιολόγηση των συγχωνεύσεωνεξαγορών δεν πρέπει να στηρίζεται αποκλειστικά στη τιμή εξαγοράς, αλλά και άλλες διαστάσεις όπως η ποιότητα του επιχειρηματικού σχεδίου. 2.3 Ανταπόκριση των ελληνικών τραπεζών Ο ρόλος ενός σύγχρονου και αποτελεσματικού τραπεζικού συστήματος δεν περιορίζεται στην προσέλκυση καταθέσεων και στη χορήγηση δανείων. Είναι κατά πολύ ευρύτερος. Περιλαμβάνει τη διαμεσολάβηση μεταξύ των αποταμιευτών και των επενδυτών, τη μετατροπή βραχυπρόθεσμων 11

διαθεσίμων σε μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις, τη διευκόλυνση της διεξαγωγής των πληρωμών, την υποβοήθηση των επιχειρήσεων που προσφεύγουν σε τραπεζική δανειοδότηση να σχεδιάζουν επιτυχή επενδυτικά προγράμματα, την υποβοήθηση της διαφοροποίησης των χαρτοφυλακίων των αποταμιευτών, την κατανομή των κινδύνων και τέλος την επιβολή πειθαρχίας στις δανειοδοτούμενες επιχειρήσεις να διατηρούν την χρηματοδοτική και οικονομική τους ισορροπία και αποτελεσματική διοίκηση και διαχείριση. Ιδιαίτερη σημασία έχει, για τη διασφάλιση των συμφερόντων τόσο των ιδίων των τραπεζών όσο και των πελατών τους, η ικανότητα των τραπεζών να αξιολογούν τα επενδυτικά προγράμματα για τα οποία ζητείται τραπεζική δανειοδότηση, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για επιχειρήσεις μικρού και μεσαίου μεγέθους. Η αξιολόγηση των προγραμμάτων αυτών παρουσιάζει στην πράξη σοβαρές δυσχέρειες, γιατί προϋποθέτει ορθή κρίση που αναφέρεται στην εκτίμηση μελλοντικών, σε σημαντικό βαθμό, αβέβαιων συνθηκών τόσο για τις προοπτικές και τις δυνατότητες, οικονομικές και διοικητικές, των φορέων που θα αναλάβουν τις επενδύσεις, όσο και για τις γενικότερες οικονομικές συνθήκες που θα επικρατήσουν κατά τη διάρκεια ζωής των επενδύσεων, Παρά τις δυσχέρειες αυτές, η αξιολόγηση είναι αναγκαία τόσο για να είναι σε θέση οι τράπεζες να κάνουν ορθές επιλογές των δανειοδοτήσεων και των λοιπών τοποθετήσεών τους, όσο και για να είναι ικανές να προβαίνουν σε ορθή ανάλυση και διαχείριση των κινδύνων που συνεπάγονται οι τοποθετήσεις τους. Αξίζει να επισημανθεί ότι οι ελεγκτικές αρχές της Τράπεζας της Ελλάδος έχουν διαπιστώσει ότι είναι υψηλοί οι πιστωτικοί κίνδυνοι που έχουν αναλάβει οι ελληνικές τράπεζες. Ειδικότερα, υπάρχει προβληματισμός όσον αφορά στα υψηλά ποσοστά των δανείων σε καθυστέρηση, στα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα (που υπερβαίνουν το 10% των ιδίων κεφαλαίων των πιστωτικών ιδρυμάτων) προς μεμονωμένες επιχειρήσεις ή ομίλους επιχειρήσεων, που αντιστοιχούν σε πολύ υψηλά ποσοστά 100 200% των ιδίων κεφαλαίων και στο κατά πόσο στην εκτίμηση του πιστωτικού κινδύνου λαμβάνεται επαρκώς υπόψη το ενδεχόμενο επιδείνωσης του οικονομικού περιβάλλοντος. 12

Αναφερόμενοι στην δραστηριοποίηση αλλοδαπών τραπεζικών ομίλων στην Ελλάδα, η πρώτη ξένη τράπεζα ήταν η American Express, ακολούθησε η Citibank, ενώ τη δεκαετία του 1970 και 1980 εγκαταστάθηκαν μια σειρά ξένων τραπεζών. Από το σύνολο των ξένων τραπεζών οι οποίες δραστηριοποιήθηκαν στην Ελλάδα τελικά πολύ λίγες διατήρησαν εμπορική παρουσία μέχρι σήμερα, με βασικούς στόχους: Πρώτον, την κερδοφορία που είναι συνυφασμένη με μια αγορά η οποία παρουσιάζει μεγάλους ρυθμούς πιστωτικής επέκτασης και τελεί σε αναπτυξιακή φάση και δεύτερον, να δημιουργήσουν στην Ελλάδα την έδρα τους, η οποία θα αποτελέσει τη βάση για την επέκταση των δραστηριοτήτων τους στα Βαλκάνια. Για τις ξένες τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην ελληνική αγορά, οι πρωτοβουλίες εξαρτώνται από τη στρατηγική που λαμβάνεται σε κεντρικό επίπεδο. 2.3.1 Πιστωτικά ιδρύματα με έδρα ή υποκατάστημα στην Ελλάδα Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, το Νοέμβριο του 2009, ήταν στην Ελλάδα εγκατεστημένα και λειτουργούσαν 65 πιστωτικά ιδρύματα (έναντι 64 το Μάρτιο του 2008), εκ των οποίων: 35 πιστωτικά ιδρύματα (19 εμπορικές και 16 συνεταιριστικές τράπεζες) που έχουν καταστατική έδρα στην Ελλάδα, έχουν αδειοδοτηθεί και εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδος και υπάγονται στο καθεστώς της αμοιβαίας αναγνώρισης (κοινοτικό διαβατήριο) σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 3601/2007 10, 24 υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν έδρα σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, επίσης, υπάγονται στο καθεστώς της αμοιβαίας αναγνώρισης (κοινοτικό διαβατήριο) του Ν. 3601/2007, εποπτευόμενα από τις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους καταγωγής των πιστωτικών ιδρυμάτων, 10 Νόμος 3601/2007 «Ανάληψη και άσκηση δραστηριοτήτων από τα πιστωτικά ιδρύματα, επάρκεια ιδίων κεφαλαίων των πιστωτικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων παροχής επενδυτικών υπηρεσιών και λοιπές διατάξεις», (ΦΕΚ Α 178/1.8.2007) 13

5 υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν έδρα εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδος, καθώς δεν υπάγονται στο καθεστώς της αμοιβαίας αναγνώρισης, και 1 πιστωτικό ίδρυμα που έχει εξαιρεθεί από την εφαρμογή του Ν. 3601/2007, δηλαδή το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων. 2.3.2 Κεφαλαιοποίηση ελληνικών τραπεζών Η κεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών, εξαιρουμένης της Τράπεζας της Ελλάδος, στο τέλος του Δεκεμβρίου 2009 ανερχόταν στα 32,87 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχούσε στο 39,4% της συνολικής κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου Αθηνών, έναντι της αντίστοιχης κεφαλαιοποίησης κατά το τέλος Δεκεμβρίου 2008 η οποία ανερχόταν στα 21,61 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχούσε, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, στο 31,7% της συνολικής κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου Αθηνών 11. 2.4 Επέκταση στα Βαλκάνια Ν.Α. Ευρώπη Οι ελληνικές τράπεζες έχουν πλέον εδραιώσει και επεκτείνουν συνεχώς τη διεθνή παρουσία τους, ιδίως σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ενόψει και της ευρωπαϊκής προοπτικής των περισσοτέρων από τις χώρες αυτές. Ενδεικτικό της επιτυχούς προσπάθειας επέκτασης των ελληνικών τραπεζικών ομίλων στο εξωτερικό αποτελεί το γεγονός ότι, παρά τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, αυξήθηκε κατά τη διάρκεια του 2008 και 2009 η παρουσία των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων στο εξωτερικό. Οι ελληνικές τράπεζες δραστηριοποιούνται πλέον σε 16 χώρες μέσω 49 θυγατρικών τραπεζών και υποκαταστημάτων (Πίνακας 1). Τα τελευταία χρόνια, οι περισσότερες ελληνικές τράπεζες έχουν αναπτύξει σημαντική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, εφαρμόζοντας στρατηγική η οποία έχει ως στόχους: 11 Χρηματιστήριο Αθηνών, Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο, Χρηματιστηριακές Εξελίξεις 14

Πίνακας 1 - Παρουσία ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό μέσω θυγατρικών και υποκαταστημάτων Χώρα Επωνυμία μητρικής τράπεζας Θυγατρική / Υποκατάστημα ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. NBG S.A. - TIRANA BRANCH Αλβανία ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. TIRANA BRANCH ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. TIRANA BANK IBC ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. EMPORIKI BANK ALBANIA S.A. Βουλγαρία ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. UNITED BULGARIAN BANK EUROBANK EFG BULGARIA AD SOFIA BRANCH PIRAEUS BANK BULGARIA AD EMPORIKI BANK BULGARIA EAD Σερβία ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. VOJVODJANSKA BANKA EUROBANK EFG STEDIONICA AD BEOGRAD ALPHA BANK SRBIJA AD PIRAEUS BANK BEOGRAD AD Kύπρος Γερμανία Αίγυπτος ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. NBG (CYPRUS) LTD ΕΤΕ ΚΥΠΡΟΣ EUROBANK EFG CYPRUS LTD ALPHA BANK LTD (CYPRUS) EUROINVESTMENT & FINANCE PUBLIC LTD ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑIΩΣ ΚΥΠΡΟΥ (ΠΡΩΗΝ PHENILLION) EMPORIKI BANK CYPRUS LTD ATEbank SA FRANKFURT BRANCH EMPORIKI BANK GERMANY GMBH NBG CAIRO BRANCH PIRAEUS BANK EGYPT SAE Ηνωμένο Βασίλειο Λουξεμβούργο ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. LONDON BRANCH EFG EUROBANK ERGASIAS LONDON BRANCH ALPHA BANK LONDON LIMITED LONDON BRANCH PIRAEUS BANK - LONDON BRANCH EMPORIKI BANK LONDON BRANCH EFG PRIVATE BANK(LUXΕΜΒOURG) S.A. Π.Γ.Δ.Μ. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. STOPANSKA BANKA AD - SKOPJE ALPHA BANK AD SKOPJE Μάλτα ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. FINANSBANK MALTA LTD Πολωνία ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. EFG EUROBANK ERGASIAS S.A.ODDZIAL W POLSCE Ρουμανία ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. BANCA ROMANEASCA BANCPOST SA (ΡΟΥΜΑΝΙΑ) ALPHA BANK ROMANIA SA PIRAEUS BANK ROMANIA SA ATEBANK ROMANIA SA EMPORIKI BANK ROMANIA SA 15

MARFIN ΕΓΝΑΤΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. EGNATIA BANK (ROMANIA) SA Τουρκία ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. FINANSBANK AS EUROBANK TEKFEN AS Ουκρανία ΗΠΑ Νότια Αφρική ΤΡΑΠΕΖΑ E.F.G. EUROBANK -ERGASIAS Α.Ε. ΑΛΦΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Α.Ε. O.J.S.C. UNIVERSAL BANK OJSC ASTRA BANK INTERNATIONAL COMMERCE BANK MARATHON BANKING CORPORATION THE SOUTH AFRICAN BANK OF ATHENS LTD Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Πίνακας Ελληνικών Πιστωτικών Ιδρυμάτων στο εξωτερικό να ενισχυθεί η ελληνική επιχειρηματικότητα σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς στηρίζουν απόλυτα, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, τις ελληνικές επιχειρήσεις που ασκούν δραστηριότητα στην περιοχή, να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες που παρουσιάζουν οι χώρες της περιοχής, οι οποίες εμφανίζουν ρυθμούς ανάπτυξης σημαντικά υψηλότερους του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να πρωτοστατήσουν στην εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας -ακόμα και εν μέσω χρηματοπιστωτικής κρίσης- και της προσφοράς υπηρεσιών, μεταξύ άλλων, στο χρηματοπιστωτικό, τουριστικό και ασφαλιστικό τομέα, και να συνδράμουν, στην παρούσα δύσκολη οικονομική συγκυρία, στην ενίσχυση της εξωστρέφειας και διεθνούς ανταγωνιστικότητας του συνόλου της ελληνικής οικονομίας με ιδιαίτερη έμφαση στη στήριξη επιχειρήσεων προσανατολισμένων στο εξαγωγικό εμπόριο. Για το σκοπό αυτό, οι ελληνικές τράπεζες, στο τέλος του 2009: είχαν αναπτύξει ένα σύνολο ενεργητικού 87,6 δισ. ευρώ, το οποίο χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τοπικές καταθέσεις (συνολικού ύψους 16

37,8 δισ. ευρώ), και αντιστοιχεί στο 18% του συνολικού ενεργητικού των πιστωτικών ιδρυμάτων που λειτουργούν στην Ελλάδα 12, είχαν χορηγήσεις συνολικού ύψους 61,9 δισ. ευρώ, ενισχύοντας έμπρακτα τα τοπικά νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, είχαν αναπτύξει ένα δίκτυο με περισσότερα από 3.400 καταστήματα στα οποία απασχολούνται περισσότεροι από 50.000 εργαζόμενοι, και παρουσίασαν κέρδη προ φόρων συνολικού ύψους 607,3 εκ. ευρώ. Σε πολλές χώρες της περιοχής, όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Σερβία, η FYROM και η Αλβανία, η παρουσία των ελληνικών τραπεζών είναι ιδιαίτερα σημαντική, ενώ σε ορισμένες από αυτές το μερίδιό τους στην αγορά προσεγγίζει (Ρουμανία και Σερβία) ή υπερβαίνει (Αλβανία, Βουλγαρία και ΠΓΔΜ) το 20% του εγχώριου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Κατά συνέπεια, είναι αντιληπτό ότι η επένδυση των ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό έχει στρατηγικό και όχι περιστασιακό χαρακτήρα Ταυτόχρονα, η παρουσία των ελληνικών τραπεζών στην εν λόγω περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική και για την ελληνική οικονομία εν γένει, καθώς: στις χώρες της περιοχής λειτουργούν περισσότερες από 8.000 ελληνικές επιχειρήσεις οι οποίες χρειάζονται στήριξη. Πολλές από τις επιχειρήσεις αυτές πραγματοποιούν στις εν λόγω χώρες άνω του 20% του συνολικού τους κύκλου εργασιών, οι εν λόγω χώρες είναι από τους σημαντικότερους οικονομικούς εταίρους της Ελλάδας. Είναι ενδεικτικό ότι το 27% των ελληνικών εξαγωγών κατευθύνεται στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης με μακροπρόθεσμο ορίζοντα και με ισχυρά αυξανόμενο ρυθμό, έναντι μόλις 4% των εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ, 12 Το συνολικό ενεργητικό των πιστωτικών ιδρυμάτων που λειτουργούσαν στην Ελλάδα, τον Ιούνιο του 2009, ανερχόταν στα 489 δισ. ευρώ αυξημένο κατά 6% σε σύγκριση με το Δεκέμβριο του 2008. Η ποσοστιαία συμμετοχή των πιστωτικών ιδρυμάτων στο συνολικό ενεργητικό του χρηματοπιστωτικού συστήματος (563,3 δισ. ευρώ) ανήλθε στο 86,8%, με τους θεσμικούς επενδυτές (οργανισμοί συλλογικών επενδύσεων, ασφαλιστικά ταμεία αμοιβαία κεφάλαια, κ.λπ.) να συμμετέχουν με ποσοστό 10,9% και τις λοιπές μη τραπεζικές επιχειρήσεις (χρηματιστηριακές εταιρείες, εταιρείες χρηματοδοτικής μίσθωσης, κ.λπ.) με 2,3%. Αναλυτικότερα βλέπε Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση για τη Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα, Δεκέμβριος 2009 17