ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2017-2018 - ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΙΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Δ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ 1. Σύντομη ενημέρωση: βασική ιδέα και λόγοι θεσμοθέτησης της ΕΖ, ένταξη στο ωρολόγιο πρόγραμμα, θεματολογία, προτεινόμενες μέθοδοι, εκπαιδευτικό υλικό 2. Δυνατότητες στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης?
ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ: «Μια εκπαιδευτική καινοτομία που μπορεί να αλλάξει το σχολείο» 2
Βασικός σκοπός της ΕΖ, σύμφωνα με το ΔΕΠΠΣ: Προώθηση της διαθεματικότητας μέσω, κυρίως, διαθεματικών σχεδίων εργασίας (project) Διαθεματικότητα Γνωστή έννοια/ιδέα? Τι σημαίνει? 3
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ / ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Προβληματικός όρος (διαθεματικός = απόδοση του cross-curricular) Αρχή οργάνωσης των περιεχομένων των ΑΠΣ όλων των μαθημάτων της υποχρεωτικής εκπ/σης: - Για τους συντάκτες των ΑΠΣ - Για τους παραγωγούς των νέων διδακτικών πακέτων (σχολικά εγχειρίδια, εκπ/κό λογισμικό) - Για τον εκπ/κό
Οι συντάκτες του ΔΕΠΠΣ επιχειρούν να δώσουν λύση σε δύο βασικά ερωτήματα-προβλήματα: 1. Πώς μπορούν να συνδεθούν τα περιεχόμενα των διαφορετικών μαθημάτων της ίδιας τάξης (οριζόντια σύνδεση), ώστε να δίνεται η δυνατότητα στον μαθητή να συγκροτήσει ένα ενιαίο/οργανικό σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων και να διαμορφώσει τη δική του σφαιρική αντίληψη για τον κόσμο (κοσμοθεωρία).
2. Πώς μπορούν να συνδεθούν τα περιεχόμενα του ιδίου μαθήματος, το οποίο διδάσκεται σε διαφορετικές τάξεις (κάθετη σύνδεση), ώστε να διασφαλίζεται η εσωτερική συνοχή και ενότητα των γνώσεων από τάξη σε τάξη και να επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατό μαθησιακό αποτέλεσμα.
Η σύνδεση του περιεχομένου των μαθημάτων (οριζόντια και κάθετη) μπορεί να επιτευχθεί: 1) Με την διδασκαλία θεμελιωδών εννοιών, κοινών στα διάφορα μαθήματα, αλλά και στο ίδιο μάθημα σε διαφορετικές τάξεις (=διαθεματικές έννοιες), όπως: Χώρος τόπος Χρόνος Σύστημα Μεταβολή Άτομο-ομάδα Ομοιότητα - διαφορά Επικοινωνία Αλληλεπίδραση Πολιτισμός κ.ά.
Η σύνδεση του περιεχομένου των μαθημάτων (οριζόντια και κάθετη) μπορεί να επιτευχθεί: 2) Με την προώθηση βασικών κοινών δεξιοτήτων (=διαθεματικές δεξιότητες), όπως: Επικοινωνίας (ομιλία, ακρόαση, γραφή, διάλογος, επιχειρηματολογία κτλ.) Χρήσης ποικίλων πηγών και εργαλείων πληροφόρησης και επικοινωνίας Κριτικής επεξεργασίας των πληροφοριών, των αξιών, των παραδοχών Συνεργασίας των ατόμων σε ομαδικές εργασίες Επίλυσης προβληματικών καταστάσεων Λήψης αποφάσεων Μεταγνώσης και αυτορρύθμισης κ.ά.
Η σύνδεση του περιεχομένου των μαθημάτων μπορεί να επιτευχθεί: 3) Με ξεχωριστές διαθεματικές δραστηριότητες και διαθεματικά σχέδια εργασίας (projects) Η διαθεματική δραστηριότητα: - Συνδέει το θέμα που εξετάζεται στο πλαίσιο ενός μαθήματος με το περιεχόμενο άλλων μαθημάτων. - Εντάσσεται στη διδασκαλία των επιμέρους ενοτήτωνκεφαλαίων, ως μία δραστηριότητα ανάμεσα σε άλλες. Τα διαθεματικά σχέδια εργασίας απαιτούν περισσότερο χρόνο. Γι αυτό 10% του συνολικού χρόνου κάθε μαθήματος προβλέπεται για την υλοποίησή τους. Μπορούν να πραγματοποιούνται και στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης. Προτείνονται στα ΑΠΣ και στα ΒΔ
ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ: ορισμένοι από τους λόγους θεσμοθέτησής της 1. Εξασφάλιση του χρονικού πλαισίου για ενασχόληση με θέματα που ενδιαφέρουν τους μαθητές και εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων (project, επισκέψεις πεδίου κ.ά.) που δεν μπορούν εύκολα να εφαρμοστούν στα επιμέρους μαθήματα.
2. Άνοιγμα του σχολείου προς την κοινωνία (τοπική και ευρύτερη) και σύνδεση της σχολικής γνώσης με την κοινωνική και τη φυσική πραγματικότητα/ περιβάλλον. 3. Μείωση του γνωσιοκεντρικού χαρακτήρα του σημερινού σχολείου. Εμπλουτισμός της σχολικής ζωής με περισσότερη δράση, δημιουργικότητα, φαντασία, συναίσθημα. 11
4. Αναβάθμιση του ρόλου του μαθητή στην μαθησιακή διαδικασία (πρωταγωνιστής ο μαθητής και όχι ο εκπ/κός) Προώθηση: - της πρωτοβουλίας - της δημιουργικότητας - της κριτικής σκέψης - της συνεργασίας - της συλλογικότητας 12
5. Αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού (ανάπτυξη της παιδαγωγικής αυτονομίας του) Ελευθερία στον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών και στα τρία στάδια. 13
Ένταξη της ΕΖ στο πρόγραμμα σπουδών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Σχολ. έτος 2001-2002: Πιλοτική εφαρμογή σε 240 σχολικές μονάδες Σχολ. έτος 2002-2003: Επέκταση της εφαρμογής σε 900 σχολικές μονάδες Αξιολόγηση της πιλοτικής εφαρμογής Σχολ. έτος 2003-2004: εφαρμογή με απόφαση του Συλλόγου Διδασκόντων κάθε σχολικής μονάδας Από το σχ. έτος 2004-2005: γενίκευση της εφαρμογής 14
Προβλεπόμενος διδακτικός χρόνος ΕΖ στο ισχύον Εβδομαδιαίο Ωρολόγιο Πρόγραμμα του Δημοτικού Σχολείου (από πέρυσι): Τάξεις Α & Β : Τάξεις Γ & Δ : 3 ΔΩ 2 ΔΩ Τάξεις Ε & ΣΤ : 0 ΔΩ Τάση: Σταδιακή μείωση των ωρών της ΕΖ, σε όλες τις τάξεις 15
Στα Νέα Προγράμματα Σπουδών χρησιμοποιείται ο όρος «ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ». Ο όρος «Ευέλικτη Ζώνη» δεν υφίσταται. ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ: 1. ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ (ΣΚΖ) 2. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (ΕΠΑΑ) 16
«ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ στην ιστοσελίδα του ψηφιακού σχολείου (Θέματα-περιεχόμενα, προτεινόμενες δραστηριότητες, προτεινόμενο εκπαιδευτικό υλικό) 17
ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΖ (σύμφωνα με το ΔΕΠΠΣ) «Ανοιχτή» θεματολογία Προέλευση των θεμάτων: - από τα προσωπικά ενδιαφέροντα των μαθητών - από ερεθίσματα που προσφέρουν τα μαθήματα - από την επικαιρότητα Επιλογή θέματος από τους μαθητές και διαμόρφωσή του με την καθοδήγηση του εκπ/κού 18
Ενδεικτικές θεματικές περιοχές ΕΖ Αγωγή υγείας Κυκλοφοριακή αγωγή Αγωγή του καταναλωτή Περιβαλλοντική αγωγή Παιχνίδια και αθλήματα Τεχνολογία ΜΜΕ Πολιτισμός Διαπολιτισμική επικοινωνία Ισότητα των δύο φύλων Φυσικές επιστήμες στην καθημερινή ζωή κ.ά. Καθορισμός του θέματος σύμφωνα με την αρχή της ελεύθερης συλλογικής επιλογής και την αρχή της ποικιλίας! 19
Χρονική διάρκεια ενασχόλησης με ένα θέμα Από λίγες ώρες έως και περισσότερες εβδομάδες ή μήνες (ανάλογα με τη φύση του θέματος, το ενδιαφέρον και τον ρυθμό μάθησης και εργασίας των μαθητών). Χρόνος της ΕΖ μπορεί να εκχωρείται για ολοκλήρωση σχεδίων εργασίας που υλοποιούνται στο πλαίσιο συγκεκριμένου μαθήματος. Επίσης το 10% του «διαθεματικού» χρόνου ενός μαθήματος μπορεί να προστίθεται στον χρόνο της ΕΖ. 20
ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ Ε.Ζ. Η κατ εξοχήν μέθοδος στην ΕΖ: Project (σχέδιο εργασίας ή, πιο σωστά, σχέδιο δράσης) Δραστηριότητες που μπορούν να ενταχθούν σε ένα project ή να υλοποιηθούν μεμονωμένα στην ΕΖ: Α. Δραστηριότητες Διερευνητικής Μάθησης αναζήτησης, καταγραφής, επεξεργασίας δεδομένων και παρουσίαση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. 21
Β. Επισκέψεις σε χώρους ενδιαφέροντος / επισκέψεις πεδίου Γ. Αναπαραστάσεις κοινωνικών γεγονότων ή καταστάσεων δραματοποίηση, θεατρικό παιχνίδι, παντομίμα, κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών, σκετς, χάπενιγκ, θεατρική παράσταση κ.ά. 22
Δ. Δραστηριότητες προφορικού λόγου - Αφήγηση παραμυθιών και ιστοριών - Ελεύθερη συζήτηση - Διαλεκτική αντιπαράθεση - Απαγγελίες - Συνέντευξη - Παρουσιάσεις - κ.ά. 23
Ε. Δημιουργικές δραστηριότητες - Εικαστικές δραστηριότητες - Χειροκατασκευές - Μουσικοκινητικές δραστηριότητες - Δραστηριότητες ποιητικής έκφρασης - κ.ά. 24
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ για την ΕΖ Το «πολυθεματικό» βιβλίο δημοτικού σχολείου «Βλέπω το σημερινό κόσμο» («Τα δελφίνια») Κείμενα καταξιωμένων στο χώρο τους προσωπικοτήτων (γραμμένα ειδικά για τους μαθητές) Π.χ. «Η μουσική είναι τρόπος ζωής» Μ.Θεοδωράκης «Δημιουργικές διαθεματικές δραστηριότητες για την Ε.Ζ.» («Τα δελφίνια») Συνοδευτικό του πολυθεματικού βιβλίου [Τα βρίσκει κανείς στις βιβλιοθήκες των σχολείων.] 25
«Οδηγός ανάπτυξης διαθεματικών δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» (ΟΕΔΒ 2009) Α μέρος: Πληροφοριακά κείμενα Β μέρος: - Ενδεικτικά σχέδια εργασίας (σκοπός, στόχοι, ενδεικτικές δραστηριότητες) και - Φύλλα εργασίας (υλοποίηση και εντός 1-2 ΔΩ) 26
Υλικό στην ιστοσελίδα του Παιδαγωγ. Ινστιτούτου (ΠΙ): www.pi-schools.gr --> Καινοτομίες στην εκπαίδευση --> Ευέλικτη Ζώνη (Παραγωγή του υλικού από τους εκπαιδευτικούς των σχολείων πιλοτικής εφαρμογής της ΕΖ) Εποπτικό εκπαιδευτικό υλικό σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή στη βιβλιοθήκη του σχολείου Υλικό προγράμματα στις ιστοσελίδες σχολείων 27
ΕΖ στο πλαίσιο της εβδομαδιαίας πρακτικής άσκησης: Δυνατότητες Α. Σε περίπτωση που ο δάσκαλος της τάξης αυτή την περίοδο υλοποιεί κάποιο πρόγραμμα (project), μπορούμε να αναλάβουμε την υλοποίηση ενός μέρους του Β. Υλοποίηση διαθεματικής δραστηριότητας ή σχεδίου εργασίας μικρής διάρκειας. Επιλέγουμε διαθεμ. δραστηριότητα ή σχέδιο από: - τα Βιβλία Μαθητή ή - τα Βιβλία Δασκάλου ή - τα ΑΠΣ των μαθημάτων 28
Γ. Επιλογή διαθεματικής δραστηριότητας ή σχεδίου εργασίας μικρής διάρκειας από το διαθέσιμο εκπ/κό υλικό για την ΕΖ (π.χ. από τον Οδηγό διαθεματικών δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης). Δ. Επιλογή «ΒΙΩΜΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ» από το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών. Ε. Σχεδιασμός και υλοποίηση σχεδίου δράσης μικρής διάρκειας με θέμα για το οποίο εκδήλωσαν ενδιαφέρον οι μαθητές της τάξης μας. ΣΤ. Υλοποίηση δραστηριοτήτων πρόληψης σχολικής βίας και εκφοβισμού. 29
Βιβλιογραφία (ενδεικτική) Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για την υποχρεωτική εκπαίδευση. ΦΕΚ 303/13-03-2003, τεύχος Β. Ματσαγγούρας, Η. (2002). Ευέλικτη Ζώνη Διαθεµατικών Προσεγγίσεων: Μια εκπαιδευτική καινοτοµία που αλλάζει το σχολείο. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεµάτων, Νο 6, 15-30, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κουλουμπαρίτση, Α. (2002). Η Ευέλικτη Ζώνη αλλάζει το σχολείο: Μια μελέτη περίπτωσης μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες και αμοιβαίες δεσμεύσεις. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, Νο 6, 57-79. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. 30