Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 3 ο Iron Man vs Αριστοτέλη Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ηθική Φιλοσοφία Διδάσκων: Άλκης Γούναρης Οκτώβριος 2014 Μέρος Α Ξεπερνώντας την Ανθρώπινη Φύση Τι είναι να είναι: Το Αριστοτελικό Τέλος Μέρος Β Η ηθικότητα του «πολιτικού ζώου» 1
Μετανθρωπισμός: Ο μετανθρωπισμός (Transhumanism) είναι ένα φουτουριστικό φιλοσοφικό ρεύμα που θεωρεί ότι ο άνθρωπος στο μέλλον θα μπορέσει με την βοήθεια της τεχνολογίας να ξεπεράσει τα όριά του ακόμα και την θνητότητά του. Η επίκληση του φυσικού (nature) περιορίζει την ανθρώπινη ικανότητα. Υπόθεση: Oscar Pistorius Υπόθεση: Casey Martin 2
Υπόθεση: Casey Martin «Ένα άτομο που μετακινείται με όχημα από το ένα σημείο βολής στο άλλο σημείο βολής στο γήπεδο του γκολφ, είναι πραγματικά παίκτης του γκολφ;» Επιτρέπεται ο Casey Martin να συμμετέχει στους επαγγελματικούς αγώνες του γκολφ; Ναι: ο καθένας μπορεί να κάνει ότι θέλει, ακόμα και να ξεπεράσει την φύση του (Iron Man) Ναι: o καθένας μπορεί να κάνει ότι θέλει αρκεί αυτό να μην του δώσει πλεονέκτημα απέναντι στους άλλους (Kant) Η μετακίνησή του αλλάζει την ουσία του παιχνιδιού; Η συμμετοχή του σε αγώνες γκολφ παραβιάζει τη φύση του; (Αριστοτέλης) Ποια είναι η «φύση» το γκολφ; Ποια είναι η «φύση» του CM; 3
Δικαιοσύνη, Τέλος & Τιμή στον Αριστοτέλη Η δικαιοσύνη είναι τελεολογική. Για να καθορίσουμε το σωστό, πρέπει να κατανοήσουμε το Τέλος (τον σκοπό, την ουσία, την φύση) του υπό εξέταση προβλήματος. Η δικαιοσύνη απονέμει τιμές. Κατανοούμε το Τέλος όταν κατανοούμε τις Αρετές που θα πρέπει να τιμά και να ανταμείβει. Δικαιοσύνη, Τέλος & Τιμή στον Αριστοτέλη Η Δικαιοσύνη δεν είναι ουδέτερη μεταξύ διαφορετικών σκοπών. Δικαιοσύνη είναι να δίνουμε σε κάθε πρόσωπο ό,τι του οφείλεται (τα οφειλόμενα εκάστω αποδίδονται) -(παράδειγμα Αυλητή) Η Δικαιοσύνη κάνει διαχωρισμούς με βάση την αξία και με βάση την εκάστοτε σημαντική ΑΡΕΤΗ. T V F, (x) => Ηθικό Πρόσωπο; x=αρετή (SB) T F Ηθικός Ρεαλισμός Αντιρεαλισμός Ιδεαλισμός Υποκειμενισμός -Η ιδέα ή ο σκοπός της τελειότητας -Η ηδονή / η ευτυχία / η ευδαιμονία / ο μη πόνος -η θεία επιταγή -Αυτό που ορίζει η φύση Αν F, Πώς πρέπει να πράττω; Υπολογίζοντας τις Συνέπειες Σύμφωνα με την Καθαρή Βούληση 4
Τέλος, Ευδαιμονία, Αρετή Πώς ορίζεται το ενάρετο πρόσωπο; Ως πρόσωπο με προδιαθέσεις (με εσωτερικές ποιότητες αρετές) που συνδέονται με την ανθρώπινη ευδαιμονία. Οι αρχές που υιοθετεί κάποιος δεν είναι δικαιολογημένες καθαυτές αλλά δικαιολογούνται ΜΟΝΟ στο βαθμό που οι πράξεις (στις οποίες οδηγούν) εξασφαλίζουν την ανθρώπινη ευδαιμονία Τέλος, Ευδαιμονία, Αρετή Αρετή ενός πράγματος είναι το κατά πόσο πραγματώνει την φύση του. Αρετή= υπεροχή, ικανότητα (virtus) (τσεκούρι, αυλός, πολεμιστής, αθλητής, δάσκαλος κ.ο.κ) Κάθε αρετή, Οδηγεί στην Τελειότητα -> Οδηγεί στο Τέλος Τέλος, Ευδαιμονία, Αρετή Η ευδαιμονία στον Αριστοτέλη δεν είναι μια διανοητική κατάσταση (ευτυχία, χαρά, ηδονή, συναίσθημα) αλλά ένας τρόπος ύπαρξης: μια «δραστηριότητα της ψυχής κατ αρετήν» Ευδαιμονία Ευτυχίας Ευδαιμονία είναι κατάσταση «ενεργεία» «δυνάμει» πληρότητα (όπως π.χ. η ανθοφορία) 5
Τέλος, Ευδαιμονία, Αρετή Πώς φτάνουμε στον τελικό σκοπό; Πράττοντας σύμφωνα με την Μεσότητα (μεταξύ δυο ακροτήτων: Μιας υπερβολής και μια έλλειψης) Άξονας Υπεροχής και Τελειότητας Άξονας Ουσίας και Ορισμού Τέλος, Ευδαιμονία, Αρετή παράδειγμα: ο Ακρατής πράττει διαφορετικά απ ότι γνωρίζει ότι θα έπρεπε Ο Εγκρατής καταλαβαίνει την επιθυμία του Ακρατούς αλλά αυτοπεριορίζεται Σε κανέναν από τους δύο δεν συμφωνεί κρίση και επιθυμία Όμως: Τέλος, Ευδαιμονία, Αρετή Για τον Ενάρετο η επιθυμία και η κρίση βρίσκονται σε απόλυτη συμφωνία Αρετή τσεκουριού Αρετής ανδρός (λόγω φρόνησης) 6
ο Ιδανικός Άνδρας (από Ηθικά Νικομάχεια Δ.3 περί μεγαλοψυχίας) Συνεπώς: Η δικαιοσύνη απονέμει τιμές. Κατανοούμε το Τέλος όταν κατανοούμε τις Αρετές που θα πρέπει να τιμά και να ανταμείβει. Η Δικαιοσύνη είναι ζήτημα καταλληλότητας: Όταν απονέμουμε δικαιώματα, αναζητούμε το ΤΕΛΟΣ των θεσμών και των προσώπων και τοποθετούμε τα πρόσωπα στους ρόλους που τους ταιριάζουν (αυτούς τους ρόλους δηλαδή που τους επιτρέπουν να πραγματώσουν τη φύση τους) Πόσο έρχεται αυτό σε σύγκρουση με την ελευθερία; Ζήτημα Τιμής Αν ο καθένας μπορεί να επιλέγει ελεύθερα τον τρόπο που θα συμμετέχει η ΤΙΜΗ χάνει την αξία της, διότι ο τρόπος (το μέσο) γίνεται σημαντικότερος από το τέλος. 7
Το Δίλημμα του τρένου ξανά Η καλύτερη επιλογή είναι αυτή που θα κάνει ο ενάρετος. Το να είσαι ηθικός δεν είναι μια συνταγή με βάση την οποία μπορείς να παίρνεις ηθικές αποφάσεις σε διάφορες καταστάσεις. Το να είναι κάποιος ηθικός σημαίνει καλλιέργεια αρετών και ενάρετο χαρακτήρα σε όλη τη διάρκεια της ζωής. 8
«Είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι» Δεν υπάρχει εκ προοιμίου σωστό κριτήριο που να καθορίζει το πώς πρέπει να πράξουμε στην περίπτωση του τρένου. Είμαστε αναγκασμένοι να διαμορφώνουμε τις αξίες μας μέσω των επιλογών μας και δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να προβαίνουμε σε επιλογές. Φιλελεύθερο vs Αριστοτελικού Επιχειρήματος Η ηθικότητα του «πολιτικού ζώου» Πολιτική Φυσιοκρατία: ότι η πόλις είναι φυσικό δημιούργημα, είναι «φυσική οντότητα» και ανήκει στην κατηγορία των πραγμάτων που υπάρχουν «εκ φύσεως» Ότι ο άνθρωπος είναι «ένα ον, προορισμένο από τη φύση να ζει στη πόλη (πολιτικό ζώον)» είναι δηλαδή από τη φύση του ζώο πολιτικό Ότι η πόλη «εκ φύσεως» προηγείται από κάθε επί μέρους άτομο, αφού τα μεμονωμένα άτομα δεν μπορούν να ζήσουν μακριά από την πόλη επειδή δεν είναι αυτάρκη. 9
Η ηθικότητα του «πολιτικού ζώου» Πολιτική Φυσιοκρατία και Κοινοτισμός: Ο κοινοτισμός, έλκει την καταγωγή του τον Hegel (1770 1831) σύμφωνα με τον οποίο η φαινομενική αντίθεση ατόμου / Κράτους δεν υφίσταται, καθώς η έννοια του ατόμου μπορεί να εκληφθεί μόνο εντός του Κράτους, αφού τα άτομα, που είναι από τη φύση τους πολιτικά όντα μπορεί να είναι ελεύθερα μόνο όταν είναι ενταγμένα σε αυτό. Σύμφωνα με τους κοινοτιστές, οι συλλογικές αξίες είναι πάνω από τα ατομικά δικαιώματα, όπως για παράδειγμα το δικαίωμα ενός στρατού να κερδίσει έναν πόλεμο αντιβαίνει το δικαίωμα στη ζωή ενός στρατιώτη. Η ηθικότητα του «πολιτικού ζώου» Οι υποστηρικτές του κοινοτισμού θεωρούν ότι υπάρχουν συλλογικές αξίες σημαντικότερες από την ελευθερία του ατόμου. Σε ηθικό επίπεδο τέτοιες αξίες είναι η αμοιβαιότητα ή η αλληλεγγύη. Σε πολιτικό επίπεδο προέχουν οι αξίες του έθνους, της φυλής, της γλώσσας, του πολιτισμού και της θρησκείας. Στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο Συγκρούστηκαν οι δυο αναγνώσεις του Hegel: Φασισμός και Κομμουνισμός Michael Sandel (1953 - ) 10
Michael Sandel Κοινωνική Αλληλεγγύη Προτεραιότητα του «Κοινού Αγαθού» και των Κοινωνικών Αξιών Εγγενείς Αντικειμενικές Αξίες (παραδείγματα: στρατιωτική θητεία, πληρωμή φόρων, γάμος ομοφυλόφιλων, ιδιωτικότητα, κοινωνική μέριμνα) Η ηθικότητα του «πολιτικού ζώου» Τα δικαιώματα του ενός: Απέναντι στον κοινοτισμό: το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και της πράξης, του ίσου σεβασμού και της ίσης μεταχείρισης, της ελεύθερης επιλογής του θρησκεύματος, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, το δικαίωμα της αντίστασης κατά της εξουσίας, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, ο διαχωρισμός και η ανεξαρτησία των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική, αποτελούν τον πυρήνα της πολιτικής θεωρίας του φιλελευθερισμού. - John Locke (1632-1704). Πρόκειται για τη θεωρία, σύμφωνα με την οποία μια κυβέρνηση νομιμοποιείται μόνο αν μπορεί να διασφαλίσει τη ελευθερία του κάθε πολίτη και τα δικαιώματά του ως ατόμου. Η ηθικότητα του «πολιτικού ζώου» Η Αυτονομία: Η εξέλιξη του φιλελευθερισμού που γνωρίζουμε σήμερα, οφείλεται εν πολλοίς στον Kant (1724-1804) και κυρίως στην έννοια της αυτονομίας. Οι πολίτες απολαμβάνουν αυτονομία, σύμφωνα με τον Kant, όταν ζουν σύμφωνα με τους νόμους και τους κανόνες που θα έδιναν οι ίδιοι στον εαυτό τους. Με τον Kant η αυτονομία (ως εξέλιξη της αυτοσύμβασης του Rousseau) αποκτά εκτός από πολιτικό και ηθικό χαρακτήρα. 11
Η Ασυμφωνία Ηθικής -Πολιτικής Ο Kant θεωρεί ότι υπάρχει ασυμφωνία πολιτικής και ηθικής διότι οι πολιτικές πράξεις δεν υπαγορεύονται από την καθαρή βούληση, από την ελεύθερη επιλογή, αλλά αντιθέτως υπαγορεύονται από σκοπιμότητες, που σχετίζονται με γεγονότα της εμπειρίας αλλά και την ζωώδη ροπή του ανθρώπου για κυριαρχία. Μ αυτή την έννοια, η πολιτική αφού στηρίζεται στη σκοπιμότητα δεν μπορεί να είναι ηθική, και είναι αδύνατον να έχει καθολική ισχύ. Η διφυής φύση του ανθρώπου που από τη μια [α] πράττει σύμφωνα με την καθαρή βούληση και από την άλλη [β] κυριαρχείται από τα ένστικτα και τις ορμές του, βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση. Η έννοια της «Αιώνιας» Ειρήνης κατά τον Καντ και η συμφωνία Ηθικής και Πολιτικής. Έξι Εύκολα Κομμάτια Πολιτικής Φιλοσοφίας Προσέγγιση της έννοιας του όρου «φύσει» στη πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη: Συνδέσεις με το σύγχρονο οικολογικό πρόβλημα. http://www.ted.com/talks/jonathan_haidt_on _the_moral_mind 12
Ατομικοί Κοινοτικοί Ατομικοί Κοινοτικοί Ατομικοί Κοινοτικοί ΚΑΝΤ - ΔΕΟΝΤΟΚΡΑΤΙΑ 20/10/2014 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΑΡΕΤΟΛΟΓΙΑ Ισότητα Δικαιωμάτων Ευκαιριών Αποδοχή Επικριτική Στάση Διακρίσεις Ισότητα Δικαιωμάτων Ευκαιριών Αποδοχή Επικριτική Στάση Διακρίσεις Κοινό Συμφέρον Ταξικό, Εθνικό, Συμφέρον - Ηθικότητα ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΣ Έλλογος Ηδονισμός Ατομικό Συμφέρον - Ηθικότητα Ισότητα Δικαιωμάτων Ευκαιριών Αποδοχή Επικριτική Στάση Διακρίσεις 13
Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 4 ο Η «Ουσία» της Τεχνολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ηθική Φιλοσοφία Διδάσκων: Άλκης Γούναρης Οκτώβριος 2014 14