ТРЕТО СОВЕТУВАЊЕ Охрид 3 6 октомври 2001

ТРЕТО СОВЕТУВАЊЕ Охрид 3 6 октомври 2001 Рубин Талески Ристо Ачковски Електротехнички факултет, Скопје ПРИМЕНА НА ТРАНСФОРМАТОРИТЕ ЗА РЕГУЛАЦИЈА НА НАПОН ВО ДИСТРИБУТИВНИТЕ МРЕЖИ КУСА СОДРЖИНА Во трудот се презентирани основните карактеристики на трансформаторите за регулација на напонот во дистрибутивните мрежи и можностите за нивна примена. Ефектите од примената на овие уреди се илустрирани со резултатите од анализите за можноста за примена во реална среднонапонска мрежа. Врз основа на резултатите за конкретниот случај може да се заклучи дека најзначајните придобивки од користењето на овие трансформатори се повишувањето на најнискиот напон и намалувањето на варијациите на погонскиот напон. На тој начин штетите кај крајните потрошувачи, предизвикани од отстапувања на погонскиот напон од номиналниот, значително може да се намалат. Заштедите по основ на намалување на загубите на моќност се помалку изразени и многу зависат од тоа како врз големината на оптоварувањата на потрошувачите влијае погонскиот напон. Клучни зборови: трансформатори за регулација на напон, бустер трансформатори, квалитет на електрична енергија, штети кај потрошувачите. 1. ВОВЕД Една од поважните карактеристики за квалитетот на електричната енергија испорачана на потрошувачите е големината на погонскиот напон. Отстапувањето на погонскиот напон од номиналниот напон на мрежата доведува до несакани последици по трајноста и ефикасноста на електричните приемници и електричната опрема во ЕЕС воопшто. Покрај тоа, ако оптоварувањата на потрошувачите се независни или многу малку зависни од погонскиот напон, пониските напони во мрежата (најчест проблем) придонесуваат и за повисоки загуби на моќност и енергија во мрежата. Поради тоа, во сите земји се пропишани максималните отстапувања на погонскиот напон од номиналниот напон на мрежата на којашто се приклучени приемниците. На пример, според важечкиот Правилник за техничките нормативи за електричните нисконапонски инсталации [1], загубата на напон до електричните приемници не смее да биде пониска од 5% за електричните сијалици, односно 8% за останатите потрошувачи. Од друга страна, според Условите за снабдување со електрична енергија [2], продавачот на електричната енергија треба да обезбеди напон во границите ±10% од номиналниот напон за номиналните напони над 1 kv, и 10% и +5% за номиналните напони под 1 kv. Ефективната вредност на погонскиот напон во поедини точки од ЕЕС е временски променлива големина. Главна причина за тоа е промената на оптоварувањата на потрошувачите. Со цел напоните во ЕЕС да се движат во дозволените или во прифатливи граници се користат повеќе средства: регулација на напон во електроцентралите, компензација на реактивните моќности и регулација на напон со помош на трансформатори со променлив преносен однос под P31-08

P31-08 2/10 оптоварување (интерконективни и дистрибутивни) и други. Сите овие уреди или средства се наоѓаат релативно далеку од нисконапонските приемници и поради тоа, иако можеби овозможуваат варијација на напонот во релативно тесни рамки, не можат многу да влијаат врз загубата на напон до крајните потрошувачи. Ова е особено изразено во мрежите со долги надземни водови, кај коишто надолжната реактивна отпорност (независно од пресекот на фазните спроводници и напонското ниво) се движи во границите од 0,3 0,4 Ω/km. Со цел да се надминат проблемите со високи загуби на напон и неговата варијација во релативно долгите изводи во СН мрежи се користат трансформатори за регулација на напонот 1. Всушност, тоа се енергетски трансформатори со номинален преносен однос U n /U n со можност за регулација на секундарниот напон во границите од најмногу ±15%. Овие уреди се широко распростанети во оние земји во коишто постојат СН мрежи со релативно долги изводи, изведени главно со надземни водови. Како типичен пример може да се наведат САД кадешто употребата на овие уреди е најраспространета. Во Република Македонија, според сознанијата на авторите, не постојат вакви уреди, така што во стручната јавност нема доволно информации ниту, пак, искуство за нивната употреба. Во рамките на овој труд ќе се укаже на можностите за примена на НР во дистрибутивните мрежи. За таа цел, врз основа на реални податоци за еден 10 kv извод на подрачјето на дистрибутивната подружница ЕлектроСкопје квантитативно ќе бидат вреднувани ефектите од примената на овој уред. 2. ОПШТИ КАРАКТЕРИСТИКИ И НАЧИН НА ПРИМЕНА НА ТРАНСФОРМАТОРИТЕ ЗА РЕГУЛАЦИЈА НА НАПОНОТ НР најчесто се користат во СН мрежи со номинални напони од 10 до 20 kv. Вообичаено, овие уреди се произведуваат како еднофазни регулациони автотрансформатори, при што во трифазните системи може да се употребуваат батерии составени од два или три еднофазни уреди (слика 1). Во принцип не постои никаква пречка НР да се изведуваат и како трифазни автотрансформатори. Но, поради гломазноста и високата цена на трифазните уреди тие како такви се користат многу ретко. Како што може да се види од фотографиите прикажани на сликата 1, начините на поставување и поврзување на НР во мрежата се различни. Со оглед на тоа што НР најчесто се применуваат кај изводите изведени со надземни водови, начиниот на поврзување со мрежата е релативно едноставен. Помалите единици можат директно да се постават на соодветен столб, додека поголемите единици се поставуваат на платформа или на тлото. Не навлегувајќи во техничките детали за конструкцијата на овие уреди, во овој труд накусо ќе биде објаснет принципот на работа на еднофазните НР. На сликата 2 е прикажана принципиелната шема на еден еднофазен НР. Регулаторот прикажан на сликата 2 има можност за регулација на напонот на страната на оптоварувањето во 32 чекора (по 16 позиции за зголемување и намалување на напонот). Тоа се постигнува со комбинација на прекинувачот за промена на поларитетот на надолжната намотка (зголемување или намалување на напонот), регулационата преклопка со 8 позиции и намотката за премостување. Вообичаено, опсегот на регулација на еднофазните НР е до ±10% од номиналниот напон на трансформаторот, така што за НР од сликата 2, чекорот на регулација би изнесувал 0,625%. Современите НР се опремени со регулациона преклопка управувана од микроконтролери со што е олеснето дефинирањето на режимите на нивната работа. Практично, со правилен избор на интервалот на промена на напонот и соодветно избрана локација и номинална струја на НР е можно да се обезбеди напонот кај потрошувачите, напојувани преку НР, да се движи во многу тесни граници. Ова е особено важно затоа што штетите коишто се јавуваат кај потрошувачите поради нерегуларните напонски прилики не зависат само од средната вредност на погонскиот напон, туку и од неговата варијација со текот на времето [4]. Постојат и верзии на НР со поедноставна конструкција. Овие НР се произведуваат само за зголемување или смалување на напонот, односно кај нив не постои прекинувач за промена на поларитетот на надолжната намотка. Исто така, кај овие поедноставни НР бројот на позиции на регулационата преклопка е 1 Во англиската терминологија овие уреди се познати како Voltage regulators или Voltage boosters. Во рамките на овој труд овие трансформатори едноставно ќе ги нарекуваме регулатори на напон или напонски регулатори (НР).

P31-08 3/10 Слика 1 Изглед на НР и некои од можните начини на поставување помал (најчесто четири) и чекорот на промена е од 1,5 2,5%. Тие се наменети главно за мрежи во коишто проблемот со варијациите на напонот се решава со трансформаторот во напојната ТС ВН/СН, а во периферните делови од мрежата напонот се зголемува со НР. Конфигурацијата на два еднофазни НР во трифазен систем се изведува со таканаречената врска отворен триаголник (слика 3.а), додека конфигурацијата составена од три еднофазни НР се изведува со врска затворен триаголник (слика 3.б). Предноста на врската отворен триаголник се состои во тоа што се доволни само два еднофазни НР за регулација на напонот во трифазниот систем. Ако НР во фазите А и С имаат можност за регулација на напонот од ±10% (слика 3.а), тие овозможуваат регулација на напонот во фазата В од по ±5%. На тој начин, во сите три фази напонот се регулира во границите од ±10%.

P31-08 4/10 Preklopka S 0 Nadol`na 8 namotka M Napre~na namotka Kontrolen ured S Слика 2 Принципиелна шема на еднофазен НР [3] A B C A B C S S S S S S S S S S а) отворен триаголник б) затворен триаголник Слика 3 Начин на поврзување на еднофазните НР во трифазни системи [3] Доколку е потребен поголем опсег на регулација може да се искористи врската затворен триаголник со три еднофазни регулатори. Во оваа конфигурација регулаторите овозможуваат регулација од ±10% во фазата на којашто се поврзани и дополнителни ±5% во соседната фаза. На овој начин, во сите три фази се постигнува регулација од ±15%. Бројот и локацијата на НР во една СН мрежа (извод) зависи од повеќе фактори. Во рамките на овој труд нема да ги разгледуваме можните методи за определување на оптималниот број, моќност и локации на НР туку ќе бидат објаснети само основните принципи за нивната примена. Во изводите во коишто отцепите се со релативно мала должина, НР се поставуваат на оние локации каде што се јавуваат прениски напони во услови на високи (максимални) оптоварувања (слика 4). R 1 R 2 TS VN/SN 1 2 3 4 5 6 7 TS VN/SN 1 2 R B B +5% R A U nom A +5% Слика 4 Слика 5 Во СН изводи во коишто отцепите се релативно долги или пак главниот вод на изводот се разгранува на два или повеќе дела (слика 5), НР се поставуваат и на отцепите. На пример, ако водот 2 од сликата 5 е подолг од водот 1, за да се постигне задоволителен напон кај

P31-08 5/10 потрошувачот 2 без употреба на НР (само со регулација во ТС ВН/СН), во најголем број случаи ќе доведе до превисоки напони кај потрошувачот 1. Во овој случај со инсталирање на регулаторот R B може да се постигне соодветен напон кај 2, а за регулација на напонот кај потрошувачот 1 може да се користи регулационата преклопка на трансформаторот во ТС ВН/СН. Ако пак водот 2 од е многу долг и само со употреба на регулаторот R B не е можно да се обезбеди потребниот напон кај потрошувачот 2 туку е потребно да се повиши и напонот во ТС ВН/СН, за да не дојде до превисоки напони кај 1 треба да се инсталира НР R A со којшто ќе се смалува напонот кај потрошувачот 1. Примената на НР доаѓа уште повеќе до израз ако трансформаторот во напојната ТС нема можност за регулација на напонот под оптоварување. Ова е најчест случај кај трансформаторите 35/10 kv/kv коишто се користат во дистрибутивните мрежи во ЕЕС на Република Македонија. 3. ПРИМЕНА НА НАПОНСКИТЕ РЕГУЛАТОРИ ПРИМЕР За да се илустрираат техничките, но и економските ефекти од примената на НР во СН дистрибутивни мрежи, во рамките на овој труд ќе бидат презентирани најважните резултати од [5]. Во рамките на [5] е анализирана можноста за примена на НР за решавање на проблемот со прениски погонски напони кај потрошувачите приклучени на 10 kv извод Зелениково во ТС 35/10 kv/kv Петровец на подрачјето на дистрибутивната подружница ЕлектроСкопје. Изводот Зелениково од ТС 35/10 Петровец напојува 35 ТС 10/0,4 со вкупна инсталирана моќност на трансформаторите од 4 790 kva. Номиналните моќности на овие трансформатори се движат во границите 30 400 kva. Мрежата 10 kv за напојување на овие трансформаторски станици се состои од водови со вкупна должина од околу 53 200 m. Во најголем дел, водовите се надземни, а најдолгиот вод има должина од 3 000 m. Иако вкупното оптоварување на изводот во минатото и не било така големо (во 1999 година максималната струја била 135 А), поради големите должини на водовите и релативно малите пресеци, загубите на напон во СН мрежа се релативно големи. Покрај тоа, трансформаторот 35/10 kv/kv во ТС Петровец, преку којшто се напојува изводот Зелениково, нема можност за регулација на напонот под оптоварување, што претставува дополнителен проблем бидејќи варијациите на напонот од мрежата 35 kv се пренесуваат и кај НН потрошувачи. За надминување на проблемите со релативно ниски погонски напони кај потрошувачите, можни се повеќе решенија. Меѓу тие решенија секако е и можноста дел од потрошувачите од овој извод да се префрлат на друг (нов) извод и/или изградба на нови напојни водови. Но, за ваков начин на решавање на проблемот се потребни значително повеќе средства и, што е уште позначајно, поради неможноста да се регулира напонот во напојната ТС, варијациите на погонскиот напон кај крајните потрошувачи нема да бидат избегнати. За да се проценат техничките и економските придобивки од употребата на НР било потребно да се симулира работата на мрежата со и без НР. При изработката на [5] биле на располагање релативно мал број на податоци. Покрај податоците за елементите од мрежата 10 kv (водови и трансформатори 10/0,4 kv/kv), познати биле регистрираните месечни максимални струјни оптоварувања на изводот за 1999 и првите десет месеци од 2000 година (слика 6.а). Исто така, за периодот 18 20.11.2000 се измерени оптоварувањата на изводот Зелениково и напоните на собирниците 10 kv во ТС Петровец (слика 6.б). Врз основа на влезните податоци (графички прикажани на сликата 6) се направени пресметки на напоните и загубите на моќност во СН мрежа. Во недостаток на информации за дијаграмите на оптоварување на поедините потрошувачи (ТС 10/0,4 kv/kv), при пресметките на приликите во СН мрежа се претпоставило дека учеството на поедините ТС е сразмерно на номиналната моќност на трансформаторите инсталирани во нив, а обликот на дијаграмите на оптоварување на сите ТС е еднаков. При моделирањето на оптоварувањата на ТС 10/0,4 kv/kv, во недостаток на релевантни показатели, е сметано дека привидното оптоварување е независно од напонот. Потврда за исправноста на оваа претпоставка може да се најде ако се погледаат и споредат податоците прикажани на сликата 6.б.

P31-08 6/10 150 140 A 1999 2000 Procenka 2.0 MVA kv 11.0 130 (1999) (2000) 120 1.5 110 10.5 100 1.0 90 80 70 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Mo}nost Napon 0.5 10.0 0 4 8 12 16 20 0 4 8 12 16 20 0 4 8 12 16 20 h а) струјни оптоварувања во 1999 и 2000 година б) привидно оптоварување на изводот и напон на собирниците 10 kv во ТС Петровец во периодот 18 20.11.2000 Слика 6 Некои податоци за оптоварувањата на изводот Зелениково 3.1 Состојба во СН мрежа Пресметките на напонските прилики во споменатата 10 kv мрежа во текот на денот се правени за поголем број варијанти на поставување на НР но овде ќе бидат анализирани само две, кои ќе бидат означени со V0 и V1. Во првата варијанта V0 е анализирана мрежата за постојната состојба, без вградување на НР. Во втората варијанта V1, во мрежата е употребен НР (составен од три еднофазни НР поврзани во затворен триаголник ) со номинална струја од 150 A и можност за регулација на напонот во границите ±16 0,9375% (односно во интервалот 10 kv±15%) [3]. Локацијата на НР во оваа варијанта е избрана така што преку него се напојуваат што е можно поголем број ТС 10/0,4 kv/kv (вкупно 25). Симулацијата на работата на мрежата е направена за очекуваниот максимален режим во 2000 година (слика 6.а), како и за деновите 18 20.11.2000 година врз основа на измерените оптоварувања (слика 6.б). Во очекуваниот максимален режим во декември 2000, во варијантата V0 само кај шест ТС напонот е повисок од 9,5 kv, додека кај 16 ТС од преостанатите е понизок и од 9,0 kv. Најнискиот напон се јавува во ТС во село Дејковци и тој изнесува 8,8 kv. За разлика од варијантата V0, во варијантите во коишто постои НР, напоните на ТС коишто се напојуваат преку НР не се пониски од 9,6 kv. Врз основа на анализата на резултатите од пресметките за периодот 18 20.11.2000, се заклучува дека во сите ТС коишто се напојуваат преку НР средната (просечна) вредност на напоните на СН собирници ќе биде значително повисока и, што е уште позначајно, варијациите на тие напони се значително помали. Анализата на загубите на активна моќност во СН мрежа на изводот покажала дека тие се скоро идентични во двете варијанти. Тоа се должи на фактот што иако загубите во елементите од мрежата ќе бидат нешто помали поради пониските струи во варијантата V1, постоењето на НР (којшто создава дополнителни загуби на активна моќност) го поништува тој позитивен ефект. 3.2 Состојба во НН мрежа Врз основа на приликите во СН мрежа во варијантата V0 многу лесно може да се заклучи дека и напоните во НН мрежи ќе бидат исклучително лоши и покрај можноста напонот на секундарната страна во ТС 10/0,4 да се зголеми за 5% со помош на регулационата преклопка. Меѓутоа, само врз основа на анализа на приликите во СН мрежа не е можно поточно да се проценат ефектите од употребата на НР кај крајните НН потрошувачи. За жал, не биле на располагање податоци за НН мрежи за поедините ТС 10/0,4 kv/kv. Поради тоа е направен обид

P31-08 7/10 приликите кај НН потрошувачи да се симулираат преку еквивалентни НН потрошувачи (ЕП), поставени на краевите на фиктивни еквивалентни изводи. Локацијата на еквивалентните потрошувачи, т.е. должината на еквивалентните НН изводи е пресметана земајќи дека загубите на активна моќност во максималниот режим во месец декември 2000 година изнесуваат 5%, односно 10%. Со оглед на фактот дека загубите на моќност во СН мрежа се околу 10%, изборот на овие проценети вредности на загубите на моќност во НН мрежа може да се смета за реален и доста оптимистички. Бројот на еквивалентни НН изводи е пропорционален на номиналната моќност на трансформаторот во ТС 10/0,4 kv/kv (за секои 50 kva се претпоставува по еден еквивалентен НН извод). Претпоставено е дека сите НН изводи се изведени со надземни водови со фазни спроводници од алуминиум со напречен пресек од 35 mm 2. Всушност, ЕП може да се сметаат како статистички репрезенти на сите НН потрошувачи во еден НН извод. Практично, НН мрежи се симулирани со еден или повеќе НН изводи оптоварени само на крајот со концентрирано оптоварување така што напонот кај еден таков ЕП е еднаков на средната вредност на напоните на голем број еднакви потрошувачи рамномерно поставени по должината на НН извод. При пресметките на напоните кај ЕП во варијантата V0 е земено дека преклопките на трансформаторите 10/0,4 се поставени на позиција +5% така што нивните преносни односи изнесуваат 9,5/0,4 kv/kv. Ова е направено со цел да се обезбеди што е можно повисок напон на секундарната страна на трансформаторот. Кај останатите разгледувани варијанти позицијата на преклопката е определена така што за разгледуваните денови од месец ноември, средната вредност на напонот кај ЕП да биде што е можно поблиску од номиналниот напон на мрежата 380 V. Врз основа на претходно наведените претпоставки пресметките се проширени и на пресметка на напоните кај ЕП. Некои од резултатите од тие пресметки се прикажани на сликата 7. Покрај позитивните ефекти од примената на НР врз повишувањето и намалувањето на варијациите на напоните кај НН потрошувачи, во НН мрежи се намалуваат и загубите на активна моќност како последица на намалувањето на струите низ елементите. Врз основа на направените пресметки за 2000 година (максимален режим и трите денови од месец ноември), како и врз основа на преземената електрична енергија во 1999 и 2000 година за целиот извод, намалувањето на загубите на активна енергија се проценува на вредноста помеѓу 31 000 и 75 000 kwh/god. Во максималниот режим во 2000 година загубите на активна моќност се помали за 11 26 kw, или за целата година тие заштеди се во границите 76 181 kw. Помалите вредности на заштедите се однесуваат за случајот ако загубите на активна моќност во максималниот режим изнесуваат 5% од оптоварувањето на потрошувачите, а поголемите вредности за случајот ако истите тие загуби се 10%. 3.3 Споредба со другите технички решенија за подобрување на напонските прилики Врз основа на анализите на резултатите од пресметките се заклучило дека во анализираната СН мрежа се јавуваа два проблема. Првиот проблем е големата загуба на напон во режимите со големи оптоварувања кај најголем број потрошувачи. Вториот проблем се состои во тоа што постојат големи варијации на напонот во текот на денот, а кои се резултат на недостатокот на регулација на напонот во напојната ТС. Практично, максималните вредности на напоните кај ЕП во периодот 18 20.11.2000 година кај сите потрошувачи се повисоки од 400 V, додека минималните вредности се помали од 350 V кај половина од потрошувачите. За надминување на проблемите со прениски напони кај потрошувачите во изводот можни се и други технички решенија. На пример, изводот може да се подели на два дела и периферните потрошувачи преку нов вод да се приклучат на истата или некоја соседна ТС. Исто така, загубите на напон и активна моќност значително може да се намалат ако некои од подолгите водови се реконструираат со двосистемски водови или водови со поголем пресек. Но мора да се напомене дека овие или сличните зафати, покрај тоа што ќе чинат многу повеќе отколку примената на НР,

P31-08 8/10 не го решаваат проблемот со варијациите на напоните и проблемот со релативно високите напони во режимите со мали оптоварувања. 410 V 400 V0 V1 390 380 370 360 350 340 330 320 2 10 11 13 15 17 20 21 24 26 27 29 30 32 34 35 37 40 43 44 49 50 52 54 55 58 62 63 66 68 70 71 Redni broevi na jazlite а) напони во максималниот режим 410 V V0 V1 400 390 380 370 360 350 2 10 11 13 15 17 20 21 24 26 27 29 30 32 34 35 37 40 43 44 49 50 52 54 55 58 62 63 66 68 70 71 Redni broevi na jazlite 6.0 5.5 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 % 2 V0 10 11 13 15 17 20 21 24 26 27 29 30 32 34 35 37 40 43 44 49 50 52 54 55 58 62 63 66 68 70 71 Redni broevi na jazlite V1 б) средни вредности на напоните (18 20.11.2000) в) стандардни девијации на напоните (18 20.11.2000) % 6.0 5.0 4.0 3.0 2.0 1.0 0.0-1.0 V0 V1 420 V 410 400 390 380 370 360 350 V0 V1-2.0 340-3.0 330 2 10 11 13 15 17 20 21 24 26 27 29 30 32 34 35 37 40 43 44 49 50 52 54 55 58 62 63 66 68 70 71 Redni broevi na jazlite 320 0 4 8 12 16 20 0 4 8 12 16 20 0 4 8 12 16 20 h г) средни отстапувања на напоните во однос на номиналниот напон (18 20.11.2000) д) напон во с. Дејковци (јазол 55) 18 20.11.2000 Слика 7 Некои резултати од пресметките на напоните кај ЕП за максималниот режим и за деновите 18 20.11.2000

P31-08 9/10 3.4 Економски ефекти Иако техничките придобивки од примената на НР се очигледни, сепак одлуката за нивна примена треба да се донесе врз основа на економските ефекти. Со други зборови, годишните заштеди остварени со вградувањето на НР во мрежата треба да бидат поголеми од соодветните годишни трошоци (инвестиција и одржување). Економските придобивки од примената на НР може да се поделат во две групи. Во првата група се смалените трошоци за работа на мрежата поради намалувањето на загубите на моќност и енергија. Во втората група спаѓаат економските ефекти од намалените штети кај потрошувачите поради испорака на електрична енергија со подобар квалитет повисока средна вредност на погонскиот напон и помала варијација на истиот. Штетите кај крајните потрошувачи поради отстапувања на погонскиот напон од неговата номинална вредност можат да се проценат според изразот (1) [4]: ( ) 2 2 σ S = ε W CW / CS = U + W CW / CS, (1) каде што S e штета изразена во парични единици; ε е фактор на штети; C W е цена на испорачаната електрична енергија; W e испорачаната електрична енергија на потрошувачот; U е средно процентуално отстапување на напонот во однос на номиналниот напон во разгледуваниот период; σ е стандардна девијација на напонот (%) во разгледуваниот период. Според истражувањата направени од страна на ЕДФ во Франција, коефициентот C S од изразот (1) се движи во границите 200 500. Со други зборови, штетите од неквалитетен напон изнесуваат 1/200 1/500 од цената C W за секој (%) 2 нерегуларен напон. Цената на електричната енергија за потрошувачите приклучени на низок е во моментов пониска од 0,10 DEM/kWh. Но со оглед на тоа што таа цена е депресирана може да се очекува дека во блиска иднина истата ќе го достигне или пак ќе го надмине ова ниво. Поради тоа, при пресметките на економските ефекти е сметано со цена на електричната енергија од 0,10 DEM/kWh, додека за ангажираната моќност, согласно постојните тарифни ставови за ангажираната врвна моќност, е претпоставена цена од 40 DEM/kW. За прецизна проценка на штетите во варијантите V0 и V1 е потребно да се познаваат дијаграмите на оптоварување на потрошувачите за целиот разгледуван период. Бидејќи тие информации не биле расположливи, пресметките се направени за две вредности на процентуална загуба на активната моќност во максималниот режим (5% и 10%) и за три вредности на процентурална загуба на активната енергија во НН мрежи во текот на една година: 5%, 7,5% и 10%. Сумарните резултати од пресметките се прикажани во табелата 1. Табела 1 Намалување на годишните трошоци за загуби на моќност и енергија и годишните штети кај НН потрошувачи (во DEM) во варијантата V1 во однос на варијантата V0 Загуби на енергија во НН мрежи Штети C s Трошоци за Штети моќност и C s енергија 200 500 Трошоци за моќност и енергија 200 500 p max =5% p max =10% w NN =5% 45 450 18 180 4 8 102 535 41 013 11 612 w NN =7,5% 44 253 17 702 5 628 99 837 39 935 13 485 w NN =10% 43 057 17 223 6 410 97 138 38 855 15 358 Според податоците од табелата 1 е јасно дека економските ефекти од намалените штети се значително поголеми отколку намалувањето на трошоците за покривање на загубите на моќност и енергија. Инвестициите за изградба на еден НР со претходно дефинираните карактеристики се проценуваат на околу 150 000 160 000 DEM. Според тоа, сметајќи дури и со најпесимистичките проценки за економските ефекти (околу 23 000 DEM/god), инвестицијата во НР би се исплатела за околу 10 години.

P31-08 10/10 4. ЗАКЛУЧОК Врз основа на резултатите од претходното поглавје може да се заклучи дека НР нудат добра можност за решавање на проблемите со големите загуби на напон во дистрибутивните мрежи. Нивната улога е најизразена на полето на подбрување на очекуваната средна вредност на погонскиот напон и намалување на варијациите на истиот со текот на времето. Повисоките погонски напони кај потрошувачите може да влијаат и врз намалувањето и на загубите на моќност и енергија. Меѓутоа, поради фактот што во самите НР се создаваат определени загуби на моќност, вкупното намалување на загубите не е толку изразено. Поради тоа и економските ефекти се најизразени во делот на намалувањето на штетите кај крајните потрошувачи. Во недостаток на квалитетни влезни податоци за анализираната мрежа било неопходно добар дел од податоците да бидат проценети врз основа на искуствени показатели. Според тоа, на презентираните резултати и заклучоци во конкретниот случај треба да се гледа како на можни глобални показатели за економската оправданост на примената на НР и во останатите дистрибутивни мрежи во Република Македонија. БЛАГОДАРНОСТ Изработката на трудот е делумно потпомогната од Министерството за образование и наука на Република Македонија. Авторите му заблагодаруваат на д-р Драгослав Рајичиќ за конструктивните сугестии при изработката на овој труд и за обезбедувањето на последните две фотографии прикажани на сликата 1. 5. ЛИТЕРАТУРА [1]. Правилник за техничките нормативи за електричните нисконапонски инсталации. Службен лист на СФРЈ, бр. 53/88. [2]. Општи услови за снабдување со електрична енергија. Службен лист на СРМ, бр. 38/84 и 50/88. [3]. McGraw Edison VR 32 Voltage Regulators. CooperPower Systems, Bulletin 97020 (Rev. 4/99). [4] M. Plaper. Principi optomalnosti u mre`ama za prenos i distribuciju elektri~ne energije. JUGE Elektroin{titut Milan Vidmar, Beograd jubljana, 1980. [5] Р. Ачковски, Р. Талески. Техно економска анализа за примена на трансформаторот за регулација на напон VR32 во СН мрежа на изводот Зелениково во ТС 35/10 Петровец. Електротехнички факултет Скопје, Скопје, 2000.