φα 4 Γ α α αφπ κ εφϊζαδκ αυσ υαβκτθαδ τκ ίαδεϊ ΰθπλέηαα πθ ΰζπυθ, β ηαίκζά εαδ β δαφκλκπκέββ, πκυ έθαδ αθαπσφυεμ εαδ εαϊ εαθσθα ηβ αθαλϋοδημ. πδβηαέθαδ σδ α αέδα υΰεααζϋΰκθαδ, ηαιτ Ϊζζπθ, αυθαηέμ κυ ΰζπδεκτ υάηακμ, ζζδπάμ ΰθυβ βμ ΰλαηηαδεάμ, ηέηββ ε.ϊ. δυελδθέααδ σδ β ΰζπδεά ηαίκζά, αθέγα η σ,δ πδτκυθ πκζζκέ, θ έθαδ φγκλϊ βμ ΰζυαμ πμ υάηακμ, αφκτ εϊγ ΰζυα εϊγ πκξά Ϋξδ ΰλαηηαδεά κηά εαδ ζδκυλΰέ πϊθκ πμ τβηα. Γέθαδ αθαφκλϊ ηαίκζϋμ πκυ υθϋίβαθ απσ βθ πλκρκλδεά αλξαδσβα ηϋξλδ άηλα, δϊφκλα ΰζπδεΪ πέπα βμ ζζβθδεάμ, εαδ δδεσλα ηαίκζϋμ βμ Αδεάμ-Ιπθδεάμ, πλκλσηκυ βμ (Αζιαθλδθάμ) Κκδθάμ εαδ βμ ΝΫαμ ζζβθδεάμ,. β υθϋξδα, ιϊακθαδ σκ κ φαδθσηθκ πθ ηαπυπθ, βζ. βμ ηαίκζάμ κυ φπθάθκμ πθ λδαυθ εαδ πθ πδγβηϊπθ, πκυ υθϋαδ η κθ ξβηαδησ κδεκΰθδυθ κησλλδαπθ ζϋιπθ, σκ εαδ Ϊζζα φαδθσηθα, πκυ θ πλϋπδ θα υΰξϋκθαδ η δμ ηαπυδμ. Αεκζκυγέ αθαφκλϊ β υΰξλκθδεά δαφκλκπκέββ βμ ΰζυαμ εαδ βθ ηφϊθδβ κπδευθ εαδ εκδθπθδευθ παλαζζαΰυθ ά πκδεδζδυθ (δαζϋεπθ/δδπηϊπθ εκδθπθδκζϋεπθ). ΣΫζκμ, πλκΰΰέααδ β Ϋθθκδα κυ ζϊγκυμ πμ αδέαμ ΰζπδεάμ ηαίκζάμ. δυελδθέααδ σδ κδ ΰζπκζσΰκδ έθκυθ θα ληβθτκυθ ζϊγβ εαδ ηαίκζϋμ εαδ σξδ θα α εααδεϊκυθ. Ωσκ, έθαδ υθασθ κλδηϋθμ ηαίκζϋμ β ξλάβ πθ ζϋιπθ θα απκίκτθ ίϊλκμ βμ ΰζπδεάμ αελδίέαμ. 4.1 αα α αα υ φαυ Μαιτ πθ ίαδευθ ΰθπλδηΪπθ πθ ΰζπυθ έθαδ β ηαίκζά εαδ β δαφκλκπκέβά κυμ σκ ξλκθδεϊ, βζ. «εϊγα», πμ πλκμ κθ Ϊικθα κυ ξλσθκυ, σκ εαδ κπδεϊ, βζ. «κλδασθδα», πμ πλκμ κθ Ϊικθα κυ σπκυ. υσ πλκετπδ απσ α) βθ παφά η είηθα ΰλαηηΫθα δαφκλδεϋμ πλδσκυμ ά δαφκλδεϋμ πλδκξϋμ σπκυ ηδα ΰζυα ξλβδηκπκδέαδ εαδ ί) βθ παλαάλββ βμ ύΰξλκθβμ ΰζπδεάμ πλαΰηαδεσβαμ. Καά βθ δκλδεή δαλκηή ηδαμ ΰζώαμ, κδ ηαίκζϋμ-δαφκλκπκδάδμ υηίαέθκυθ πκζζϊ βηέα κυ ΰζπδεκτ υάηακμ, η απκϋζηα αυσ θα αθακηέαδ. Οδ ηαίκζϋμ αυϋμ Ϊζζμ πλδπυδμ έθαδ ηΰαζτλμ εαδ Ϊζζμ ηδελσλμ, αζζϊ υπϊλξκυθ εαδ βηέα κυ υάηακμ πκυ γέΰκθαδ ζϊξδα ά εαγσζκυ. Γδα παλϊδΰηα, β ζζβθδεά εαϊ β ηαελϊ πκλέα βμ Ϋξδ υπκέ ηαίκζϋμ εαδ δαφκλκπκδάδμ σξδ ησθκ κ ζιδζσΰδκ αζζϊ εαδ α Ϊζζα πέπα: β ηκλφκζκΰέα, β φπθβδεάφπθκζκΰέα, β τθαιβ. Ωσκ, παλαηϋθδ δδαέλα υθβλβδεά ΰζυα, η αιδκαάζυβ θσβα πθ δαφσλπθ αέπθ βμ (πί. ηαιτ Ϊζζπθ Tonnet, 1995: 185 Μπαηπδθδυβ 2000 4 : 11-12), ΰΰκθσμ πκυ αφκλϊ εαδ β ΰλαφά, υΰεελδηϋθα κ ηυεζέδκ αζφϊίβκ, πκυ ξλβδηκπκδέαδ ΰθδεΫμ ΰλαηηΫμ αυκτδκ ηϋξλδ άηλα. Η ΰζπδεά ηαίκζά έθαδ παΰεσηδκ εαδ υθξϋμ φαδθσηθκ, αζζϊ β Ϊβ πθ ηβ ΰζπκζσΰπθ έθαδ υθβγϋαα αλθβδεά απϋθαθέ βμ. σζκ κθ εσηκ έθαδ δακηϋθβ β αθέζβοβ σδ κδ εϊγ έκυμ ΰζπδεΫμ ηαίκζϋμ υθδκτθ φγκλϋμ εαδ παλεεζέδμ απσ κ «ΰζπδεΪ κλγσ», «ξαζκύθ β ΰζώα», σππμ ζϋΰαδ. θ έθαδ ζκδπσθ πλέλΰκ σδ ηδα Ϋκδα αθέζβοβ υθαθϊαδ αεσηβ εαδ πκζτ ηαελδϊ απσ κθ υλππαρεσ ξυλκ, θβδϊ κυ δλβθδεκτ, σπκυ κδ δγαΰθέμ απκκεδηϊακυθ δμ ηαίκζϋμ πκυ δϊΰκυθ θσλκδ κηδζβϋμ δμ ΰζυμ κυμ (Crowley, 1992 2 /1996: 28-29). θκτκδμ, δαπδυθαδ σδ δμ πλδσλμ πλδπυδμ κδ ηαίκζϋμ έθαδ αθαπσφυεμ, ηβ αθαλϋοδημ, εαδ εαϊ εαθσθα ηβ υθδβϋμ, εαγυμ β αελδίάμ παθϊζβοβ φγσΰΰπθ εαδ Ϊζζπθ ΰζπδευθ κδξέπθ απσ Ϊκηα πκζζυθ ΰθυθ γα άαθ αθέγβ η β φτβ βμ αθγλυπδθβμ υηπλδφκλϊμ. Παλ σζ αυϊ, εϊγ ΰζυα εϊγ ξλκθδεά δΰηά Ϋξδ ΰλαηηαδεά κηά, ζδκυλΰέ πϊθκ πμ τβηα, αξϋπμ αθ αυσ παλκυδϊαδ δαφκλϋμ απσ β ηέα πλέκκ βθ Ϊζζβ. δαφκλϋμ ίϋίαδα παλαβλκτθαδ εαδ ηαιτ πθ κηδζβυθ-ξλβυθ ηέα ξλκθδεά πλέκκ βθ πλαΰηαδεσβα εϊγ ΰζπδεσ τβηα απκζέαδ απσ υπκυάηαα, δέπμ βθ πλέππβ ΰζπυθ πκυ ηφαθέακυθ πκζυυπέα εαδ, σππμ β Κκδθά ΝΫα ζζβθδεά, θ Ϋξκυθ 1
παΰδπγέ κ ίαγησ πκυ Ϋξκυθ παΰδπγέ Ϊζζμ. λεέ Ϋθα παλϊδΰηα, πκυ έθαδ πκζτ ξαλαεβλδδεσ. ΟλδηΫθκδ κηδζβϋμ, πλδσλκ ΰθυμ πθ ΰλαηηαδευθ ζπκηλδυθ, δαελέθκυθ κ λάηα παλϊΰπ κθ ασλ. παλάΰαΰα απσ κθ παλα. παλάΰα, κθ υθκπ. ηϋζζ. γα παλαΰϊΰπ απσ κθ ηϋζζ. δαλε. γα παλϊΰπ εαδ ξβηαέακυθ παλαε. Ϋξπ παλαΰϊΰδ. Άζζκδ θ εϊθκυθ Ϋκδα δϊελδβ εαδ ξλβδηκπκδκτθ ησθκ κυμ τπκυμ παλάΰα, γα παλϊΰπ αζζϊ εαδ Ϋξπ παλϊΰδ. ΤπΪλξκυθ πϊθπμ εαδ εέθκδ πκυ αθέ παλάΰαΰα ξλβδηκπκδκτθ κυμ άβ αλξαέκυμ τπκυμ (ζδΰσλκ σεδηκυμ) παλάια εαδ παλϊιπ, βζ. γα παλϊιπ, κπσ ξβηαέακυθ παλαεέηθκ Ϋξπ παλϊιδ. Σδ ΰέθαδ σηπμ βθ πλέππβ πθ απϊΰπ, υθϊΰπ, δϊΰπ, ιϊΰπ, πλκϊΰπ; λεκέ κηδζβϋμ βηδκυλΰκτθ θϋκ θ. απαΰϊΰπ, εαϊ κθ ασλ. απάΰαΰα (πί. εαδ απαΰπΰά), παλα.-ασλ. απάΰαΰα, ηζζ. γα απαΰϊΰπ, παλαε. Ϋξπ απαΰϊΰδ. Όκθ αφκλϊ κ υθϊΰπ εαδ δέπμ α δϊΰπ, ιϊΰπ, πλκϊΰπ Ϊζζκδ γα ξλβδηκπκδάκυθ κυμ τπκυμ παλα. υθάΰα, ασλ. υθάΰαΰα, ηϋζζ. γα υθϊΰπ-γα υθαΰϊΰπ, παλαε. Ϋξπ υθαΰϊΰδ εαδ ιάΰα, ιάΰαΰα ε.ζπ., θυ Ϊζζκδ γα ΰλΪοκυθ εαδ γα πκυθ παλα.-ασλ. υθάΰα, ηϋζζ. γα υθϊΰπ, παλαε. Ϋξπ υθϊΰδ, παλα.-ασλ. δάΰα, ιάΰα, πλκάΰα ε.ζπ. Στπκδ η -ι-, π.ξ. υθάια, δάια, ιάια, πλκάια ε.ζπ., απκφτΰκθαδ, ευλέπμ ΰδα ζσΰκυμ εαεκφπθέαμ, ΰδα θα ηβθ παθαζαηίϊθαδ κ (κ τπκμ υθϊαπ «υθαγλκέαπ, υΰεθλυθπ» αθάεδ κ ζαρεσ ζιδζσΰδκ εαδ κδ ξλσθκδ κυ ξβηαέακθαδ τηφπθα η κυμ εαθσθμ βμ βηκδεάμ: τθααα, τθαια, γα υθϊιπ, Ϋξπ υθϊιδ). αδεκέ ζσΰκδ ηαίκζάμ πλϋπδ θα αθααββγκτθ σκ κ έδκ κ τβηα σκ εαδ κυμ κηδζβϋμ κυ. Γδα παλϊδΰηα, τεκζκδ ά αθυηαζκδ τπκδ εϊπκδπθ βηέπθ κυ υάηακμ έθαδ υθασθ θα ικηαζυθγκτθ πλκεδηϋθκυ κ τβηα θα ζδκυλΰάδ απκζηαδεσλα. υσ υηίαέθδ η κυμ αθαζκΰδεκτμ ξβηαδηκτμ, π.ξ. ίϊφπ (αλξ. ίϊππ) εαϊ κ ΰλΪφπ εαδ αλξ. ΰλΪφκηαδ, ί θ. ΰλΪφδ θ. ζζ. ΰλΪφκηαδ, ΰλΪφαδ. φϋλκυ, πδά υξθϊ κ ΰζπδεσ τβηα ξαλαεβλέααδ απσ αϊφδα εαδ αδαφϊθδα, αυσ «Ϋξδ πμ απκϋζηα βθ παθληβθέα εαδ β ηβ αθαΰεαέα ά/εαδ φαζηϋθβ ΰθέευβ τππθ, κηυθ, εααζάιπθ» (Θκφαθκπκτζκυ-Κκθκτ, 2001: 57): αθϋεαγθ απσ αθϋεαγθ, παδδσγθ απσ παδδσγθ. πέβμ κδ κηδζβϋμ ηαίϊζζκυθ κ τβηα ζσΰπ ηβ εαζάμ ΰθυβμ ζϋιπθ εαδ τππθ (πί. Οευηίλδκμ εαϊ α πϋηίλδκμ, ΝκΫηίλδκμ, εϋηίλδκμ), αδαφκλέαμ ΰδα ΰζπδεά αελέίδα (π.ξ. αθιαλάκυ βζδεέαμ αθέ αθιαλάπμ βζδεέαμ) αζζϊ εαδ βηδκυλΰδεσβαμ εαδ Ϊβμ πλκμ αζζαΰά. βηαθδεσμ παλϊΰκθαμ έθαδ πέβμ κδ ζδκυλΰέμ βμ ηθάηβμ, η απκϋζηα βθ αθασηββ κυ ΰζπδεκτ υάηακμ, υθάγπμ πλκμ κ απζκτλκ, πλκμ αυσ πκυ ηαγαέθαδ εαδ υΰελαέαδ β ηθάηβ υεκζσλα. ιϊζζκυ, β παφά η Ϊζζμ ΰζυμ κβΰέ υξθϊ κυμ ξλάμ αθδησ ζϋιπθ, εφλϊπθ ε.ϊ., πί. δϊαπ, απσ αΰΰζ. focus, εαδ θσηκμ πζαέδκ, απσ ΰαζζ. loi-cadre. ΠΪθπμ, β δακηϋθβ Ϊπκοβ σδ κδ ΰζυμ ηαίϊζζκθαδ ΰδα θα πλκαλησακθαδ «β υθξά αζζαΰά κυ πκζδδηκτ» (ίζ., π.ξ., Mallory, 1995: 29) ληβθτδ αφαζυμ ηαίκζϋμ κ ζιδζσΰδκ, σξδ σηπμ εαδ εϊγ ηαίκζά α Ϊζζα ΰζπδεΪ πέπα. έθαδ πέβμ υθασθ εαδ κ αθέγκ, βζ. θυ υηίαέθκυθ πκζδδηδεϋμ αζζαΰϋμ, αυϋμ θα ηβθ υθκτκθαδ υπκξλπδεϊ απσ αζζαΰϋμ πζυλϋμ κυ ΰζπδεκτ υάηακμ. δ, κ φπθβθδεσ τβηα βμ ζζβθδεάμ παλαηϋθδ πθαηζϋμ απσ κθ 10κ αδ., παλϊ δμ ηΰϊζμ πκζδδδεϋμ αζζαΰϋμ πκυ ηκζϊίβαθ απσ σ ηϋξλδ υλα. δϊφκλμ πλδπυδμ δαπδυθαδ πέβηβ παλϋηίαβ βθ πκλέα ηδαμ ΰζυαμ, σππμ β λτγηδβ, πκυ ηπκλέ θα ΰέθδ εαδ πδέπιβ ΰδα βηδκυλΰέα υπλδαζεδεάμ εκδθάμ ΰζυαμ η κθ ΰζπδεσ πλκΰλαηηαδησ (language planning) ά ΰδα αθδεαϊαβ εαδ πλδκλδησ ιϋθπθ ΰζπδευθ κδξέπθ, αθέπθ (Ιζαθέα, Κέθα). 4.2 α α Ο Άΰΰζκμ ζσΰδκμ εαδ ζιδεκΰλϊφκμ Samuel Johnson (18κμ αδ.), κθ πλσζκΰκ κυ ζιδεκτ βμ ΰΰζδεάμ πκυ ιϋπ, απκφϊθγβε σδ «κδ ΰζυμ, σππμ εαδ κδ ευίλθάδμ, Ϋξκυθ ηδα φυδεά Ϊβ πλκμ κθ εφυζδησ», σππμ παλαβλέ κ ΧαλαζαηπΪεβμ (1999 3 /2001: 151). Παλσηκδα άαθ β Ϊπκοβ εαδ Ϊζζπθ υηπαλδπυθ κυ ΰλαηηαδευθ, πκυ πέυαθ σδ κ παλζγσθ βμ ΰζυαμ κυμ άαθ πλκκδηαέα, κ παλσθ ζέπά βμ εαδ κ ηϋζζκθ εαϊππά βμ. δ, κ ΰΰζκρλζαθσμ ζσΰδκμ εζβλδεσμ Jonathan Swift έξ αβάδ «ευίλθβδεά παλϋηίαβ ΰδα βθ παΰέπβ (βζ. αλέξυβ) βμ [αΰΰζδεάμ] ΰζυαμ» (ΧαλαζαηπΪεβμ, 1999 3 /2001: 150). εσηβ εαδ κ δϊβηκμ ΰζπκζσΰκμ κυ 19κυ αδ. August Schleicher υπκάλδα σδ άβ κδ εζαδεϋμ ΰζυμ βμ υλυπβμ β λξαέα ζζβθδεά εαδ β Λαδθδεά αζζϊ εαδ β λξαέα Ιθδεά/αθελδδεά άαθ ζδΰσλκ Ϋζδμ, εαυλμ, απσ βθ Ιθκυλππαρεά. Ωσκ, Ϋκδμ απσοδμ Ϋξκυθ πατδ πλκ πκζζκτ θα υδκγκτθαδ απσ κυμ δδεκτμ, ΰδα κυμ ζσΰκυμ πκυ γα εγκτθ β υθϋξδα. 2
μ ιϊκυη βθ δκλδεά πκλέα ζϋιπθ σππμ ηηϊδκθ εαδ ΰέδα. Η πλυβ, υπκεκλδδεσ κυ ηηα, απκζέαδ απσ β λέαα π- εαδ α πδγάηαα -ηα, -δκθ. Καδ κδ τκ ζϋιδμ άαθ λατζζαίμ. ΠΪθπμ, κ ηηϊδκθ άβ εαϊ βθ τλβ ζζβθδδεά πλέκκ απκίζάγβε κ κ κυ πδγάηακμ κθ πλκφκλδεσ ζσΰκ (ηηϊδθ) εαδ απζκπκδάγβε κ ηη. λΰσλα, δΰάγβε κ αλεδεσ Ϊκθκ κ (ηϊδθ) εαδ, Ϋζκμ, κ -θ (ηϊδ), αθ εαδ βθ Κτπλκ κ -θ ηφαθέααδ υξθϊ αεσηβ εαδ εέ πκυ θ αθαηϋθαδ: ηϊδθ, υηαθ. δ, β ζϋιβ Ϋΰδθ δτζζαίβ, ξϊθκθαμ ηϊζδα β λέαα βμ εαδ δαβλυθαμ ησθκ α πδγάηαα! έθαδ ΰΰκθσμ σδ απσ βθ αλξαδσβα ηϋξλδ άηλα Ϋξδ απκζϋδ κ ηδσ ηϋλκμ βμ ηκλφάμ βμ. θϊζκΰα δξτκυθ ΰδα κ ΰέδα, πκυ εασπδθ Ϋΰδθ ΰέα, αλΰσλα ΰδΪ, η υηπλκφκλϊ/υθέαββ κυ δα πμ ηδαμ υζζαίάμ, εαδ, ζδευμ, πμ άζπβ ξαδλδηκτ, ΰδα, η απκίκζά κυ Ϊκθκυ υ (κ ηαΰθϋλκμ τπκμ ΰέα παθάζγ ξλάβ ηϋπ βμ ζσΰδαμ ΰζυαμ). δμ πλδπυδμ αυϋμ γα ηπκλκταη θα ηδζάκυη ΰδα «αζζκέπβ, φγκλϊ» κυ φπθβδεκτ ηβξαθδηκτ, σξδ σηπμ ΰδα φγκλϊ βμ ΰζυαμ πμ υάηακμ, εαγυμ β ζζβθδεά ιαεκζκυγέ θα ζδκυλΰέ πμ ΰζυα, παλϊ δμ βηαθδεϋμ ηαίκζϋμ, πκζζϋμ πλδπυδμ β ηκλφά πθ ζϋιπθ. Σκ θϋκ ηκλφκζκΰδεσ τβηα, κ κπκέκ πκζζϊ κυϋλα ζάΰκυθ -δ αθέ -δκθ, Ϋξδ αθδεααάδ κ αλξαέκ, σπκυ α κυ. -δ απκζκταθ αηζβϋα ιαέλβ, πί. ηϋζδ, πϋπλδ «πδπϋλδ». πσ βθ Ϊζζβ πζυλϊ, η βθ απζκπκέββ β ηκλφά πθ ζϋιπθ πδίαλτθαδ ηδελσλκ ίαγησ β ηθάηβ εαδ απαδέαδ ζδΰσλβ θϋλΰδα ΰδα θα εφπθβγκτθ ά θα ΰλαφκτθ αυϋμ. ΠΪθπμ, Ϋθα θσλκ ΰζπδεσ τβηα θ έθαδ εαγ σζα απζκτλκ. Γδα παλϊδΰηα, β ΝΫα ζζβθδεά υπϊλξκυθ κυϋλα σκ -δ (ηϊδ) σκ εαδ -δκ (Ϊφδκ), -κ (υλκ) αζζϊ εαδ -κθ (πκδσθ, ηϋζζκθ, πλκσθ). πέβμ, β εζβδεά θδεκτ πθ ίαλτκθπθ ετλδπθ κθκηϊπθ -κμ έθαδ υθάγπμ -κ εαδ σξδ -, π.ξ. Νέεκ, Πατζκ, υαΰΰζϊκ, πέβμ ΰΫλκ εαδ, ζαρεσλα, γέκ. Η ζζβθδεά, σπκδα εδ αθ άαθ β ηκλφά πκυ έξαθ πϊλδ κδ ζϋιδμ βμ εαδ ΰθδεσλα σπκδμ ηαίκζϋμ εδ αθ έξ υπκέ, εαηέα πλέκκ βμ δκλδεάμ βμ δαλκηάμ θ Ϋπαυ θα ζδκυλΰέ πμ ΰζπδεσ τβηα, πμ απκζηαδεσ ηϋκ Ϋεφλαβμ εαδ πδεκδθπθέαμ. ΧλδΪααδ θα ΰέθδ αθδζβπσ σδ σζμ κδ ΰζυμ ζδκυλΰκτθ πμ παλεά υάηαα πδεκδθπθέαμ, παλϊ β δαφκλδεά ηκλφά ά εαδ πλκφκλϊ έδπθ ζϋιπθ εϊγ πλέκκ. γα πλϋπδ θα ζβηκθκτη σδ ηδα ηκλφά ΰζυαμ πκυ γπλέαδ πλσυπβ εαδ ηϋλκ τΰελδβμ ΰδα Ϊζζμ Ϋξδ πϊλδ β γϋβ ηδαμ πλκβΰκτηθβμ, αυά ηδαμ Ϊζζβμ ε.ζπ. Καγηέα ήαθ «πλσυπβ» βθ πκξά βμ! Ο Γληαθσμ ΰζπκζσΰκμ Hans Weigel, σππμ αθαφϋλδ κ ΧαλαζαηπΪεβμ (1999 3 /2001: 145), Ϋξδ εϊθδ κ ιάμ δλπθδεσ ξσζδκ: «β εαϊ βθ πκξά κυ ξαζεκτ γα υπάλξαθ παλϊπκθα σδ β ΰζυα Ϋπαο θα έθαδ αυσ πκυ άαθ βθ παζδϊ εαζά πκξά κυ ζέγκυ». Γδ αυσθ αελδίυμ κθ ζσΰκ κδ ΰζπκζσΰκδ αθδηππέακυθ δμ ΰζπδεΫμ ηαίκζϋμ πμ εϊδ αθαπσφυεκ εαδ φυδεσ. β υθϋξδα έθκθαδ υΰεελδηϋθα παλαέΰηαα ηαίκζυθ δϊφκλα ΰζπδεΪ πέπα. 4.2.1 Φ α κ πέπκ βμ φπθβδεάμ-φπθκζκΰέαμ Ϋξκυθ βηδπγέ πκζτ βηαθδεϋμ ηαίκζϋμ σκ κ φπθβθδεσ σκ εαδ κ υηφπθδεσ τβηα. Φπθβθδεσ τβηα Σκ φπθβθδεσ τβηα βμ ζζβθδεάμ πθ πλκρκλδευθ ξλσθπθ γα άαθ εαηζϋμ, η πϋθ ίλαξϋα φπθάθα: α,, δ, κ, υ [κυ], εαδ αθέκδξα ηαελϊ:, β ( ηαελσ), ῑ, π (κ ηαελσ), ῡ. πδπζϋκθ, δϋγ δφγσΰΰκυμ, βζ. τκ φπθάθα (Ϋθα πδκ αθκδεσ ά βηέεζδκ εαδ Ϋθα εζδσ), πκυ υηπλκφϋλκθαθ εαδ απκζκταθ ηέα υζζαίά (π.ξ. αδ, [αρ], κυ, [κκυ]). Οδ έφγκΰΰκδ άαθ Ϊζζκ ίλαξέμ εαδ Ϊζζκ ηαελϋμ: αδ/δ, δ/βδ, κδ/πδ, υδ, αυ, υ, κυ, π.ξ. εαέπ, κθκη. πζβγ. ξαλαέ, κ. θ. ξαλδ = ξαλ, έεθυηδ, δηδ = δη, κα, κ. ζσΰπδ = ζσΰῳ, αυιϊθπ, υσμ, ΰτκηαδ, κ/κε/κξ. Η βυ ίλαξτθγβε θπλέμ, πί. τμ, αζζϊ παθάζγ β λβηαδεά ατιββ, π.ξ. βλϋγβθ. βθ λξαέα ζζβθδεά βμ δκλδεάμ πλδσκυ, πλπέπμ βθ δεά εαδ δμ Ϊζζμ δπθδεϋμ δαζϋεκυμ, κ φπθβθδεσ τβηα Ϋΰδθ πεαηζϋμ, δσδ εόμ από δμ δφγσΰΰκυμ πλδζϊηίαθ πέθ ίλαξϋα εαδ πά ηαελϊ φπθάθα. α πϋθ ηαελϊ βμ πλκρκλδεάμ ζζβθδεάμ έξαθ πλκγέ α δ, κυ, πκυ άζπθαθ πζϋκθ σξδ δφγσΰΰκυμ αζζϊ ηαελϊ εζδϊ εαδ κ, κ κπκέκ, ηϊζζκθ ΰλάΰκλα, ιζέξβε ū. βθ δεά εαδ Ϊζζμ δπθδεϋμ δαζϋεκυμ κ κπέγδκ λκΰΰυζσ u, πκυ βζπθσαθ η κ υ, λϊπβε η «πλκγέπβ» κθ αθέκδξκ πλσγδκ λκΰΰυζσ φγσΰΰκ, πκυ βζυθαδ η κ τηίκζκ /y/ κ δγθϋμ 3
Φπθβδεσ ζφϊίβκ (Φ) ά πδκ παλακδαεϊ η κ τηίκζκ /ü/, πί. ΰαζζ. tu «τ», ΰλη. Tür «γτλα, πσλα» ά αθ. ny «θϋκμ, -α». Σα πδπζϋκθ ηαελϊ πλκάζγαθ απσ ηκθκφγκΰΰδησ πθ δ, κυ, απσ υθαέλβ +, κ+κ ά απσ αθϋεαβ πθ, κ (πλδθ απσ απκίαζζσηθκ τηφπθκ), π.ξ. ηϋμ > ηῖμ, θσκμ > θκῦμ, πλjα > πῖλα, σθμ ζσΰκθμ > κτμ ζσΰκυμ. φϋλκυ, α β, π απϋδαθ α αθέκδξα ηαελϊ αθκδεϊ, κ. λξδευμ κ δπθδεσ αζφϊίβκ εαδ, απσ κ 403 π.χ., κ αδεσ ηυεζέδκ αζφϊίβκ α δ, κυ ξλβδηκπκδάγβεαθ ΰδα β άζπβ πθ ηαελυθ εζδυθ εαδ κυ, η α κπκέα έξαθ πζϋκθ υηπϋδ κδ Ϊζζκ έφγκΰΰκδ δ, κυ: σππμ ΙΠ Ϋδ εαδ ΠΙΡ, αθέ ΠΡ, σππμ ΟΤΚ Ϋδ εαδ ΣΟΤ ΛΟΓΟΤ, αθέ ΣΟ ΛΟΓΟ. β πλκμ κ Ϋζκμ κυ 4κυ αδ. κ ηαελσ εζδσ (Ι) ιζέξγβε ῑ, βζ. υθϋπ η κ αλξδεσ ῑ. Σκ ιαηζϋμ πζϋκθ φπθβθδεσ τβηα πθ ηαελυθ φπθβϋθπθ (βζυθκθαδ πμ, β, δ/ῑ, ῡ, π, κυ) δαβλάγβε, αλξδεϊ, βθ (ζιαθλδθά) Κκδθά, σππμ δαβλάγβεαθ εαδ α πϋθ ίλαξϋα (α,, δ, υ, κ). λΰσλα, κ τβηα παλϋηδθ ιαηζϋμ, πδά α) κ αθκδεσ ηαελσ, πκυ βζπθσαθ η κ β, πλκφϋλγβε πδκ εζδϊ, υηπέπκθαμ η κθ φγσΰΰκ πκυ άζπθ κ δ ά δ, εαδ ί) α φπθάθα Ϋΰδθαθ δσξλκθα, ξπλέμ αθδζβπά δϊελδβ ίλαξϋπθ ηαελυθ, η απκϋζηα β ίλϊξυθβ κυ κυ: a, e, i, y, o, u, πκυ βζυθκθαθ η α ΰλΪηηαα α/ᾳ, /αδ, δ/β/ῃ/δ, υ/υδ/κδ, κ/π/ῳ, κυ. Πλσεδαδ ΰδα λδαδεά απζκπκέββ πθ ηαελυθ φπθβϋθπθ εαδ πθ δφγσΰΰπθ η απυζδα βμ πλκπέαμ, βζ. βμ δϊελδβμ πθ φπθβϋθπθ ηαελϊ εαδ ίλαξϋα, η εαϊζβιβ Ϋθα λέΰπθκ Ϋιδ φπθβϋθπθ, η παλκυέα κυ εζδκτ λκΰΰυζκτ /y/ (πί. Χσλλκεμ, 2006/2012: 231-232). πσ κθ 10κ αδ. σηπμ ιζέξβε πθαηζϋμ, εαγυμ κ φγσΰΰκμ /y/, πκυ βζπθσαθ η υ βθ εζαδεά πκξά αζζϊ εαδ η κδ/υδ αλΰσλα, λϊπβε ηβ λκΰΰυζσ /i/: ζτεκμ /lýkos/ /líkos/, oεέα /oikía/ /œikía;/ /œkía;/ /ykía/ /ikía/, υσμ /yiόs/ /yόs/ /iόs/ (α ΝΫα ζζβθδεϊ εαδ [ʝos]). ξδεϊ η δμ αλξαέμ δφγσΰΰκυμ δαπδυθδ εαθέμ σδ αυϋμ η κ δ πμ τλκ, «υπκαεδεσ», κδξέκ ηκθκφγκΰΰέβεαθ ηαΰθϋλβ πκξά. θδγϋπμ, απσ δμ δφγσΰΰκυμ η τλκ κδξέκ κ υ, ησθκ β κυ ηκθκφγκΰΰέβε άβ βθ εζαδεά πκξά, θυ δμ Ϊζζμ κ υ Ϋζαί υηφπθδεά πλκφκλϊ, πκηϋθπμ β αυ απσ ακυ εαϋζβι αφ, αί, β υ απσ κυ φ, ί εαδ β βυ απσ κυ δφ, δί. δδεσλα, β κδ θϋξαδ θα πλκφϋλγβε εϊπκ /œi/ (/öi/), η λκπά κυ θδϊηκυ πέπ λκΰΰυζκτ εζδσ πλσγδκ λκΰΰυζσ, βζ. η ηλδεά αφκηκέπβ πλκμ κ πλσγδκ εζδσ, εασπδθ θα λϊπβε, /œ/ 1 (/ö/), βζ. ηαελσ εζδσ λκΰΰυζσ, πκυ β υθϋξδα ιζέξγβε /y/ (/ü/) εαδ απσ κθ 10κ αδ. /i/ (ίζ. Allen, 2000: 101, 104). Μ ζέΰα ζσΰδα, κ πεαηζϋμ τβηα πθ πϋθ ίλαξϋπθ εαδ πθ πϊ ηαελυθ φπθβϋθπθ βμ δεάμ-ιπθδεάμ λϊπβε ιαηζϋμ δσξλκθπθ φπθβϋθπθ βθ πλέκκ βμ τλβμ Κκδθάμ εαδ εαϋζβι, ηϊ κθ 10κ αδ., κ πθαηζϋμ τβηα δσξλκθπθ φπθβϋθπθ βμ ΝΫαμ ζζβθδεάμ. υηφπθδεσ τβηα βηαθδεϋμ ηαίκζϋμ παλαβλκτθαδ εαδ κ υηφπθδεσ τβηα εαϊ βθ πλέκκ βμ τλβμ Κκδθάμ. δ, α αϋα φ, γ, ξ, πθ κπκέπθ β πλκφκλϊ γα Ϋηκδαα η αυάθ πθ p, t, k βθ ΰΰζδεά (πί. πυμ πλκφϋλκυθ α paper, team, call κδ αΰΰζσφπθκδ), απϋίαζαθ β ατβα, βζ. βθ επθκά αϋλα απσ κθ ζϊλυΰΰα, βθ Ϊξθα, εαϊ βθ εφυθβά κυμ, εαδ πλκφϋλγβεαθ δαλεά/λδίσηθα: κ φ απσ αλξδεά πλκφκλϊ πʽ ιζέξγβε πφ εαδ εαϋζβι θα βζυθδ κθ βηλδθσ φγσΰΰκ, αθϊζκΰβ άαθ β ιϋζδιβ βμ πλκφκλϊμ πθ γ εαδ ξ 2. πέβμ, κ «ατ» πθτηα, β αέα ( ), κ ζαλυΰΰδεσ, Ϋπαυ θα πλκφϋλαδ εαδ παλϋηδθ πέ ηαελσακ δϊβηα ησθκ πμ κλγκΰλαφδεσ βηέκ, θυ β απκυέα αέαμ δμ ζϋιδμ βζυγβε η βθ οδζά, η κ βηέκ. Η αέα απκζέ ιϋζδιβ κυ Ϊθπ αλδλκτ ηδκτ κυ ΰλΪηηακμ Η. κ δπθδεσ αζφϊίβκ κ Η ξλβδηκπκδάγβε ΰδα β άζπβ κυ φπθάθκμ β, εαγυμ δμ πλδσλμ δπθδεϋμ δαζϋεκυμ Ϋπαυ θα πλκφϋλαδ κ ζαλυΰΰδεσμ φγσΰΰκμ, θυ βθ αδεά δϊζεκ εαδ Ϊζζμ κ ζαλυΰΰδεσ δαβλάγβε ΰδα αλεσ δϊβηα εαδ βζπθσαθ η κ Η: ΗΞ, βζ. ι «Ϋιδ», ΗΛΙΟ, βζ. 1 Ο Μπαηπδθδυβμ (2000 4 : 124) γπλέ πμ πλυβ ηαίκζά βμ έφγκΰΰκυ «βθ αθκδεσλβ πλκφκλϊ κτ i e», βζυθκθϊμ βθ η κ τηίκζκ œ (αθέ oe). Σκ τηίκζκ αυσ σηπμ έγδαδ θα βζυθδ Ϋθα φγσΰΰκ, κ εθλδεσ λκΰΰυζσ φπθάθ /ö/, κ κπκέκ εαϊ κθ Μπαηπδθδπβ απκζέ β τλβ ηαίκζά βμ δφγσΰΰκυ. Ο Χσλλκεμ (2006/2012: 238-242), αεκζκυγυθαμ κθ Teodorsson (1974), πκυ δμ φπθκζκΰδεϋμ ηαίκζϋμ βμ λξαέαμ ζζβθδεάμ υθϋ η εκδθπθδκΰζπκζκΰδεϋμ παλαβλάδμ, Ϋξαδ σδ β πζδκθσβα πθ γβθαέπθ κηδζβυθ ΰτλπ κ 350 π.χ. πλσφλ άβ /y/ (θξκηϋθπμ /ø/) αθέ /oi/ εαδ σδ βθ έΰυπκ αεκζκυγάγβε β υθβλβδεά πλκφκλϊ κυ κδ πμ /oi/, θυ απσ κ Ϋζκμ κυ 3κυ αδ. π.χ. πδελϊβ β πλκφκλϊ /ø/, πκυ απσ α ηϋα κυ 1κυ αδ. π.χ. ιζέξγβε /y/. 2 ΚαΪ κθ Χσλλκεμ (2006/2012: 248), β λδίσηθβ πλκφκλϊ έξ ηφαθδγέ αλξδεϊ πλδκξϋμ εσμ δΰτπκυ εαδ έξ πδελαάδ ηϋξλδ α Ϋζβ κυ 4κυ αδ. η.χ. 4
ἥζδκμ, κ κπκέκ, ηϊ κ 403 π.χ., ΰλαφσαθ ΗΛΙΟ εαδ αλΰσλα ΗΛΙΟ. πέβμ, βζπθσαθ κ ζαδθδεσ αζφϊίβκ εαδ ιαεκζκυγέ θα βζυθαδ πζάγκμ ΰζπυθ, Ϋπ εαδ αθ κλδηϋθμ υπϊλξδ ησθκ πδφπθάηαα, πί. Γαζζδεά, ζζβθδεά εαδ Ιπαθδεά. β ΝΫα ζζβθδεά κ αλξαέκ ΰζαδεσ πδφυθβηα ἇ ἇ ΰλΪφαδ άηλα ξα ξα, αθ εαδ πλϊΰηαδ πλκφϋλαδ [haha], σππμ ΰλΪφκυη ΧΪζδφαι, Χέζλ ε.ζπ., πδά αθδεαγδκτη κ ζαλυΰΰδεσ h η κ υπλπδεσ ά κυλαθδεσ ξ. ιδκβηέπμ έθαδ εαδ κδ ιζέιδμ πθ βξβλυθ εζδυθ ί,, ΰ, πλκφ. /b/, /d/, /g/, πκυ απσ βθ πκξά βμ τλβμ Κκδθάμ (4κμ αδ. η.χ.) πλκφϋλκθαδ πμ βξβλϊ δαλεά/λδίσηθα, εσμ ηϊ απσ Ϋλλδθκ τηφπθκ ά βξκπκέβμ ζϋιδμ: Ϋθλκθ, πλσφ. Ϋθλκθ εαδ αλΰσλα Ϋθλκ, ηία, πλσφ. Ϋηπα, ί «ίϋζαηα», πλσφ. ηπϋ. κ βηέκ αυσ, κφέζκυη θα εϊθκυη τκ παλαβλάδμ. Πλυκθ, β ζσΰδα ΰζυα β πλκφκλϊ αεκζκτγβ β ΰλαφά, πκηϋθπμ ζϋιδμ, σππμ Ϋθλκθ, θυηα πλκφϋλγβεαθ σππμ ΰλΪφκθαδ (πλκφκλϊ τηφπθα η β ΰλαφά 3 ), αθέγα η β βηυβ πλκφκλϊ Ϋθλκ, θτηα. φαζυμ κδ πλκφκλϋμ αυϋμ έθαδ παζδϋμ (αεκτΰκθαδ σηπμ βθ εεζβέα) εαδ θ κφέζκθαδ βθ εαγαλτκυα, αθέγα η σα Ϋξκυθ εαϊ εαδλκτμ υπκβλδξέ, εσμ αθ η κθ σλκ εαγαλτκυα θθκέαδ ΰθδεΪ β ζσΰδα ΰζυα, Ϊξα η ξλσθκ ηφϊθδβμ 4. τλκθ, βξκπκέβμ ζϋιδμ σππμ κ ί, β πλκφκλϊ άηλα έθαδ αηφέίκζκ αθ πλϋπδ θα αεκζκυγέ β ΰλαφά, ΰδαέ πλκφκλϊ ίδ γα έθαδ εσμ ΰζπδεάμ πλαΰηαδεσβαμ. Ϋίαδα, βθ πλέππβ κυ ίζϊαπ κ πλϊΰηα δαφϋλδ, δσδ β ζϋιβ πλκϋλξαδ ηθ απσ βξκηέηββ, αζζϊ θ απκζέ βξκηδηβδεσ ξβηαδησ, υ θα πλκφλγέ ηπζϊαπ, σππμ γα Ϋεαθ ιϋθκμ ΰζπκζσΰκμ ά φδζσζκΰκμ, αεκζκυγυθαμ βθ λαηδαεά ά απσ αθατθγβ πλκφκλϊ εαδ σξδ βθ θκζζβθδεά ά απσ φυδεά ιϋζδιβ πλκφκλϊ. 4.2.2 φ α Όκθ αφκλϊ κ ηκλφκζκΰδεσ πέπκ εαδ πδκ υΰεελδηϋθα κ κθκηαδεσ τβηα, γηζδυβμ ηαίκζά έθαδ αυά βμ ίαγηδαέαμ θπηϊπβμ πθ λδσεζδπθ κθκηϊπθ βμ λξαέαμ ζζβθδεάμ α πλπσεζδα, πί. παϋλα παϋλαθ, παάλ παϋλαμ, ηβϋλα ηβϋλαθ, ηάβλ ηβϋλα. Ωσκ, κ πζβγυθδεσμ πθ αλθδευθ εαδ γβζυευθ πλπσεζδπθ ξβηαέβε αθαζκΰδεϊ η κθ πζβγυθδεσ πθ παζαδυθ λδσεζδπθ. λξδεϊ, α λδσεζδα ξβηϊδαθ αδδαδεά -μ εαϊ βθ κθκηαδεά: π.ξ. αδ. θτεμ εαϊ βθ κθκη. θτεμ. πδα, β αδδαδεά αυά πεϊγβε βθ αδ. πθ πλπσεζδπθ: αδ. βηϋλμ σππμ θτεμ. β υθϋξδα, πεϊγβε εαδ βθ κθκηαδεά πθ πλπσεζδπθ: κθκη. βηϋλμ αθέ βηϋλαδ (πί. Μπαηπδθδυβ, 2000 4 : 31). εαηϋθμ ηαίκζϋμ παλαβλκτθαδ εαδ κ τβηα κυ λάηακμ, σπκυ ηκθκζεδεκέ τπκδ αθδεααϊγβεαθ η πλδφλαδεκτμ (ζτδθ θα ζτθπ ζτπ γα ζτθπ, γα ζτπ ζϋζυεα Ϋξπ ζτδ ε.ζπ.), πκυ βηαέθδ σδ β υθγδεά ηκλφκυθαεδεά κηά ιζέξγβε αθαζυδεά, πί. ίκτζκηαδ/γϋζπ ΰλΪφδθ γϋζπ θα ΰλΪφπ γϋζπ θα ΰλΪφπ. Σκ παλϊδΰηα ζτπ γα ζτθπ, γα ζτπ έξθδ πδπζϋκθ σδ δαφκλκπκδάγβεαθ κ δαλεάμ εαδ κ υθκπδεσμ ηϋζζκθαμ, εαϊ κ πλσυπκ πθ τκ ξλσθπθ κυ παλζγσθκμ, κυ παλααδεκτ εαδ κυ ακλέκυ. Έδ, κ λβηαδεσ τβηα βμ ΝΫαμ ζζβθδεήμ έθαδ υηηλδεόλκ πμ πλκμ β κηά απσ αυσ βμ λξαέαμ (πί. Μπαηπδθδυβ, 2000 4 : 136), όπκυ θ δαελέθκθαθ κδ ηϋζζκθμ πμ πλκμ κ πκδσθ θλΰέαμ (ζτπ = γα ζτθπ, γα ζτπ ζυγάκηαδ = γα ζτθκηαδ, γα ζυγυ), αζζϊ αυκξλσθπμ ζδΰόλκ απζσ, ζδΰόλκ κδεκθκηδεσ, αφκτ β υηηλέα κυ υάηακμ υπλέξυ βμ κδεκθκηέαμ. Σβ δαπέπβ αυά θ αέλδ φυδεϊ κ ΰΰκθσμ σδ β αλξαέα ΰζυα δϋγ πζκυδσλκ τβηα ηζζκθδευθ εαδ Ϊζζπθ λβηαδευθ τππθ, πί. ιπ εαδ ξάπ (ξπλέμ σηπμ αθδζβπά δαφκλϊ πμ πλκμ κ πκδσθ θλΰέαμ), ζτκηαδ, ζυϊηβθ ε.ζπ. 5 4.2.3 απ 3 Ο Saussure (1979: 62), η αφκληά παλσηκδα φαδθσηθα β Γαζζδεά, ηέζβ ΰδα «υλαθθέα κυ ΰλΪηηακμ» εαδ κ Κπθαθέθκμ Οδεκθσηκμ, πκζζϊ ξλσθδα πλδθ απσ αυσθ, Ϋεαθ ζσΰκ «δα βθ τλαθθκθ Ϋιδθ βμ ΰλαφάμ». 4 τκξα παλαβλέ κ Χσλλκεμ (2006/2012: 398) σδ κ εαθσθαμ βμ δαάλββμ κυ βξβλκτ εζδκτ ηϊ απσ Ϋλλδθα (σππμ εαδ αυσμ βμ απκίκζάμ πθ Ϋλλδθπθ πλδθ απσ Ϊβξα λδίσηθα, π.ξ θτφβ αθέ θτηφβ) υπκθκητβε απσ κυμ ηκλφπηϋθκυμ κηδζβϋμ η βθ παληίκζά βμ κλγκΰλαφέαμ. Γδ αυσ, υθξέαδ, α θλκ(θ) («πκυ παλακδαεϊ ΰλαφσαθ Ϋθλκθ») εαδ πζτγβεα (αλξ. πζτθγβθ) υθυπϊλξκυθ άηλα η α τθηκμ εαδ πϋθγκμ. 5 Γθδεσλα ΰδα δμ πκδεέζμ ηαίκζϋμ (φπθκζκΰδεϋμ, ηκλφκζκΰδεϋμ ε.ϊ.) απσ βθ λξαέα ζζβθδεά βμ εζαδεάμ πλδσκυ β Κκδθά εαδ απσ βθ Κκδθά β ίυααθδθά πλέκκ ίζ. ηαιτ Ϊζζπθ Χσλλκεμ (2006/2012: 177-476). 5
αδεσ ΰθυλδηα βμ ζζβθδεάμ εαδ ΰθδεσλα πθ δθκυλππαρευθ ΰζπυθ έθαδ κ φαδθσηθκ πθ ηαπυπθ, βζ. βμ θαζζαΰάμ πθ φπθβϋθπθ ά βμ απκυέαμ κυμ δμ λέαμ, α γϋηαα εαδ α πλκφτηαα (πδγάηαα, πλκγάηαα) πθ ζϋιπθ, π.ξ. λγ-π _ λόγ-κμ, πα-ρ _ πα-ρ-α _ πα-ρ-σμ, αΰΰζ. sing «λαΰκυυ» ακλ. Sang παγ. ηξ. Sung song «λαΰκτδ». Οδ ηαίκζϋμ, πκυ αθϊΰκθαδ βθ Ιθκυλππαρεά εαδ βθ Πλπκζζβθδεά, υθδκτθ ηκλφκφπθκζκΰδεϊ φαδθσηθα, φσκθ αφκλκτθ κ φπθβθδεσ κδξέκ πθ ηκλφβηϊπθ, ηφαθέακυθ εαθκθδεσβα εαδ υβηαδεσ ξαλαεάλα. Ο σλκμ ηϊππδμ κφέζαδ κθ Γυλΰδκ ΧααδΪεδ (1924 2, ση. : 61-81) πμ ηϊφλαβ κυ ΰληαθδεκτ σλκυ Ablaut, κ κπκέκμ έθδ θα εαγδλπγέ πμ δγθάμ σλκμ (ablaut). Ο αθέκδξκμ αΰΰζδεσμ σλκμ έθαδ vowel gradation/vowel alternation, κ ΰαζζδεσμ alternance vocalique/apophonie ε.ζπ. Οδ ηαπυδμ ηφαθέακθαδ κησλλδαμ ζϋιδμ ά κησλλδαα πδγάηαα βμ έδαμ ά δαφκλδεάμ ΰλαηηαδεάμ εαβΰκλέαμ. Οδ ηαίκζϋμ πθ φπθβϋθπθ εαδ πθ δφγσΰΰπθ Ϋξκυθ εαβΰκλδκπκδβγέ: εαϊ βθ πκδσβα ( o, β π) ά/εαδ εαϊ βθ πκσβα ( β, π, /κ Ø) π.ξ. πεπ αζζϊ παλαεέηθκμ πϋποα, πσμ, πδμ, λγπ αζζϊ λόγκμ, ηά-ρ αζζϊ αδ. ηβ-ρ-α, ΰθ. ηβ-ρ-σμ, κ. ηβ-ρ-έ (κ πέγβηα -βλ βθ αδδαδεά Ϋξδ β ηκλφά -λ, αζζϊ β ΰθδεά εαδ κδεά ηαίϊζζαδ -λ, η απκυέα φπθάθκμ). Οδ αδέμ πθ ηαππδευθ φαδθκηϋθπθ έθαδ πκδεέζμ, αζζϊ κδ πδκ πδγαθϋμ έθαδ β γϋβ κυ σθκυ β ζϋιβ εαδ β ηαεέθβά κυ (π.ξ. παϋλα παλσμ, ζέππ ζδπκθ), β ιαγϋθββ πθ Ϊκθπθ φπθβϋθπθ (π.ξ. ῶλκθ κσμ), β υζζαίδεά κηά (ἀθάλ θλα) ε.ϊ. Παλαέΰηαα κδεκΰθδυθ ζϋιπθ πκυ ηφαθέακυθ κ φαδθσηθκ αυσ φϊθκυθ ηϋξλδ β βηλδθά ΰζυα, αθ εαδ θ έθαδ πϊθκ τεκζκ θα αθαΰθπλδέ β υΰΰϋθδα: έπηδ (αλξ.) υλκ, κσμ (πί. αλξ. έκηθ) ΰάλαμ ΰΫλπθ ΰΫλκμ ατΰκμ αυΰσμ φτΰπ φυΰά λτηα λτβ, ηζέλλυκμ βθ αλξαέα ΰζυα ηαίκζϋμ υφέαθαδ εαδ α τηφπθα, αθϊζκΰα η κ φπθάθ πκυ αεκζκυγέ. δ, ζϋιδμ πκυ έθαδ βθ πλαΰηαδεσβα κησλλδαμ ηφαθέακθαδ θα αθάεκυθ ζέπμ δαφκλδεϋμ λέαμ: έμ, έ εαδ πκῖκμ, α κπκέα κ αλεδεσ τηφπθκ ιζέξγβε δαφκλδεϊ. α έμ, έ, σπκυ απκυδϊαδ κ φπθάθ κ, κ τηφπθκ ιζέξγβε πλκ κυ δ, θυ κ πκῖκμ κ τηφπθκ ηφαθέααδ πμ π πλκ κυ κ, πί. γέθπ «φκθτπ» αζζϊ φσθκμ ε.ϊ. Γδα θα εααθκβγέ εαζτλα κ ηβξαθδησμ πθ ηαππδευθ φαδθκηϋθπθ, υπθγυηέακυη σδ κ φπθβθδεσ τβηα βμ λξαέαμ ζζβθδεάμ (δεάμ) πλδζϊηίαθ αλξδεϊ α ιάμ φπθάθα εαδ δφγσΰΰκυμ: ίλαξϋα: [a] <α>, [e] <>, [o]<κ>, [i] <δ>, [y] <υ> ηαελϊ: [ā] <α>, [ē] <β>, [ệ] <δ>, [ō] <π>, [ộ] <κυ>, [ī] <δ>, [ȳ] <υ> έφγκΰΰκδ: [ai] <αδ>, [ei] <δ>, [oi] <κδ>, [ēi] <βδ>, [ōi] <πδ>, [au] <αυ>, [eu] <υ> ([ēu] <βυ>), [ou] [ộ] [ū] <κυ> β υθϋξδα γα ιϊκυη κ τβηα πθ ηαπυπθ, δμ ηαππδεϋμ ίαγηέμ: Ο παγάμ λκδπηϋθβ (εαϊ πκδσθ) 6
Ο Μ εαηϋθβ (εαϊ πκσθ) εαηϋθβ & λκδπηϋθβ (εαϊ πκσθ εαδ εαϊ πκδσθ) υθαζηϋθβ (εαϊ πκσθ) ΜβθδηΫθβ (εαϊ πκσθ) τηφπθα η βθ εζαδεά γπλέα (19κμ αδ.) ξδεϊ η α φπθάθα βμ Πλπκρθκυλππαρεάμ, ίαδεσ φπθάθ άαθ κ e/ē, κ κπκέκ, υπσ κλδηϋθμ υθγάεμ ηαίαζζσαθ o/ō (φαδθσηθκ λκέπβμ). Σκ ίλαξτ a άαθ πϊθδκ (πί. ἀΰλσμ, ζα. ager, ΰπ, ζα. agō, ιπθ, ζα. axis) εαδ θ υηηέξ δμ ηαπυδμ 6, θυ α i, u άαθ βηέφπθα, ζδκυλΰυθαμ Ϊζζκ πμ φπθάθα εαδ Ϊζζκ πμ τηφπθα, εαδ ξβηϊδααθ δφγσΰΰκυμ η α e, o: ei / eu, oi / ou. Η απκυέα πθ φπθβϋθπθ, κ βηδκυλΰέ ηβθδηϋθβ ίαγηέα, Ϋπ εαδ αθ παλαηέθκυθ α δ, υ, θυ σαθ ηφαθέααδ Ϋλλδθκ ά υΰλσ ξπλέμ φπθάθ β ίαγηέα ξαλαεβλέααδ υθαζηϋθβ εαδ α τηφπθα ιζέξγβεαθ α/αη, α/αθ, αζ/ζα, αλ/λα: ζέππ (απαγάμ ίαγηέα), ζκδπσμ (λκδπηϋθβ ίαγηέα), ακλ. ζδπκθ, ζζδπάμ (ηβθδηϋθβ ίαγηέα) πα-ϋλ-α (απαγάμ ίαγηέα, κ -α πλκάζγ απσ -η), κ. πα-λϊ-δ (υθαζηϋθβ ίαγηέα, σπκυ κ λ ιζέξγβε βθ πλέππβ αυά λα). βθ κθκηαδεά πα-άλ ηφαθέααδ β εαηϋθβ ίαγηέα ( β), κ τθγκ ἀπϊπλ «ξπλέμ παϋλα» ηφαθέααδ β εαηϋθβ εαδ λκδπηϋθβ ίαγηέα ( π) εαδ β ΰθ. ἀπϊκλκμ κ Ϋξδ λκδπγέ κ. O ξβηαδησμ παλαΰυΰπθ η ηαίκζά κυ φπθάθκμ βμ ίϊβμ κ, πκυ έθαδ ΰθδεΪ ΰθπσμ η κθ σλκ «λκέπβ», άαθ πκζτ δακηϋθκμ α λξαέα ζζβθδεϊ, υΰεελδηϋθα βθ παλαΰπΰά κυδαδεκτ απσ λάηα. έΰηαα αυκτ κυ λσπκυ παλαΰπΰάμ υπϊλξκυθ εαδ άηλα: φϋλπ φκλϊ, λϋξπ λκξσμ, απϋξπ απκξά, Ϋξκηαδ απκκξά, κξέκ. Παλαβλέαδ σδ κ -κ- ίλέεαδ κλδηϋθμ εαβΰκλέμ κθκηαδευθ εαδ λβηαδευθ τππθ, δέπμ πθ κθκηϊπθ πκυ ξβηαέακθαδ η κ πέγβηα -κμ εαδ βζυθκυθ έ κθ λυθα/λϊβ έ αφβλβηϋθβ Ϋθθκδα: πϋηππ πκηπσμ, πκηπά, λϋφπ λκφσμ, λκφά, φϋλπ φσλκμ, φκλϊ, θϋηπ θκησμ, θκηά θσηκμ, ζϋΰπ ζσΰκμ, Ϋηθπ σηκμ, κηά, οϋΰπ οσΰκμ. πέβμ παλϊΰπΰα λάηαα -Ϋπ: λϋηπ λκηϋπ, θκζζ. λκηϊαπ φϋλπ φκλϋπ/φκλυ δϊφκλμ ζϋιδμ ηφαθέααδ λκέπβ κυ ηαελκτ β π: λάΰθυηδ «δαλλβΰθτπ» λπΰηά φλάθ φλπθ, ηάβλ ἀηάπλ Όππμ πδβηαέθδ εαδ β ΡΪζζβ (2005: 140), β λκέπβ θ απκζέ παλαΰπΰδεσ φαδθσηθκ άηλα εαδ πλδκλέααδ κθ ξυλκ υΰεελδηϋθπθ γηϊπθ, α κπκέα πλκϋλξκθαδ απσ α λξαέα ζζβθδεϊ ά απκζκτθ ζσΰδκυμ ξβηαδηκτμ πκυ Ϋξκυθ βηδκυλΰβγέ εαϊ κ αλξαδκζζβθδεσ πλσυπκ. εκζκυγκτθ πέθαεμ παλαδΰηϊπθ: 1. παάλ 6 βθ ΠΙ υπάλξ πέβμ κ ηαελσ α εαδ κ ίλαξτ εθλδεσ βηέεζδκ φπθάθ ǝ (schwa): stā- (εαηϋθβ ίαγηέα), stǝ- (υθαζηϋθβ ίαγηέα), πί. ηδ (βζ. βηδ), ηθ. βθ ζζβθδεά, β Λαδθδεά ε.ϊ. κ απκζέ δμ πλδσλμ πλδπυδμ ιϋζδιβ κυ φπθάθκμ αυκτ: ΠΙ pǝtḗr αζζϊ παάλ, pater, father ε.ζπ. 7
απ Φ αα παγάμ παα, παμ παλδεσμ (παλδεϊ εέηθα) λκδπηϋθβ (εαϊ πκδσθ) Ο απϊα πλκπϊκλμ, πλκπακλδεσμ εαηϋθβ 7 (εαϊ Η πα πκσθ) εαη. & λκδπη. Ω απϊ υθαζηϋθβ Ρα παδ ΜβθδηΫθβ Ø πασμ παλέμ, παλδεσμ, παλδϊλξβμ αα 4.1. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «παάλ». 2. Ϋηπ απ Φ αα παγάμ π Ϋηαμ, πσβμ λκδπηϋθβ Ο κμ κηά, κδεκκηά εαηϋθβ Η εαη. & λκδπη. Ω α πηϊδκ υθαζηϋθβ πκ 8 ΜβθδηΫθβ Ø θσβκμ αα 4.2. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «Ϋηπ». 3. ζέππ απ Φ αα παγάμ ππ υπσζδηηα, ζέοαθκ, ζδοσμ λκδπηϋθβ Ο πσμ ζκδπσθ, υπσζκδπκμ εαηϋθβ 9 Η εαη.& λκδπη. Ω 7 ξδ κγέ β ιάμ ληβθέα ΰδα βθ εαηϋθβ ίαγηέα παάλ: παλμ παλλ παάλ. 8 Σκ α απκζέ ιϋζδιβ κυ η. 8
υθαζηϋθβ ΜβθδηΫθβ Ø Ϋπκθ ζζδπάμ, ζδπκίαλάμ, ζδπσγυηκμ αα 4.3. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «ζέππ». 4. φϋλπ απ Φ αα παγάμ φπ πλκφϋλπ, πκζτφλθβ, φϋλλκ λκδπηϋθβ Ο φκμ φκλϊ, φκλέκ, πλκφκλϊ, αθαφκλδεσμ, κλυφσλκμ εαηϋθβ Η εαη. & λκδπη. Ω φ (= εζϋφβμ) αυσφπλκ, εαϊφπλκμ, φπλϊαδ «πδϊθαδ θα», φπλδαησμ υθαζηϋθβ αλ/λα φαϋλα ΜβθδηΫθβ Ø έφκμ αα 4.4. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «φϋλπ». 5. φλϋθμ «θκυμ, ζκΰδεά» απ Φ αα παγάμ φμ ιϋφλθκμ 10, φλθάλβμ, φλθκίζαίάμ, φλθκεκηέκ λκδπηϋθβ Ο φυ φλκθέμ, φλσθβηα, φλκθδηέβμ, Ϊφλκθαμ, πλδφλσθββ, παλαφλκτθβ εαηϋθβ Η φ εαη. & λκδπη. Ω Ϊφ Ϊφλπθ, ξϋφλπθ, υθαζηϋθβ αλ/λα φαπ (ηδζυ) 11 φλϊδμ, φλαδεσμ, Ϋεφλαβ, ΜβθδηΫθβ Ø αα 4.5. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «φλϋθμ». 6. πυ απ αα Φ 10 Γδα α ιϋφλθκμ, φλθάλβμ, φλϊαπ, φλϊβ ίζ. (Μπαηπδθδυβ, 2011 2 ). 11 θ πλϋπδ θα υΰξϋαδ η κ λ. φλϊαπ (αλξ. φλϊπ, φλϊπ) πκυ άηαδθ «απκεζέπ, ηπκέαπ η φλαΰησ» εαδ έθδ α κησλλδαα φλϊΰηα, φλαΰησμ ε.ϊ. 9
παγάμ πκηαδ «πυ» πδθσμ, πϋαΰηα, υοδπάμ λκδπηϋθβ Ο πηκμ «τξβ» πκαησμ, Μβθ.-εαηΫθβ 12 Η πθσ πάβ, Μβθ.-ε & Ω πηα πυβ λκδπη. υθαζηϋθβ α/ə πλσθ φλσ πϋλυΰα φλκτΰα ΜβθδηΫθβ Ø πέζκθ «πκτπκυζκ» ηπέπδ αα 4.6. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «πυ». 7. πέκ απ Φ αα παγάμ πβ (φλϋθκ) (ξδλκ)πϋμ, πέκ, (πέ)πκ, πδϊα, πϋδζκ, πασμ λκδπηϋθβ Ο πκτμ, πσμ πσδ, πκάζακ, πκδϊ εαηϋθβ Η πυ πβϊζδκ εαη.& λκδπη. Ω υθαζηϋθβ αλ/λα ΜβθδηΫθβ Ø αα 4.7. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «πέκ». 8. Ϋθαμ απ Φ αα παγάμ ἷμ, ἕθ (λέαα sem-) Ϋθαμ, θδαέκμ λκδπηϋθβ Ο ὁηκῦ σηκδκμ, σηπμ εαηϋθβ Η ἥηδυμ ηδσμ εαη.& λκδπη. Ω υθαζηϋθβ αη/α ἅηα, ἅπαι (λέαα sm-, σπκυ κ m ιζέξβε αη ά α) ΜβθδηΫθβ Ø ηέα (σπκυ κ s απκίζάγβε εαδ κ m παλϋηδθ τηφπθκ) Ϊηαια, απζσμ 12 Όκδ υδκγκτθ β γπλέα ΰδα βθ τπαλιβ εαδ δτζζαίπθ λδαυθ βθ ΠΙ Ϋξκθαδ σδ δμ ζϋιδμ πβθσ, πάβ, πυηα ηφαθέααδ δτζζαίβ λέαα petā-, κπσ δμ τκ πλυμ κδ ηαππδεϋμ ίαγηέμ έθαδ Μ εαδ, θυ βθ λέβ Μ εαδ Ο. Άζζκδ γπλκτθ σδ δμ λδμ αυϋμ ζϋιδμ β λέαα έθαδ ηκθκτζζαίβ εαδ β ίαγηέα ηβθδηϋθβ. 10
αα 4.8. ηαππδεά ίαγηέα βμ ζϋιβμ «Ϋθαμ». Οδ ζϋιδμ ηα, παι, μ / πλ. ἧμ / ΰθ. θσμ, κυ. θ, ἥηδυμ, ηέα, ηκῦ/ ηκδκμ / ηπμ άαθ αλξδεϊ κησλλδαμ, παλϊ β ηκλφδεά εαδ βηαδαεά απσαβ πκυ ηφαθέακυθ. Όζμ αθϊΰκθαδ Ι λέαα sem-, βμ κπκέαμ κ φπθάθ ηαίαζζσαθ ά απκίαζζσαθ πλκρκλδεκτμ ξλσθκυμ, αθϊζκΰα η β γϋβ κυ σθκυ εαδ Ϊζζμ ηκλφκφπθκζκΰδεϋμ υθγάεμ. Ο τπκμ μ/ἧμ Ϋξδ ηαελσ φπθάθ β υΰξλκθέα βμ Α, κ κπκέκ σηπμ θ υπκζκΰέααδ εαϊ βθ ιϋαβ πθ ηαπυπθ, εαγυμ έθαδ υλκΰθϋμ: πλκϋλξαδ απσ παζαδσλκ ΰζπδεσ Ϊδκ, η απαγά ίαγηέα βμ λέααμ, πκυ δαβλκτ κ ίαδεσ φπθάθ e: sem- > sem-s > sens (η κκθδεσ, ηϊ απσ αφκηκέπβ κυ ξδζδεκτ m η κ κκθδεσ s εαδ ΰθέευβ κυ κκθδεκτ εαϊ βθ εζέβ κυ αλθδεκτ εαδ κυ κυϋλκυ) > πλπκζζ. hθμ (λκπά κυ s- ατ τηφπθκ) > μ εαδ ἧμ, η αθϋεαβ, β κπκέα κλδηϋθμ δαζϋεκυμ έθδ ηαελσ εζδσ (βζυθαδ η κ δ) εαδ Ϊζζμ («αυβλϊ πλδεά» ε.ϊ.) ηαελσ αθκδε σ: sem- > sem-s > sens> hθμ> μ εαδ ἧμ. κθ τπκ ηκῦ ηφαθέααδ β λκδπηϋθβ ίαγηέα, β «ίαγηέα κ», σπκυ κ e Ϋξδ λαπέ o: som- > hκη- > η-κῦ, θυ κ τπκμ ἥη-δυμ δαβλέ βθ «εαηϋθβ ίαγηέα» sēm-. κ ηέα ηφαθέααδ β αγθάμ ίαγηέα εαδ ηϊζδα β ηβθδηϋθβ βμ ηκλφά, απσ βθ κπκέα απκυδϊαδ κ e: sm- > η-έα (η απκίκζά κυ s πλκ κυ m, πί. ηδελσμ απσ παζαδσλκ ηδελσμ). α ηα εαδ παι β λέαα έθαδ πϊζδ βθ αγθά ίαγηέα, αζζϊ υ κ Ϋλλδθκ η ζδκυλΰέ πμ φπθάθ (υθαζηϋθβ ηκλφά), κ κπκέκ βζυθαδ η κ τηίκζκ ṃ: sṃ- > πλπκζζ. /hαη- (πλκ φπθάθκμ) > η-α εαδ sṃ - > πλπκζζ. /hα- (πλκ υηφυθκυ) > -παι. πσ βθ Ϊζζβ πζυλϊ, β υΰεελδηϋθβ λέαα θ ηφαθέαδ, κυζϊξδκθ βθ ζζβθδεά, εαηϋθβ-λκδπηϋθβ ίαγηέα sōm- (πί. σηπμ παζ. αΰΰζ. sōm «θσβα, υΰεϋθλπβ»). ΣΫζκμ, γα πλϋπδ θα υπκΰλαηηδέ σδ υπϊλξκυθ φπθκζκΰδεϊ φαδθσηθα πκυ ηκδϊακυθ η δμ ηαπυδμ, αζζϊ θ αθάεκυθ αυϋμ. α φαδθσηθα αυϊ υΰεααζϋΰκθαδ β Ϋεαβ εαϊ β τθγβ, π.ξ. κηαζσμ αζζϊ αθυηαζκμ, σλκφκμ αζζϊ δυλκφκμ, β κπκέα θ υθϋαδ η βθ εαηϋθβ ίαγηέα πθ ζϋιπθ. Σκ έδκ δξτδ ΰδα β λυγηδεά Ϋεαβ (κφυλκμ αθέ κφσλκμ, δλπτθβ αθέ δλκτθβ, λαδυβμ αθέ λαδσβμ, ἀεάεκα (παλαεέη. κυ αεκτπ) αθέ ἀεϊεκα ε.ϊ.), βθ αθϋεαβ (μ απσ θμ, μ απσ θμ) εαδ β ίλϊξυθβ φπθάθκμ πλκ φπθάθκμ (ίαδζϋπθ απσ ίαδζάπθ). υϋμ κδ ηαίκζϋμ υθϋίβαθ εαϊ βθ δκλδεά πλέκκ (ίζ. Μπαηπδθδυβ, 1985: 130-133, 138-140), πκηϋθπμ θ αθάεκυθ βθ πλέκκ βμ Πλπκζζβθδεάμ εαδ θ ληβθτκθαδ η ίϊβ α φαδθσηθα πθ ηαπυπθ. Σα φαδθσηθα αυϊ, αθ εαδ έθαδ πκζτ παζαδϊ εαδ σξδ πζϋκθ παλαΰπΰδεϊ, Ϋξκυθ αφάδ κ έΰηα κυμ κ ζιδζσΰδκ βμ Ν, η απκϋζηα πκζζϋμ υηκζκΰδεϋμ κδεκΰϋθδμ ζϋιπθ, β τθβ πθ ηζυθ ηαιτ κυμ θα έθαδ υθαά ησθκ ίϊδ πθ ηαππδευθ ίαγηέπθ. πσ βθ Ϊζζβ πζυλϊ, Ϋξδ δαπδπγέ σδ, απσ δαεδεάμ απσοπμ, β υΰελσββ υηκζκΰδευθ κδεκΰθδυθ ίκβγϊδ βθ [απσκβ βμ κλγκΰλαφέαμ/] κλγκΰλϊφββ τεκζπθ εαδ ηβ υξθυθ ζϋιπθ. ιϊζζκυ, β εααθσββ βμ βηαέαμ αλευθ παλϊΰπΰπθ εαδ τθγπθ ζϋιπθ ζσΰδαμ πλκϋζυβμ εαγέααδ υεκζσλβ αθ αθααβάδ εαθέμ β λέαα κυμ εαδ βθ αλξδεά βμ βηαέα (π.ξ. φπλδαησμ, εαϊφπλκμ). υσ ίϋίαδα θ βηαέθδ σδ πλκεδηϋθκυ θα εααζϊίκυη β βηαέα ηδαμ ζϋιβμ πλϋπδ θα αθαλϋξκυη εϊγ φκλϊ βθ υηκζκΰέα βμ, δσδ κδ ζϋιδμ αζζϊακυθ βηαέα κ πϋλαηα κυ ξλσθκυ εαδ β τΰξλκθβ βηαέα κυμ ηπκλέ θα έθαδ θζυμ δαφκλδεά απσ δμ παζαδσλμ (πί. οπηέ, οϊλδ). Η ΰθυβ σηπμ πθ δαφσλπθ ηκλφυθ βμ λέααμ πθ ζϋιπθ ίκβγέ β υΰελσββ κυ υηκζκΰδεκτ πέκυ εαδ β δλτθββ πθ ζϋιπθ πκυ Ϋξκυθ παλαξγέ απσ αυσ σκ κ πϋλαηα κυ ξλσθκυ σκ εαδ δαφκλδεκτμ σπκυμ, εααδεθτκθαμ πμ Ϋθα ίαγησ β υθϋξδα σπκ εαδ ξλσθκ βμ ζζβθδεάμ. 4.3 υ α εσμ απσ δμ ηαίκζϋμ πκυ υηίαέθκυθ η βθ πϊλκκ κυ ξλσθκυ, απσ β ηέα ξλκθδεά πλέκκ ά υΰξλκθέα βθ Ϊζζβ, βζ. δαξλκθδεϊ, κδ ΰζυμ δαφκλκπκδκύθαδ αεσηβ εαδ ηέα υΰεελδηϋθβ υΰξλκθέα, εϊγ ξλκθδεά πλέκκ, βζ. υΰξλκθδεϊ. θ υδκγάκυη κθ σλκ ηαελκ-, βθ πλέππβ πκυ κδ ηαίκζϋμ υθζκτθαδ εαϊ βθ δϊλεδα ηδαμ υΰξλκθέαμ γα ηπκλκταη θα ηδζάκυη ΰδα ηαελκυΰξλκθέα. έθαδ ξσθ ατθακ θα πλκδκλέκυη πσ ιεδθϊ εαδ πσ ΰθδεταδ ηδα ηαίκζά, έ πλσεδαδ ΰδα υΰξλκθέα έ ΰδα δαξλκθέα. δμ δαξλκθδεϋμ ηαίκζϋμ ίϋίαδα, εαγυμ βλδασηα δμ θέιδμ ά ηαλυλέμ πκυ πλκφϋλδ κ ΰλαπσμ ζσΰκμ έθαδ υεκζσλκ θα κλέκυη υηίαδεϊ βθ Ϋθαλιβ 11
ηδαμ ηαίκζάμ. θδγϋπμ, δμ υΰξλκθδεϋμ ηαίκζϋμ εαγέααδ υεκζσλκ, εαγυμ βθ αλξά έθαδ πκλαδεϋμ εαδ εζαηίϊθκθαδ πμ ζϊγβ ά απκεζέδμ απσ β υθβγδηϋθβ ξλάβ. Οδ ηαίκζϋμ πκυ παλαβλκτθαδ υΰξλκθδεσ πέπκ αφκλκτθ σζα α ΰζπδεΪ πέπα, αζζϊ έθαδ υξθσλμ κ ζιδζσΰδκ, β ηκλφκζκΰέα εαδ β τθαιβ. κ φπθβδεσ-φπθκζκΰδεσ πέπκ, ΰδα παλϊδΰηα, ξλβδηκπκδκτθαδ κζκϋθα εαδ πλδσλκ απζϊ βξβλϊ εζδϊ εαδ πλδεά γϋβ β ζϋιβ [b, d, g/ɟ] αθέ πθ πλκλλδθκπκδβηϋθπθ [ m b, n d, ŋ g/ ɲ ɟ/], όππμ υηπαγήμ [si m baγís] [sibaγís], έθδηκμ [é n dimos] [édimos], σΰεκμ [ó ŋ gos] [ógos], Ϊΰευλα [á ɲ ɟira] [áɟira]. β ηκλφκζκΰέα έθδ θα ΰθδευέ β ξλάβ βμ ΰθδεάμ -β εαδ -βμ α παζαδϊ λδσεζδα (κυ πλταθβ, βμ πσζβμ, βμ ευίϋλθββμ), θυ κδ κθκηαδεϋμ -β εαδ -μ, β ΰθδεά -κυ εαδ β αδδαδεά -μ Ϋξκυθ ξσθ ικίζέδ δμ εααζάιδμ -δμ, -κυ εαδ -αδ/-αμ πκυ ξλβδηκπκδκτθαθ υλταα πλδθ απσ ηλδεϋμ εαέμ, δέπμ α ηΰϊζα αδεϊ εϋθλα. υσ απκυπυθαδ βθ κηδζέα βζδεδπηϋθπθ κηδζβυθ ά παζαδσλμ εδθβηακΰλαφδεϋμ αδθέμ: β πλκέηβδμ, κυ δυγυθκτ, κδ δυγυθαέ/κυμ δυγυθϊμ β πλκέηββ, κυ δυγυθά, κδ/κυμ δυγυθϋμ. υξθϊ, δέπμ απσ θσλκυμ κηδζβϋμ, αεκτΰαδ β εζβδεά πλκφυθββ ετλδ εαγβΰβά, δυγυθά αθέ ε. εαγβΰβϊ, ε. δυγυθϊ. ζιδζκΰδεσ πέπκ Ϋξκυθ ξσθ πδελαάδ άηλα α δϊαπ, πδεθλυθπ (βθ πλκκξά, κ θδαφϋλκθ) αθέ πθ λϋφπ, υΰεθλυθπ, θκπέαπ, απκζυθαμ ηαφλαδεσ Ϊθδκ απσ κ αΰΰζ. focus. Σκ φαθαδεσμ, η β βηαέα πκυ πλκϋζαί βθ ΰΰζδεά κ fantastic, ξλβδηκπκδέαδ υξθσαα αθέ πθ ιαδλδεσμ, γαυηϊδκμ, εααπζβεδεσμ. πέβμ, κ πλέφβηκ παεϋκ ηϋλπθ έθδ θα αθδεααάδ α Ϋηβ ηϋλπθ ά τθκζκ ηϋλπθ εαδ β φλϊβ πϊπ παεϋκ (η) ελέαδ αφυμ Ϋαφκμ Ϋθαθδ πθ ηααέ η, αδλδϊαπ η (πί. βζκπδεά επκηπά η έζκ «ΠΪη παεϋκ»), θυ β φλϊβ πέ βμ κυέαμ, ευλδκζεκτηθβ πλκϊδμ σππμ αμ ηδζάκυη/υαβάκυη πέ βμ κυέαμ, πλκϊδμ πέ βμ κυέαμ ξλβδηκπκδέαδ κζκϋθα εαδ πλδσλκ εααξλβδεϊ, αθέ πθ εα κυέαθ, κυδαδεϊ, πί. πλσεδαδ πέ βμ κυέαμ ΰδα εζκπά βηκέκυ ξλάηακμ ά β εαβΰκλέα έθαδ πέ βμ κυέαμ αίϊδηβ. Μαιτ Ϊζζπθ, β ΰθδεά βμ αλεκταμ, πκυ β φλϊβ κ ελτκ βμ αλεκταμ βζυθδ κ υπλίκζδεσ ελτκ, β υθϋξδα ιζέξβε εφλαδεσ υθυθυηκ πθ πκζτμ, υπλίκζδεσμ: κ ΰΫζδκ βμ αλεκταμ, κ ιτζκ βμ αλεκταμ. Όκθ αφκλϊ κ υθαεδεσ πέπκ, ηφαθέακθαδ ζυαέα δϊφκλμ εφκλϋμ, σππμ κ/β Χ έθαδ Ϋθαμ/ηδα ΰδαλσμ, ηβξαθδεσμ, πκυ υθδκτθ ηέηββ ιϋθπθ υθαεδευθ πλκτππθ, πί. αΰΰζ. he/she is a doctor βθ ζζβθδεά απκφτΰαδ υθάγπμ β ξλάβ βμ ασλδβμ αθπθυηέαμ παλσηκδμ πλδπυδμ. Άζζβ πλέππβ έθαδ σαθ λάηαα απκγδεϊ, π.ξ. εηαζζτκηαδ, Ϋίκηαδ, ξλβδηκπκδκτθαδ πμ παγβδεϊ: θ πδλϋπαδ κ πζκτκμ βμ ξυλαμ θα εηαζζταδ απσ δμ πκζυγθδεϋμ, κ τΰΰλαηηα πιλΰϊααδ απσ κθ εαγβΰβά. εσηβ, έθαδ αλεϊ υξθσ θα υθυϊααδ β αθαφκλδεά αθπθυηέα η πλκππδεά βθ έδα πλσαβ: ΰθυλδα κθ ε. Χ, κ κπκέκμ/πκυ (εαδ) αυσμ υπάλι πλσλκμ κυ υηίκυζέκυ. Σβθ πλέππβ αυά γα ηπκλκταη θα β ξαλαεβλέκυη «υθαεδεσ υηφυλησ», σπκυ υΰξπθταδ β αθαφκλδεά η βθ αθιϊλββ πλσαβ: ΰθυλδα κθ ε. Χ, κ κπκέκμ/πκυ + ΰθυλδα κθ ε. Χ. Αυσμ (Καδ αυσμ) 4.3.1 α αφ Η δαζεδεά δαφκλκπκέββ ίθαδ άβ ΰθπά απσ βθ λξαέα ζζβθδεά πθ εζαδευθ ξλσθπθ: π.ξ. δπθ.- α. ηέ, πλ. ηέ, αδκζ. ηηέ (ζί. ηηδ), δπθ.-α. ηάβλ, πλ. ε.ϊ. ηϊβλ. Σκ έδκ υηίαέθδ εαδ β τΰξλκθβ ΰζώα, σπκυ παλαβλκτθαδ δαφκλϋμ ηαιτ πθ ακηδευθ ΰζπδευθ υβηϊπθ, πθ δδκζϋεπθ, εαδ πθ εκδθπθδευθ ΰζπδευθ υβηϊπθ, πθ εκδθπθδκζϋεπθ 13, αζζϊ ευλέπμ δαφκλκπκέββ απσ πλδκξά πλδκξά, πκυ υθδϊ δμ δαζϋεκυμ εαδ υπκδαζϋεκυμ/δδυηαα. Γδα παλϊδΰηα, πκζζϋμ πλδκξϋμ (π.ξ. Πζκπσθθβκ, Ισθδα θβδϊ) πλκφϋλκυθ ζϋιδμ σππμ ζτβ, θβέ η κυλαθδεϊ l ([ʎ]), n ([ɲ]), θυ ευλέπμ β σλδκ ζζϊα πλκφϋλαδ υπλπδεκπκδβηϋθκ [ł] α αζζϊ, σζκμ ε.ζπ. ιϊζζκυ, βθ Πζκπσθθβκ υθβγέααδ β εαϊζβιβ -σαθ ΰδα κ ΰ πζβγ. παγβ. παλαα., π.ξ. ζΰσαθ (πί. α κζδκῦαθ, αθέ κζέκυθ «ηδζκταθ σζδα, τπκυζα», εαδ ζέΰκαθ, αθέ ζΰκθ ά ζΰαθ, βμ ζιαθλδθήμ Κκδθήμ). β σλδκ ζζϊα, σππμ εαδ ηαιτ πθ ζζάθπθ βμ Πσζβμ, ίθαδ δακηϋθβ 13 Γθδεσλα, β ΰζυα πκυ ξλβδηκπκδκτθ άηλα α εαζζδλΰβηϋθα λυηαα πθ ηΰϊζπθ αδευθ εϋθλπθ γπλέαδ πλσυπβ, σκ κθ πλκφκλδεσ σκ εαδ κθ ΰλαπσ ζσΰκ. Ο σλκμ «Πλσυπβ ΝΫα ζζβθδεά» (ΠΝ), κθ κπκέκ υδκγκτθ κ Χσλλκεμ ε.ϊ., αθδκδξέ κυδαδεϊ η κθ σλκ «Κκδθά ΝΫα ζζβθδεά» (ΚΝ) κυ Γπλΰέκυ Μπαηπδθδυβ. Πλσεδαδ ΰδα ΰζπδεά πκδεδζέα πκυ απκζέ κ πλκρσθ φυδεάμ ΰζπδεάμ ιϋζδιβμ αζζϊ εαδ υδκγϋββμ πκζζυθ ζσΰδπθ κδξέπθ πκυ β ξλάβ κυμ ελέθαδ απαλαέββ, ζ.ξ. ευίλθάδμ, ευίλθάπθ, ΰΰκθσμ, ΰΰκθσκμ, ΰΰκθσα, ΰΰκθσπθ, υθξάμ/ κυ. υθξϋμ, υθξκτμ, υθξέμ/υθξά. 12
β τθαιβ η έπ κ ΰλΪηηα, πκυ ηφαθέααδ άβ εαϊ β ηαδπθδεά πλέκκ, παλϊζζβζα η βθ εφκλϊ ηκυ έπ κ ΰλΪηηα αθϊζκΰα η βθ πλδκξά, β αδδαδεά η εαδ β ΰθδεά ηκυ αθδεαϋβαθ παζαδσλκ τπκ, βθ αλξαέα κδεά ηκδ. 4.3.2 α α α δμ αδέμ βμ ΰζπδεάμ ηαίκζάμ υΰεααζϋΰκθαδ εαδ α ΰζπδεΪ ζϊγβ 14, α κπκέα υξθσαα πλκεαζκτθαδ, σππμ άβ αθαφϋλγβε, απσ δϊφκλμ αδέμ εαδ παθαζαηίϊθκθαδ η β ηέηββ. Γδα παλϊδΰηα, πκζζκέ υθβγέακυθ α απκϊθγβεα, γα απκαθγυ, Ϋξπ απκαθγέ (αθέ απκϊγβεα ε.ζπ.), εαϊ κυμ υθυθυηκυμ τπκυμ κυ απυγτθκηαδ (απυγτθγβεα ε.ζπ.) εαδ ηΰϋθγυθβ, ηΰθγτθπ (αθέ ηΰϋγυθβ, ηΰγτθπ, πί. ηϋΰγκμ). Η ΰζπκζκΰδεά κθκζκΰέα «πδίϊζζδ» θα ηβθ απκλλέπαδ ξσθ κδάπκ ξλβδηκπκδέ κ δγαΰθάμ κηδζβάμ/ξλάβμ ηδαμ ΰζυαμ, αζζϊ θα ληβθταδ κ ζσΰκμ ΰδα κθ κπκέκ κ ξλβδηκπκδέ. Ο ΰζπκζσΰκμ, αθέγα η κθ φδζσζκΰκ πκυ εααδεϊαδ ΰζπδεΪ κδξέα πκυ ελέθδ σδ θ Ϋξκυθ ξβηαδέ τηφπθα η κυ ΰλαηηαδεκτμ εαθσθμ, γα απκφτΰδ θα α ξαλαεβλέδ φαζηϋθα, ξπλέμ σηπμ εαδ θα α υδκγέ πϊθκ. θ γϋζδ θα «βληάδ α πθτηαα» πθ απκλφσηθπθ Ϋκδα κδξέα, γα παλαξέ σδ έθαδ ηβ παλακδαεκέ τπκδ, πκυ ιθέακυθ κηδζβϋμ ΰζπδεΪ πλδσλκ υαέγβκυμ εαδ πλδσλκ υθβλβδεκτμ, αζζϊ γα έιδ αυκξλσθπμ σδ ξβηαέβεαθ η φυδεϋμ δαδεαέμ, ευλέπμ ίϊδ βμ αλξάμ βμ αθαζκΰέαμ. Σκ έδκ δξτδ ΰδα τπκυμ σππμ αθγλυπκδ, αεϊζκδ, ηπσλκδ, πκυ κθέβεαθ βθ παλαζάΰκυα αθαζκΰδεϊ πλκμ βθ ΰθ. εαδ αδ. πζβγ. (αθγλυππθ, αθγλυπκυμ) εαδ δαφκλκπκδκτθαδ απσ βθ κθκη. εαδ αδ. θ. (Ϊθγλππκμ, Ϊθγλππκ) πμ πλκμ κθ κθδησ. δαπδυθδ εαθέμ ηϊζδα βθ ηφϊθδβ θϋκυ κθδεκτ εαθσθα β ζαρεσλβ εαδ εαγβηλδθσλβ ΰζυα: κθσηαα -κμ, πλκπαλκιτκθα βθ κθκη. εαδ αδ. θδεκτ, κθέακθαδ ΰθδεΪ πμ παλκιτκθα σζμ δμ πυδμ κυ πζβγυθδεκτ (!), σπκυ β αθαζκΰέα, πμ πλκμ κθ κθδησ άαθ 1 πλκμ 2 κθκηαδεά/εζβδεά Ϋθαθδ ΰθδεάμ εαδ αδδαδεάμ. πέβμ, γβζυεϊ κθσηαα -κμ, σππμ β κσμ, έθκυθ, ζαρεσλα, θα έθαδ Ϊεζδα (β/βμ/βθ κσμ) ά θα απκίϊζκυθ βθ κθκη. κ -μ (ζ.ξ. β ηϋγκκ, β κσ, β πλέπκζκ), εαγυμ βθ Ν α γβζυεϊ ζάΰκυθ δμ πλδσλμ πλδπυδμ φπθάθ: Ϋλυθα, εσλβ, ευίϋλθββ, αζπκτ, βξυ. Πλσεδαδ ΰδα κηδεά δαφκλκπκέββ: α αλθδεϊ ζάΰκυθ -μ, θυ α γβζυεϊ φπθάθ 15, πλϊΰηα πκυ ιβΰέ εαδ τΰξλκθμ Ϊδμ ΰδα ηαίκζά, πί. β δγθάμ β δγθά, β πζάλβμ β πζάλβ. Γδ αυσ, ετλδα κθσηαα σππμ Άζεβδμ εαδ Άληδμ βηδκυλΰκτθ «εζδδεϊ» πλκίζάηαα αεσηβ εαδ ηκλφπηϋθκυμ κηδζβϋμ, κπσ αεκτκθαδ υξθσαα εφκλϋμ σππμ έα βθ Άζεβδμ, κ έπα βθ Άληδμ. τηφπθα η κυμ υπκβλδεϋμ βμ ΰθδεάμ-ηαξβηαδδεάμ ΰλαηηαδεάμ, εϊγ ηκλφά ΰζυαμ δαγϋδ ΰλαηηαδεά κηά, κπσ γα πλϋπδ θα ξκτη σδ εαδ β ζαρεσλβ ΰζυα δϋπαδ απσ ΰλαηηαδεά, β κπκέα δαφϋλδ εϊπκδα βηέα απσ αυάθ βμ εκδθάμ-πλσυπβμ ΰζυαμ. θ ΰθδευέ β ξλάβ πθ «ζαγυθ» πκυ πλκαθαφϋλγβεαθ εαδ αυϊ πλϊκυθ κθ ΰλαπσ ζσΰκ, γα εαγδλπγκτθ πδγαθσαα βθ πλσυπβ ΰζυα, σππμ υθϋίβ η πζέμ πλδπυδμ ζαγυθ αθϊ κυμ αδυθμ. ΠΪθπμ, πλδπυδμ σπκυ ηδα ηαίκζά, ηδα ξλάβ, απκίαέθδ δμ ίϊλκμ βμ ΰζπδεάμ αελδίέαμ, σξδ ησθκ κ φδζσζκΰκμ, αζζϊ εαδ κ ΰζπκζσΰκμ εαζσ έθαδ θα κ πδβηϊθκυθ. Γδα παλϊδΰηα, β ζϋιβ απζκπκέββ πμ σλκμ εαευμ ξλβδηκπκδέαδ απσ κλδηϋθκυμ αθέ πθ απκίκζά, έΰββ, ζ.ξ. «β απζκπκέββ κυ θ» (κ τηπζΰηα θ), δσδ ξϊθαδ β ΰζπδεά αελέίδα η β ξλάβ κυ αεαϊζζβζκυ σλκυ. Παλαθσββ κυ ΰζπδεκτ ξβηαδηκτ απκζέ, ηαιτ Ϊζζπθ, κ πδεφαζάμ/πέ εφαζάμ πλκϊδμ σππμ *β πδεφαζά κυ υπκυλΰέκυ ά *κδ πδεφαζέμ πθ υπκυλΰέπθ. φϋλκυ, β τΰξλκθβ ΰζυα ξλβδηκπκδέαδ αλεϊ υξθϊ κ λέκμ η β βηαέα «Ϊζζκμ/δαφκλδεσμ/θαζζαεδεσμ» (σξδ ησθκ κθ πζβγυθδεσ, πί. ξλϋβ πλκμ λέκυμ), κπσ αεκτΰκθαδ εαδ ΰλΪφκθαδ πλκϊδμ σππμ «ηδα λέβ Ϊπκοβ υπκβλέαδ», «τηφπθα η ηδα λέβ Ϊπκοβ», «Σλέβ Γθυηβ» (έζκμ άζβ φβηλέαμ), αθ εαδ υηίαέθδ θα πλσεδαδ απζυμ ΰδα Ϊζζβ Ϊπκοβ, β κπκέα Ϋπαδ ηδαμ πλυβμ εαδ Ϊλα έθαδ σξδ λέβ, αζζϊ 14 θθκέαδ σδ ΰέθαδ ζσΰκμ ΰδα πλαΰηαδεϊ ζϊγβ, ΰδα «αλϊη»/παλαλκηϋμ ΰζυαμ/κηδζέαμ/ΰεφΪζκυ, lapsus linguae, αΰΰζ. spoonerisms, π.ξ. Ϋξδ ξυγέ πκζτ ζδηϊθδ (αθέ ηζϊθδ), stop the star (αθέ car). 15 ξδεϊ η α γβζυεϊ -κμ, κ Πλκτθδαμ (2001: 27) βηέπθ σδ «λκπκπκδκτθ άηλα κυμ εαθσθμ βμ θϋαμ ζζβθδεάμ». 13
τλβ ΰέθαδ βζ. ζσΰκμ ΰδα λέβ Ϊπκοβ, θυ βθ πλαΰηαδεσβα ηπκλέ θα Ϋξκυθ αθαφλγέ ησθκ τκ απσοδμ 16! κ βηέκ αυσ, ξλδϊααδ θα κθδέ σδ ΰδα α ζϊγβ υγτθκθαδ κδ κηδζβϋμ/ξλάμ ηδαμ ΰζυαμ, αφκτ «έθαδ παθζυμ φαζηϋθκ θα πδλλέπκυη υγτθμ β ΰζυα πδά κ Ϊθγλππκμ εηαζζταδ δμ απδλϊλδγημ υθασβμ πκυ κυ πλκφϋλδ ΰδα θα β ξλβδηκπκδάδ πμ σλΰαθκ πδίκζάμ, πδευλδαλξέαμ ά αζζκλέπβμ» (ΧαλαζαηπΪεβμ, 1999 3 /2001: 151). Οδ ξλάμ βμ ΰζυαμ έθαδ υπτγυθκδ ΰδα σ,δ υηίαέθδ β ΰζυα εαδ σξδ ίϋίαδα β έδα β ΰζυα, πκυ θ ηαίϊζζαδ, αθέγα η σα πλϋίυ κ πκζτμ August Schleicher, απσ ησθβ βμ σαθ ζϋδ εαθέμ σδ ηδα ΰζυα ηαίϊζζαδ, σδ έθαδ απθαθσμ κλΰαθδησμ, ξλβδηκπκδέ ηδα υθκπδεά δατππβ, Ϋθα λσπκ κυ ζϋΰδθ, πκυ υπκθκέ σδ ηαίϊζζαδ απσ σκυμ εϊθκυθ ξλάβ βμ, εαγυμ ηαίϊζζκυθ κδξέα βμ, δϊΰκυθ θϋα κδξέα εαδ γϋκυθ Ϊζζα κ πλδγυλδκ ά πατκυθ θζυμ θα α ξλβδηκπκδκτθ. Γδα θα ΰέθαδ «εαζά/πά» ξλάβ ηδαμ ΰζυαμ α δϊφκλα πέπϊ βμ πλϋπδ α ηϋζβ βμ ΰζπδεάμ εκδθσβαμ θα β δαξκτθ η κθ Ϋθα ά κθ Ϊζζκ λσπκ (η ΰξδλέδα ΰλαηηαδεάμ εαδ υθαεδεκτ, η ζιδεϊ ε.ζπ.). Ο ΧαλαζαηπΪεβμ (1999 3 /2001: 147) πδβηαέθδ σδ κ ξαλαεβλδησμ ζϋιβμ ά Ϋεφλαβμ πμ «εαζάμ» ά «εαεάμ» ιαλϊαδ ζδεϊ «απσ β ΰθυηβ βμ πζδκοβφέαμ πθ ηζυθ βμ ΰζπδεάμ εκδθσβαμ». Πλσεδαδ, κυδαδεϊ, ΰδα βθ απσφαθβ κυ πκδβά ΟλΪδκυ: usus est norma loquendi «β ξλάβ έθαδ κ εαθσθαμ/β θσληα βμ κηδζέαμ». Ωσκ, κ πλϊΰηα θ έθαδ σκ απζσ β ΰθυηβ βμ πζδκοβφέαμ ηπκλέ θα ηαίζβγέ η β λτγηδβ. φϋλκυ, θ έθαδ πϊθκ τεκζκ θα πλκδκλδέ ΰθδεσλα β πζδκοβφέα κτ δδεσλα πκδα πζδκοβφέα (πθ υθβλβδευθ, πθ πλκκυδευθ, πθ ηκλφπηϋθπθ, πθ κζδΰκΰλϊηηαπθ ε.ϊ. ξλβυθ) υδκγέ βθ α ά β ί ξλάβ. μ γυηβγκτη, ζ.ξ., σδ παζαδσλα κδ λαπαδεκέ υπϊζζβζκδ κθκηϊακθαθ υξθσαα αζζϊ φαζηϋθα λαπαδδεκέ υπϊζζβζκδ, σδ ΰδθσαθ ζσΰκμ σξδ ΰδα αυκεδθβδεσ ατξβηα/υτξβηα αζζϊ ΰδα αυκεδθβδδεσ α./., θυ κ πλέπλκ (φβηλέπθ ε.ϊ.) ζΰσαθ εδσεδ, πκυ έθαδ ζϋιβ κυλεδεάμ πλκϋζυβμ. υϋμ κδ ηαίκζϋμ κφέζκθαδ, αθ εαδ σξδ πϊθκ λβά. ΠκζζΫμ ΰζπδεΫμ λυγηέδμ θ πδίϊζζκθαδ, πδά δμ απκφϊδ πέβηκμ φκλϋαμ, σππμ κ ελϊκμ ά β εαβηέα. εέθκ πκυ Ϋξδ δδαέλβ βηαέα βθ πλκεδηϋθβ πλέππβ έθαδ σδ ηδα ΰζπδεά λτγηδβ υδκγέαδ ζδεϊ η β, δξυλσ παλϊΰκθα ΰζπδευθ σππμ φυδεϊ εαδ Ϊζζπθ ηαίκζυθ. πσ βθ Ϊζζβ πζυλϊ, βθ πκξά ηαμ α πλϊΰηαα έθαδ πκζτ ξαζαλϊ βθ άλββ αεσηβ εαδ εαθσθπθ, σξδ ησθκ ΰλαηηαδευθ, πκυ έθαδ απαλαέβκδ ΰδα βθ δεαθκπκδβδεά υθθθσββ πθ ηζυθ ηδαμ ΰζπδεάμ εκδθσβαμ. Μαιτ Ϊζζπθ, κδ πλκεζάδμ, ΰζπδεσ πέπκ, πκυ υφέαθαδ άηλα κδ ξλάμ ηδαμ ΰζυαμ έθαδ πκζζϋμ εαδ Ϋθκθμ. Ωσκ, σππμ έξ ξκζδϊδ κ Charles Bally, απσ κυμ βηαθδεσλκυμ ηαγβϋμ κυ Saussure, κδ ΰζυμ, ΰδα θα ζδκυλΰάκυθ απκζηαδεϊ πμ υάηαα πδεκδθπθέαμ υΰξλκθδεσ πέπκ, ξλδϊααδ θα ηβθ ηαίϊζζκθαδ. δ πλκετπκυθ κδ ΰζπδεΫμ λυγηέδμ, πκυ Ϊζζκ απκκεδηϊακυθ δϊφκλμ ηαίκζϋμ εαδ Ϊζζκ δμ υδκγκτθ. Σέγαδ σηπμ κ λυβηα. Πκδκδ γα έθαδ υπτγυθκδ ΰδα β λτγηδβ; Μσθκ κδ ΰζπκζσΰκδ; Μσθκ κδ ΰζπκζσΰκδ υθλΰαέα η ελαδεκτμ εαδ Ϊζζκυμ φκλέμ; Οδ φδζσζκΰκδ, κδ ζκΰκϋξθμ εαδ ΰθδεσλα σκδ ηβ ΰζπκζσΰκδ αξκζκτθαδ η β ΰζυα θ Ϋξκυθ αληκδσβα ΰδα κθ ζσΰκ, ΰδα β ΰζυα κυμ; Η αζάγδα έθαδ σδ β λτγηδβ ΰέθαδ δμ πλδσλμ φκλϋμ η υπκεδηθδεϊ ελδάλδα ξπλέμ θα απκζκτθ ιαέλβ πμ πλκμ αυσ εαδ κδ ΰζπκζσΰκδ. ααφαα 1. Πκδμ άαθ κδ απσοδμ κυ August Schleicher ξδεϊ η βθ ζδσβα πθ εζαδευθ ΰζπυθ ξϋβ η β «ηβϋλα» ΰζυα; 2. Σδ ηπκλέ θα παλαβλάδ εαθέμ εαϊ βθ ιϋζδιβ ΰζπδευθ τππθ σκθ αφκλϊ κθ ΰζπδεσ ηβξαθδησ; υ Ϋθα παλϊδΰηα. 3. Σα θσλα ΰζπδεΪ υάηαα έθαδ σζα α βηέα απζκτλα ξϋβ η α παζαδσλα; 4. Πκδα έθαδ β υθάγβμ Ϊπκοβ, απσ βθ αλξαδσβα ηϋξλδ άηλα, ξδεϊ η β ΰζπδεά ηαίκζά; 5. Η Ϊπκοβ σδ κδ ΰζυμ ηαίϊζζκθαδ ΰδα θα πλκαλησακθαδ δμ εαδθκτλΰδμ αθϊΰεμ ληβθτδ εϊγ ΰζπδεά ηαίκζά; 16 Ϋκδμ πλδπυδμ έθαδ πκζτ τεκζβ β δκζέγββ «πλέπκυ ζζβθδεϊ», πκυ ξαλαεβλέακθαδ απσ αθαελέίδα εαδ τΰξυβ, πί. πδβηϊθδμ εαδ κυ Peter Mackridge (1990: 455). 14
6. Οδ ΰζπδεΫμ ηαίκζϋμ, φσκθ θ Ϋξκυθ υθζέ πζάλπμ, έθαδ κππάπκ ηβ αθαλϋοδημ; 7. Πυμ δαπδυθαδ β τπαλιβ ηαίκζυθ ηδα ΰζυα; 8. Πκδμ έθαδ κδ βηαθδεσλμ φπθβθδεϋμ ηαίκζϋμ βθ δκλέα βμ ζζβθδεάμ; 9. Οδ βηαθδεσλμ ηαίκζϋμ α τηφπθα βμ ζζβθδεάμ. 10. Πυμ δεαδκζκΰέαδ β πλκφκλϊ κυ εέθυθκμ [-θ-] αθέ [-θ-]; 11. θαφϋλ βηαθδεϋμ ηαίκζϋμ κ ηκλφκζκΰδεσ τβηα βμ ζζβθδεάμ. 12. Σδ βηαέθδ κ σλκμ ηϊππβ εαδ πκδμ κδ ηαππδεϋμ ίαγηέμ; 13. Σδ βηαέθδ κ σλκμ «λκέπβ»; 14. θαζτ δ βηαέθδ ηαίκζά «εαϊ βθ πκσβα» εαδ «εαϊ βθ πκδσβα». 15. θαΰθπλέ β ηαππδεά ίαγηέα πθ παλαεϊπ ζϋιπθ: απϊπλ, παλσμ, σηκμ, Ϋζδπκθ, φϋλπ, φυλ, φλάθ, πυηα, πκσμ, ὁηκῦ. 16. θααβά υηκζκΰδεσ ζιδεσ β λέαα πθ ζϋιπθ Ϋθλκ, αέηκθαμ, Ϋλθπ, φλάθ, Ϋξκηαδ, έπ, ζϋΰπ, παδέ, Ϋξπ. λέ δμ ηαππδεϋμ κυμ ίαγηέμ εαγυμ εαδ παλϊΰπΰμ ζϋιδμ. 17. Σδ θθκκτη η κυ σλκυμ «Ϋεαβ εαϊ β τθγβ» εαδ «λυγηδεά Ϋεαβ»; υ παλαέΰηαα. 18. Πυμ θθκέαδ κ σλκμ «πλσυπβ ΝΫα ζζβθδεά» ά «Κκδθά ΝΫα ζζβθδεά»; 19. Πυμ πλϋπδ θα αθδηππέαδ κ ΰζπκζσΰκμ τπκυμ πκυ γπλκτθαδ φαζηϋθκδ, π.ξ. Οευηίλδκμ, απκϊθγβεα; 20. Μπκλέ θα ΰέθδ απκεά εϊγ ηαίκζά β ΰζυα, αεσηβ εαδ αυά πκυ βηδκυλΰέ ΰζπδεά αθαελέίδα; Βαφα Allen, W. S. (2000). Vox Graeca. πλκφκλϊ βμ ζζβθδεάμ βθ εζαδεά πκξά (Μ. Καλαζά & Γ. Μ. ΠαλΪκΰζκυ, ηϊφλ.). Θαζκθέεβ:.Π.Θ., Ιθδκτκ Νκζζβθδευθ πκυυθ, λυηα Μαθσζβ Σλδαθαφυζζέβ. Crowley, Σ. (1996). An introduction to historical linguistics. Auckland, Oxford: Oxford University Press. [The present is a reprint of 1992 2.] Θκφαθκπκτζκυ-Κκθκτ,. (2001). ΛΪγβ β ξλάβ βμ ΰζυαμ: αζάγδα εαδ ητγκμ. κ Γ. Η. ΧΪλβμ (πδη.), Ϋεα ητγκδ ΰδα βθ ζζβθδεά ΰζυα (. 53-61). γάθα: ΠαΪεβμ. Lehmann, W. P. (1992 3 ). Historical lnguistics: An introduction. London, New York: Routledge. Mackridge, P. (1990). θoζζβθδεά ΰζυα (Κ. Ν. Πλσπκυζκμ, ηϊφλ.). γάθα: ΠαΪεβμ. Mallory, J. P. (1995). Οδ Ιθκυλππαέκδ. Γζυα, αλξαδκζκΰέα εαδ ητγκμ (. λέκυ, ηϊφλ.). γάθα: ζφέθδ. Μπαηπδθδυβμ, Γ. (1985). Ικλδεά ΰλαηηαδεά βμ αλξαέαμ ζζβθδεάμ ΰζυαμ. Ι. Φπθκζκΰέα. γάθα. Μπαηπδθδυβμ, Γ. (1998 2 ). Θπλβδεά ΰζπκζκΰέα. δαΰπΰά β τΰξλκθβ ΰζπκζκΰέα. γάθα. Μπαηπδθδυβμ, Γ. (2000 4 ). υθκπδεά δκλέα βμ ζζβθδεάμ ΰζυαμ. γάθα. Μπαηπδθδυβμ, Γ. (2011 2 ). υηκζκΰδεσ ζιδεσ βμ θϋαμ ζζβθδεάμ ΰζυαμ. Ικλέα πθ ζϋιπθ. γάθα: ΚΫθλκ Λιδεκζκΰέαμ. Πλκτθδαμ,.,. (2001). υηκζκΰέα εαδ πλκϋζυβ κυ ζιδζκΰέκυ βμ θϋαμ ζζβθδεάμ. κ Γ. Η. ΧΪλβμ (πδη.), Ϋεα ητγκδ ΰδα βθ ζζβθδεά ΰζυα (. 23-33). γάθα: ΠαΪεβμ. ΡΪζζβ,. (2005). Μκλφκζκΰέα. γάθα: ΠαΪεβμ. Saussure, F. (1979). Μαγάηαα ΰθδεάμ ΰζπκζκΰέαμ (Φ.. πκκζσπκυζκμ, ηϊφλ.). γάθα: Παπααάβμ. Teodorsson, S.-T. (1974). The phonemic system of the attic dialect, 400-340 B.C. (series «Studia Graeca et Latina Gothoburgensia» 32). Göteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis. Teodorsson, S.-T. (1977). The phonology of ptolemaic Koine (series «Studia Graeca et Latina Gothoburgensia» 36). Göteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis. Teodorsson, S.-T. (1978). The phonology of attic in the hellenistic period (series «Studia Graeca et Latina Gothoburgensia» 40). Göteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis. Tonnet, H. (1995). Ικλέα βμ θϋαμ ζζβθδεάμ ΰζυαμ: δαησλφπά βμ (Μ. ΚαλαηΪθκυ & Π. ΛαζδΪβ, ηϊφλ.). γάθα: Παπαάηαμ. ΧαλαζαηπΪεβμ, Χ. (2001). Νκζζβθδεσμ Λσΰκμ. ΜζΫμ ΰδα β ΰζυα, β ζκΰκξθέα εαδ κ τφκμ. γάθα: ΝφΫζβ. [Σκ παλσθ απκζέ αθατππβ κυ 1999 3, β 1 β Ϋεκβ βηκδτβε κ 1992.] ΧααδΪεδμ, Γ. Ν. (1924 2 ). ΑεαβηδεΪ αθαΰθυηαα (Σση. ). γάθα. 15
Χσλλκεμ, Σ. (2012 4 ). ζζβθδεϊ. Ικλέα βμ ΰζυαμ εαδ πθ κηδζβυθ βμ (Μ. ατλκυ & Μ. ΣαίζΫεκυ, ηϊφλ.). γάθα: δίζδκππζέκθ βμ έαμ. [H 1 β Ϋεκβ βηκδτβε κ 2006.] 16