Κουτρουλού Μα ούλα που διευθύνεται από τη Νίνα Κυπαρίσση και το Γι ννη Χαμηλ κη. Βλέπε επίση λλα ρθρα στον παρόντα τόμο. 1

ΨΗΦΙΑΚΗ ΣΑΡΩΣΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΜΜΕΤΡΙΑ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΕΣ (ΑΝΑ)ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ: ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΟΥ ΜΑΓΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Κ., ΚΥΠΑΡΙΣΣΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΑ, Ν., ΧΑΜΗΛΑΚΗΣ, Γ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ H έρευνα στο πεδίο, η μελέτη των ανασκαφικών δεδομένων και η ερμηνεία των αρ αιολο ικών καταλοίπων ασί ονται σε ένα παρ δο ο ενώ ανασκ πτουμε σε τρει διαστ σει, ρησιμοποιούμε συστήματα κατα ραφή που μεταφέρουν την τρισδι στατη πληροφορία σε δυο διαστ σει. Αυτέ με τη σειρ του, στο στ διο τη συμ ατική δημοσίευση και του παραδοσιακού σ εδίου, είτε στην προσπ θεια δημιουρ ία μια αναλο ική ή ψηφιακή (ανα)παρ σταση, ρησιμοποιούνται ια να επαναφέρουν την πληροφορία στην τρίτη δι σταση. Με τη διαδικασία μετατροπή των τριών διαστ σεων σε δυο και των δυο σε τρει πολλέ πληροφορίε νονται, ενώ προστίθενται λλε που δεν υπήρ αν ποτέ. 1 Η δημοσίευση αυτή θα ε ετ σει τα προ λήματα που δημιουρ ούνται από μια τέτοια προσέ ιση, προσπαθώντα να προτείνει, μέσα από τη μελέτη του υλικού από τη θέση Κουτρουλού Μα ούλα στο Νέο Μοναστήρι Φθιώτιδα, νέε τε νικέ που ελτιώνουν την κατα ραφή, κατανόηση και ερμηνεία τη τρισδι στατη πληροφορία. 2 Ο όρο τρίτη δι σταση δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλ αναφέρεται σε όλε εκείνε τι ιδιότητε του ώρου και των αντικειμένων που μπορούν να δώσουν πληροφορίε ια τον τρισδι στατο αρακτήρα του. Πιο συ κεκριμένα, εκτό από του τρει ονε στο καρτεσιανό σύστημα συντετα μένων, στοι εία ια τον προσδιορισμό του τρισδι στατου αρακτήρα του κόσμου που μα περι λλει δίνεται και από το ρώμα, την υφή και το σ ήμα των αντικειμένων. Τα αρακτηριστικ αυτ οδη ούν στην ερμηνεία των καταλοίπων και κατα ρ φονται παραδοσιακ σε ημερολό ια, σ έδια και φωτο ραφίε. Η ερμηνεία των αρ αιολο ικών δεδομένων δεν αποτελεί μια ανε ρτητη διερ ασία που συμ αίνει στο τέλο, αφού έ ουν ολοκληρωθεί όλα τα προη ούμενα στ δια τη αρ αιολο ική έρευνα. Ο τρόπο που ανασκ πτουμε αποτελεί ερμηνεία ό ι όμω μια ερμηνεία που προκύπτει με το ίδιο τρόπο από όλου του αρ αιολό ου και σε διαφορετικ ανασκαφικ 1 Papadopoulos σε προετοιμασία 2 Η μελέτη αυτή αποτελεί μέρο του προ ρ μματο αρ αιολο ία και αρ αιολο ική εθνο ραφία στη θέση Κουτρουλού Μα ούλα που διευθύνεται από τη Νίνα Κυπαρίσση και το Γι ννη Χαμηλ κη. Βλέπε επίση λλα ρθρα στον παρόντα τόμο. 1

συστήματα. Επιπλέον, η μέθοδο που κατα ρ φουμε αποτελεί ερμηνεία και μ λιστα κωδικοποιημένη με μια σειρ από συμ σει, που από τη μια αδυνατούν να κατα ρ ψουν όλο το εύρο των δεδομένων και από την λλη δεν είναι π ντα κατανοητέ από όλου. Επομένω, η πρωτο ενή πληροφορία αλλοιώνεται και σε πολλέ περιπτώσει νεται. Ήδη από το 1970, οι εφαρμο έ πληροφορική έ ουν σταδιακ κατακτήσει τη δική του θέση στην αρ αιολο ία, ενώ σταδιακ, με την απλοποίηση των μεθόδων και την ταυτό ρονη ενίσ υση των δυνατοτήτων του, αρ ί ουν να θεωρούνται ένα αναπόσπαστο κομμ τι τη αρ αιολο ική έρευνα και ό ι ένα ε ωριστό επιστημονικό κλ δο. Όπω σε κ θε ανασκαφή, ο τρόπο κατα ραφή και ερμηνεία των δεδομένων είναι υποκειμενικό και συ ν αντικατοπτρί ει τον διαφορετικό τρόπο αντίληψη κ θε αρ αιολό ου. Η περίπτωση τη Κουτρουλού Μα ούλα παρουσι ει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώ είναι μια θέση που ανεσκ φη και συνε ί ει να ανασκ πτεται από πολλού αρ αιολό ου, ο καθένα από του οποίου έ ει έναν διαφορετικό τρόπο αντίληψη και κατα ραφή των δεδομένων. Μ λιστα στην ανασκαφή έ ουν ρησιμοποιηθεί δύο συστήματα κατα ραφή από το 001 έω το 008 ρησιμοποιήθηκαν τα παραδοσιακ ημερολό ια, όπου οι ανασκαφικέ πληροφορίε κατα ρ φονται σε περι ραφική αφή ηση ενσωματώνοντα στοι εία ια τα ευρήματα, ερμηνείε, σ έδια και φωτο ραφίε. Αντίθετα, από το 009 και επίσημα από το 010, οπότε και εκίνησε και τυπικ η συνερ ασία με το Πανεπιστήμιο του Σαουθ μπτον, ρησιμοποιείται το σύστημα των ε ωριστών ανασκαφικών πλαισίων (Single Context System), επιτρέποντα το δια ωρισμό και την ομαδοποίηση των πληροφοριών στη ση κ θε διακριτή ανθρώπινη δρ ση, έτσι ώστε να υπ ρ ει με αλύτερη συνεκτικότητα στην παρα όμενη πληροφορία. Παρ λληλα συνε ίστηκε και η τήρηση ημερολο ίων, ια την κατα ραφή των περι ραφικών λεπτομερειών. Όπω είναι φυσικό έ αια και τα δυο συστήματα παρουσι ουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα από τη στι μή που το υποκειμενικό στοι είο διαδραματί ει μεί ονα ρόλο. Συνειδητοποιώντα λοιπόν τι προ ληματικέ πτυ έ των συμ ατικών μεθόδων κατα ραφή που ρησιμοποιούνται στην ανασκαφή, αναπτύ θηκαν μια σειρ από εφαρμο έ με σκοπό τόσο την κατα ραφή όσο το δυνατόν περισσότερων πληροφοριών ια το ανεσκαμμένο υλικό, όσο και την περαιτέρω κατανόηση και ερμηνεία του τρισδι στατου αρακτήρα τη θέση. Παρακ τω, θα ε εταστούν δυο τε νικέ κατα ραφή, η τρισδι στατη σ ρωση και η τρισδι στατη φωτο ραμμετρία, ενώ με αλύτερη έμφαση θα δοθεί στι δυνατότητε των ψηφιακών (ανα)παραστ σεων, ω ερ αλείων μελέτη και ερμηνεία των δεδομένων. 2

ΤΡΙΣΔΙΑΣΑΤΗ ΣΑΡΩΣΗ Η τρισδι στατη σ ρωση είναι μια τε νολο ία που επιτρέπει την κατα ραφή τρισδι στατη πληροφορία, μέσω μια ακτίνα λέι ερ που τυπ στο αντικείμενο και επιστρέφει στην πη ή τη, είτε κατα ρ φοντα το ρόνο αν κλαση του φωτό, είτε τη θέση τη ακτίνα και του αντικειμένου με τρι ωνισμό 3. Το αποτέλεσμα τη σ ρωση, η λεπτομέρεια τη οποία φτ νει από ιλιοστ μέ ρι και μικρόμετρα, είναι ένα σύννεφο σημείων (point cloud), που με την κατ λληλη επε ερ ασία μετατρέπεται στο τρισδι στατο αντικείμενο που έ ει σαρωθεί. Τα αποτελέσματα τη ψηφιακή σ ρωση των 60 από τα περίπου 300 ειδώλια που έ ουν έρθει στο φω μέ ρι το 01 ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικ (εικ. 1) κυρίω ια τα με αλύτερα σε μέ εθο, καθώ οι δυνατότητε του σαρωτή που ρησιμοποιήθηκε (Konica Minolta Vivid 9i) ήταν περιορισμένε ια όσα αντικείμενα ήταν μικρότερα από 3 εκατοστ. Το σημαντικό όμω αρακτηριστικό στην τεκμηρίωση ενό αντικειμένου με αυτή τη μέθοδο είναι πω κατα ρ φεται και ίνεται προσ σιμη πλήρη τρισδι στατη πληροφορία (μετρήσιμο μέ εθο, υφή και ρώμα) ωρί να υπ ρ ει απαραίτητα πρόσ αση στο ίδιο το αντικείμενο. Επιπλέον, τα αποτελέσματα τη σ ρωση, αν και συ νότερα προσ σιμα μέσω δυσδι στατων μέσων (π.. οθόνη) δεν είναι στατικ, αλλ μπορούν να περιστραφούν, να φωτιστούν, να με εθυνθούν κ.α., όπω θα συνέ αινε και με το πρα ματικό αντικείμενο από τον ερευνητή. Κ τι τέτοιο ια παρ δει μα έρ εται σε αντίθεση με την αναλο ική ή ψηφιακή φωτο ραφία, η οποία αν και μπορεί να κατα ρ ψει σημαντικέ λεπτομέρειε, τόσο ια την υφή, όσο και ια το ρώμα επιφανειών και αντικειμένων, παραμένει μια στατική μέθοδο, καθώ οι δυνατότητε που παρέ ει στο ρήστη ια δι δραση (interaction) με το αντικείμενο είναι πολύ περιορισμένε. Τέλο, τα λεπτομερή δεδομένα που προκύπτουν από την σ ρωση, μπορούν να ρησιμοποιηθούν ια την τρισδι στατη εκτύπωση των ίδιων των αντικειμένων. Όλα τα παραπ νω, ανοί ουν νέου δρόμου στην ε αποστ σεω μελέτη των αντικειμένων και στη σ έση του κοινού με την αρ αιολο ική μαρτυρία, καθώ είναι δυνατή τόσο η ηλεκτρονική, όσο και η φυσική πρόσ αση στα αντικείμενα. Στην εικόνα 2, το ειδώλιο 337 (τομή Η, 2002) αποδίδεται με τρει διαφορετικού τρόπου : σ έδιο (σκαρίφημα), φωτο ραφία και τρισδι στατη σ ρωση. Στο παρ δει μα αυτό, αν και η φωτο ραφική απόδοση του αντικειμένου παρέ ει περισσότερη οπτική λεπτομέρεια σε σ έση με τον σαρωτή, οι τρει ονε μετατρέπονται σε δυο, δεν υπ ρ ει η δυνατότητα περιστροφή 3 Böhler - Marbs 2002 3

του αντικειμένου, ενώ επιπλέον αλλοιώσει προκύπτουν λό ω των ε ενών περιορισμών τη φωτο ραφία. ΦΩΤΟΓΡΑΜΜΕΤΡΙΑ Η φωτο ραφία είναι και θα συνε ίσει να είναι αναπόσπαστο κομμ τι τη αρ αιολο ική τεκμηρίωση. Επιπλέον, παρέ ει πολλέ (και εν πολλοί ανα ιοποίητε ) δυνατότητε 4, ιδιαίτερα αν αντιμετωπιστεί ω μια ακόμα μορφή τη υλικότητα τη ανασκαφή. Όμω η συμ ατική φωτο ραφία από μόνη τη δεν μπορεί να αποτελέσει ένα απόλυτα α ιόπιστο μέσο ια την ε α ω ή ωρικών δεδομένων 5, ακόμα και σε περιπτώσει που υπ ρ ουν κλίμακε ή λλα σημεία αναφορ των διαστ σεων. Η φωτο ραμμετρία, σε συνδυασμό με τι υπόλοιπε τε νικέ που ρησιμοποιούνται παραδοσιακ στο πεδίο, μπορεί να οηθήσει ώστε να μετριαστούν ή και να επεραστούν τέτοιου είδου προ λήματα. H φωτο ραμμετρία, η τε νική δηλαδή προσδιορισμού των διαστ σεων, του σ ήματο, και τη θέση των αντικειμένων στο ώρο μέσω φωτο ραφιών, εμφανί εται στα τέλη του 19 ου αιώνα. Με την εισα ω ή τη φωτο ραμμετρία στην αρ αιολο ική τεκμηρίωση, οι αποτυπώσει που μέ ρι τότε ίνονταν μέσω συμ ατικών μεθόδων και περιορί ονταν σε ραμμικ σ έδια, π.. κατόψει, τοπο ραφικ κ.α., ενισ ύονται σημαντικ με αποτέλεσμα να μπορούν να ε α θούν μετρήσιμα ωρικ δεδομένα από τι φωτο ραφίε, τα οποία και μπορούν να αποτυπωθούν εκτό από το αρτί και σε μια σειρ ψηφιακών και τρισδι στατων μέσων απεικόνιση. Αν μεσα στι αρκετέ φωτο ραμμετρικέ εφαρμο έ που έ ουν ρησιμοποιηθεί στην αρ αιολο ία, είναι η ορθοφωτο ραφία, η μετατροπή δηλαδή τη φωτο ραφία σε ορθή προ ολή, με ταυτό ρονη διόρθωση των προ λημ των που παρουσι ει μια απλή φωτο ρ φιση (στροφέ τη κ μερα, διαστροφή του φωτο ραφικού φακού κ.α.), έτσι ώστε το περιε όμενο να απεικονί εται στην ορθή του θέση. Στην Κουτρουλού Μα ούλα, εφαρμόστηκε τρισδι στατη φωτο ραμμετρία, η οποία προέρ εται από ένα από τα πιο ε ελισσόμενα πεδία τη επιστήμη των υπολο ιστών, την υπολο ιστική όραση (computer vision). Για την εφαρμο ή αυτή, ρησιμοποιήθηκαν 150 φωτο ραφίε από το Κτήριο 1 και το λο ισμικό Agisoft Photoscan, με σκοπό να ε α θούν τρισδι στατε απεικονίσει με όλα τα αρακτηριστικ του πρα ματικού κόσμου, όπω υφή και ρώμα. Για να μπορέσει να λειτουρ ήσει η σύνθεση των φωτο ραφιών σε ένα τρισδι στατο μοντέλο, 4 Bohrer 2011; Hamilakis et al. 2009. 5 Dorrell 1989, 25. Βλέπε ακόμα Shore 1998, 3. 4

απαιτούνται φωτο ραφίε του ίδιου φωτο ραφι όμενου θέματο από διαφορετικέ ωνίε λήψει με σημαντική αλληλοεπικ λυψη. Αρ ικ, οι φωτο ραφίε, πρέπει να ελε θούν σε ένα πρό ραμμα επε ερ ασία εικόνων έτσι ώστε να ίνουν όποιε διορθώσει ρει ονται στη φωτεινότητα και την αντίθεσή του. Αφού οι φωτο ραφίε ενωθούν μετα ύ του, το πρό ραμμα δημιουρ εί ένα σύννεφο σημείων, το οποίο με τη σειρ του μετατρέπεται σε ένα τρισδι στατο μοντέλο, το οποίο λαμ νει στο τελικό στ διο υφέ και ρώματα με ση τα στοι εία που ε ονται από τι φωτο ραφίε (εικ. 3). Το τελικό αποτέλεσμα, αν συ κριθεί με το σ έδιο και τη φωτο ραφία (εικ. 4), δεν είναι καλύτερο μόνο οπτικ ια την κατανόηση τη αρ αιολο ική πληροφορία. Είναι σημαντικό, πω πρόκειται ια μετρήσιμη πληροφορία, σε αντίθεση τόσο με την απλή ψηφιακή φωτο ρ φηση, όσο και με το σ έδιο, που αν και θεωρείται ένα ακρι ή τρόπο κατα ραφή ρησιμοποιεί συμ σει που ακόμα και αν είναι κατανοητέ απ όλου, σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αποδώσουν όλο το εύρο τη αρ αιολο ική πληροφορία. ΨΗΦΙΑΚΕΣ (ΑΝΑ)ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ Η τρισδι στατη σ ρωση και η φωτο ραμμετρία, αποτελούν δυο τε νικέ κατα ραφή και τεκμηρίωση των αρ αιολο ικών δεδομένων. Η μέθοδο όμω, που μέσω τη οπτικοποίηση, τη ε έταση, τη υπόθεση και τη μελέτη μπορεί να συμ λει σε όλα τα στ δια τη ερμηνευτική διαδικασία, είναι οι ψηφιακέ (ανα)παραστ σει. Ήδη από τη δεκαετία του 1990, η εικονική πρα ματικότητα και οι ψηφιακέ ε ομοιώσει κατέκτησαν τη δική του θέση στην αρ αιολο ία. Βέ αια, οι περισσότερε εφαρμο έ ρησιμοποιήθηκαν περισσότερο ω ένα μέσο παρουσίαση τη αρ αιολο ική ερμηνεία, ω τελικ προϊόντα, και ό ι ω ένα μέσο που θα οηθούσε στην κατανόηση προ ληματικών δεδομένων. Πολλέ φορέ μ λιστα, ιδιαίτερα στα πρώτα του στ δια, στηρί ονταν στην ψευδαίσθηση μια ανασύνθεση του παρελθόντο, «όπω πρα ματικ ήταν». Με τη οήθεια των ρα δαίων τε νολο ικών ε ελί εων, οι ψηφιακέ (ανα)παραστ σει έ ουν οδη ηθεί στο επόμενο ήμα, στην προσπ θεια δηλαδή ενσωμ τωση αρ αιολο ικών ερωτημ των στη διαδικασία τη οπτικοποίηση 6. Αυτό που υποστηρί εται σε αυτή τη δημοσίευση, είναι πω οι ψηφιακέ (αν)απαραστ σει θα πρέπει να λειτουρ ούν συμπληρωματικ με τι παραδοσιακέ μεθόδου κατα ραφή που ρησιμοποιούνται στην ανασκαφική πρακτική, καθώ μεταφέρουν την πληροφορία στην τρίτη δι σταση, μέσα από ένα τρισδι στατο περι λλον. Κυρίω, είναι η ίδια η διαδικασία κατασκευή, που αν και πρα ματοποιείται μέσω ενό δυσδι στατου μέσου, λαμ νει ώρα σε μια διεπιφ νεια 6 Papadopoulos - Earl 2013 5

(interface) ειδικ σ εδιασμένη έτσι ώστε να μπορεί να αποδώσει τι τρει διαστ σει του πρα ματικού κόσμου. Όπω είναι φυσικό, κ τι τέτοιο δεν μπορεί να ίνει ούτε μέσω τη αποτύπωση των ευρημ των σε α ονομετρικό σ έδιο, ούτε μέσω τη φωτο ρ φισή του με τι συμ ατικέ μεθόδου. Σε αυτ, αν και ενυπ ρ ουν υποδηλώσει τη τρίτη δι σταση τόσο στη διαδικασία παρα ω ή του, όσο και στα αποτελέσματα, κατ ουσίαν παραμένουν τε νικέ που περιορί ονται στι δυο διαστ σει. Με τη ρήση λοιπόν των τρισδι στατων αυτών τε νικών από του ίδιου του αρ αιολό ου του πεδίου ια την ανασύσταση των αρ αιολο ικών μαρτυριών, ανοί ονται νέοι δρόμοι στην αντίληψη και την κατανόηση των ανασκαφικών δεδομένων. Οι ψηφιακέ (ανα)παραστ σει που παρουσι ονται παρακ τω πρα ματοποιήθηκαν ια το Κτήριο 1 (τομέ Η1, Η ), ενώ αντίστοι ε (ανα)παραστ σει πρα ματοποιήθηκαν και ια το Κτήριο (τομέ Θ, Θ3, Ι, Ι3). Επειδή σπ νια τα δεδομένα και μ λιστα προϊστορικών θέσεων συνη ορούν υπέρ μια και μόνο αποκατ σταση, διαφορετικέ εκδο έ υποθέσει ερ ασία πρέπει να κατασκευ ονται έτσι ώστε να αναπτύσσεται ένα δημιουρ ικό δι λο ο κατ την ερμηνευτική διαδικασία. Για το Κτήριο 1, εκτό από τη δημοσίευση στο ΑΕΘΣΕ 2003 7, μελετήθηκαν ε αρ ή τα ημερολό ια, τα σ έδια και οι φωτο ραφίε, καθώ και αρ αιολο ικ και εθνο ραφικ παρ λληλα από την ευρύτερη περιο ή και τη Βαλκανική ενικότερα. Όλα τα προ λήματα, οι υποθέσει και αποφ σει κατα ρ φηκαν σε ένα ιδιωτικό ιστολό ιο 8, στο οποίο έ ουν πρόσ αση όλα τα μέλη τη επιστημονική ομ δα, με σκοπό να καταθέσουν και οι ίδιοι τι απόψει και του προ ληματισμού του καθώ προ ωρ ει η διαδικασία τη οπτικοποίηση. Αντικείμενο τη παρούσα έρευνα αποτέλεσε η ανώτερη φ ση του Κτηρίου 1. Η φ ση αυτή, αποτελείται από ένα σπίτι τη Μέση Νεολιθική, που καλύπτει εσωτερικ επιφ νεια 3 τ.μ. και έ ει λίθινα θεμέλια από λευκέ ασ εστολιθικέ πλακαρέ πέτρε τη περιο ή, οι οποίε είναι τοποθετημένε λο στο τύπο του ψαροκόκαλου. H ψηφιακή (ανα)παρ σταση του κτηρίου ακολούθησε μια τε νική κατασκευή που κατ κανόνα δεν ενδείκνυται στα ψηφιακ μοντέλα. Το λίθινο θεμέλιο ια παρ δει μα, κατασκευ στηκε πέτρα-πέτρα, ακολουθώντα κατ κ ποιο τρόπο την τε νική κατασκευή μια φυσική αποκατ σταση στο πλαίσιο μια πειραματική προσέ ιση. Με αυτόν τον τρόπο, τα περισσότερα ερωτήματα που τίθενται δεν είναι πλέον τε νική φύσεω, όπω π.. πώ θα κατασκευαστεί ο τοί ο ια να φαίνεται πιο 7 Κυπαρίσση-Αποστολίκα 006 8 http://koutrouloumagoula3dvisualisation.blogspot.co.uk/ 6

ρεαλιστικό, αλλ αφορμώνται από αρ αιολο ικέ υποθέσει και προ ληματισμού, όπω π.. πώ ήταν τοποθετημένε οι πέτρε ώστε να δημιουρ ήσουν ένα σταθερό θεμέλιο που θα συ κρατεί την ανωδομή; Ένα ενδιαφέρον στοι είο προ συ ήτηση αποτελεί το τελικό ύψο του λίθινου θεμελίου. Σύμφωνα με τα δεδομένα από λλε θέσει τη περιόδου 9 και εθνο ραφικ παρ λληλα από την περιο ή, είναι λο ικό να θεωρηθεί πω η λίθινη θεμελίωση εί ε αμηλό ύψο, 0,40-0,50μ. Βέ αια τα δεδομένα από την παλαιότερη φ ση του Κτηρίου, δεί νουν πω το λίθινο θεμέλιο είναι πιθανό να επερνούσε το 1 μέτρο (εικ. 5). Σε αυτή έ αια την περίπτωση δεν είναι δυνατόν να μιλήσει κανεί με ε αιότητα ια λίθινο θεμέλιο ή λιθόκτιστο σπίτι, ή ακόμα ια αισθητική προτίμηση, ή ια λειτουρ ική απόφαση. Στην περίπτωση έ αια τη υπό μελέτη φ ση είναι έ αιο πω η ανωδομή ήταν κατασκευασμένη με πλιθι, πιθανότατα ενισ υμένη με ύλα σε ορι όντια και κ θετη δι τα η. Πλιθι και οικοδομικό πηλό με αποτυπώματα δεί νουν πω υρα και καλ μια ρησιμοποιήθηκαν τόσο ω προσμί ει στο μεί μα του πηλού, όσο και ια την κατασκευή τη οροφή, η οποία μπορεί να ήταν επίπεδη, δικλινή ή σαμαρωτή με καλ μια και υρα και ενδε ομένω επ λειψη με μια λεπτή στρώση από πηλό (εικ. 6). Τέλο, ενδιαφέρον στοι είο αποτελεί η εύρεση πήλινων στοι είων πα ιδευμένων στην πεσμένη ανωδομή του κτηρίου, τα οποία έ ουν παρομοιαστεί με ένα είδο οντρή κερ μωση προερ όμενη από τη στέ η. Βέ αια, η ρήση κεραμιδιών θα αύ ανε αναίτια το ρο τη στέ η, επι αρύνοντα την ανωδομή, καθιστώντα απαραίτητη την ύπαρ η πολλαπλών υποστυλωμ των στο εσωτερικό, μειώνοντα ταυτό ρονα το διαθέσιμο ώρο. Παρόλα αυτ, ένα επίμηκε κτίσμα με λίθινη θεμελίωση και πλίθινη ανωδομή που ρησιμοποιείται σαν σήμερα αποθήκη στην περιο ή του Νέου Μοναστηριού, έφερε κεραμοσκεπή. Το δ πεδο του κτηρίου καλύπτεται από πέτρε ίδιε με αυτέ που ρησιμοποιήθηκαν στη θεμελίωσή του. Η αποκ λυψη ευρημ των π νω σε ώμα και ό ι κατευθείαν π νω στην πλακόστρωση ίσω δεί νει πω το δ πεδο ήταν καλυμμένο με πατημένο ώμα, όπω έ ει επι ε αιωθεί και στο δεύτερο σπίτι. 10 Κ ποια κυκλικ κεν στο δ πεδο, στα σημεία που δεν καλύπτεται από λίθου, δε φαίνεται να οφείλονται όλα στην ύπαρ η πασσ λων ια τη στήρι η τη στέ η, ενώ δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδε όμενο να αποτελούσαν λ κκου ια τη στήρι η α είων (εικ. 5). Με ση το προη ούμενο, οι εναλλακτικέ (ανα)παραστ σει που μπορούν να κατασκευαστούν, είναι είτε με εσωτερικού πασσ λου να αποτελούν του 9 Βλέπε π.. Σέσκλο (Κωτσ κη υπό δημοσίευση). 10 Οριστική απ ντηση θα μπορεί να δοθεί αφού προ ωρήσει η μελέτη όλων των σ ετικών δεδομένων. 7

κύριου φορεί τη στέ η, είτε με την ανωδομή να αποτελεί τον φορέα τη στέ η, ενισ υμένη με τουλ ιστον ένα κεντρικό υποστύλωμα (εικ. 7). Στο νότιο τμήμα του κτηρίου, ανατολικ από το σημείο που ρίσκεται η κύρια είσοδό του, έ ει ρεθεί μια πρό ειρα κατασκευασμένη εστία με κατ λοιπα φωτι και όστρακα πιθοειδού α είου τοποθετημένα σε κυκλική δι τα η. Η ύπαρ η εστία υπα ορεύει και την ύπαρ η ανοί ματο στη στέ η, η οποία θα διευκόλυνε τόσο την απομ κρυνση του καπνού, όσο και το φωτισμό του εσωτερικού. Η μελέτη και αν λυση φυσικού φωτισμού που πρα ματοποιήθηκε, έδει ε πω η ποσότητα φωτό που εισέρ εται στο εσωτερικό από το με λο νοι μα,1μ. τη κύρια εισόδου και το νοι μα στην οροφή είναι ικανοποιητικ ια έναν ώρο που πρα ματοποιούνται οικιακέ δραστηριότητε (εικ. 8). Παρατηρώντα κανεί τι αναπαραστ σει αυτέ, εύλο α θα διερωτηθεί ια την απουσία των μικρών ευρημ των. Αν και μέσα στο κτήριο εντοπίστηκαν λίθινα ερ αλεία, θραυσμένη ρηστική κεραμεική, ανθρωπόμορφα ειδώλια και με λο αριθμό οστών ώων, η πλειονότητα αυτών αποκαλύφθηκε έ ω από τα ανατολικ όρια του σπιτιού. Βέ αια η μελέτη του υλικού ρίσκεται ακόμα σε ε έλι η, και επομένω η τοποθέτηση ευρημ των στο ώρο, τουλ ιστον σε αυτό το στ διο τη έρευνα, δεν θα μπορούσε να στηρι τεί σε ασφαλή στοι εία. Οι ψηφιακέ (ανα)παραστ σει δίνουν τη δυνατότητα ια υποθέσει και προ ληματισμού, κ τι που δε θα ήταν δυνατό μέσω συμ ατικών μεθόδων. Ακόμα και αν υπήρ ε η δυνατότητα ια μια φυσική αποκατ σταση του κτηρίου, δε θα ήταν δυνατή η κατασκευή πολλαπλών εκδο ών ια να επι ε αιωθούν ή να απορριφθούν οι όποιε υποθέσει μα. Για παρ δει μα, έ ει συ ν εκφραστεί η ποψη ότι ρώμα ή και δέρματα ώων ρησιμοποιούνταν ια τη διακόσμηση τη ανωδομή και τη στέ η, κατ τα πρότυπα των ομοιωμ των οικιών και των εθνο ραφικών παραλλήλων. Πόσο διαφορετική θα ήταν η αίσθηση και η αντίληψη του ώρου, με κ θε μια από αυτέ τι παραμέτρου (εικ. 9); ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η τρισδι στατη σ ρωση και η φωτο ραμμετρία, μπορούν να θεωρηθούν ιδιαίτερα ρήσιμα ερ αλεία τεκμηρίωση μια ανασκαφή και διατήρηση του τρισδι στατου αρακτήρα τη. Επιπλέον, επιτρέπουν τη δι δραση μελετητή και ευρημ των, μέσα από την ενσωμ τωση κίνηση, αυ ομειώσεων στο μέ εθο των αντικειμένων, εναλλα ών φωτισμού κ.α. σε αντίθεση με τι συμ ατικέ μεθόδου που τα αποτελέσματ του περιορί ονται στι δυο διαστ σει. 8

Αντίθετα, οι ψηφιακέ (ανα)παραστ σει αποτελούν ένα πολύ πιο σύνθετο ερ αλείο το οποίο αν ρησιμοποιηθεί σωστ, παρέ ει τόσο στο κοινό, όσο και στου ίδιου του ερευνητέ έναν λλο τρόπο αντίληψη τη αρ αιολο ική πληροφορία. Στη ανασκαφή αλλ και στη μελέτη του υλικού τη Κουτρουλού Μα ούλα ίνεται σημαντική προσπ θεια, τόσο να ρησιμοποιηθούν με νέου τρόπου οι συμ ατικέ μέθοδοι αρ αιολο ική τεκμηρίωση, όσο και να εντα θούν στο πρό ραμμα όλε εκείνε οι τε νολο ίε που μπορούν να συμ λουν τόσο στην πληρέστερη κατα ραφή, όσο και στην κατανόηση των δεδομένων. Ε ετ οντα κριτικ τι όποιε αντιφ σει και ασ φειε τη αρ αιολο ική πληροφορία, προσπαθώντα να περιοριστούν οι λανθασμένε ή προ ληματικέ ερμηνείε και οριοθετώντα τι υποθέσει που κ θε φορ είναι απαραίτητε, οι τε νολο ικέ ε ελί ει και τα νέα ψηφιακ ερ αλεία οδη ούν σε νέα μονοπ τια την αρ αιολο ική έρευνα, προσφέροντα νέα δεδομένα, υποθέσει και ερμηνείε, συμ λλοντα έτσι σε μια τρισδι στατη προσέ ιση, σύνθετων ερευνητικών ητημ των και δεδομένων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Böhler, W. and Marbs, A. 2002. 3D Scanning Instruments, in Proceedings of CIPA WG6 Scanning for Cultural Heritage Recording. Institute for Spatial Information and Surveying Technology. Germany: University of Applied Sciences. Bohrer, F. 2011. Photography and Archaeology. London: Reaktion. Dorrell, P. 1989. Photography in Archaeology and Conservation. 2 nd Edition 1994. Cambridge: Cambridge University Press. Hamilakis, Y. and Kyparissi-Apostolika, N., in collaboration with T. Loughlin, V. Tsamis, J. Cole, C. Papadopoulos and N. Zorzin 2012. Koutroulou Magoula in Central Greece: from the Neolithic to the Present', Antiquity (On-line Gallery) 86 (333). Hamilakis, Y., Anagnostopoulos, A. and F. Ifantidis. 2009. Postcards from the edge of time: archaeology, photography, archaeological ethnography (a photo-essay). Public Archaeology 8(2/3): 283-309. Papadopoulos, C. and Earl, G. 2013. Formal Three-dimensional Computational Analyses of Archaeological Spaces, in Paliou, E., Lieberwirth, U., Polla, S. (eds) Spatial Analysis in Past Built Spaces Workshop (Berlin, 1-2 April 2010). Topoi, Excellence Cluster. Papadopoulos, C. σε προετοιμασία. Knowledge Production in the Process of Digital Reconstruction: Simulation of Greek Neolithic Space. University of Southampton. Διδακτορική Διατρι ή. Shore, S. 1998. The Nature of Photographs. Baltimore: The John Hopkins University Press. 9

Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Ν. 006. Κουτρουλού Μα ούλα στο Νέο Μοναστήρι (Βόρεια Φθιώτιδα): Η αποκ λυψη μια νέα <<αστική >> αρ ιτεκτονική Νεολιθική ε κατ σταση, στο Αρχαιολογικό Έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 1. 607-617. Κωτσ κη, Κ. υπό δημοσίευση. Σέσκλο, οι Ανασκαφές του Δ. Ρ. Θεοχάρη 1956-1977. Ι Η Στρωματογραφία και η Αρχιτεκτονική της Μέσης Νεολιθικής Περιόδου. Βι λιοθήκη τη εν Αθήναι Αρ αιολο ική Εταιρεία. Αθήνα. 10