(Το ΚΚΕ «διεθνοποιείται»)του Τάσου Κυπριανίδη Το ζητούμενο «Ο μέχρι σήμερα διάλογος της Αριστεράς αναδείχνει... την επεξεργασία ενός κοινού σχεδίου απέναντι στην Κοινοτική ολοκλήρωση και γενικότερα τη ραγδαία διεθνοποίηση των οικονομικών διαδικασιών στο σύγχρονο κόσμο». «Το κοινό σχέδιο της Αριστεράς για μια νέου τύπου ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας με κατεύθυνση το σοσιαλισμό, καλείται λοιπόν να προωθηθεί σε συνθήκες επιταχυνόμενης διεθνοποίησης που κεντρίζεται ιδιαίτερα από τις νέες τεχνολογίες, εντονότερου ανταγωνισμοί 1 και πολύ μεγαλύτερου ανοίγματος των αγορών. Η ένταξη της ελληνικής οικονομίας στη διεθνή είναι αμετάκλητη». Οι παράμετροι «Η διεθνοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας δεν αποτελεί απλός εξωτερικό περιβάλλον - ευνοϊκό ή δυσμενές - για το εθνικό πρόγραμμα... Όταν συνεπώς επεξεργαζόμαστε το κοινό πρόγραμμα της Αριστεράς για την παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας, τις επιλογές για νέες επενδύσεις, τις καθετοποιήσεις, τις διακλαδικές συνδέσεις, την αφομοίωση και αναπαραγωγή των νέων τεχνολογιών, την έρευνα, την εκπαίδευση κ.λπ. πρέπει να τα εξαρτούμε όλα αυτά σε μεγάλο βαθμό από τις τάσεις και τις προοπτικές της διεθνούς οικονομίας». «Η διεθνοποίηση αδιαμφισβήτητα βάζει κάποια όρια στις κινήσεις και τις επιλογές μας και κάνει ακόμα μεγαλύτερο το κόστος κάθε βουλησιαρχικής και αυθαίρετης οικονομικής πολιτικής». Οι στόχοι «Το σχέδιο της Αριστεράς είναι διεκδικητικό όχι τόσο με την έννοια της αναδιανομής πόρων, όσο με τη διεκδίκηση αλλαγής των ιεραρχήσεων στο διεθνή καταμερισμό εργασίας προς όφελος της χώρας μας μέσω της δυναμικής ανάπτυξης και του τεχνολογικού εξοπλισμού της οικονομίας μας. της ευέλικτης κίνησης μέσα στα νέα διεθνή δεδομένα, της επιθετικής διείσδυσης σε τομείς της παραγωγής και των υπηρεσιών που υπάρχουν βάσιμες προοπτικές και της πλήρους αξιοποίησης των "συγκριτικών πλεονεκτημάτων" της χώρας μας...». Τα μέσα «Για να πετύχει ένα τέτοιο αριστερό σχέδιο πρέπει να αφομοιώνει σε βάθος τις πιο πρωτοπόρες εκδοχές της επιχειρηματικότητας γιατί χωρίς αυτήν, τα φιλόδοξα προγράμματα, οι επενδύσεις, οι νέες τεχνολογίες και τα όνειρα για νέα θέση στο διεθνή καταμερισμό εργασίας θα μείνουν μόνο όνειρα». «Χωρίς αυτήν την αφομοίωση της επιστήμης και τέχνης του "επιχειρείν", της επιστήμης της σύγχρονης διεύθυνσης με τα κριτήρια της νέου τύπου ανάπτυξης, θα σημαίνει, θέλουμε δεν θέλουμε, ότι επιβεβαιώνουμε Σελίδα 1 / 5
στην πράξη την ηγεμονία του πολυεθνικού κεφαλαίου στις εθνικές και διεθνείς αγορές και την πρωτοπορία του στη "μάχη" της παραγωγικότητας». «Ένα αναπτυξιακό σχέδιο της Αριστεράς ή θα προσεγγίζει του ρυθμούς που κινείται η διεθνής οικονομία ή δεν θα 'ναι βιώσιμο...». «Πρέπει ασφαλώς να αξιοποιηθούν μορφές επιλεχτικής προστασίας, ιδιαίτερα στη "νηπιακή φάση" των νέων επιχειρήσεων σε τομείς αιχμής ώστε να γίνουν ανθεκτικές στον ανταγωνισμό... Η στήριξη αυτών των τομέων, αλλά με όρους σταδιακού εκσυγχρονισμού και μετασχηματισμού τους. θα πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο ενός αριστερού προγράμματος». Τα χαρακτηριστικά «Ένα αριστερό σχέδιο είναι ξένο με τη συντήρηση καθυστερημένων δομών και των υπαρχόντων κοινωνικών ισορροπιών. Αναφέρουμε σαν παράδειγμα. ότι πρέπει το φαινόμενο του λεγόμενου "υπερεμπορισμού" και των διαμεσολαβητών της ελληνικής οικονομίας που είναι δυσανάλογο με την παραγωγική της βάση και παίρνει παρασιτικές διαστάσεις, να μειωθεί σταδιακά προς όφελος της αύξησης της απασχόλησης σε δυναμικούς και σύγχρονους τομείς της παραγωγής και των υπηρεσιών. Είναι ξένο επίσης με την αγοραφοβία. Ξένο με μια αρχαϊκή, κλειστή αντίληψη της εθνικής κυριαρχίας που μας αποδίδουν οι αντίπαλοι. Εκφράζει μια σύγχρονη αντίληψη της εθνικής κυριαρχίας, ανοιχτής στον κόσμο που πρωταρχικά διεκδικεί μια νέα. ισότιμη θέση στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Να το πούμε πιο απλά. Στο σύγχρονο κόσμο αν δεν παράγεις καλά και φτηνά προϊόντα, αν δεν αφομοιώνεις τις τεχνολογικές εξελίξεις, αν δεν βελτιώνεις τη θέση σου στο διεθνή καταμερισμό εργασίας, αν δεν είσαι σε θέση να αποπληρώνεις τα δάνεια σου, υπονομεύεις εκ των έσω ως κυβέρνηση την εθνική σου ανεξαρτησία όση αντιιμπεριαλιστική και ανεξαρτησιακή πολιτική βούληση κι αν διαθέτεις». Το πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο «... η επιταχυνόμενη τάση υποβάθμισης της ελληνικής οικονομίας στα πλαίσια της Κοινότητας και η εντεινόμενη οπισθοχώρηση και στρέβλωση των δομών της...». «Αλλά και οι πολυεθνικές δεν είχαν πια ιδιαίτερο λόγο να επενδύσουν παραγωγικά στην Ελλάδα, ιδιαίτερα σε νέους τομείς αφού τα αδασμολόγητα προϊόντα τους περνούν τα σύνορα μας χωρίς να χρειάζεται να ιδρύσουν εδώ επιχειρήσεις». «Όλες οι τάσεις λοιπόν και τα μεγέθη της οικονομίας δείχνουν ότι βαδίζουμε ολοταχώς προς ένα μοντέλο χώρας περιφερειακού συμπληρώματος της Κοινότητας, χώρας της τρίτης ταχύτητας, χώρας φτηνών υπηρεσιών στην ουρά της τεχνολογικής προόδου και της βιομηχανικής ανάπτυξης...» «... ένας ολόκληρος κόσμος νοιώθει τόσο απελπισμένος από τα χάλια του αεριτζηδισμού και της παρακμής της χώρας μας. που κάθε άλλο του φαίνεται μικρότερο κακό ή ακόμα και βλέπει ως αποκούμπι την ΕΟΚ ή ως παράγοντα κάποιου εκσυγχρονισμού και νοικοκυρέματος». «Εκεί για να αποδώσουμε μεταφορικά τη διαφορά των επιπέδων καπιταλιστικής ανάπτυξης υπάρχει ο Ανιέλι. Εδώ ο Γούκος και το συνάφι του». Οι ιδεολογικές αφετηρίες Σελίδα 2 / 5
«Πρέπει να οικειοποιηθούμε πλήρως ό,τι σημαίνει σύγχρονη επιχειρηματικότητα με τα κριτήρια της νέου τύπου ανάπτυξης, ό,τι πρέπει να σημαίνει σύγχρονη σοσιαλιστική επιχειρηματικότητα, που αποτελεί ένα από τα κύρια ζητούμενα της «περεστρόικα», σε ρήξη με τη λογική των αργοκίνητων γραφειοκρατικών οργανισμών και των δήθεν κοινωφελών ιδρυμάτων». [Μ. Ανδρουλάκη. «Η Αριστερά για την ΕΟΚ και τη διεθνοποίηση». Κυριακάτικος Ριζοσπάστης 28.8.88, Ριζοσπάστης 30.8.88]. Το ενδιαφέρον στις παραπάνω» τοποθετήσεις δεν έγκειται ούτε στο ζητούμενο ούτε στον προτεινόμενο τρόπο κατάκτησης' του. Έγκειται κυρίως στο συνολικό ιδεολογικό και εννοιολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετούνται οι παράμετροι, η στοχοθεσία και τα μέσα κατάκτησης της «αριστερής απάντησης στη διεθνοποίηση». Αν προσέξει, κανείς λοιπόν αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται οι «νέες» απόψεις του Μ. Ανδρουλάκη (στο εξής Μ.Α.), το οποίο σκόπιμα παραλείψαμε για να αποφύγουμε την επανάληψη των πάγιων θέσεων του ΚΚΕ, θα διαπιστώσει ότι στο σημείο αυτό τίποτα δεν άλλαξε. Ο «νεωτερισμός» εισάγεται, δηλαδή, μόνο με την επιβολή ενός νέου άξονα στα ιδεολογικά συστήματα αναφοράς που καλούνται να ερμηνεύσουν τη συγκυρίας του άξονα της διεθνοποίησης. Ο νέος αυτός άξονας χαράσσει όπως είδαμε μια βασική κατεύθυνση, με σημεία αναφοράς την αγορά, τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό, την παραγωγή και κύρια την παραγωγικότητα, το κόστος παραγωγής και τις τιμές στα πλαίσια του διεθνούς ανταγωνισμού. Αρθρώνει έτσι τελικά τον πολιτικό του λόγο γύρω από την έννοια κλειδί του «επιχειρείν». της «επιχειρηματικότητας». Συνεκτικός ιστός για τη θεώρηση της πραγματικότητας είναι λοιπόν μια απουσία μέσα από την «πανταχού παρουσία» της: η έννοια του κεφαλαίου, η κεφαλαιακή σχέση ως η θεμελιώδης σχέση κυριαρχίας και εκμετάλλευσης που καθορίζει την κίνηση ολόκληρης της κοινωνίας, προδιαγράφει με την απουσία της ολόκληρη την επιχειρηματολογία του Μ.Α. Στα χρόνια της ανόδου και ακμής του «κράτους κοινωνικής πρόνοιας» η επίσημη Αριστερά μας είχε συνηθίσει στη θεοποίηση της κρατικής μηχανής, της κρατικής βουλησιαρχίας, του κρατικού «προγραμματισμού» και στο στιγματισμό της καπιταλιστικής αναρχίας και της κρατικής αρωγής και σύμφυσης με το μονοπωλιακό κεφάλαιο (θεωρία KM Κ - κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού). Στα χρόνια της αποκαθήλωσης του «κράτους», έτσι απλά. του θριάμβου των «αντικρατικών» αστικοϊδεολογιών και της κρίσης ως «κρίσης του κράτους» θα πρέπει φαίνεται να συνηθίσουμε έναν αριστερό λόγο που κυριαρχείται από τη θεοποίηση του «επιχειρείν» και το στιγματισμό των «γραφειοκρατιών» και «παρασίτων» που λυμαίνονται την «παραγωγή», την «παραγωγικότητα» και την «οικονομία». Τι σημασία έχει αν ο νέος όσο και ο παλιός θεός είναι απλά αντανακλάσεις κάποιων στρεβλών όψεων της κίνησης του κεφαλαίου. Αυτού του κεφαλαίου το οποίο ο Μ. Α. τείνει είτε να «αγνοεί» μέσα από την παρασκόπησή του, είτε να μεταθέτει σε κάποιες μορφές μυθευματικής παρουσίας ως «ξένα προϊόντα και ξένη τεχνογνωσία», «πολυεθνικές εταιρείες», «μη παραγωγικές επενδύσεις» κ.λπ. Τι σημασία έχει ακόμα αν η «καλύτερη θέση» στον (σίγουρα) καπιταλιστικό διεθνή καταμερισμό εργασίας δεν μπορεί ες ορισμού να είναι το αντικείμενο της στρατηγικής της Αριστεράς και η κινητήρια δύναμη της εξέλιξης της; Σε κάθε περίπτωση αυτή η πρωτοκαθεδρία της «οικονομίας» πάνω στην «αριστερή» στρατηγική δεν είναι παρά μια από τις συνέπειες της σύγχρονης κρίσης του καπιταλισμού, που ένα από τα αποτελέσματα της είναι και η καταστροφή μεγάλων αποθεμάτων παραγωγικών δυνάμεων (η κυριότερη απ' τις οποίες είναι η εργατική δύναμη). Έχουμε μέχρι σήμερα συνηθίσει να αντικρίζουμε τη μια όψη αυτής της καταστροφής: ανεργία, υποαπασχόληση. εφεδρικός στρατός, υποστολή απεργιακών κινητοποιήσεων και αντεργατική τρομοκρατία μες «στην χρίση. Υπάρχει όμως και η άλλη όψη που συνδέεται με το θεωρητικό παροπλισμό και την πολιτική «υποεκπροσώπηση» του εργατικού κινήματος, την πλήρη υπαγωγή του στη δυναμική της κεφαλαιακής κίνησης. Εντελώς ενδεικτικά εντάσσεται στη δεύτερη περίπτωση και η άποψη που ο Μ. Α. εκφράζει με το άρθρο του. Θα θεωρηθεί υπερβολή το παραπάνω αλλά δεν είναι. Όταν η παραδοσιακή στρατηγική της κομμουνιστικής και μη Αριστεράς επικεντρώνεται μέχρι σήμερα στην επιδίωξη της (αδύνατης) «αναδιανομής του εθνικού πλούτου» την κρίνουμε με βάση τη χιμαιρική της ιδεολογική σύλληψη που αποσυνδέει την κυκλοφορία («του πλούτου») Σελίδα 3 / 5
από την παραγωγή και την υπάγει στην «πολιτική βούληση». Κοντολογίς η αντίληψη αυτή χαρακτηρίζεται από μία θεωρητική και πολιτική ανεπάρκεια, έχει όμως το ελαφρυντικό των «καλών προθέσεων» του ρεφορμισμού. που σημαίνεις ζητάμε καλύτερες συνθήκες αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Η «αριστερή απάντηση στη διεθνοποίηση» του Μ.Α. πάει ένα βήμα πιο πίσω: διεκδικεί όχι την «αναδιανομή πόρων» αλλά «την αλλαγή των ιεραρχήσεων στον διεθνή καταμερισμό εργασίας» που σημαίνει αποκρυπτογραφούμενης θα έχουμε καλύτερες συνθήκες αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης μόνο με την ένταση της εκμετάλλευσης. Τα «φτηνά προϊόντα» και τα «συγκριτικά πλεονεκτήματα» του Μ.Α. έρχονται να συμπληρώσουν αρμονικά τις θεωρίες της πίτας, τις αμπελοφιλοσοφίες του «καταναλίσκουμε περισσότερα απ' όσα παράγουμε» κ.ο.κ., που συνήθως διατυπώνονται από τη μεριά των αξιωματούχων του κράτους και του κεφαλαίου. Δεν πρόκειται να ασχοληθούμε ούτε διεξοδικά ούτε αναλυτικά με τις απόψεις αυτές, μια και οι θέσεις από το πρώτο τους τεύχος μέχρι το τωρινό έχουν σε έκταση ασχοληθεί με τις ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές εκφάνσεις της κρίσης του καπιταλισμού, την αστική απολογητική σχετικά με την κρίση και τις αντανακλάσεις της πάνω στην θεωρία, ιδεολογία και πολιτική του εργατικού κινήματος. Αν έχει κάποια αξία το κείμενο που στην αρχή παραθέσαμε, αυτό συμβαίνει γιατί ενδεικτικά συμπυκνώνει, εκλαϊκεύει και προωθεί μια μοντερνίζουσα εκδοχή της αειθαλούς οικονομιστικής ιδεολογίας στο εργατικό κίνημα. Το δίπτυχος επιχειρηματικότητα και διεθνοποίηση που υποστηρίζεται από τις ιδεολογίες της (επιτέλους) ανάπτυξης, του εκσυγχρονισμού και της αγοράς, εμφανίζει με μια αξιοπρόσεκτη ανανέωση παλιές ιδεολογίες της κομμουνιστικής Αριστεράς για τη «μέση ανάπτυξη» και την ελληνική παραγωγική κακοδαιμονία και «εξάρτηση» να συνταιριάζουν με μια εξίσου εκπληκτικά αναπαλαιωμένη θεωρία της «επιστήμης του επιχειρείν». της ενεργετικής δράσης της παγκόσμιας αγοράς και της διεθνοποίησης. Μόνο που οι τελευταίες έννοιες και διαδικασίες είναι προσδιοριστικές για την κίνηση του κεφαλαίου (και όχι κάποιου αφηρημένου παραγωγικού δυναμικού) και είναι από καιρό ενσωματωμένες στη διαδικασία κίνησης του ελληνικού κεφαλαίου (και όχι «της χώρας μας» και της «οικονομίας»). Αυτό που ο Μ. Α. προτείνει ως αντίδοτο στην «υποβάθμιση» της «χώρας μας» το έχει ήδη από χρόνια εφαρμόσει το κεφάλαιο στην κίνηση του με αποτέλεσμα την πραγματικά ραγδαία ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού τις μεταπολεμικές δεκαετίες. Αυτή δε η αναγκαία κίνηση του κεφαλαίου είναι πολύ πιο μπροστά από τα πεπαλαιωμένα ή αναπαλαιούμενα σχήματα που ο Μ.Α. ανασύρει προς υπεράσπιση της λογικής του. Όμως ο Μ.Α. δεν επιδιώκει να μάθει στους καπιταλιστές τη δουλειά τους. Το «μάθημα» δεν απευθύνεται προς αυτούς, αλλά προς την εργατική τάξη. Στο σημείο αυτό το εγχείρημα του συναντά την πάγια πολιτική και ιδεολογία των διαχειριστών του αστικού κράτους και των συντακτών του αστικού οικονομικού τύπου. Αυτός είναι και ο λόγος που κάνει το κείμενο του Μ.Α. να μοιάζει τόσο πολύ, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον την ουσία του (την επιχειρηματολογία «διεθνοποίηση - ανταγωνιστικότητα - παραγωγικότητα») με τα κείμενα και τους λόγους του πρωθυπουργού, των οικονομικών υπουργών, αλλά των «εκσυγχρονιστών» βιομηχάνων. Σε σχέση όμως με όλους αυτούς, ο Μ.Α. κατέχει ως «δάσκαλος» ένα σημαντικό «συγκριτικό πλεονέκτημα»ς Την προνομιακή σχέση του κόμματος του με την εργατική τάξη. Το ζήτημα που ευθέως προκύπτει είναι να ερμηνευθούν οι αιτίες που καθόρισαν ή έστω επέτρεψαν το πέρασμα από την κλασική αριστερή ιδεολογία του παραγωγισμού και του οικονομισμού, στη «σύγχρονη», «εθνική» εκδοχή της «διεθνούς ανταγωνιστικότητας» και «επιχειρηματικότητας». Το ζήτημα είναι βέβαια παλιό, και με τον καλύτερο ίσως τρόπο το είχε θέσει στο παρελθόν ο Λ. Άλτουσερ «... Η αστική τάξη, στην ιδεολογία της, καλά κάνει να παρασιωπά τις σχέσεις παραγωγής και την πάλη των τάξεων, για να εξάρει την "ανάπτυξη" και την "παραγωγικότητα" την ίδια ώρα που εξαίρει τον άνθρωπο και την ελευθερία... Όμως τα εργατικά κόμματα, πριν από την επανάσταση ή και μετά, να παρασιωπούν (ή να ημιπαρασιωπούν) κι αυτά τις σχέσεις παραγωγής και την πάλη των τάξεων και τις συγκεκριμένες μορφές της... για να εξάρουν εν συνδυασμώ και τις παραγωγικές δυνάμεις και τον Άνθρωπο, αυτό είναι άλλη υπόθεση!». («Απάντηση στον Τζων Λιούις», εκδ. θεμέλιο, σελ. 114-115). Δεν είναι στις προθέσεις μας να ασχοληθούμε εδώ με μια συστηματική ερμηνεία των ιδεολογικών και πολιτικών εξελίξεων στο ΚΚΕ. θα μπούμε όμως στον πειρασμό να σημειώσουμε ότι τώρα, με τη «νέα» γραμμή, μπορεί το Σελίδα 4 / 5
ΚΚΕ να διαλύσει και τις τελευταίες επιφυλάξεις των κάθε λογής παραγόντων της (καπιταλιστικής) εξουσίας, ότι μπορεί κι αυτό μετά το ΠΑΣΟΚ (ή μάλλον μαζί με το ΠΑΣΟΚ) να (συν)διαχειριστεί την (καπιταλιστική) εξουσία, να «μπει στην κυβέρνηση». Βέβαια, η πολιτική στρατηγική της συμμετοχής σε μια συμμαχική «κυβέρνηση της αλλαγής» είναι παλιά. Το παλιό πορεύεται με το καινούργιο χωρίς πάλης ούτε πάλη μεταξύ τους. ούτε, φυσικά, και πάλη των τάξεων. Καλώς ορίσατε στην αυτοκρατορία του κεφαλαίου. Υ.Γ.: Παρεμπιπτόντως, όποιον «άνθρωπο του λαού» κι αν ρωτήσει ο κ. Μ.Α. θα τον πληροφορήσεις «Οι Ωνάσηδες είναι Έλληνες κι η Μαφία ιταλική». Σελίδα 5 / 5