«ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 2012»

17 η Εκστρατεία εθελοντικών καθαρισμών παράκτιων και άλλων φυσικών περιοχών «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 2012»

Περιεχόμενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 2. Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 2011» ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ... 4 2.1 Αριθμός εθελοντών Συμμετοχών Φυσικών περιοχών... 4 2.2 Αποτελέσματα φύλλων καταγραφής 2011... 5 3. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ... 8 3.1 Η κατάσταση των αλιευτικών πόρων... 8 3.2 Προτάσεις του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS για την αλιεία... 10

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Πανελλαδική Εκστρατεία «Καθαρίστε τη Μεσόγειο» διοργανώνεται για 17 η συνεχή χρονιά από το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS και θα διαρκέσει από την 1 η έως την 31 η Μαΐου. Η εκστρατεία τελεί υπό την αιγίδα του Μεσογειακού Προγράμματος Δράσης του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP/ MAP) και υλοποιείται με την επιστημονική υποστήριξη του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών (Ε.ΘΑ.ΓΕ.Φ.Ω.). Χορηγός είναι το πρόγραμμα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης AMSTEL ECO της Αθηναϊκής Ζυθοποιίας και υποστηρικτές η TNT και η Rolopack A.B.E.E. Χορηγοί επικοινωνίας είναι oι: Ελεύθερος Τύπος, Τύπος της Κυριακής, ΟΙΚΟτύπος, ΕΡΤ, Ελληνική Ραδιοφωνία ΝΕΤ 105,8, Δεύτερο Πρόγραμμα 103,7 και ΕΡΑ Δίκτυο. Τοπικές αρχές, επιχειρήσεις, σχολεία, σύλλογοι, οργανώσεις και άλλοι φορείς, εθελοντές μικροί και μεγάλοι, καλούνται να πάρουν μέρος στους εθελοντικούς καθαρισμούς ακτών, θάλασσας, βυθού και άλλων φυσικών περιοχών. Πρόκειται για μια προσπάθεια που αποσκοπεί όχι μόνο στο να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες, εμπλέκοντάς τους ενεργά στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και στο να αναδείξει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φυσικές περιοχές. Το μέρος που θα επιλεχθεί για καθαρισμό μπορεί να είναι μια ακτή, ένας αρχαιολογικός χώρος, ένα άλσος, ένα εθνικό πάρκο ή ακόμη το χωριό και η γειτονιά μας. Η συνεργασία των τοπικών φορέων, κυρίως των Δήμων, μέσα από την παροχή κάδων και απορριμματοφόρων για ανακυκλώσιμα και μη απορρίμματα, αλλά και του απαραίτητου εξοπλισμού για έναν ασφαλή καθαρισμό (βλ. γάντια), κρίνεται απαραίτητη για την επιτυχή υλοποίηση των εθελοντικών καθαρισμών. Χορηγοί μπορούν να προσφέρουν μεταφορικές υπηρεσίες κάποιων εθελοντών στο σημείο δράσης, νερό, σάντουιτς και ό,τι άλλο χρειάζεται για την επιτυχέστερη έκβαση της προσπάθειας. Η κύρια δράση καθαρισμού του σημείου που έχει επιλεγεί συνοδεύεται, συνήθως, από καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όπως ζωντανή μουσική, διαγωνισμούς ζωγραφικής, θεατρικές παραστάσεις ή εργαστήρια περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η όλη προσπάθεια συνοδεύεται από ενημερωτικό υλικό πάνω σε περιβαλλοντικά θέματα, με σκοπό την ενημέρωση και τον προβληματισμό του κάθε πολίτη, καθώς και από τα απαραίτητα φυλλάδια για τη διενέργεια ενός σωστού και ολοκληρωμένου καθαρισμού. Παράλληλα με τον πανελλαδικό συντονισμό της εκστρατείας, το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS διοργανώνει ανοιχτούς κεντρικούς καθαρισμούς και δίνει ραντεβού, με όσους θέλουν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με την οργάνωση. Ακόμη, διαθέτει στους συμμετέχοντες σακούλες απορριμμάτων, το φύλλο πληροφόρησης και το φύλλο καταγραφής απορριμμάτων και παρατήρησης φυσικών περιοχών. Επιπρόσθετα, στην ειδική ιστοσελίδα της εκστρατείας (www.medsoscleanup.gr), υπάρχει επιπλέον ενημερωτικό υλικό για να ικανοποιήσει ακόμα και τα πιο ανήσυχα πνεύματα. Μέσω της ιστοσελίδας, οι επισκέπτες μπορούν, επίσης, να ενημερώνονται για προσεχείς καθαρισμούς στο Δήμο τους, και μετά από συνεννόηση με τον υπεύθυνο φορέα, να ενισχύουν τη δράση αυτή.

Ζούμε σε μια χώρα, στην οποία ο τομέας της αλιείας αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής και του πολιτισμού. Δυστυχώς, η υπερεκμετάλλευση των αλιευτικών πόρων, οι λανθασμένες πρακτικές που συχνά ακολουθούνται κατά την άσκηση της αλιείας, η απουσία εθνικής αλιευτικής πολιτικής και στρατηγικής για την ολοκληρωμένη διαχείριση του παράκτιου και θαλάσσιου περιβάλλοντος, αλλά και η αδυναμία ουσιαστικού ελέγχου των αλιευτικών δραστηριοτήτων, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην περαιτέρω υποβάθμιση των θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστημάτων. Συνδυάζοντας τη δυσμενή αυτή εικόνα με τη διαδικασία αναθεώρησης της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, που βρίσκεται στην τελική της ευθεία, η εκστρατεία «Καθαρίστε τη Μεσόγειο» επιχειρεί τη φετινή χρονιά να «φωτίσει» το θέμα της διατήρησης και ορθολογικής διαχείρισης των αλιευτικών πόρων που αποτελεί μονόδρομο για την ανάκαμψή τους, αλλά και για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του επαγγέλματος του αλιέα. Αναλυτικότερα, η φετινή εκστρατεία αποσκοπεί στην : Ανάδειξη των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι αλιευτικοί πόροι. Πληροφόρηση γύρω από τις πολιτικές που προωθούνται σε ευρωπαϊκό, μεσογειακό και εθνικό επίπεδο πάνω στα θέματα της αλιείας. Ενημέρωση της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με την έννοια της βιώσιμης αλιείας και την ανάδειξη των πολλαπλών οφελών που απορρέουν από τη ορθολογική εκμετάλλευση των αλιευτικών αποθεμάτων. Ευαισθητοποίηση των καταναλωτών με σκοπό τη διαμόρφωση μιας περιβαλλοντικά και κοινωνικά υπεύθυνης καταναλωτικής συμπεριφοράς απέναντι στα αλιευτικά προϊόντα, που θα συμβάλλει στη διαφύλαξη της θαλάσσιας ζωής. Τέλος, για μια ακόμα χρονιά, η εκστρατεία έχει την επιστημονική υποστήριξη του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών (Ε.ΘΑ.ΓΕ.Φ.Ω.). Μέσω της επεξεργασίας των δεδομένων που καταγράφουν οι εθελοντές στο φύλλο καταγραφής απορριμμάτων και παρατήρησης φυσικών περιοχών κατά τη διάρκεια των καθαρισμών, συλλέγονται πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το είδος και τις πιθανές πηγές των απορριμμάτων. Παράλληλα, θα συνεχιστούν οι υποβρύχιοι καθαρισμοί με τη βοήθεια δυτών, καθώς και η λήψη εικόνων βυθού με τη χρήση Κατευθυνόμενου Υποβρύχιου Οχήματος (R.O.V), σε μια προσπάθεια διερεύνησης του προβλήματος των «υποθαλάσσιων χωματερών».

2. Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 2011» ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ 2.1 Αριθμός εθελοντών Συμμετοχών Φυσικών περιοχών Στην εκστρατεία του 2011, το ενδιαφέρον του κόσμου ξεπέρασε κάθε προσδοκία, με περισσότερους από 21.000 εθελοντές να συμμετέχουν στον καθαρισμό 236 φυσικών περιοχών (ακτών, βυθού, λιμνών, ποταμών, δασών κ.α.) σε 37 νομούς της Ελλάδας (Πίν. 1). Οι καθαρισμοί δεν περιορίστηκαν στην τυπική διάρκεια της εκστρατείας, αλλά συνεχίστηκαν και μετά το μήνα Μάιο. Πίνακας 1. Παρουσίαση αριθμού εθελοντών, συμμετοχών και φυσικών περιοχών για τα τελευταία 6 έτη που πραγματοποιείται η εκστρατεία εθελοντικών καθαρισμών «Καθαρίστε τη Μεσόγειο». Στοιχεία 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Εθελοντές 10.938 15.748 13.717 17.848 16.495 21.028 Συμμετοχές 224 219 170 256 297 285 Φυσικές Περιοχές 163 218 199 279 216 236 Νομοί 37 35 31 36 34 37 Στην εκστρατεία δήλωσαν συμμετοχή 285 φορείς από όλη την Ελλάδα: 102 Σχολεία, 69 Δήμοι, 10 Ξενοδοχεία και 7 άλλες Επιχειρήσεις, 5 Ιστιοπλοϊκοί και Καταδυτικοί φορείς, 1 Λιμεναρχείο, 12 ΜΚΟ, 33 άλλοι Σύλλογοι, 3 ατομικές συμμετοχές και 43 άλλοι φορείς (Εικ. 1). Στην προσπάθεια για ενημέρωση του ευρύτερου κοινού στα θέματα των Προστατευόμενων Περιοχών, πήραν μέρος και 6 Φορείς Διαχείρισης, ο Φ.Δ. Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα, ο Φ.Δ. Πάρκου Τρίτση, ο Φ.Δ. Δέλτα Νέστου Βιστωνίδας Ισμαρίδας, ο Φ.Δ. Λιμνών Κορώνειας Βόλβης, ο Φ.Δ. Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπων Μουστού και ο Φ.Δ. Υγροτόπων Αμβρακικού. Με βάση τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν, 1 ος σε καθαρισμούς νομός αναδείχθηκε ο Νομός Αττικής και ακολουθεί ο Νομός Ευβοίας (Πίν. 2).

Πίνακας 2. Αποτελέσματα εθελοντικών καθαρισμών των Νομών Αττικής και Ευβοίας για το 2011. Κατηγορίες Νομός Αττικής Νομός Ευβοίας Φυσικές περιοχές 30 14 Εθελοντές 3.608 1.402 2.2 Αποτελέσματα φύλλων καταγραφής 2011 Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του 2011, οι εθελοντές κατέγραψαν περισσότερα από 81.500 απορρίμματα σε 85 ακτές από όλη την Ελλάδα, σημειώνοντας ρεκόρ για τα τελευταία χρόνια, που η καταγραφή γίνεται πλέον πιο συστηματικά. Εικόνα 1. Ποσοστιαία (%) κατανομή των κυρίαρχων υλικών απορριμμάτων στις ελληνικές ακτές σύμφωνα με τις καταγραφές του 2011. Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των καταγραφών του 2011, περίπου τα μισά απορρίμματα στις ελληνικές ακτές είναι πλαστικά (48%), γεγονός που έρχεται σε συμφωνία με τα αποτελέσματα από τις καταγραφές των τελευταίων 5 ετών, δείχνοντας ότι δυστυχώς τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα δεν υπάρχει μείωση, ούτε στη χρήση ούτε στην απόρριψη, πλαστικών συσκευασιών και αντικειμένων διαφόρων χρήσεων (Εικ. 1). Ομοίως με τις προηγούμενες χρονιές, συναντώνται σημαντικά ποσοστά χάρτινων (20%) και μεταλλικών (13%) απορριμμάτων (Εικ. 1).

Από την κατάταξη των σκουπιδιών σύμφωνα με τον τύπο τους (Εικ. 2), προέκυψε ότι τα πολυπληθέστερα απορρίμματα που συναντάμε σε μια παραλία είναι τα πλαστικά μπουκάλια και καπάκια νερού, αναψυκτικού ή ποτού, οι πλαστικές σακούλες, τα κομμάτια χαρτιού και τα καλαμάκια. Όλα τα παραπάνω καλύπτουν ποσοστό που φτάνει περίπου το ένα τρίτο του συνόλου των απορριμμάτων που καταγράφηκαν. Εικόνα 2. Ποσοστιαία (%) κατανομή των κυρίαρχων τύπων απορριμμάτων στις ελληνικές ακτές σύμφωνα με τις καταγραφές του 2011. Οι τύποι απορριμμάτων με ποσοστό λιγότερο από 1% εντάχθηκαν στην κατηγορία «Άλλο». Από την παραπάνω ανάλυση, μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τον εντοπισμό των κυρίαρχων πηγών ρύπανσης των ακτών που μελετήθηκαν το 2011. Φαίνεται, λοιπόν, πως περισσότερα από τα μισά απορρίμματα που καταγράφηκαν προέρχονται από δραστηριότητες που συνδέονται με την αναψυχή (61%, Εικ. 3), ενώ το ένα τρίτο του συνόλου των απορριμμάτων είναι αστικής προέλευσης, καθώς και απορρίμματα που προέρχονται από οικοδομικές δραστηριότητες (32%, Εικ. 3). Μικρότερο, αλλά σημαντικό, ρόλο στην παράκτια ρύπανση με απορρίμματα φαίνεται να έχουν οι αλιευτικές δραστηριότητες, από τις οποίες προέρχεται το 7% των καταγραφέντων απορριμμάτων (Εικ.3). Περαιτέρω επεξεργασία πρόκειται να οδηγήσει σε πιο λεπτομερή συμπεράσματα ως προς τις πηγές ρύπανσης των ακτών.

Εικόνα 3. Ποσοστιαία (%) κατανομή των καταγραφέντων απορριμμάτων που αντιστοιχεί σε κάθε πηγή ρύπανσης για το έτος 2011. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα αποτελέσματα των πρώτων φύλλων παρατήρησης για τα έτη 2006 και 2007, που είναι υπό δημοσίευση στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Aquatic Ecosystem Health & Management, βρίσκονται σε απόλυτη συμφωνία με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα του 2011, γεγονός που ενισχύει σημαντικά την αξιοπιστία της μεθόδου καταγραφής. Συγκεκριμένα, για τα έτη 2006 και 2007, περίπου τα μισά (43-51%) από τα απορρίμματα που καταγράφηκαν σε 80 ελληνικές ακτές ήταν πλαστικά, ενώ ακολουθούσαν τα απορρίμματα από χαρτί (13-18%) και αλουμίνιο (7-12%). Αναφορικά με τις πηγές ρύπανσης, η έρευνα έδειξε ότι στην πλειοψηφία των ακτών (56 από τις 80 ακτές που μελετήθηκαν συνολικά) η ρύπανση προέρχεται από δραστηριότητες που συνδέονται με την αναψυχή και λαμβάνουν χώρα στην παράκτια ζώνη. Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων των καταγραφών σε έγκριτα διεθνή περιοδικά, μια προσπάθεια που πρόκειται να συνεχιστεί, έχει πολλαπλά οφέλη, καθώς: 1. οδηγεί στην εξαγωγή αξιόπιστων συμπερασμάτων σχετικά με την παρουσία των απορριμμάτων και των πηγών τους στις ελληνικές ακτές, καθώς αυτά συνδιαμορφώνονται με την αρωγή ειδικών επιστημόνων από το διεθνή χώρο, 2. «τοποθετεί» την Ελλάδα στις χώρες που αποτυπώνουν τη ρύπανση των ακτών τους, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα για αξιόπιστες συγκρίσεις και προτάσεις για αποτελεσματικές λύσεις, 3. καθιστά τον κάθε εθελοντή ενεργό σύμμαχο και συμμέτοχο στην προσπάθεια αποτύπωσης της ρύπανσης των ακτών με επιστημονικό τρόπο.

4. κάνει γνωστή την εκστρατεία «Καθαρίστε τη Μεσόγειο» στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, κάτι που δίνει την ευκαιρία για ανταλλαγή γνώσεων, απόψεων και εμπειριών, διεθνείς συνεργασίες και σύνδεση των εκτρατειών στο Μεσογειακό χώρο. 3. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ 3.1 Η κατάσταση των αλιευτικών πόρων Οι ωκεανοί καλύπτουν το 71 % περίπου της επιφάνειας του πλανήτη και η σημασία τους είναι πραγματικά ανεκτίμητη. Συμβάλλουν στη ρύθμιση του κλίματος λειτουργώντας ως αντλία δέσμευσης απομάκρυνσης του ατμοσφαιρικού C0 2, παράγουν σημαντικό μέρος του οξυγόνου που αναπνέουμε, παίζουν καταλυτικό ρόλο στον παγκόσμιο υδρολογικό κύκλο, ενώ φιλοξενούν μια απίστευτη ποικιλία ζωικών και φυτικών οργανισμών. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι ωκεανοί προσφέρουν στους ανθρώπους πολύτιμες υπηρεσίες και αγαθά. Ενδεικτικά αναφέρονται η παροχή της απαραίτητης τροφής μέσω της αλιείας, φυσικών πρώτων υλών για την παρασκευή φαρμάκων (π.χ. ουσίες με αντικαρκινική δράση που απομονώθηκαν από σπόγγους), καλλυντικών σκευασμάτων και προϊόντων υγιεινής (π.χ. σφουγγάρια), δυνατοτήτων αναψυχής και θέσεων απασχόλησης, καθώς και η μεταφορά ανθρώπων και αγαθών. Αν και η αλιεία εκτιμάται ότι μπήκε στη ζωή των πρώτων ανθρώπων για τα καλά κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα θαλασσινά κατείχαν μια θέση στη δίαιτα των ανθρώπων πολλά χρόνια πριν. Μάλιστα, σύμφωνα με τα ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο Terra Amata στη Γαλλία ηλικίας 300.000-380.000 χρόνων, ο Homo erectus (όρθιος άνθρωπος) κατανάλωνε τα μαλάκια που μάζευε. Χρησιμοποιώντας αρχικά τα χέρια τους και στη συνέχεια κατασκευάζοντας ειδικά εργαλεία (αγκίστρια, καλάμια, ακόντια, δίχτυα, βάρκες), τα περισσότερα από τα οποία τα συναντάμε ακόμα και σήμερα, οι πρώτοι ψαράδες ασκούσαν αυτή τη δραστηριότητα για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις διατροφικές ανάγκες τους και να επιβιώσουν. Από τότε, βέβαια, πολλά έχουν αλλάξει Η ένταση στην αλιεία που παρατηρήθηκε με την πάροδο των ετών, αποδίδεται, κατ αρχάς, στη μεγαλύτερη ζήτηση θαλασσινών εξαιτίας: 1. Της ραγδαίας αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού. 2. Των μεταβολών στις διατροφικές συνήθειες και προτιμήσεις των ανθρώπων, λόγω: Έλλειψης άλλης πηγής τροφής, Συνειδητοποίησης της θρεπτικής αξίας των θαλασσινών, Στροφής μέρους του καταναλωτικού κοινού προς την υγεινή διατροφή Επιρροής σύχρονων γαστρονομικών τάσεων (π.χ. Sushi), καθώς και θρησκευτικών, ή άλλων, παραδόσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι η παρουσία των ψαρικών στη δίαιτα των

Ευρωπαίων έγινε πιο έντονη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, όταν η καθολική εκκλησία επέβαλλε απαγορεύσεις στην κατανάλωση κρέατος για ένα πολύ μεγάλο μέρος του έτους. Αύξησης της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών στις κύριες αγορές, ειδικά στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Ταυτόχρονα, η εξέλιξη της τεχνολογίας (σκάφη μεγαλύτερης χωρητικότητας και ιπποδύναμης, βελτιωμένα αλιευτικά εργαλεία και χρήση τεχνολογικά προηγμένου εξοπλισμού) επέτρεψε στον άνθρωπο όχι μόνο να εντοπίζει πιο εύκολα και πιο γρήγορα τα κοπάδια, αλλά του έδωσε τη δυνατότητα να αλιεύει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από ό,τι πριν, καθώς και να επεκτείνει τη δραστηριότητά του σε απομακρυσμένες από την ακτή περιοχές, που μέχρι τότε παρέμεναν ανέγγιχτες και αποτελούσαν καταφύγιο για τους θαλάσσιους οργανισμούς. Η σύγχρονη εντατική αλιεία έχει οδηγήσει στην ραγδαία υποβάθμιση πολλών αποθεμάτων, αλλά και στην καταστροφή πολλών ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Δυστυχώς όμως η υπερβολική αλιευτική πίεση (υπεραλίευση), δεν είναι ο μόνος παράγοντας στον τομέα της αλιείας που έχει προκαλέσει την εξάντληση των ιχθυοαποθεμάτων και τη μείωση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Κατά την εφαρμογή μη επιλεκτικών αλιευτικών μεθόδων, συχνά παγιδεύονται και οργανισμοί που δεν αποτελούν στόχο των ψαράδων (παρεμπίπτοντα αλιεύματα), όπως θαλάσσια είδη χωρίς εμπορική αξία, υπομεγέθη ψάρια (δλδ νεαρά ψάρια που δεν έχουν προλάβει να αναπαραχθούν), σπάνια είδη, καθώς και απειλούμενα ή προστατευόμενα είδη. Τα περισσότερα από αυτά απορρίπτονται στη συνέχεια στη θάλασσα, νεκρά ή ημιθανή (απορριπτόμενα αλιεύματα). Στα συνήθη θύματα των εν λόγω εργαλείων συναντάμε δελφίνια, φάλαινες, καρχαρίες, θαλάσσιες χελώνες και θαλασσοπούλια. Στην περίπτωση καταστροφικών εργαλείων, όπως είναι οι μηχανότρατες, η δράση δεν περιορίζεται στη σύλληψη ψαριών, αφού κατά τη σύρση τους στο θαλάσσιο πυθμένα καταστρέφουν στο πέρασμά τους πολύτιμα οικοσυστήματα, όπως τα υποθαλάσσια λιβάδια της Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica), τα οποία αποτελούν σημαντικά αναπαραγωγικά, νηπιακά και διατροφικά πεδία για πολλά ψάρια. Η παράνομη, λαθραία και άναρχη αλιεία, η άδηλη αλιεία (απωλεσθέντα ή απορριπτόμενα στη θάλασσα δίχτυα), καθώς και η λανθασμένης χωροθέτησης λειτουργία μονάδων υδατοκαλλιέργειας, βάζουν και αυτές το λιθαράκι τους στην κατεύθυνση της περαιτέρω υποβάθμισης του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Άλλος ένας παράγοντας που σχετίζεται με την εκτροφή ψαριών είναι οι μονάδες πάχυνσης, που βασίζονται στη σύλληψη νεαρών ατόμων από άγριους πληθυσμούς, όπως συμβαίνει στην περίπτωση ενός εμβληματικού είδους της Μεσογείου, του ερυθρού τόννου (Thunnus thynnus). Η αλίευση υπομεγεθών ψαριών αποτελεί το πρώτο σκέλος του προβλήματος. Το δεύτερο σκέλος σχετίζεται με το ότι η επιθυμητή αύξηση του μεγέθους του προαπαιτεί ζωντανή τροφή (10 κιλά τροφής για την παραγωγή 1 κιλού βιομάζας!), συμβάλλοντας έτσι στο φαινόμενο της υπεραλίευσης των αποθεμάτων. Τέλος, η αφαίρεση από το θαλάσσιο περιβάλλον των μεγαλόσωμων ειδών, χάριν μεγιστοποίησης του κέρδους, προκαλεί μεταβολές στη δομή και τη λειτουργία του οικοσυστήματος. Τα μεγαλόσωμα είδη χαρακτηρίζονται από μεγάλη διάρκεια ζωής, αργή σωματική αύξηση, αργή ωρίμανση και παράγουν λιγότερους απογόνους. Η μείωση των θηρευτών, προκαλεί με τη σειρά τη συρρίκνωση των θαλάσσιων τροφικών πλεγμάτων, καθώς

κυριαρχούν ολοένα και μικρότεροι οργανισμοί (Fishing down the food web). Εξαιτίας των πολύπλοκων τροφικών σχέσεων μεταξύ των οργανισμών, αλλά και της αλληλεπίδρασής τους με το περιβάλλον, κάθε αλλαγή που μπορεί να επηρεάσει ένα είδος δύναται να έχει επιπτώσεις σε ένα μεγάλο αριθμό άλλων αλληλεξαρτώμενων οργανισμών. Η ζημιά που έχει προκληθεί και συνεχίζει να προκαλείται δεν αφορά μόνο στη δυσμενή κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά είναι και άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευημερία (οικονομική-κοινωνική) των ίδιων των ψαράδων και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.η υπερεκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων με τους σημερινούς ρυθμούς και τη σύγχρονη νοοτροπία οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην κατάρρευση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Αν συνεχίσουμε τις ίδιες πρακτικές, πολύ σύντομα η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη (αν δεν είναι ήδη!). 3.2 Προτάσεις του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS για την αλιεία Καθώς, ένας αυξανόμενος αριθμός των ιχθυαποθεμάτων βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης κινδυνεύουμε να χάσουμε ένα σημαντικό κομμάτι της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Ενας από τους πιο σημαντικούς πόρους τουρισμού, παράδοσης, ομορφιάς και αναψυχής κινδυνεύει να εκλείψει, ενώ οι παράκτιες κοινότητες θα υποστούν τραγικές οικονομικές συνέπειες, αφού η αλιεία αποτελεί βασικό (αν όχι το πιο σημαντικό) μέρος του εισοδήματος τους. Τι πρέπει να γίνει όμως για να καταφέρουμε να αντιστρέψουμε την κατάσταση αυτήν που μας οδηγεί με ταχύτατους ρυθμούς στην εξαφάνιση της ζωής από τις θάλασσές μας και στην κατάρρευση της αλιείας ως παραδοσιακής οικονομικής δραστηριότητας; Αν ο στόχος μας είναι να γίνει η αλιεία μία βιώσιμη δραστηριότητα θα πρέπει να καταφέρουμε να εξασφαλίσουμε την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευημερία των κοινοτήτων που εξαρτώνται άμεσα από αυτό. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος απαιτείται η υιοθέτηση ενός μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης που συνδυάζει την προστασία της θάλασσας και των ακτών με την κοινωνική και οικονομική πολιτική. Προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος μέσω της προώθησης συντονισμένων δράσεων για ένα σχέδιο ολοκληρωμένης διαχείρισης της παράκτιας ζώνης και της θάλασσας. Δημιουργία δομών/ φορέων διαχείρισης και ανάλογων προγραμμάτων βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος του περιβάλλοντος και των τοπικών κοινωνιών, σε συνδυασμό με προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών. Πυρήνας αυτών πρέπει να είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού για το θαλάσσιο περιβάλλον και η διαμόρφωση μιας υπεύθυνης καταναλωτικής συμπεριφοράς, ώστε να προστατευθούν τα είδη αλιευμάτων που απειλούνται και να προωθηθούν είδη που τώρα υποτιμούνται. Δεν αρκεί να παροτρύνουμε τους αλιείς να ψαρεύουν περισσότερο είδη που δεν πιέζονται σήμερα, όπως π.χ. οι σαρδέλες ή τα λυθρίνια, αλλά πρέπει να έχουν και τη δυνατότητα να τα πωλούν.

Χρηματοδότηση και διεξαγωγή νέων επιστημονικών μελετών-ερευνών, αφού στις περισσότερες περιοχές υπάρχει έλλειψη διαθέσιμων, επικαιροποιημένων και αξιόπιστων επιστημονικών στοιχείων και χρονοσειρών που να πιστοποιούν την υφιστάμενη κατάσταση (κατάσταση αλιευμάτων, βιοποικιλότητα, ρύπανση, βιοσυσσώρευση, κ.λπ.) και τα οποία θα αποτελέσουν βάση για την εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει συστηματική χαρτογράφηση των ιχθυαποθεμάτων και των θαλάσσιων και παράκτιων οικοτόπων, καθώς επίσης και εκτίμηση της φέρουσας ικανότητάς τους. Οι έρευνες αυτές θα πρέπει να γίνονται σε συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους φορείς, συμπεριλαμ-βανομένων των αλιέων, οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τον τόπο τους μέσα από την εμπειρία και την καθημερινή ενασχόλησή τους με τη θάλασσα. Επίσης, είναι σημαντικό τα όποια αποτελέσματα να γνωστοποιούνται στις τοπικές κοινωνίες και να λαμβάνονται υπόψη από τους τοπικούς παράγοντες και τους επαγγελματίες αλιείς. Δημιουργία ενός συνεκτικού και αντιπροσωπευτικού δικτύου θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών και ο καθορισμός ζωνών απόλυτης προστασίας, εντός των οποίων θα απαγορεύεται πλήρως κάθε μορφή αλιευτικής δραστηριότητας, ούτως ώστε να επιτραπεί η φυσική αναπαραγωγή των πληθυσμών και να εμπλουτιστούν οι γύρω περιοχές. Η δημιουργία, σε συνεργασία με τους αλιείς, θαλάσσιων καταφυγίων για τον φυσικό εμπλουτισμό της θάλασσας, την ανάκαμψη της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και τη διατήρηση των αλιευμάτων μακροχρόνια, θα πρέπει να συνδυαστεί με την ανάπτυξη συμπληρωματικών δραστηριοτήτων (π.χ. οικοτουρισμού) για τους επαγγελματίες αλιείς και άλλους κατοίκους της περιοχής. Δραστηριότητες, που θα μπορούσαν να αποφέρουν είτε συμπληρωματικά εισοδήματα σε ήδη εργαζόμενους, είτε εισοδήματα σε νέους που θα εισέρχονταν σε μια τέτοια δραστηριότητα. Η δημιουργία συνεταιρισμών από ψαράδες, έμπειρους δύτες και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς και ειδικούς θα μπορούσε να έχει ως αντικείμενο την ξενάγηση και τη γνωριμία των επισκεπτών με τη θαλάσσια πανίδα και χλωρίδα, τα διάφορα αλιευόμενα είδη και τις τεχνικές αλιείας, καθώς και την παρατήρηση άγριων ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον (π.χ. δελφινιών, χελωνών, φωκιών, κ.ά.). Υπάρχουν πολλοί τουρίστες, νέοι φοιτητές, αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας άτομα, που ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για το πώς ψαρεύεται το χταπόδι, η καραβίδα, το λυθρίνι, ο κέφαλος κ.λπ., ή να ξεναγηθούν στο βυθό μιας περιοχής από έμπειρους ψαράδες και αυτόνομους δύτες. Τα οφέλη ενός τέτοιου καταφυγίου είναι: η αύξηση της αναπαραγωγής και του πληθυσμού των ψαριών, η αύξηση της βιοποικιλότητας και η επανεμφάνιση κάποιων ειδών, η εξάπλωση των ψαριών σε άλλες περιοχές, η καλύτερη πρόβλεψη της παραγωγής, η βελτίωση των εισοδημάτων των ψαράδων, η συμμετοχή των ίδιων των αλιέων στη διαχείριση της περιοχής και η καλύτερη κατανόηση της έννοιας της βιώσιμης διαχείρισης κι ανάπτυξης. Για την προώθηση μίας ανάλογης δραστηριότητας απαιτείται μια ενιαία, ευέλικτη, τουριστική, αλλά και αναπτυξιακή, στρατηγική, με κοινούς μη αλληλοσυγκρουόμενους στόχους, γεγονός που απαιτεί συνεργασία, πολιτική βούληση, συντονισμό των δημόσιων φορέων, των επιχειρηματιών, όπως επίσης και των τοπικών πληθυσμών γενικότερα.

Άλλα σημαντικά μέτρα που θα πρέπει να προωθηθούν είναι: το περιοδικό κλείσιμο των αλιευτικών πεδίων και εκτός περιοχών απόλυτης προστασίας, ώστε να μπορούν να ανακάμπτουν οι ιχθυοπληθυσμοί. η μείωση του αλιευτικού στόλου/προσπάθειας περιορίζοντας των αριθμό σκαφών, καθώς και τις ημέρες και ώρες αλιείας, η χρήση επιλεκτικών αλιευτικών εργαλείων και νέων τεχνολογιών φιλικών προς το περιβάλλον, η αναπροσαρμογή των ελάχιστων επιτρεπόμενων αλιεύσιμων μεγεθών. Προς αυτήν την κατεύθυνση, σημαντική είναι και η συμμόρφωση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία. Μια θετική εξέλιξη του τελευταίου χρόνου ήταν η ανάκληση της απαράδεκτης απόφασης του τέως Υπουργού Θαλάσσιων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας, κ. Γ. Διαμαντίδη (ΦΕΚ 776/Β/06-05-2011), καθώς και η κατάργηση της προκλητικής απόφασης του τότε αρμόδιου Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, κ. Αλ. Κοντού (ΦΕΚ 368/Β/05-03-2008), σχετικά με την ελάχιστη απόσταση από την ακτή κατά την αλιεία με μηχανότρατα. Η νέα απόφαση (ΦΕΚ 1884/Β/25-08-2011) εναρμόνισε, επιτέλους, την ελληνική νομοθεσία με τις διατάξεις του Κανονισμού 1967/2006 που αφορούν στην ελάχιστη απόσταση από την ακτή (1,5 μίλι) για την αλίευση με μηχανότρατα. Αν και σημαντικό, το βήμα αυτό δεν είναι δυστυχώς επαρκές να διασφαλίσει υγιή ιχθυαποθέματα, αφού την ίδια στιγμή λαμβάνονται αποφάσεις σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Ενίσχυση αστυνόμευσης και βελτίωση της αποτελεσματικότητας των κρατικών μηχανισμών ελέγχου κατά της παράνομης αλιείας από τις Λιμενικές Αρχές, οι οποίες πολύ συχνά προβάλλουν την έλλειψη των μέσων αστυνόμευσης (συχνά δικαιολογημένα) για την ελλιπή επιτήρηση των αλιευτικών δραστηριοτήτων. Υιοθέτηση ανταποδοτικών μέτρων (π.χ. καθορισμός αποζημιώσεων ή αντικατάσταση των διχτυών) για τις ζημιές που προκαλούνται σε αλιευτικά εργαλεία από προστατευόμενα είδη (δελφίνια, χελώνες, φώκιες). Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται πιο αποτελεσματική η προστασία αυτών των ειδών,τα οποία συνεχίζουν να δέχονται επιθέσεις από απογοητευμένους αλιείς που δεν έχουν άλλο τρόπο προστασίας των εργαλείων τους και της παραγωγής τους. Η αντιμετώπιση του προβλήματος είναι μείζονος σημασίας τόσο για τα κητώδη, έτσι ώστε να σταματήσει ή να μειωθεί η εκούσια θανάτωσή τους, όσο και για τους παράκτιους ψαράδες στους οποίους προκαλούν σημαντικές ζημιές. Λειτουργία αξιόπιστων μηχανισμών πρόληψης κι ελέγχου της πιθανής ρύπανσης από μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας, που προκαλείται κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Η πρόσφατη διαβούλευση για την κατάρτιση του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Υδατοκαλλιέργειες είναι ένα πρώτο βήμα, παρ όλα αυτά εντοπίστηκαν σημαντικές ελλείψεις αναφορικά με τον έλεγχο και την αποτροπή της ρύπανσης, ενώ οι έντονες αντιδράσεις κατοίκων περιοχών που

χωροθετούνται ή επεκτείνονται ανέδειξαν την παντελή απουσία ενημέρωσης του κοινού, διαβούλευσης και συνδιαμόρφωσης του πλαισίου με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Πρόσβαση στη διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής στα ενδιαφερόμενα άτομα. Για να συμμορφώνονται οι αλιείς με τους κανόνες, θα πρέπει να πιστεύουν ότι οι κανόνες πράγματι συμβάλλουν στη διαφύλαξη και διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων. Αυτό θα είναι δυνατό μόνον εάν συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, όπου η εμπειρία και οι προτάσεις τους να μπορούν να οδηγήσουν σε ένα ρεαλιστικότερο και πιο εφαρμόσιμο σύστημα. Είναι λοιπόν σημαντικό να προωθηθεί η ουσιαστική συμμετοχή των αλιέων σε όργανα και διαδικασίες που επηρεάζουν ή ρυθμίζουν την ανάπτυξη της αλιευτικής δραστηριότητας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη και τα συλλογικά όργανα των παραγωγών, είναι υποχρεωμένη να βοηθήσει την οργάνωση των αλιέων και να προωθήσει το διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων παραγόντων και φορέων (κεντρική και περιφερειακή διοίκηση, νομαρχιακή και τοπική αυτοδιοίκηση, τοπικές ενώσεις, κοινωνικοί φορείς, αλιευτικοί σύλλογοι, επιστημονική κοινότητα, επαγγελματικοί φορείς, περιβαλλοντικές οργανώσεις τοπικής ή ευρύτερης εμβέλειας), με σκοπό την καλύτερη εκπροσώπησή τους σε όλα τα επίπεδα, τοπικά περιφερειακά, εθνικά και κοινοτικά. Η συμμετοχή όμως των αλιέων στις συμμετοχικές διαδικασίες με εμπεριστατωμένες προτάσεις και τεκμηριωμένες απόψεις για την υποστήριξη αιτημάτων, την κατοχύρωση δικαιωμάτων και την προάσπιση συμφερόντων, επιβάλλει ταυτόχρονα την προώθηση της ενημέρωσης των αλιέων και της επαγγελματικής κατάρτισής τους. Είναι καιρός να καταλάβουμε ότι το κακό που έχουμε προκαλέσει γενικά στο περιβάλλον και πιο ειδικά στα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται αποσπασματικά. Μια ολοκληρωμένη πολιτική για βιώσιμη αλιεία πρέπει να στοχεύει σε παρεμβάσεις τόσο στις αλιευτικές μεθόδους και πρακτικές, όσο και στα μοντέλα διαχείρισης της παράκτιας ζώνης και του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Απαιτείται συνολική κατανόηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και ενεργός συμμετοχή των αλιέων προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα στην αλιεία. Στόχοι της νέας αλιευτικής πολιτικής πρέπει να είναι η προστασία διατήρηση και αποκατάσταση ειδών και οικοτόπων, η διαφύλαξη της λειτουργίας και παραγωγικότητας των οικοσυστημάτων, η διατήρηση του επαγγέλματος του ψαρά μακροχρόνια και η προώθηση των συμμετοχικών διαδικασιών.