ΡΑΣΗ: 2. ράση 2: Συγκριτικές µελέτες ανάλυσης

ΡΑΣΗ: 2 ράση 2: Συγκριτικές µελέτες ανάλυσης ΤΙΤΛΟΣ: αποτελεσµάτων συνδυασµένων πολιτικών στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τοµέα από κράτη µέλη της ΕΕ που ανέπτυξαν καλές πρακτικές ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ ΤΙΤΛΟΣ «Συνθετική Μελέτη» ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΦΟΡΕΑΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ : ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: ΙΟΒΕ (Με τη συµµετοχή του ΙΝΕ / ΓΣΕΕ, ίκτυο ΕΚΕ) ΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΠΟΛΥΚΡΕΤΗ ΜΑΡΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Απρίλιος 2006 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ Περιεχόµενα

Εισαγωγή 3 Πρωτοβουλίες των ευρωπαϊκών οργανισµών σχετικά µε τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης 4 Μέτρα που εφαρµόζονται σε κράτη της ΕΕ για την Ενεργό Γήρανση 6 Απασχόληση 6 Συντάξεις 7 Εκπαίδευση 7 Υγειονοµική περίθαλψη 8 Κοινωνική Πρόνοια 8 Μετανάστευση 9 Γεννητικότητα 9 Η διαχείριση της ενεργού γήρανσης στις ελληνικές επιχειρήσεις 10 Επίλογος 12 2

Εισαγωγή Σκοπός της παρούσας µελέτης είναι η ανάδειξη των καλών πρακτικών των κρατών - µελών της ΕΕ για την προώθηση της διαχείρισης της ενεργού γήρανσης. Οι φορείς που εµπλέκονται στην παραπάνω δράση είναι το ΙΟΒΕ, το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, και το ίκτυο ΕΚΕ. Το ΙΟΒΕ που ανέλαβε το συντονισµό της δράσης 2.1 καθώς και τη συγκρότηση και το συντονισµό της οµάδας εργασίας, ήταν υπεύθυνο για την εκπόνηση της µελέτης σχετικά µε τη συλλογή, µελέτη και καταγραφή των δηµοσίων πολιτικών αναφορικά µε τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης στα κράτη µέλη της ΕΕ, το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ ανέλαβε τη συλλογή και µελέτη των πρωτοβουλιών των ευρωπαϊκών οργανισµών σχετικά µε τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης και το ίκτυο ΕΚΕ ήταν υπεύθυνο για τη συλλογή, ανάλυση και καταγραφή των καλών πρακτικών από ελληνικές επιχειρήσεις σχετικά µε τη προσπάθεια βελτίωσης της θέσης των µεγαλύτερων σε ηλικία εργαζοµένων στην αγορά εργασίας. Η παρούσα συνθετική έκθεση αποτελεί σύνθεση των επιµέρους µελετών που εκπόνησαν οι εµπλεκόµενοι φορείς στα πλαίσια της συγκεκριµένης δράσης Είναι απαραίτητο να σηµειωθεί ότι επειδή ο κάθε φορέας αναλαµβάνει ένα διακριτό ερευνητικό πεδίο για το θέµα της διαχείρισης της ενεργού γήρανσης και πιθανώς οι εκάστοτε προσεγγίσεις θα βασίζονται σε διαφορετικό µεθοδολογικό πλαίσιο, µετά τις πρώτες συναντήσεις όλων των µελών(ερευνητών) που όρισε ο κάθε φορέας αποφασίστηκε να µη καθοριστεί ενιαία µέθοδος µελέτης αλλά να διατηρηθεί ο διακριτός χαρακτήρας των επιµέρους εργασιών και να αποτυπωθούν ως συµπληρωµατικά κείµενα σύµφωνα µε συγκεκριµένους άξονες περιεχοµένων που θα βρίσκονται σε συνέπεια µε το ΟΑΣ της δράσης 2 της ενέργειας ΙΙ. 3

Πρωτοβουλίες των ευρωπαϊκών οργανισµών σχετικά µε τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης Σύµφωνα µε τη µελέτη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ η γενική προσέγγιση της ενεργού γήρανσης από την ΕΕ η οποία διατυπώθηκε στο Ευρωπαϊκό συµβούλιο της Λισσαβόνας, στοχεύει στην κινητοποίηση του πλήρους δυναµικού ανθρώπων κάθε ηλικίας και θεωρεί ότι η καλή προσαρµογή στην γήρανση του πληθυσµού είναι ένα ζήτηµα που αφορά τους ανθρώπους κάθε ηλικίας. Επιπλέον το ιεθνές Γραφείο Εργασίας το οποίου η αποστολή είναι η προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και ειρήνης και η προστασία των δικαιωµάτων των ηλικιωµένων εργαζοµένων, επικεντρώνεται σε συστάσεις προς τα κράτη. Το πιο ολοκληρωµένο κείµενο του ΓΕ είναι η Σύσταση του 1980. Σε αυτό µεταξύ άλλων αναφέρεται ότι τα κράτη µέλη καλούνται να χαράξουν µια εθνική στρατηγική για την προώθηση της ισότητας των ευκαιριών και της ισότιµης µεταχείρισης των εργαζοµένων όλων των ηλικιών. Επίσης, να υιοθετήσουν µέτρα για την καταπολέµηση των διακρίσεων εις βάρος των µεγαλύτερων σε ηλικία εργαζοµένων, ειδικότερα, σε ότι αφορά στην πρόσβαση αυτών στην επαγγελµατική συµβουλευτική, πρόσβαση σε θέση εργασίας την οποία θα επιλέξουν σύµφωνα πάντα µε τα προσόντα τους, την εµπειρία τους, πρόσβαση στην κατάρτιση και στην επανακατάρτιση. Τέλος, θα πρέπει τα µέτρα να διασφαλίζουν το δικαίωµά τους στη µόνιµη εργασία. Οι εθνικές στρατηγικές θα πρέπει επιπλέον να λαµβάνουν υπόψη τη σπουδαιότητα της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας. Τα δε µέτρα θα πρέπει να είναι έτσι σχεδιασµένα ώστε να επιτρέπουν στους µεγαλύτερους σε ηλικία εργαζοµένους να συνεχίσουν την εργασία τους σε ικανοποιητικές συνθήκες. Ειδικότερα, τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από τη µελέτη επικεντρώνονται στις παρακάτω διαπιστώσεις: Υπάρχει ανάγκη σχεδιασµού και υλοποίησης ολοκληρωµένων στρατηγικών παράτασης του επαγγελµατικού βίου για τη διατήρηση της απασχόλησης των εργαζοµένων µεγαλύτερης ηλικίας Είναι σηµαντικό οι επιχειρήσεις να στρέψουν την προσοχή τους σε στρατηγικές οι οποίες θα ενισχύσουν ένα εργατικό δυναµικό αποτελούµενο 4

από εργαζόµενους µεγαλύτερης ηλικίας διότι η εργασία τους, είναι πολύτιµη. Ανάπτυξη απαραίτητων µέτρων για την καταπολέµηση των διακρίσεων στην απασχόληση µε ιδιαίτερη έµφαση στις µεγαλύτερες σε ηλικία εργαζόµενες ηλικίες Η ανάγκη καθορισµού των δυνατοτήτων της µετανάστευσης ως λύσης στη δηµογραφική γήρανση Η ανάπτυξη συνεργασιών µεταξύ των κυβερνήσεων, των εργοδοτικών οργανώσεων, των κοινωνικών κινηµάτων για τη δηµιουργία µιας πραγµατικής κοινωνίας ικανής να ενσωµατώσει έναν πληθυσµό ο οποίος γερνά. 5

Μέτρα που εφαρµόζονται σε κράτη της ΕΕ για την Ενεργό Γήρανση Σύµφωνα µε τη µελέτη του ΙΟΒΕ, οι πρακτικές που αφορούν στην διαχείριση της ενεργού γήρανσης και έχουν εφαρµοστεί επιτυχώς σε κάποιες χώρες της ΕΕ (π.χ. Φιλανδία, Τσεχία), οφείλουν την αποτελεσµατικότητά τους στο γεγονός ότι δεν περιλαµβάνουν µέτρα µονοδιάστατα και επικεντρωµένα στους συγκεκριµένους τοµείς που πλήττονται από τη γήρανση του πληθυσµού (απασχόληση, ασφαλιστικά ταµεία) αλλά αποτελούνται από δέσµες µέτρων που αλληλοσυµπληρώνονται και εφαρµόζονται σε όλους σχεδόν τους τοµείς της κοινωνίας (απασχόληση, ασφάλειες, υγεία, παιδεία, κοινωνική πρόνοια, έρευνα κ.λ.π.). Μερικές από αυτές τις καλές πρακτικές που εφαρµόζονται σε κράτη µέλη της ΕΕ παρουσιάζονται ακολούθως, οµαδοποιηµένα ανά τοµέα στον οποίο αναφέρονται. Απασχόληση Οι ηλικιωµένοι είναι πολύτιµοι στην αγορά εργασίας λόγω του ότι είναι φορείς επαγγελµατικών γνώσεων και εµπειριών. Έτσι, η επανένταξή τους στον οικονοµικά ενεργό πληθυσµό κρίνεται απαραίτητη. Έγινε όµως αντιληπτό από πολλά κράτη µέλη της ΕΕ (Φιλανδία, Σουηδία κ.α.) ότι για να γίνει η απασχόληση των γηραιότερων εφικτή χρειάζεται να συνοδεύεται από κατάλληλη προσαρµογή των θέσεων εργασίας στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες της συγκεκριµένης ηλικίας (π.χ. εργασία που δεν επιβαρύνει την υγεία ή δεν απαιτεί σωµατική αντοχή, εργονοµία, µειωµένο ωράριο εργασίας µερική απασχόληση). Επίσης, λόγω του ότι το κόστος απασχόλησης ατόµων µε πολλά έτη προϋπηρεσία είναι υψηλό για τις επιχειρήσεις, ένα µέτρο που εφαρµόστηκε, συνίσταται στην παροχή οικονοµικών κινήτρων προς τις επιχειρήσεις (όπως π.χ. φορολογικές ελαφρύνσεις, µείωση εισφορών στα ασφαλιστικά ταµεία) ώστε να απασχολούν ηλικιωµένα άτοµα (Γερµανία). Η υιοθέτηση µέτρων προστασίας των ηλικιωµένων από τις απολύσεις µπορεί επίσης να συµβάλλει στην αύξηση της συµµετοχής των ηλικιωµένων στην απασχόληση (Σουηδία). 6

Συντάξεις Αναφορικά µε την παροχή των συντάξεων στους δικαιούχους, εφόσον η δοµή του πληθυσµού έχει µεταβληθεί, στις περισσότερες χώρες µέλη της ΕΕ κρίνεται αναγκαία η ανασυγκρότηση του συνταξιοδοτικού συστήµατος µέσω της αλλαγής υπολογισµού του ποσού σύνταξης, σε συνδυασµό µε την αύξηση της αποτελεσµατικής ηλικίας συνταξιοδότησης, ώστε το ποσό της σύνταξης να είναι επαρκές για την αξιοπρεπή διαβίωση των συνταξιούχων. Ένα επίσης αξιόλογο µέτρο που εφαρµόζεται σε πολλές χώρες της ΕΕ που έχουν πετύχει τον στόχο της Στοκχόλµης 1 είναι η µερική αποχώρηση από την αγορά εργασίας των ατόµων ηλικίας άνω των 55. Το µέτρο συνδυάζει την παροχή µειωµένης σύνταξης στους δικαιούχους και την δυνατότητα πλήρους ή µερικής απασχόλησής τους. Το µέτρο µπορεί να εφαρµοστεί και σταδιακά µέχρι την πλήρη συνταξιοδότηση των δικαιούχων και συµβάλλει στην αποθάρρυνση των ηλικιωµένων να οδηγηθούν εκτός απασχόλησης µέσω της πρόωρης συνταξιοδότησης. Εκπαίδευση Σύµφωνα µε τα περισσότερα κράτη µέλη της ΕΕ (Γερµανία, Φιλανδία, Ηνωµένο Βασίλειο, Τσεχία κ.α.), είναι βασικό, για να είναι οι ηλικιωµένοι εργαζόµενοι ανταγωνιστικοί συγκριτικά µε τους νεότερους, να αναπτύξουν τις ατοµικές του δεξιότητες και να αποκτήσουν προσόντα που έχουν αυξηµένη ζήτηση στην αγορά εργασίας. Με βάση αυτό, για να παραµείνουν οι ηλικιωµένοι ενεργοί χρειάζεται να στηριχθεί η πρόσβαση των στην εκπαίδευση και στην επαγγελµατική τους κατάρτιση, µέσω προγραµµάτων εκπαίδευσης και δια βίου κατάρτισης (Ηνωµένο Βασίλειο, Γερµανία, Φιλανδία κ.α.). Αυτά τα προγράµµατα κρατούν τους ενδιαφερόµενους ενήµερους µε τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και τους εφοδιάζουν µε τις απαραίτητες επαγγελµατικές δεξιότητες προκειµένου να απορροφηθούν από την αγορά εργασίας. Επίσης, είναι πολύ σηµαντικό τα σχετικά προγράµµατα να συνοδεύονται από ισχυρή ερευνητική υποστήριξη και παρακολούθηση ώστε να εφαρµόζονται επιτυχώς και να είναι αποτελεσµατικά (Φιλανδία). 1 Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Ενεργό Γήρανση, Στοκχόλµη 2001: Αποφασίζεται ότι µέχρι το 2010 το 50% του πληθυσµού της Ευρώπης που ανήκει στην ηλικιακή οµάδα από 55 έως 64 θα πρέπει να εργάζεται. Μερικές από τις χώρες που έχουν φτάσει ή ξεπεράσει αυτόν τον στόχο είναι η Σουηδία, το Ηνωµένο Βασίλειο, η ανία, η Κύπρος κ.α. 7

Υγειονοµική περίθαλψη Οι ηλικιωµένοι έχουν αυξηµένες ανάγκες σε υπηρεσίες παροχής υγείας καθώς η γήρανση συνοδεύεται από ασθένειες που εκδηλώνονται µε την πάροδο των χρόνων. ια τούτο, το κράτος θα πρέπει να είναι θωρακισµένο µε µια ισχυρή ιατροφαρµακευτική παροχή υπηρεσιών η οποία θα είναι σε θέση να παρέχει µακράς διάρκειας περίθαλψη ιδιαιτέρως στα γηραιά άτοµα, κινητές µονάδες υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών προς τους ηλικιωµένους αλλά και ενηµέρωση για ιατρικά θέµατα που αφορούν τα άτοµα τρίτης ηλικίας τόσο για προληπτικούς όσο και για διαγνωστικούς ελέγχους (Γερµανία, Τσεχία, Φιλανδία κ.α.). Κοινωνική Πρόνοια Σύµφωνα µε τις συστάσεις διεθνών οργανισµών για την ενεργό γήρανση (ΠΟΥ 2 ) εκτός από την συµµετοχή των ατόµων της τρίτης ηλικίας στην οικονοµική ζωή είναι εξίσου σηµαντική η δραστηριότητά τους στην κοινωνία ώστε να νιώθουν ενεργοί και χρήσιµοι. Η αποχώρησή τους από την εργασία δεν πρέπει να συνεπάγεται και αποχώρησή τους από τη ζωή. Άλλωστε, τα ηλικιωµένα άτοµα µε την πάροδο του χρόνου θα αυξάνονται πληθυσµιακά και θα αποτελούν όλο και µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού. Γι αυτό, σε κάποιες χώρες (Γερµανία, Τσεχία κ.α.) έχουν δηµιουργηθεί προγράµµατα προώθησης των δραστηριοτήτων των ηλικιωµένων εργαζοµένων µετά τη συνταξιοδότηση µέσω της συµµετοχής τους σε εθελοντικά προγράµµατα, της δραστηριοποίησής τους σε κοινωνικούς, πολιτιστικούς, περιβαλλοντικούς και άλλους οργανισµούς. Σύµφωνα µε τον ΠΟΥ, είναι ακόµα αναγκαία η ενδυνάµωση της αλληλεγγύης µεταξύ των γενεών και η κατάργηση των κοινωνικών διακρίσεων που συχνά βιώνουν άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας λόγω κατεστηµένων κραταιών αντιλήψεων ότι η γηραιότεροι είναι αναχρονιστικοί και µη εκπαιδεύσιµοι συγκριτικά µε τους νέους. εν πρέπει να παραβλεφθούν και άλλες παράµετροι που µπορούν να συνεισφέρουν στην δραστική και άµεση επίλυση του προβλήµατος. Οι σηµαντικότερες από αυτές είναι η µετανάστευση και ο ρυθµός γεννήσεων. 2 Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας 8

Μετανάστευση Η µεταναστευτική κίνηση προς τις ανεπτυγµένες οικονοµικά χώρες έχει δείξει ότι συµβάλλει στην άµβλυνση των οικονοµικών προβληµάτων που συνεπάγεται η γήρανση των πληθυσµών (ΗΠΑ, κ.α.). Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι οι µετανάστες ενισχύουν πληθυσµιακά τις νεαρότερες ηλικιακές οµάδες και αυξάνουν το εργατικό δυναµικό της χώρας. Επιπλέον, ανανεώνουν τον πληθυσµό διότι έχουν µεγαλύτερους ρυθµούς γεννήσεων και συµβάλλουν στην ενίσχυση της απασχόλησης, των ασφαλιστικών ταµείων και γενικότερα στην οικονοµία του κράτους. Άρα, είναι σηµαντικά θετική η συµβολή των µεταναστευτικών ρευµάτων στις ανεπτυγµένες χώρες. Ωστόσο, η ελεγχόµενη προσέλκυση µεταναστών µπορεί να συµβάλλει µόνο στην προσωρινή εξάλειψη των επιπτώσεων της γήρανσης, διότι προβλέπεται ότι οι µεταναστευτικοί πληθυσµοί στο µέλλον θα αποκτήσουν και αυτοί τη δηµογραφική δοµή των λαών των οικονοµικά ανεπτυγµένων χωρών. Γεννητικότητα Ίσως η κυριότερη αιτία του φαινοµένου της γήρανσης των οικονοµικά ανεπτυγµένων πληθυσµών εντοπίζεται στην υπογεννητικότητά τους. Η µείωση των γεννήσεων οδηγεί στην αδυναµία ανανέωσης του πληθυσµού και στην αλλαγή του δηµογραφικού της χάρτη, γεγονός που συνεπάγεται την αύξηση της αναλογίας των γηραιότερων στον συνολικό πληθυσµό και µείωση της αναλογίας των νεαρότερων. Έτσι η οικονοµία χαρακτηρίζεται από µικρή απασχόληση, µείωση των εισφορών και µη βιωσιµότητα των ασφαλιστικών φορέων. Συνεπώς, και σύµφωνα µε τις συστάσεις της ΕΕ και του ΠΟΥ, η αύξηση του ρυθµού γεννήσεων είναι καθοριστικής σηµασίας στην επίλυση των προβληµάτων της γήρανσης. Μέτρα που µπορούν να συµβάλλουν στην αύξηση της γεννητικότητας και έχουν υιοθετηθεί από τις περισσότερες χώρες της ΕΕ (Αυστρία κ.α.) είναι οικονοµικά κίνητρα (επιδόµατα και φορολογικές ελαφρύνσεις) στους γονείς άνω των δύο τέκνων, στήριξη του θεσµού της οικογένειας, ενίσχυση των εργαζόµενων µητέρων (ίδρυση δηµοσίων παιδικών σταθµών, παροχή επικουρικών επιδοµάτων) ώστε να εξισορροπήσουν οικογένεια και εργασία. Η αύξηση του ρυθµού των γεννήσεων και η στήριξη του θεσµού της οικογένειας είναι ίσως ο σηµαντικότερος στόχος, η επίτευξη του οποίου δύναται να εκµηδενίσει τα προβλήµατα που πηγάζουν από την πληθυσµιακή γήρανση χωρίς να επισύρει αρνητικές συνέπειες. 9

Η διαχείριση της ενεργού γήρανσης στις ελληνικές επιχειρήσεις Η έρευνα που διεξήγαγε το ίκτυο ΕΚΕ στις ελληνικές επιχειρήσεις βασίστηκε σε δείγµα 27 επιχειρήσεων. Η συλλογή των απαραίτητων στοιχείων έγινε µε ερωτηµατολόγιο που απεστάλη στις επιχειρήσεις µέσω του διαδικτύου. Λόγω του ότι το δείγµα είναι µικρό δεν θα ήταν ασφαλής η αναγωγή των συµπερασµάτων στο σύνολο των ελληνικών επιχειρήσεων. Παρόλα αυτά, τα πορίσµατα της έρευνας αποτελούν µια σηµαντική ένδειξη για την υφιστάµενη κατάσταση στις ελληνικές επιχειρήσεις αναφορικά µε την ενεργό γήρανση. Τούτο ισχύει διότι οι επιχειρήσεις που είναι µέλη του ικτύου ΕΚΕ χαρακτηρίζονται από την αυξηµένη ευαισθητοποίησή τους σε κοινωνικά ζητήµατα και σε θέµατα απασχόλησης. Έτσι, η συγκεκριµένη έρευνα αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης των εργαζοµένων ηλικίας 55 και άνω σε επιχειρήσεις οι οποίες ευνοούν πολιτικές και µέτρα για τη διαχείριση του υπό µελέτη εργατικού δυναµικού. Σύµφωνα µε την έρευνα της ΕΚΕ, από το σύνολο 27 ερωτηµατολογίων που απαντήθηκαν προέκυψε ότι οι εργαζόµενοι που ανήκουν στην οµάδα στόχο της µελέτης (εργαζόµενοι ηλικίας 55 ετών και άνω) αποτελούν µόλις το 8,76% του συνόλου των απασχολούµενων στο δείγµα, εκ των οποίων το 7,57% είναι άνδρες και µόνο το 1,19% γυναίκες. Από αυτό τα παραπάνω εξάγεται το συµπέρασµα ότι στις επιχειρήσεις του δείγµατος το ποσοστό των ηλικιωµένων που απασχολούνται είναι µικρό και ότι από αυτούς που απασχολούνται οι περισσότεροι είναι άνδρες. Συγκεκριµένα, οι γυναίκες φαίνεται να δραστηριοποιούνται κυρίως στον τοµέα των υπηρεσιών (20% στον κλάδο των Τραπεζών, 50,4% στην κρατική τηλεφωνία, 8,4% στο λιανικό εµπόριο). Οµοίως, οι άνδρες ηλικιωµένοι φαίνεται ότι απασχολούνται κυρίως στον τοµέα των δηµόσιων υπηρεσιών (72,5% στην κρατική τηλεφωνία). Όσον αφορά το είδος εργασίας, περίπου ένας στους δύο φαίνεται να απασχολείται σε διοικητικές υπηρεσίες, ένα σηµαντικό ποσοστό στην παραγωγή (43,5%) και σχεδόν το 4,3% σε λοιπές βοηθητικές εργασίες. Σχετικά µε το εκπαιδευτικό επίπεδο της οµάδας στόχου, οι περισσότεροι είναι απόφοιτοι Λυκείου. Επίσης, η γνώση ξένης γλώσσας και χρήσης Η/Υ αξιοποιούνται στην εργασία των ηλικιωµένων κατά 65% και 88% αντίστοιχα. Σύµφωνα µε τις απαντήσεις των εργοδοτών, πολιτικές που ενθαρρύνουν την πρόωρη συνταξιοδότηση υιοθετούνται από εταιρίες του ευρύτερου δηµόσιου φορέα, καθώς και σε θυγατρικές πολυεθνικών, ενώ παρατηρείται από τις 10

επιχειρήσεις µια έλλειψη πολιτικών παράτασης της απασχόλησης των ατόµων της οµάδας στόχου. Μερικά από τα κύρια συµπεράσµατα της έρευνας είναι ότι οι εργαζόµενοι ηλικίας 55 ετών και άνω έχουν το µικρότερο ποσοστό συµµετοχής στην παραγωγική διαδικασία συγκριτικά µε τις υπόλοιπες ηλικιακές οµάδες. Επίσης, χαρακτηριστικά µικρή φαίνεται να είναι η συµµετοχή των γυναικών της συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας στην απασχόληση. Η απασχόληση της υπό µελέτη οµάδας διαφοροποιείται ανάλογα µε τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιούνται τα ηλικιωµένα άτοµα. Επίσης, αναφορικά µε τη θέση στο επάγγελµα των ηλικιωµένων εργαζοµένων στις επιχειρήσεις του ικτύου ΕΚΕ, προκύπτει ότι ένα µεγάλο ποσοστό των εργαζοµένων στη βιοµηχανία δεν αλλάζουν θέση εργασίας καθώς µεγαλώνουν και διεκπεραιώνουν χειρονακτικές εργασίες ή τεχνικές εργασίες. Σχετικά µε το εκπαιδευτικό επίπεδο της οµάδας στόχου φαίνεται ότι οι περισσότεροι εργαζόµενοι είναι απόφοιτοι µέσης εκπαίδευσης και ότι η θέση τους στο επάγγελµα και ο κλάδος στον οποίο δραστηριοποιούνται διαφέρει ανάλογα µε το µορφωτικό τους επίπεδο. Επίσης, κατά µεγάλο ποσοστό αξιοποιούνται από τις επιχειρήσεις οι γνώσεις των εργαζοµένων που ανήκουν στην υπό εξέταση ηλικιακή οµάδα που αφορούν γνώσεις ξένης γλώσσας και χρήσης Η/Υ. Τέλος διαπιστώνεται ότι στις ελληνικές επιχειρήσεις του δείγµατος υπάρχει έλλειψη προγραµµάτων παράτασης του εργασιακού βίου και κατάρτισης δια βίου εκπαίδευσης των εργαζοµένων στην οµάδα στόχο, ιδιαιτέρως δε αν συγκρίνουµε τις πρακτικές των ελληνικών επιχειρήσεων µε εκείνες των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. 11

Επίλογος Εν κατακλείδι, οι πρακτικές που εφαρµόζουν τα κράτη - µέλη για να ανταποκριθούν στις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη Λισσαβόνα και στη Στοκχόλµη, είναι αποτελεσµατικές όταν είναι σφαιρικές, αγγίζοντας όλους τους εµπλεκόµενους τοµείς της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής και ωφελώντας το σύνολο της κοινωνίας. Τα µέτρα ενισχύονται όταν έχουν περιεχόµενο τέτοιο ώστε να γίνουν αποδεκτά από όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη. Κύρια επιδίωξη άλλωστε των υπεύθυνων χάραξη πολιτικής είναι τα µέτρα να είναι κατάλληλα προσαρµοσµένα ώστε να απολαµβάνουν την κοινωνική συναίνεση, προκειµένου η συµµετοχή των γηραιότερων να είναι δικαίωµα και ελεύθερη επιλογή και όχι υποχρέωση. Οι πολιτικές που εφαρµόζονται από κράτη µέλη της ΕΕ είναι προσαρµοσµένες στις ανάγκες, ιδιαιτερότητες και στην κουλτούρα των επιµέρους λαών. Συνεπώς διαπιστώνεται µια πολυµορφία στρατηγικών, πρακτικών και µέτρων που αντικατοπτρίζει τη δηµόσια και επιχειρηµατική ζωή κάθε χώρας. Οι σκανδιναβικές χώρες επιδεικνύουν επιτυχηµένες και πλήρεις πολιτικές για την ενεργό γήρανση στηρίζοντας και ένα υψηλού επιπέδου κράτος πρόνοιας, το Ηνωµένο Βασίλειο εφαρµόζει επιτυχηµένα µέτρα ενίσχυσης της απασχόλησης των εργαζοµένων ηλικίας 55 και άνω παρέχοντας ταυτόχρονα ένα φτωχό κράτος πρόνοιας, η κεντρική ηπειρωτική Ευρώπη διαθέτει ισχυρή κρατική πρόνοια και επικεντρώνεται κυρίως στην αναµόρφωση του συνταξιοδοτικού της συστήµατος. Η απασχόληση των ατόµων ηλικίας 55 και άνω στην Ελλάδα είναι κοντά στον ευρωπαϊκό µέσο όρο (για το 2003: ΕΕ15=45,1% και Ελλάδα=46,5%, ενώ για το 2004: ΕΕ15=45,9% και Ελλάδα=43,5%) 3. Κάποιες ενδείξεις σχετικά µε τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης των ηλικιωµένων εργαζοµένων και τις πολιτικές που εφαρµόζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις για την ενεργό γήρανση αντλούνται από την έρευνα του ικτύου ΕΚΕ. Σύµφωνα µε αυτήν διαπιστώνεται από τα στοιχεία του δείγµατος ότι ενώ το πρόβληµα της γήρανσης είναι ιδιαίτερα αισθητό δεν φαίνεται να εφαρµόζονται µέτρα υπέρ της ενεργού γήρανσης τόσο από την πολιτεία όσο και από τις επιχειρήσεις που µελετήθηκαν. Σύµφωνα µε το ίκτυο ΕΚΕ, η εφαρµογή κάποιων συνδυαστικά επιτυχηµένων πολιτικών που έχουν υλοποιηθεί από τους εταίρους µας 3 Στοιχεία για την απασχόληση των ευρωπαϊκών χωρών από τη Eurostat 12

(προοδευτική συνταξιοδότηση, µερική απασχόληση ηλικιωµένων, δια βίου κατάρτιση κ.α.) µπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήµα στο σχεδιασµό µιας πλήρους στρατηγικής διαχείρισης της ενεργού γήρανσης στην Ελλάδα. 13