Μπορούμε να βελτιώσουμε την απόδοση στη διατροφή των ψαριών; Το παράδειγμα του τομέα προπάχυνσης μιας τυπικής μονάδας ιχθυοκαλλιέργειας

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Μπορούμε να βελτιώσουμε την απόδοση στη διατροφή των ψαριών; Το παράδειγμα του τομέα προπάχυνσης μιας τυπικής μονάδας ιχθυοκαλλιέργειας ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Αθηνά Παπαδοπούλου 191/08085 Επιβλέπων: Βασίλης Μπακόπουλος Επικ. Καθηγητής Μυτιλήνη, 2013

Copyright Αθηνά Παπαδοπούλου, 2013. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Ερωτήματα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς τον συγγραφέα. 2

Στους γονείς μου, Γιάννη και Γεωργία 3

Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον υπεύθυνο καθηγητή της πτυχιακής μου εργασίας κ. Βασίλη Μπακόπουλο, Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας του τομέα Υδατοκαλλιεργειών του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, για την καθοδήγηση, τις συμβουλές και τις γνώσεις που μου παρείχε σε όλη την διάρκεια της πτυχιακής εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα. Μαρία Κωστοπούλου-Καραντανέλλη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας του τομέα Ενόργανης Ανάλυσης και Οργανικής Χημικής Ρύπανσης του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, για την συνεισφορά της στην ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας, τόσο με τις συμβουλές της όσο και με τις γνώσεις της για την εκπλήρωση των πειραματικών διαδικασιών. Όπως επίσης και τον κ. Θωμά Χασιώτη, Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας στον τομέα της Θαλάσσιας Ιζηματολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, για την συμβολή του στην εκτέλεση τμήματος της πτυχιακής εργασίας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες, θα ήθελα να εκφράσω στους κα. Μαρία Αλούπη ΕΤΕΠ Ποιότητας Υδάτων και Αέρα του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και κ. Ανδρέα Πέτσα Διδάσκων επί συμβάσει Π.Δ. 407/80 στον τομέα της Χημείας του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου για την βοήθειά τους κατά την εκτέλεση των πειραματικών αναλύσεων, καθώς επίσης και την κα. Ανδρονίκη Ταμβάκη υποψήφια Διδάκτορας του Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας για την βοήθεια που μου πρόσφερε για την ολοκλήρωση της πτυχιακής μου εργασίας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την εταιρεία SELONDA Ιχθυοκαλλιέργειες Α.Ε. και ιδιαίτερα την μονάδα Λουτρών, Μυτιλήνης για την παραχώρηση μέρους της μονάδας για την πραγματοποίηση του πειράματος. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πατέρα μου Γιάννη και την μητέρα μου Γεωργία για την υποστήριξη τους σε κάθε μου επιλογή όλα αυτά τα χρόνια και που μου έδωσαν την δυνατότητα να παρακολουθήσω και να ολοκληρώσω τις προπτυχιακές μου σπουδές στο Τμήμα Επιστήμων της Θάλασσας. 4

Περιεχόμενα Σελίδα Α. Περίληψη 1 Β. Abstract 2 1. Εισαγωγή 3 2. Υλικά και Μέθοδοι 10 2.1 Πειραματικός σχεδιασμός και οργανισμοί 10 2.2 Πειραματικές δεξαμενές 10 2.3 Χορήγηση τροφής 11 2.4. Δειγματοληψία 13 2.5 Ζύγιση δειγμάτων 13 2.6 Μετρήσεις 13 2.6.1 Υπολογισμός μέσου βάρους 13 2.6.2 Υπολογισμός της βιομάζας 14 5

2.6.3 Δείκτες ανάπτυξης ιχθυδίων και αξιοποίησης τροφής 14 2.6.3.1 Ειδικός ρυθμός ανάπτυξης SGR 14 2.6.3.2 Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής FCR 14 2.6.4 Υπολογισμός υγρασίας 15 2.6.4.1 Ιχθύδια 15 2.6.4.2 Τροφή 15 2.7 Πειραματικό μέρος 15 2.7.1. Ολικές πρωτεΐνες 16 2.7.1.1 Μέθοδος Kjeldahl 16 2.7.2 Προσδιορισμός Ολικών Λιπαρών 18 2.8 Στατιστική ανάλυση 19 2.9 Ανάλυση κόστους 19 3. Αποτελέσματα 21 6

3.1 Στοιχεία ανάπτυξης και αξιοποίησης της τροφής 21 3.1.1 Μέσο βάρος 22 3.1.2 Βιομάζα 24 3.1.3 Ειδικός ρυθμός ανάπτυξης SGR 24 3.1.4 Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής FCR 25 3.1.5 Υγρασία 25 3.1.6 Αναλύσεις ολικών πρωτεϊνών και ολικών λιπαρών στα ιχθύδια και την τροφή 26 3.1.6.1 Ολικές πρωτεΐνες 26 3.1.6.2 Συντελεστής επιπέδου παραχθεισών πρωτεϊνών (PPV) και Συντελεστής απόδοσης καταναλωθεισών πρωτεϊνών (PER) 26 3.1.6.3 Ολικά λιπαρά 27 3.1.6.4 Δείκτης ολικών λιπαρών 28 3.1.7 Ανάλυση του κόστους 28 4. Συζήτηση 29 7

4.1 Στοιχεία ανάπτυξης και αξιοποίησης της τροφής 29 4.1.1 Ανάπτυξη και μέσο βάρος 29 4.1.2 Ειδικός Ρυθμός Ανάπτυξης (SGR) και Συντελεστής Μετατρεψιμότητας Τροφής (FCR) 31 4.1.2.1 Ειδικός ρυθμός ανάπτυξης SGR 31 4.1.2.2 Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής FCR 32 4.1.3 Βιοχημικά κλάσματα ιχθύων και τροφής 33 4.1.3.1 Ολικές πρωτεΐνες 34 4.1.3.2 Ολικά λιπαρά 36 4.2 Ανάλυση του κόστους 39 5. Βιβλιογραφία 43 Παραρτήματα I 8

Περίληψη Η επίδραση τριών διαφορετικών ποσοστών χορήγησης τροφής [4,54%, 5,17% (εφαρμοζόμενο υπό κανονικές συνθήκες) και 5,76% τροφή επί της βιομάζας] στην ανάπτυξη, στη σύσταση του σώματος και στο κόστος παραγωγής μελετήθηκε σε συνολικά 360.000 υγιή νεαρά άτομα λαβρακιού (Dicentrarchus labrax, L.) χωρισμένα σε τρεις ομάδες. Για το σκοπό αυτό υπολογίστηκαν παράμετροι, όπως το μέσο βάρος, ο ειδικός ρυθμός ανάπτυξης-sgr, ο Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής-fcr, ο Συντελεστής του επιπέδου παραχθεισών πρωτεϊνών-ppv, ο Συντελεστής απόδοσης των καταναλωθεισών πρωτεϊνών-per, το ποσοστό των ολικών πρωτεϊνών και των ολικών λιπαρών, ο Δείκτης ολικών λιπαρών καθώς και το κόστος παραγωγής. Από τα αποτελέσματα προέκυψε πως η μείωση της προσλαμβανόμενης τροφής επέφερε μείωση στο τελικό μέσο βάρος των ατόμων ευθέως ανάλογη με τις μειώσεις του ποσοστού χορήγησης τροφής. Τα τελικά μέσα βάρη που προέκυψαν για τα ιχθύδια με Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54%, 5,17% και 5,76% επί της βιομάζας ήταν 0,97 g, 1,08 g και 1,28 g αντίστοιχα, ο SGR ήταν 10,06, 10,17 και 10,47 αντίστοιχα, ο FCR ήταν 2,08, 2,29 και 2,36 αντίστοιχα, ο PPV 38,69%, 26,06% και 18,41% αντίστοιχα, ο PER 18,38, 14,90 και 10,98 αντίστοιχα. Το ποσοστό των ολικών πρωτεϊνών αυξήθηκε για τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% ενώ η αποθήκευση λίπους ήταν μειωμένη. Συγκεκριμένα τα αποτελέσματα των ολικών πρωτεϊνών που προέκυψαν ήταν 8,86 g/kg, 7,31 g/kg και 6,95 g/kg αντίστοιχα, τα ολικά λιπαρά ήταν 17,11 g/kg, 36,38 g/kg και 56,19 g/kg και ο Δείκτης ολικών λιπαρών (FAI, Fatty Acid Indicator) που προέκυψε ήταν 2,37, 2,20 και 2,33. Επίσης το κόστος παραγωγής κατά την διάρκεια του πειράματος μειώθηκε κατά 14,12 και κατά 20,89 συγκριτικά με το κόστος παραγωγής των ατόμων που ταΐστηκαν με Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76% αντίστοιχα. Λέξεις κλειδιά: λαβράκι, Dicentrarchus labrax, ανάπτυξη, σύσταση σώματος, κόστος εκτροφής. 9

Abstract Dicentrarchus labrax (Linnaeus, 1758) fingerlings were used in a 3 week experiment, regarding the effect of three different feeding ratios [mean feed ratio 4.54%. 5.17% (applied under normal conditions) and 5.76% of biomass], on the growth performance, the composition of fish and the grow-out costs. The mean body weight, specific growth rate (SGR), food conversion ratio (FCR), protein productive value (PPV), protein efficiency ratio (PER), crude protein and crude fats and the indicator of crude lipids estimated. The results of this study demonstrate that the reduction of feed ration effect the final body weight of fish. The final mean weight was 0.97 g, 1.08 g and 1.28g respectively, SGR was 10.06, 10.17 and 10.47 respectively, FCR was 2.08, 2.29 and 2.36 respectively, PPV was 38.69%, 26.06% and 18.41% respectively, PER was 18.38, 14.90 and 10.98 respectively. On the contrary, the percentage of crude protein was increased for the fingerlings with mean feeding ratio 4.54% whilst the percentage of crude fat was decrease. The crude proteins were 8.86 g/kg, 7.31 g/kg and 6.95 g/kg respectively while crude lipids were 17.11 g/kg, 36.38 g/kg and 56.19 g/kg respectively and the Fatty Acid Indicator (FAI) was 2.37, 2.20 and 2.33 respectively. Moreover the production cost was decreased per 14.12 and 20.89 than the production cost of the fish with feeding ratio 5.17% and 5.76% respectively. This approach may be useful to farmers wishing to reduce the grow-out cost. Keywords: sea bass, Dicentrarchus labrax, growth, body composition, crude, production cost. 10

1. Εισαγωγή Στην σύγχρονη εποχή η μείωση των υδρόβιων αποθεμάτων από τις θάλασσες και τους ωκεανούς καθώς και η αύξηση της ζήτησής τους από το κοινό, προκάλεσαν την αναγκαιότητα για εξέλιξη της γνώσης για την εκτροφή ψαριών εδραιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την επιστήμη της υδατοκαλλιέργειας στο χώρο των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τον FAO (Fisheries and Agriculture Organization) με τον όρο υδατοκαλλιέργεια νοείται η εκτροφή υδρόβιων οργανισμών συμπεριλαμβανομένων των ψαριών, μαλακίων, καρκινοειδών και υδρόβιων φυτών. Η εκτροφή προϋποθέτει κάποιο είδος παρέμβασης στην διαδικασία ανάπτυξης για προαγωγή της παραγωγής όπως: συχνή εισροή ζωικού κεφαλαίου, διατροφή, προστασία από θηρευτές, κλπ. Η εκτροφή επίσης προϋποθέτει ατομική ή εταιρική ιδιοκτησία του ζωικού κεφαλαίου. Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή, από τους πολιτισμούς που κατοίκησαν τον πλανήτη μας μέχρι σήμερα ανακαλύπτουμε πως οι υδατοκαλλιέργειες ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με αναφορές στη Κίνα η καλλιέργεια του κοινού κυπρίνου (Cyprino carpio) χρονολογείται γύρω στο 4.000-3.500 π.χ., ενώ στην Αφρική τοιχογραφίες σε ορισμένους τάφους, που χρονολογούνται περίπου στα 2.000π.Χ., απεικονίζουν ψάρια, πιθανόν τιλάπιες (Tilapia nilotica), μέσα σε υδατοσυλλογές. Την ίδια εποχή στην Ιαπωνία είχε αναπτυχθεί η καλλιέργεια στρειδιών και το 500 π.χ. στην Κίνα γράφτηκε το πρώτο κείμενο που αφορούσε στην καλλιέργεια κυπρίνου με τίτλο The Classic of Fish Culture (Herminio, 1988). Οι αρχαιολογικές έρευνες φέρνουν επίσης στο φως υδατοσυλλογές που αναπτύχθηκαν στη Χαβάη τόσο στην ενδοχώρα όσο και στις παράκτιες περιοχές. Το Μεσαίωνα φαίνεται ότι καλλιεργούνταν ψάρια στις τάφρους γύρω από τα κάστρα, ενώ την ίδια περίοδο παρατηρούνται και οι πρώτες προσπάθειες για την ανάπτυξη υδατοσυλλογών στον Ευρωπαϊκό χώρο. Τον 14 ο αι. μ.χ. ο γάλλος μοναχός Dom Pinchon ανέπτυξε μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης αυγών πέστροφας και στην Ινδονησία αναφέρεται η πρώτη καλλιέργεια του ψαριού milkfish σε υφάλμυρα ύδατα (Μπακόπουλος, 2008) Τον 16 ο αι. μ.χ. πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εξελίξεις στις μεθόδους εκτροφής, οι οποίες μας επιτρέπουν πλέον να μιλάμε για ελεγχόμενη εκτροφή με τις σημερινές προδιαγραφές (Wypych, 2010). Τον 20 ο αι. σε παγκόσμιο επίπεδο με την ανάπτυξη τόσο της τεχνολογίας όσο και των βιολογικών επιστημών, αλλά και η ταυτόχρονη αυξανόμενη ζήτηση από τους καταναλωτές για προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας μετέτρεψαν τις υδατοκαλλιέργειες από οικιακές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε 11

επιχειρήσεις συσσώρευσης κεφαλαίου και πολλές φορές σε επιχειρήσεις πολυεθνικού χαρακτήρα (Wypych, 2010). Στις μέρες μας οι υδατοκαλλιέργειες αποτελούν ένα ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο. Οι ετήσιοι ρυθμοί ανάπτυξης κυμαίνονται κατά μέσο όρο από 6 έως 8%. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παραγωγή αλλά και η αξιοποίηση των υδρόβιων οργανισμών σε παγκόσμιο επίπεδο από τις υδατοκαλλιέργειες, οι οποίες ακολουθούν μια αυξητική τάση με τα συνολικά ποσοστά παραγωγής για το 2002 να είναι στο 40,4%, ενώ το 2006 φτάνει στα 51,7% σε χρονικό διάστημα μόλις 4 χρόνων, Πίνακας 1.1. Πίνακας 1.1: Παγκόσμια παραγωγή και αξιοποίηση της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών, όπου εξαιρούνται τα υδρόβια φυτά, (Πηγή: FAO, 2008). Παραγωγή 2002 2003 2004 2005 2006 εκατομμύρια τόνοι Εσωτερικά ύδατα Αλιεία 8,7 9,0 8,9 9,7 10,1 Υδατοκαλλιέργεια 24,0 25,5 27,8 29,6 31,6 Συνολική παραγωγή 32,7 34,4 36,7 39,3 41,7 Θαλάσσια ύδατα Αλιεία 84,5 81,5 85,7 84,5 81,9 Υδατοκαλλιέργεια 16,4 17,2 18,1 18,9 20,1 Συνολική παραγωγή 100,9 98,7 103,8 103,4 102,0 Συνολική αλιεία 93,2 90,5 94,6 94,2 92,0 Συνολική υδατοκαλλιέργεια 40,4 42,7 45,9 48,5 51,7 Συνολική παγκόσμια παραγωγή 133,6 133,2 140,5 142,7 143,6 Χρήση Ανθρώπινη κατανάλωση 100,7 103,4 104,5 107,1 110,4 Εκτός 32,9 29,8 36,0 35,6 33,3 Πληθυσμός (σε δις) 6,3 6,4 6,4 6,5 6,6 Κατά κεφαλήν παροχή τροφής (σε Kg) 16,0 16,3 16,2 16,4 16,7 Μεμονωμένα στην Ευρώπη ο κλάδος των υδατοκαλλιεργειών παρουσιάζει αξιόλογη ανάπτυξη τα τελευταία 20 χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αύξηση της καλλιέργειας ειδών αλμυρού νερού (θαλασσινό), όπως ψαριών, μαλακίων και 12

υδρόβιων φυτών, από τους 807.000 τόνους στους 1.884.000 τόνους μεταξύ του 1990 και 2008 (Γράφημα 1.1). Γράφημα 1.1: Παραγωγή προϊόντων υδατοκαλλιέργειας σε τόνους στην Ευρώπη από το 1990-2008, (Πηγή: FAO, 2010). Εστιάζοντας στην Ελλάδα, οι υδατοκαλλιέργειες αποτελούν ένα σημαντικό κλάδο για τη χώρα, καθώς συμβάλλουν σε ποσοστό περισσότερο από το μισό της συνολικής αλιευτικής παραγωγής. Σύμφωνα με τον FAO, στην Ελλάδα οι υδατοκαλλιέργειες είχαν αυξητική τάση από το 1950-2010, και όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε από το Γράφημα 1.2 οι σχετικές δραστηριότητες ξεκινούν από το 1990. Επίσης για το έτος 2008 η παραγωγή από τις υδατοκαλλιέργειες, σύμφωνα με την η Ελληνική Στατιστική Εταιρεία, ανέρχεται περίπου στους 115.000 τόνους που αντιστοιχούν σε 376 εκατ. ευρώ, (FAO, 2012). Γράφημα 1.2: Απεικόνιση της παραγωγής των υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα από το 1950-2012, (Πηγή: FAO, 2012). 13

Για την εκτροφή των υδρόβιων οργανισμών και κυρίως των σαρκοφάγων ψαριών, όπως είναι ο σολομός και το λαβράκι, απαιτούνται μεγάλες ποσότητες τροφής υψηλής βιολογικής αξίας. Όπως για παράδειγμα ζωικής προέλευσης, καθώς η επιβίωση και η ανάπτυξη των ψαριών με ένα σταθερό ρυθμό εξαρτώνται από την ποιότητα και την ποσότητα της τροφής που θα λάβουν. Όπως είναι γνωστό, η καλύτερη τροφή, η οποία καλύπτει πλήρως τις ανάγκες ενός είδους, είναι η κατανάλωση του ίδιου του είδους, καθώς περιέχει όλα εκείνα τα θρεπτικά που έχει ανάγκη ο οργανισμός στις κατάλληλες αναλογίες απαραίτητων κυρίως αμινοξέων και λιπαρών οξέων. Επομένως, και για τα ψάρια που εκτρέφονται, η βέλτιστη τροφή που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί είναι το ίδιο είδος ψαριού που εκτρέφεται, αλλά αυτό δεν είναι εφικτό. Για το λόγο αυτό γίνεται η χρήση τροφών, οι οποίες αποτελούνται κυρίως από ιχθυάλευρα και ιχθυέλαια τα οποία προέρχονται από άγριους πληθυσμούς ψαριών. Τα είδη αυτά που αλιεύονται είναι κυρίως ψάρια, τα οποία δεν έχουν άμεση κατανάλωση από τον άνθρωπό, (Schipp, 2008). Οι χώρες αλλά και τα είδη που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των ιχθυάλευρων παρατίθενται στον Πίνακα 1.2. Πίνακας 1.2: Απεικόνιση των χωρών που συμμετέχουν στην παγκόσμια παραγωγή ιχθυάλευρων, καθώς και τα είδη ιχθύων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή τους, (Πηγή: IFFO, 2011). Ενδεικτικά, και σύμφωνα με τον FAO, τα ψάρια που αλιεύθηκαν καθαρά για την παραγωγή ιχθυάλευρων για το χρονικό διάστημα 1970-2005 αγγίζει τους 30 εκατομμύρια τόνους, ενώ περίπου 5 εκατομμύρια τόνοι από τα αλιεύματα που ήταν για άμεση κατανάλωση από τους ανθρώπους χρησιμοποιήθηκαν για τον ίδιο σκοπό, (Schipp, 2008). Επίσης, ο IFFO (International Fishmeal and Fish Oil Organization) για το έτος 2009 ανακοίνωσε πως η παγκόσμια παραγωγή ιχθυάλευρων ήταν 4,83 εκατομμύρια τόνοι και αντίστοιχα η παραγωγή ιχθυελαίων ήταν 1,01 εκατομμύρια τόνοι, από τα οποία το μεγαλύτερο ποσοστό χρησιμοποιείται για τις 14

υδατοκαλλιέργειες και μικρότερα ποσοστά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφής για τα πουλερικά και την κτηνοτροφία, (Γραφήματα 1.3 και 1.4). Γράφημα 1.3: Απεικόνιση της ποσοστιαίας αξιοποίησης των παραγόμενων ιχθυάλευρων για τα έτη 1960, 1980, 2008, (Πηγή: IFFO, 2011). Γράφημα 1.4: Απεικόνιση της ποσοστιαίας αξιοποίησης των παραγόμενων ιχθυάλευρων για το 2009, (Πηγή: IFFO, 2011). Όπως γίνεται κατανοητό για την εκτροφή των ψαριών των υδατοκαλλιεργειών απαιτείται η αλίευση μεγάλων ποσοτήτων άγριων ειδών και αυτό γιατί η αναλογία μεταξύ των ψαριών που πρέπει να αλιευθούν για να έχουμε την παραγωγή 1kg εκτρεφόμενων ψαριών είναι 2:1. Αυτό όμως έχει αρνητικές συνέπειες στα φυσικά αποθέματα των ψαριών, όχι μόνο άμεσα, αλλά και έμμεσα (Rosamond, Goldburg, Primavera., Kautsky, Malcolm, Beveridge, Clay, Folke, Lubchenco, Mooney and Troell, 2001). Ως αποτέλεσμα, η μείωση των αποθεμάτων και η αύξηση της ζήτησης σχετίζεται άμεσα με την αύξηση της τιμής των ιχθυάλευρων. Για παράδειγμα, από τα τέλη του 2007 μέχρι και τον Μάιο του 2008 οι τιμές των ιχθυάλευρων αυξήθηκαν κατά 11% (Josupeit, 2008). Για τους παραπάνω λόγους η βελτιστοποίηση της 15

διαχείρισης της σίτισης των εκτρεφόμενων ιχθύων είναι πολύ σημαντική. Για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού έχουν διεξαχθεί πειράματα κατά τα οποία γίνονται μεταβολές στην ποσότητα τροφής που δίνεται στα ψάρια, (Bolivar, Jimenez & Brown, 2006; Brown, Bolivar, Jimenez & Szyper, 2001) και στα σιτηρέσια των εκτρεφόμενων ψαριών (Wypych, 2010; Lupatsch, Kissil & Sklan, 2001). Επίσης, πραγματοποιούνται μελέτες και πειράματα για τη χρήση λιγότερων ιχθυάλευρων και ιχθυελαίων για την παραγωγή των τεχνητών τροφών που χρησιμοποιούνται στις υδατοκαλλιέργειες και την αντικατάστασή τους από εναλλακτικές μορφές σίτισης, οι οποίες να απορροφούνται και να χρησιμοποιούνται το ίδιο καλά. Κάποια από τα πειράματα που έχουν γίνει χρησιμοποιούν μερικώς ως εναλλακτική τροφή ελαιώδεις καρπούς όπως σόγια (Rosamond et. al., 2001; Tibaldi, Hakim, Uni, Tulli, Matilde de Francesco, Luzzana & Harpaz, 2006), μπιζέλια, ρεβίθια και κουκιά (Adamidou, Nengas, Henry, Grigorakis, Rigos, Nikolopoulou, Kotzamanis, Bell & Jauncey., 2009) καθώς και υδρόβια φυτά (Valente, et al., 2006). Στην παρούσα πτυχιακή εργασία διερευνήθηκε η αξιοποίηση της προσφερόμενης τροφής σε ιχθύδια, που βρίσκονται στο στάδιο της προπάχυνσης. Οι πειραματικοί οργανισμοί που χρησιμοποιήθηκαν ήταν άτομα του είδους Dicentrarchus labrax (Linnaeus, 1758), με την κοινή ονομασία λαβράκι. Το πείραμα έλαβε χώρα στις εγκαταστάσεις της εταιρείας SELONDA Aquaculture SA στην περιοχή Λουτρών, Μυτιλήνης, Ελλάδα. Η εργασία αφορά στην επίδραση διαφόρων επιπέδων διατροφής στο λαβράκι και συγκεκριμένα στην ανάπτυξή του και στη βιοχημική σύσταση με έμφαση στις πρωτεΐνες και τα ολικά λιπαρά. Σκοπός ήταν η εκτίμηση του επιπέδου διατροφής που οδηγεί στη βελτιστοποίηση της σχέσης της χρησιμοποιούμενης τροφής και της περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και ολικά λιπαρά των ιχθυδίων με την ταυτόχρονη όμως μείωση του κόστους παραγωγής. Η διεξαγωγή των συμπερασμάτων έγινε από τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων των πρωτεϊνών που είχαν προσλάβει τα ιχθύδια την αρχική ημέρα που ξεκίνησε το πείραμα και την σύγκριση τους με την τελική ημέρα που αυτό ολοκληρώθηκε. Παρόμοιες αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν και για τα ολικά λιπαρά. Επίσης υπολογίστηκαν οι Δείκτες SGR (Specific Growth Rate) (Ειδικός ρυθμός ανάπτυξης) που υπολογίζει το ρυθμό αύξησης βάρους, FCR (Food Conversion Rate) (Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής) που υπολογίζει το ποσοστό μετατροπής της ιχθυοτροφής, PPV (Protein Productive Value) (Συντελεστής επιπέδου παραχθεισών πρωτεϊνών) και PER (Protein 16

Efficiency Ratio) (Συντελεστής απόδοσης καταναλωθεισών πρωτεϊνών) που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των αξιοποιήσιμων πρωτεϊνών και ο Δείκτης ολικών λιπαρών (FAI, Fatty Acid Indicator) που δηλώνει την αξιοποίηση των ολικών λιπαρών. Εν κατακλείδι πραγματοποιήθηκε ανάλυση του κόστους για την εκτίμηση του κόστους-οφέλους. 17

2. Υλικά και Μέθοδοι 2.1 Πειραματικός σχεδιασμός και οργανισμοί Το πείραμα διεξήχθει από τις 2/3/2012 έως 21/3/2012 στις εγκαταστάσεις της εταιρείας SELONDA Aquaculture SA στην περιοχή Λουτρών, Μυτιλήνης, Ελλάδα. Για το πείραμα χρησιμοποιήθηκαν περίπου 360.000 υγιή άτομα του είδους Dicentrarchus labrax (Linnaeus, 1758), τα οποία χωρίστηκαν σε 3 ομοιογενείς πληθυσμούς και κατανεμήθηκαν σε τρεις δεξαμενές. Οι τρεις πληθυσμοί ταΐστηκαν κατά τη διάρκεια του πειράματος συνολικά με το 4,54%, 5,17% και 5,76% της βιομάζας. Η αρχική ιχθυοπυκνότητα κατά την έναρξη του πειράματος ήταν 1,83 kg/m 3 ανά δεξαμενή και η τελική ανάλογα τον αριθμό δεξαμενής ήταν 4,98 kg/m 3, 5,55 kg/m 3 και 6,77 kg/m 3 αντίστοιχα. Σύμφωνα με τους Χατζηγιαννακέρη, Χρυστάκου και Κλαδά (2006) οι παραπάνω ιχθυοφορτίσεις κυμαίνονται σε φυσιολογικά όρια, καθώς οι αρχικές επιτρεπτές τιμές κυμαίνονται από 0,25-1 kg/m 3 και οι τελικές 5-10 kg/m 3. 2.2 Πειραματικές δεξαμενές Κατά τη διάρκεια του πειράματος χρησιμοποιήθηκαν 3 ορθογώνιες δεξαμενές χωρητικότητας 22 m 3. Κάθε δεξαμενή ήταν εφοδιασμένη με: σύστημα σταθερής παροχής νερού γεώτρησης με ροή 1,2 L/min. συστήματα παροχής ατμοσφαιρικού αέρα, σύστημα αποχέτευσης και υπερχείλισης για τη διατήρηση της στάθμης νερού σε σταθερό επίπεδο. Η θερμοκρασία του νερού κατά τη διάρκεια του πειράματος κυμάνθηκε από 22 C - 23 C, η αλατότητα από 25-27, το διαλυμένο οξυγόνο από 6-7,5 ppm και ο φωτισμός των δεξαμενών επιτεύχθηκε με φυσικό τρόπο. Το νερό προερχόταν από γεώτρηση και το σύστημα λειτουργούσε ως ανοικτό καθ όλη τη διάρκεια του πειράματος. 18

2.3 Χορήγηση τροφής Η χορήγηση της τροφής γινόταν με αυτόματες ταΐστρες, στις οποίες καθημερινά γινόταν προσθήκη τροφής. Η συνολική ποσότητα είχε υπολογιστεί σύμφωνα με τη βιομάζα των ψαριών της κάθε δεξαμενής. Πιο αναλυτικά, αρχικά η μια δεξαμενή από τις τρεις τροφοδοτούνταν σύμφωνα με τη συνήθη πρακτική της εταιρίας, κανονικό σιτηρέσιο, χωρίς καμία μεταβολή. Το σιτηρέσιο αυτό βασίζεται σε πίνακες διατροφής οι οποίοι ανάλογα το είδος του εκτρεφόμενου οργανισμού και το μέσο βάρος των ιχθυδίων υπολογίζουν κατά προσέγγιση το Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.), το είδος ή τα είδη των τροφών που πρέπει να χορηγηθούν και τις ποσοστώσεις τις κάθε μιας στο συνολικό ημερήσιο σιτηρέσιο. Στη συνέχεια σύμφωνα με τη βιομάζα που παρουσιάζει η κάθε δεξαμενή υπολογίζονται τα κιλά τροφής που θα δοθούν συνολικά. Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με τα κιλά της τροφής που προσλάμβαναν τα ιχθύδια που ακολούθησαν κανονικό σιτηρέσιο υπολογίστηκαν τα κιλά της τροφής των άλλων δυο δεξαμενών που περιλαμβάνονταν στο πείραμα. Οι συνολικοί μέσοι του Σ.Τ.Β. από τις 2/3/2012 16/3/2012 για τις τρεις δεξαμενές διαμορφώθηκε ως εξής: 4,54% (για μείωση 12,23%), 5,17% και 5,76% (για αύξηση 11,36%) (Παράρτημα Α). Να αναφερθεί πως στη συνέχεια της εργασίας η αναφορά των δεξαμενών θα γίνεται με τη χρήση του συνολικού μέσου του Συντελεστή Τροφής Βιομάζας ανά δεξαμενή και θα αναφέρεται ως Συντελεστής Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.). Κατά τη διάρκεια του πειράματος έγινε χρήση συμπήκτων της εταιρείας BioMar, με την ακόλουθη σειρά για όλες τις ομάδες INICIO Plus 901 0.5mm (πρωτεΐνες 58%, λιπαρά 15%, τέφρα 11,5%), INICIO Plus 901 0.8mm (πρωτεΐνες 57%, λιπαρά 18%, τέφρα 11,3%), Plus 901 1.1mm (πρωτεΐνες 56%, λιπαρά 18%). Η αναλυτική σύσταση των τροφών δίνεται στο Παράρτημα Β. Οι αλλαγές της τροφής έγιναν κατά τη περίοδο του πειράματος ως εξής: Τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% από τις 2/3/2012-8/3/2012 διατρέφονταν με τις τροφές INICIO Plus 901 0.5mm και INICIO Plus 901 0.8mm και από τις 9/3/2012-16/3/2012 με τις τροφές INICIO Plus 901 0.8mm και INICIO Plus 901 1.1mm. Τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17% από τις 2/3/2012-8/3/2012 διατρέφονταν με τις τροφές INICIO Plus 901 0.5mm και INICIO Plus 901 0.8mm, από τις 9/3/2012-13/3/2012 με την τροφή INICIO Plus 901 0.8mm και από τις 19

14/3/2012-16/3/2012 με τις τροφές INICIO Plus 901 0.8mm και INICIO Plus 901 1.1mm. Τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,76% από τις 2/3/2012-16/3/2012 διατρέφονταν με τις τροφές INICIO Plus 901 0.5mm και INICIO Plus 901 0.8mm. Στον Πίνακα 2.1 παρουσιάζονται αναλυτικά τα είδη των διαφορετικών τροφών που δόθηκαν κατά τη διάρκεια του πειράματος στα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας ανά δεξαμενή 4,54%, 5,17% και 5,76%. Πίνακας 2.1: Διατροφικό Σχήμα ιχθυδίων πειράματος σύμφωνα με τον Συντελεστή Τροφής Βιομάζας Ημερομηνία Συντελεστής Τροφής Βιομάζας 4,54% 2-8/3/2012 INICIO Plus 901 0.5mm και INICIO Plus 901 0.8mm 9-16/3/2012 INICIO Plus 901 0.8mm και INICIO Plus 901 1.1mm Ημερομηνία Συντελεστής Τροφής Βιομάζας 5,17% 2-8/3/2012 INICIO Plus 901 0.5mm και INICIO Plus 901 0.8mm 9-13/3/2012 INICIO Plus 901 0.8mm 14-16/32012 INICIO Plus 901 0.8mm και INICIO Plus 901 1.1mm Ημερομηνία Συντελεστής Τροφής Βιομάζας 5,76% 2-16/3/2012 INICIO Plus 901 0.5mm και INICIO Plus 901 0.8mm Εξαιτίας της χορήγησης, επί των πλείστων, δύο τροφών σε κάθε δεξαμενή, τα ποσοστά των τροφών που χορηγήθηκαν διαφοροποιήθηκαν κατά την διάρκεια του πειράματος (Παράρτημα Γ). Σύμφωνα με τους πίνακες που παρουσιάζονται στο Παράρτημα Γ υπολογίστηκαν τα ποσοστά πρόσληψης ολικών πρωτεϊνών και ολικών λιπαρών για κάθε δεξαμενή κάθε μέρα και στη συνέχεια προέκυψε η συνολική πρόσληψη ολικών πρωτεϊνών και ολικών λιπαρών για κάθε εβδομάδα. 20

2.4. Δειγματοληψία Τρία τυχαία δείγματα ψαριών από κάθε δεξαμενή ελήφθησαν στις 2/3/2012, 9/32012 και 16/3/2012. Η θανάτωσή τους έγινε με την εμβάπτισή τους σε υπερβολική δόση αναισθητικού (φαινοξυαιθανόλη). Το κάθε δείγμα που αποτελούνταν από >10 άτομα, ζυγίστηκε με τη βοήθεια ζυγού ακρίβειας 0,1g και αποθηκεύτηκε στους 4 ο C. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στο Εργαστήριο Βιολογίας του Τμήματος για περαιτέρω επεξεργασία. 2.5 Ζύγιση δειγμάτων Η ζύγιση του κάθε ατόμου πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ζυγού ακριβείας 0,01g του οίκου OHAUS και τα δείγματα αποθηκεύτηκαν στους -25 ο C για περαιτέρω επεξεργασία. 2.6 Μετρήσεις Αξίζει να σημειωθεί πως στη συνέχεια του υποκεφαλαίου αυτού γίνεται αναφορά για τους τύπους που έχουν υπολογιστεί επί ξηρού. Σε κάθε άλλη περίπτωση οι υπολογισμοί είναι επί νωπού. 2.6.1 Υπολογισμός μέσου βάρους Ο υπολογισμός του μέσου βάρους των ιχθυδίων πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των δειγματοληψιών βάσει του τύπου: Όπου μέσο βάρος ιχθύων σε g, όπου i : όνομα δεξαμενής. 21

σύνολο τιμών βάρους ιχθύων. πλήθος δειγμάτων. 2.6.2 Υπολογισμός της βιομάζας Ο υπολογισμός της συνολικής βιομάζας κάθε πειραματικής δεξαμενής έγινε με τον πολλαπλασιασμό του μέσου βάρους των ψαριών σε κάθε δεξαμενή με το πλήθος των ατόμων σε αυτή. 2.6.3 Δείκτες ανάπτυξης ιχθυδίων και αξιοποίησης τροφής Η εκτίμηση της ανάπτυξης των ιχθυδίων και της αξιοποίησης της τροφής πραγματοποιήθηκε με τη χρήση των παρακάτω δεικτών. 2.6.3.1 Ειδικός ρυθμός ανάπτυξης SGR Ο Δείκτης SGR (Specific Growth Rate), (Paspatis, Batarias, Tiangos & Kentouri, 1999) υπολογίζει το ρυθμό αύξησης βάρους, υπολογίστηκε βάσει του τύπου: Όπου, W f και W i τελικό και αρχικό μέσο βάρος σε g. t το χρονικό διάστημα εκτροφής σε ημέρες. 2.6.3.2 Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής FCR Ο Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής (FCR, Food Conversion Rate) (Paspatis, et al., 1999), υπολογίζει το ποσοστό μετατροπής της ιχθυοτροφής, δηλαδή τα κιλά ιχθυοτροφής που απαιτούνται για την παραγωγή ενός κιλού ψαριών υδατοκαλλιέργειας. Η εκτίμησή του έγινε επί ξηρού βάρους και υπολογίστηκε βάσει του τύπου: 22

Όπου F W f και W i συνολική ποσότητα τροφής που χορηγήθηκε, σε g επί ξηρού βάρους. τελική και αρχική βιομάζα των ιχθυδίων σε g επί ξηρού. 2.6.4 Υπολογισμός υγρασίας 2.6.4.1 Ιχθύδια Ο υπολογισμός της υγρασίας των δειγμάτων ιχθυδίων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με την επίσημη μέθοδο 950.46 (AOAC, 1950) μετά την πλήρη απομάκρυνση του περιεχόμενου νερού με ξήρανση σε δεδομένη θερμοκρασία. Τα δείγματα ξηράνθηκαν στους 100 C για 16-18 ώρες (Παράρτημα Δ.1). Η υγρασία των δειγμάτων υπολογίστηκε από τη διαφορά του αρχικού και του τελικού βάρους των ιχθυδίων και εκφράζεται ως ποσοστό επί τοις %. 2.6.4.2 Τροφή Ο υπολογισμός της υγρασίας της τροφής που χορηγήθηκε στα ιχθύδια πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με την επίσημη μέθοδο 934.01 (AOAC, 1998) μετά την πλήρη απομάκρυνση του περιεχόμενου νερού με ξήρανση σε δεδομένη θερμοκρασία. Τα δείγματα ξηράνθηκαν στους 100 C για 5 ώρες (Παράρτημα Δ.2). Η υγρασία των δειγμάτων υπολογίστηκε από την διαφορά του αρχικού και του τελικού βάρους της τροφής και εκφράζεται ως ποσοστό επί τοις %. 2.7 Πειραματικό μέρος Τα δείγματα που είχαν ληφθεί από τις δεξαμενές κατά την πρώτη δειγματοληψία (2/3/2012) και τα δείγματα που είχαν ληφθεί αντίστοιχα κατά την τελευταία δειγματοληψία (16/3/2012) μετά την ξήρανσή τους σε φούρνο ξήρανσης αλέστηκαν με τη χρήση μπλέντερ. Ακολούθησε ο προσδιορισμός των ολικών πρωτεϊνών με την μέθοδο Kjeldahl (BUCHI, 2007) καθώς και των ολικών λιπαρών με την τροποποιημένη επίσημη μέθοδο 948.15 (AOAC, 1995). Η ίδια διαδικασία και αναλύσεις έγινε και στα σύμπηκτα (pellets) INICIO Plus 901 0.8mm, Plus 901 1.1mm. Σημειώνεται ότι οι αναλύσεις των ολικών πρωτεϊνών και των ολικών 23

λιπαρών στα σύμπηκτα πραγματοποιήθηκαν μόνο για να γίνει επιβεβαίωση των επί των συσκευασιών αναγραφομένων τιμών. 2.7.1. Ολικές πρωτεΐνες 2.7.1.1 Μέθοδος Kjeldahl Για τον προσδιορισμό των ολικών πρωτεϊνών έγινε χώνευση με π. H 2 SO 4 ποσότητας 0,50g ξηρού δείγματος, παρουσία καταλυτών K 2 SO 4 και HgO. Η χώνευση διάρκειας 2 h 45 min πραγματοποιήθηκε σε συσκευή του οίκου BUCHI K-426. Μετά την ολοκλήρωση της χώνευσης, τα δείγματα αραιώθηκαν με απιονισμένο H 2 O και προστέθηκε η απαιτούμενη ποσότητα διαλύματος ΝαΟΗ ώστε το διάλυμα να καταστεί αλκαλικό. Τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε συσκευή απόσταξης του οίκου BUCHI K-323 για απόσταξη της αμμωνίας που δεσμεύτηκε σε διάλυμα βορικού οξέος και με το πέρας της διαδικασίας τιτλοδοτήθηκαν με διάλυμα H 2 SO 4, 0,1N, (πρόσθετα στοιχεία και η όλη αναλυτική διαδικασία δίνονται στο Παράρτημα Ε.1). Υπολογισμός ολικών πρωτεϊνών Για τον υπολογισμό των ολικών πρωτεϊνών (σε g/kg) υπολογίστηκε αρχικά το κλάσμα βάρους του συνολικού αζώτου με την χρήση του τύπου, (BUCHI, 2007): Όπου w(n) V sample V blank N M(N) m sample κλάσμα βάρους του αζώτου, σε g ποσότητα του τιτλοδότη (H 2 SO 4, 0,1N) για το δείγμα, σε ml μέση ποσότητα τιτλοδότη για το τυφλό, σε ml κανονικότητα του τιτλοδότη, eq/l μοριακό βάρος αζώτου, g/mol βάρος δείγματος, σε g 24

Στη συνέχεια υπολογίστηκε το ποσοστιαίο βάρος των πρωτεϊνών επί τις εκατό από τον τύπο, (BUCHI, 2007): Όπου P επί τις εκατό βάρος πρωτεϊνών (%), w(n) κλάσμα βάρους αζώτου, PF πρωτεϊνικός παράγοντας. Ο πρωτεϊνικός παράγοντας αποτελεί συντελεστή που προκύπτει από την υπόθεση ότι 1g πρωτεΐνης περιέχει 0,16g αζώτου καθώς στους περισσότερους ζωικούς και φυτικούς ιστούς οι πρωτεΐνες περιέχουν κατά μέσο όρο 16% στοιχειακό άζωτο. Τότε ο πρωτεϊνικός παράγοντας θα έχει την τιμή 6,25 (1 g /0,16 g = 6,25) (Huldrych, 2008; Chiba 2004). Συντελεστής επιπέδου παραχθεισών πρωτεϊνών PPV Ο Συντελεστής επιπέδου παραχθεισών πρωτεϊνών (PPV, Protein Productive Value) χρησιμοποιείται ως Δείκτης για την ποσότητα, την ποιότητα των πρωτεϊνών και την εξισορρόπησή τους σε αμινοξέα στη διατροφή των ψαριών. Ο Συντελεστής υπολογίστηκε επί ξηρού βάσει του τύπου (Ahmad et al., 2004): Όπου GP προσληφθείσες πρωτεΐνες στα ιχθύδια σε % kg. KP καταναλωθείσες πρωτεΐνες της τροφής σε kg. Συντελεστής απόδοσης καταναλωθεισών πρωτεϊνών PER Ο Συντελεστής απόδοσης καταναλωθεισών πρωτεϊνών (PER, Protein Efficiency Ratio). Ο Συντελεστής προσδιορίζει, σύμφωνα με την αύξηση του βάρους του οργανισμού που συμμετέχει στο πείραμα, την ποσότητα των πρωτεϊνών που προστέθηκαν στον οργανισμό για το χρονικό διάστημα που πραγματοποιείται το πείραμα. Υπολογίστηκε επί ξηρού βάρους βάσει του τύπου (Wypych, 2010): 25

Όπου WG ΚΠ διαφορά βιομάζας σε kg. καταναλωθείσες πρωτεΐνες σε kg. 2.7.2 Προσδιορισμός Ολικών Λιπαρών Για τον προσδιορισμό των ολικών λιπαρών χρησιμοποιήθηκαν κωνικές των 100ml στις οποίες έγινε η προσθήκη προζυγισμένης ποσότητας ξηρού δείγματος 1,52g και 10ml π. HCl. Τα δείγματα θερμάνθηκαν σε υδατόλουτρο στους 100 C για 1 h και τοποθετήθηκαν σε συσκευή υπερήχων για 2 min. Ακολούθησε θέρμανση για 1 h. Τα δείγματα ψύχθηκαν και προστέθηκαν 5ml μεθανόλης, (CH 3 OH) 15ml διαιθυλαιθέρα (Et 2 O) και 15ml πετρελαϊκού αιθέρα (1:1, v/v) και αναδεύτηκαν σε συσκευή υπερήχων για 3 min. Έπειτα θερμάνθηκαν σε υδατόλουτρο στους 50 C για 50 min και ακολούθησε φυγοκέντρηση στις 800rpm /5 min. Τα δείγματα παρέμειναν στον απαγωγό για 18 h και τοποθετήθηκαν σε φούρνο ξήρανσης στους 105 C/1 h 30 min (πρόσθετα στοιχεία και η αναλυτική διαδικασία δίνονται στο Παραρτήματα Ε.2). Υπολογισμός ολικών λιπαρών Ο υπολογισμός των ολικών λιπαρών υπολογίστηκε βάσει του τύπου: Όπου CF ολικά λιπαρά, σε g. W f τελικό βάρος κωνικής με δείγμα σε g. W st αρχικό βάρος κωνικής σε g. Δείκτης λιπαρών οξέων Ο Δείκτης λιπαρών οξέων (FAI, Fatty Acid Indicator) δηλώνει την αξιοποίηση των ολικών λιπαρών. Ο υπολογισμός του έγινε βάσει του τύπου: 26

Όπου cf bf λιπαρά που καταναλώθηκαν σε g λιπαρά στην βιομάζα σε g 2.8 Στατιστική ανάλυση Οι στατιστικές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με τη χρήση του λογισμικού πακέτου SPSS 17.0. Οι στατιστικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ο έλεγχος Kolmogorov-Smirnov και η μέθοδος Πολυμεταβλητής Ανάλυσης Διακύμανσης (Multuvariate Analysis of Variance, MANOVA), (περισσότερα στοιχεία δίνονται στα Παραστήματα Ζ). 2.9 Ανάλυση κόστους Για την εκτίμηση του κόστους-οφέλους πραγματοποιήθηκε ανάλυση του κόστους. Η οποία έγινε με τον έλεγχο των δαπανών της εταιρείας βάσει των σιτηρεσίων που έλαβαν χώρα στο παρόν πείραμα, (οι τιμές των τροφών που χρησιμοποιήθηκαν παρατίθενται στο Παράρτημα Η). Για το σκοπό αυτό έχοντας ως αρχική ημέρα την ημέρα έναρξης και ως τελική την ημέρα που ολοκληρώθηκε το πείραμα και βάσει του μέσου βάρους που απέκτησαν τα ιχθύδια με Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 5,17% υπολογίστηκε το κόστος για αυτά τα ιχθύδια κατά τη διάρκεια του πειράματος. Στη συνέχεια γνωρίζοντας το μέσο βάρος των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 5,17% στις 16/3/2012 και γνωρίζοντας και τον SGR υπολογίστηκαν οι επιπλέον ημέρες εκτροφής που απαιτούνταν έτσι ώστε τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% να αποκτήσουν το μέσο βάρος των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 5,17%. Οπότε για την εξαγωγή του κόστους εκτροφής των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 4,54% λήφθηκαν υπόψιν τα επιπλέον κιλά και τα κιλά που προσφέρθηκαν μέχρι τις 16/3/2012. Αντίστοιχα για τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,76% αφαιρέθηκαν τα κιλά τροφής που είχαν δοθεί από τις 16/3/2012 μέχρι και την ημέρα που είχαν αποκτήσει το μέσο βάρος των 27

ιχθυδίων με συντελεστή τροφής 5,17% και υπολογίστηκε το κόστος εκτροφής τους. Έχοντας υπολογίσει το κόστος εκτροφής με κοινό παρανομαστή το μέσο βάρος των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 5,17%, έγινε ο έλεγχος τόσο των επιπλέον δαπανών που χρειάστηκαν για να αποκτήσουν τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% το ίδιο μέσο βάρος όσο και ο έλεγχος των δαπανών για τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,76% σε συνάρτηση με τις ολικές πρωτεΐνες και τα ολικά λιπαρά που είχαν στην σάρκα τους τα ιχθύδια, καθώς και τους Συντελεστές SGR, FCR, PPV, PER και τον Δείκτη ολικών λιπαρών. 28

3. Αποτελέσματα 3.1 Στοιχεία ανάπτυξης και αξιοποίησης της τροφής Συνολικά για όλη την περίοδο των δειγματοληψιών συλλέχθηκαν 1133 άτομα του είδους Dicentrarchus labrax (Linnaeus, 1758). Γράφημα 3.1: Κατανομή του βάρους των ιχθυδίων κατά την δειγματοληπτική περίοδο σύμφωνα με τους Συντελεστές Τροφής-Βιομάζας των ιχθυδίων. Η κατανομή των βαρών για τη δειγματοληπτική περίοδο σύμφωνα με τους Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) των ιχθυδίων (4,54%, 5,17% και 5,76%) παρουσιάζεται στο Γράφημα 3.1. Παρατηρήθηκε πως τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% και 5,17% αντίστοιχα δεν παρουσίασαν μεγάλη διαφοροποίηση στις τιμές των βαρών, σε αντίθεση με τα άτομα με Σ.Τ.Β. 5,76%. 29

3.1.1 Μέσο βάρος Πίνακας 3.1: Μέση τιμή του μέσου βάρους (g) των ιχθυδίων. Ημ. ζύγισης Μέσα βάρη (g) Συντελεστής Τροφής Βιομάζας 4,54% 5,17% 5,76% 2/3/2012 0,24 0,26 0,29 9/3/2012 0,62 (*) (**) 0,66 (*) (**) (*) (**) 0,70 16/3/2012 0,97 (*) (**) 1,08 (*) (**) (*) (**) 1,28 P: επίπεδο σημαντικότητας. * P 0,05 στατιστικά σημαντικό, οι τιμές των μέσων βαρών διαφοροποιούνται μεταξύ των δειγματοληψιών για τα ιχθύδια με τον ίδιο Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.). ** P 0,05 στατιστικά σημαντικό, οι τιμές των μέσων βαρών διαφοροποιούνται μεταξύ των δειγματοληψιών για τα ιχθύδια με διαφορετικό Σ.Τ.Β.. Στον Πίνακα 3.1 παρουσιάζονται τα μέσα βάρη που προέκυψαν κατά τη ζύγιση των ιχθυδίων του πειράματος. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τον υπολογισμό του μέσου βάρους παρατηρήθηκε ότι για όλη την περίοδο δειγματοληψιών (2-16/3/2012) το μέσο βάρος για τα ιχθύδια με Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% και 5,17% δεν διαφοροποιήθηκε σημαντικά. Σε αντίθεση με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,76% για το οποία το μέσο βάρος ήταν μεγαλύτερο σε σχέση με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54%. Επίσης, για τα τελευταία το μέσο βάρος είναι μικρότερο κατά 10,01% συγκριτικά με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17%. Σύμφωνα με τη στατιστική ανάλυση προέκυψε πως το μέσο βάρος των ιχθυδίων της κάθε εβδομαδιαίας δειγματοληψίας ήταν ανεξάρτητο από την επόμενη, καθώς υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά (P 0,05) (Παράρτημα Θ). 30

Γράφημα 3.2: Κατανομή μέσου βάρους κατά τη διάρκεια του πειράματος. Μέσο βάρος Μέσο βάρος 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 1,283 1,078 0,970 4,54% 5,17% 5,76% 0,20 0,00 2/3/2012 9/3/2012 Ημερομηνία 16/3/2012 Στο Γράφημα 3.2 παρουσιάζεται η κατανομή των μέσων βαρών κατά τη διάρκεια του πειράματος. Για τις τρεις εβδομάδες δειγματοληψιών (2-16/3/2012) οι τιμές των μέσων βαρών για τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) (4,54% και 5,17%) μεταβάλλεται με σταθερό ρυθμό ανάπτυξης (κινούνται γραμμικά). Αντίθετα, για τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,76% φαίνεται πως το μέσο βάρος κινείται το ίδιο γραμμικά με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% και 5,17% μόνο κατά τις δύο πρώτες εβδομάδες (2-9/3/2012), ενώ κατά την τελευταία εβδομάδα (9-16/3/2012) ο ρυθμός μεταβολής του μέσου βάρος των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 5,76% διαφοροποιείται σε σχέση με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% και 5,17%. 31

3.1.2 Βιομάζα Πίνακας 3.2: Βιομάζα (g) ιχθυδίων κατά τη διάρκεια της πειραματικής διαδικασίας. Βιομάζα (g) Συντελεστής τροφής βιομάζας Ημ. ζύγισης 4,54% 5,17% 5,76% 2/3/2012 28877 31728 36032 9/3/2012 70885 76508 81057 16/3/2012 109571 122130 149051 Στον Πίνακα 3.2 παρουσιάζονται οι τιμές της βιομάζας των ιχθυδίων που υπολογίστηκαν κατά τις ημερομηνίες των δειγματοληψιών. Παρατηρήθηκε ότι η βιομάζα για τα ιχθύδια με συντελεστή τροφής 5,76% είναι μεγαλύτερη συγκριτικά με τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% και 5,17% για όλη τη διάρκεια του πειράματος διάρκειας 3 εβδομάδων (2-16/3/2012). Αυτό όμως οφείλεται και στο γεγονός πως οι συνολικές βιομάζες ήταν διαφορετικές όπως μπορεί να παρατηρηθεί από την έναρξη του πειράματος (2/3/2012) λόγω των διαφορετικών μέσων βαρών που παρουσίασε η κάθε δεξαμενή. 3.1.3 Ειδικός ρυθμός ανάπτυξης SGR Πίνακας 3.3: Ο ειδικός ρυθμός ανάπτυξης SGR (%) των ιχθυδίων. SGR Συντελεστής Τροφής Βιομάζας Ημ. ζύγισης 4,54% 5,17% 5,76% Συνολικό από 2-16/3/2012 10,06 10,17 10,47 Στον Πίνακα 3.3 παρουσιάζεται ο ειδικός ρυθμός ανάπτυξης των ιχθυδίων για τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54%, 5,17% και 5,76%. Όπως φαίνεται ο ειδικός ρυθμός ανάπτυξης είχε επηρεαστεί από τις διαφοροποιήσεις στο ποσοστό του σιτηρεσίου που έλαβαν τα ιχθύδια με αποτέλεσμα να είναι μικρότερος για τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% συγκριτικά με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76%. 32

3.1.4 Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής FCR Πίνακας 3.4: Ο Δείκτης μετατρεψιμότητας της τροφής (FCR) των ιχθυδίων. Ημ. υπολογισμού FCR Συντελεστής Τροφής Βιομάζας 4,54% 5,17% 5,76% 2-16/3/2012 2,08 2,29 2,36 Στον Πίνακα 3.4 παρουσιάζεται ο Συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής. Όπως προέκυψε από τον υπολογισμό του Συντελεστή μετατρεψιμότητας για όλη την διάρκεια των δειγματοληψιών (2-16/3/2012) τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% είχαν τον μικρότερο Συντελεστή και ακολουθούσαν τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76%. 3.1.5 Υγρασία Πίνακας 3.5: Ποσοστό υγρασίας (%) ιχθυδίων και τροφής παρόντος πειράματος. Διαφορά υγρασίας Συντελεστής Τροφής Ημ. Ζύγισης Βιομάζας 4,54% 5,17% 5,76% 2/3/2012 78,48 78,51 78,01 16/3/2012 76,58 77,11 76,66 1,91 1,40 1,35 Τροφή 5,42 Στον Πίνακα 3.5 παρουσιάζεται το ποσοστό υγρασίας που προσδιορίστηκε για τα ιχθύδια και την τροφή με την οποία διατρέφονταν κατά τη διάρκεια του πειράματος. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τον υπολογισμό της υγρασίας που είχαν τα ιχθύδια δείχνουν ότι η υγρασία μειώθηκε μεταξύ της πρώτης και της τρίτης εβδομάδας δειγματοληψιών (2/3/2012 και 16/3/2012). Η περιεκτικότητα σε νερό ήταν σημαντική στα σώματα των ιχθυδίων των διαφορετικών ομάδων πρόσληψης τροφής με τη μικρότερη τιμή υγρασίας να εμφανίζεται στην ομάδα με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 5,76%,. Επίσης, η υγρασία που υπολογίστηκε ότι περιεχόταν στις τροφές μετά τη διαδικασία της ξήρανσης ήταν 5,42% και είναι μικρότερη του 10%, όπως απαιτείται για τις ξηρές τροφές. 33

3.1.6 Αναλύσεις ολικών πρωτεϊνών και ολικών λιπαρών στα ιχθύδια και την τροφή 3.1.6.1 Ολικές πρωτεΐνες Πίνακας 3.6: Ολικές πρωτεΐνες που περιέχονταν στα ιχθύδια και στην τροφή σε g/kg. Συντελεστής Tροφής Βιομάζας Ημερομηνία 4,54% 5,17% 5,76% 2/3/2012 141,02 136,45 108,87 16/3/2012 149,88 143,77 115,82 Τροφή 526,0 Συν. Πρόσληψη 8,86 7,31 6,95 Στον Πίνακα 3.6 παρουσιάζονται τα ποσοστά των ολικών πρωτεϊνών όπως προέκυψαν από τον προσδιορισμό τους κατά την χημική ανάλυση. Παρατηρήθηκε πως τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% είχαν μεγαλύτερη συνολική πρόσληψη πρωτεϊνών (8,86 g/kg), όπως προέκυψε από τη διαφορά μεταξύ της πρώτης (2/3/2012) και της τρίτης (16/3/2012) εβδομάδας δειγματοληψιών, συγκριτικά με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17% (7,31 g/kg) και 5,76% (6,95 g/kg). 3.1.6.2 Συντελεστής επιπέδου παραχθεισών πρωτεϊνών (PPV) και Συντελεστής απόδοσης καταναλωθεισών πρωτεϊνών (PER) Πίνακας 3.7: Συντελεστές εκμετάλλευσης πρωτεϊνών. Ημ. υπολογισμού PPV επί ξηρού Συντελεστής Tροφής Βιομάζας 4,54% 5,17% 5,76% 2-16/3/2012 38,69% 26,06% 18,41% PER επί ξηρού Συντελεστής Tροφής Βιομάζας Ημ. υπολογισμού 4,54% 5,17% 5,76% 2-16/3/2012 18,38 14,90 10,98 34

Στον Πίνακα 3.7 παρουσιάζονται ο Συντελεστής επιπέδου παραχθεισών πρωτεϊνών (PPV) και ο Συντελεστής απόδοσης καταναλωθεισών πρωτεϊνών (PER). Όπως προέκυψε κατά τον υπολογισμό του Συντελεστή PPV οι παραχθείσες πρωτεΐνες ήταν περισσότερες για τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% συγκριτικά με τα ιχθύδια που είχαν Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76%. Το ίδιο αποτέλεσμα προέκυψε και για το συντελεστή απόδοσης των καταναλωθεισών πρωτεϊνών όπου οι καταναλωθείσες πρωτεΐνες ήταν περισσότερες για τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% συγκριτικά με τα ιχθύδια που είχαν Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76%. Τα αποτελέσματα και για τους δύο Συντελεστές ήταν αναμενόμενα σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν κατά τον προσδιορισμό των ολικών πρωτεϊνών και της ποσότητας της τροφής που καταναλώθηκε. 3.1.6.3 Ολικά λιπαρά Πίνακας 3.8 Ολικά λιπαρά (g/kg) σε ιχθύδια και στην τροφή των οργανισμών. Συντελεστής Tροφής Βιομάζας Ημερομηνία 4,54% 5,17% 5,76% 2/3/2012 189,21 166,51 182,08 16/3/2012 206,32 202,89 238,27 Συν. Πρόσληψη 17,11 36,38 56,19 Τροφή 232,68 Στον Πίνακα 3.8 παρουσιάζονται τα ολικά λιπαρά όπως προέκυψαν κατά τον αναλυτικό προσδιορισμό τους. Παρατηρήθηκε πως τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% είχαν την μικρότερη τιμή συνολικής πρόσληψης ολικών λιπαρών (17,11 g/kg), όπως προέκυψε από την διαφορά μεταξύ της πρώτης (2/3/2012) και της τρίτης (16/3/2012) εβδομάδας δειγματοληψιών, συγκριτικά με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17% (36,375g/kg) και 5,76 (56,19 g/ kg). Επίσης, τα ολικά λιπαρά των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 4,54% αποτελούν κατά προσέγγιση το 8,11% του τελικού μέσου βάρους τους ενώ τα ολικά λιπαρά για τα άτομα με Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76% αποτελούν το 8,87% και 9,10% του τελικού μέσου βάρους τους αντίστοιχα. 35

3.1.6.4 Δείκτης ολικών λιπαρών Πίνακας 3.9: Δείκτης ολικών λιπαρών για τα ιχθύδια σύμφωνα με του Συντελεστές Τροφής Βιομάζας. Δείκτης ολικών λιπαρών Συντελεστής Tροφής Βιομάζας Ημ. υπολογισμού 4,54% 5,17% 5,76% 2-16/3/2012 2,37 2,20 2,33 Στον Πίνακας 3.9 παρουσιάζεται ο Δείκτης ολικών λιπαρών για τα ιχθύδια των διαφορετικών συντελεστών τροφής. Ο Δείκτης αυτός δείχνει την αξιοποίηση των ολικών λιπαρών, από την κατανάλωση της τροφής, την ανάπτυξη και το βάρος μπορούμε να καταλάβουμε αν τα ολικά λιπαρά έχουν χρησιμοποιηθεί ως ενέργεια ή αν αποθηκεύτηκαν με την μορφή λίπους στους οργανισμούς. Από τα αποτελέσματα που προέκυψαν φαίνεται πως τα ιχθύδια με Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,540% είχαν την καλύτερη αξιοποίηση των ολικών λιπαρών ως ενέργεια σε αντίθεση με τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,173% και 5,761%. 3.1.7 Ανάλυση του κόστους Πίνακας 3.10: Το κόστος ( ) για την τροφή που καταναλώθηκε σε κάθε δεξαμενή κατά τη διάρκεια του πειράματος. Κόστος εκτροφής Συντελεστής Tροφής Βιομάζας Ημ. υπολογισμού 4,54% 5,17% 5,76% 2-16/3/2012 117,79 131,92 138,69 Στον Πίνακα 3.10 παρουσιάζεται το κόστος της συνολικής τροφής που καταναλώθηκε από τα ιχθύδια κάθε μίας δεξαμενής σύμφωνα με το σιτηρέσιο που ακολουθήθηκε. Παρατηρήθηκε πως τα ιχθύδια με Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% είχαν το μικρότερο κόστος για να αποκτήσουν το μέσο βάρος που είχαν τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,173% κατά την διάρκεια της τελευταίας δειγματοληψίας. Αντίθετα τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,76% είχαν το μεγαλύτερο κόστος για να αποκτήσουν το μέσο βάρος που είχαν τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17% κατά την διάρκεια της τελευταίας δειγματοληψίας. 36

4. Συζήτηση Ο στόχος των υδατοκαλλιεργειών είναι η παραγωγή τροφής για τον άνθρωπο με υψηλή αποδοτικότητα κατά την εκτροφή των ψαριών (Lupatsch et al., 2001). Το ποσοστό τροφής με το οποίο εκτρέφονται οι οργανισμοί των υδατοκαλλιεργειών επηρεάζει το ρυθμό ανάπτυξής τους. Οπότε οι επιχειρήσεις θα πρέπει να χρησιμοποιούν κατάλληλες τροφές και να εφαρμόζουν τα βέλτιστα ποσοστά ημερήσιας σίτισης. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση των τροφών από τους οργανισμούς, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειές τους αλλά και να επιτυγχάνεται η μείωση του κόστους παραγωγής. Επομένως, η μείωση της πρόσληψης της τροφής και η παροχή τροφής μεγαλύτερης αποδοτικότητας έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα να καταναλώνουν λιγότερη τροφή (Coves, Rosenlund, Dutto, Arzel & Cahu, 2000). Στην παρούσα πτυχιακή εργασία διερευνήθηκε η επίδραση διαφορετικών ποσοστών σίτισης σύμφωνα με την υπολογιζόμενη βιομάζα των εκτρεφόμενων ψαριών, κατά τη συνήθη πρακτική μίας μονάδας ιχθυοκαλλιέργειας (Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54%, 5,17% και 5,76%), στην ανάπτυξη και στην αξιοποίηση της τροφής σε εκτρεφόμενα άτομα λαβρακιού (Dicentrarchus labrax Linnaeus, 1758) στο στάδιο της προπάχυνσης. Σκοπός της ήταν ο υπολογισμός του επιπέδου διατροφής που οδηγεί σε βελτιστοποίηση της σχέσης μεταξύ της χρησιμοποιούμενης τροφής για την ανάπτυξη και την σύσταση του σώματος των ψαριών σε πρωτεΐνες και ολικά λιπαρά με ταυτόχρονα μειωμένο κόστος εκτροφής. 4.1 Στοιχεία ανάπτυξης και αξιοποίησης της τροφής 4.1.1 Ανάπτυξη και μέσο βάρος Ξεκινώντας από την κατανομή των βαρών κατά τη δειγματοληπτική περίοδο σύμφωνα με τους Συντελεστές Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) των ιχθυδίων (4,54%, 5,17% και 5,76%) όπως παρουσιάστηκε στο Γράφημα 3.1, τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% και 5,17% δεν παρουσίασαν μεγάλη διαφοροποίηση στις τιμές των βαρών τους, σε αντίθεση με τα άτομα με Σ.Τ.Β. 5,76%. Ωστόσο, η τιμή του μέσου βάρους των ατόμων που έλαβαν τροφή σύμφωνα με το 4,54% της βιομάζας ήταν μικρότερο συγκριτικά με το μέσο βάρος των ατόμων με Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76%. Τα 37

αποτελέσματα μπορούν να αιτιολογηθούν πλήρως από τα διαφορετικά σιτηρέσια που ακολουθήθηκαν για τα ιχθύδια των τριών δεξαμενών. Επίσης, σε μια μελέτη με παρόμοιο πειραματικό σχεδιασμό με την παρούσα εργασία, οι Bolivar et al. (2006) μείωσαν το σιτηρέσιο σε τιλάπιες του Νείλου (Oreochromis niloticus Linnaeus, 1758). Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν πως τα άτομα που ταΐζονταν ανά δεύτερη μέρα παρουσίασαν μια μικρή μείωση στο μέσο βάρος σε σχέση με τα άτομα που διατρέφονταν σε καθημερινή βάση. Αντίθετα ήταν τα αποτελέσματα που διεξήχθησαν από την έρευνα των Brown et al. (2001), για τον ίδιο οργανισμό (τιλάπια του Νείλου). Τα άτομα που συμμετείχαν στο πείραμα ταΐστηκαν με διαφορετική ποσόστωση τροφής (100% και 67%). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα το μέσο βάρος ήταν μεγαλύτερο για τα άτομα που προσλάμβαναν το 67% σε σύγκριση με τα άτομα που προσλάμβαναν το 100% της τροφής. Ωστόσο, η διαφορά του τελικού μέσου βάρους δεν ήταν στατιστικά σημαντική (P 0.05). Στην παρούσα εργασία παρατηρήθηκε πως το τελικό μέσο βάρος (16/3/2012) των ατόμων με Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% ήταν μικρότερο κατά 10,01% συγκριτικά με το τελικό μέσο βάρος των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 5,17%. Το ποσοστό αυτό ήταν αρκετά πιο μικρό σε σχέση με τα αποτελέσματα της μελέτης των Reigh, Williams & Jacob, (2005) σε άτομα του είδους Ictalurus punctatus (Rafinesque, 1818). Ένα ακόμα σημείο που πρέπει να αναφερθεί είναι το Γράφημα 3.2 στο οποίο ήταν εμφανής η ομοιότητα της κατανομής των μέσων βαρών μεταξύ των ιχθυδίων με Σ.Τ.Β. 4,54% και 5,17%, σε αντίθεση με τα ιχθύδια που είχαν Σ.Τ.Β. 5,76%. Παρόμοιες κατανομές στα γραφήματα παρουσιάστηκαν και στις μελέτες των Bolivar et al., (2006) και των Brown et al., (2001), όπου άτομα του είδους Oreochromis niloticus (Linnaeus, 1758) έλαβαν διαφορετικά σιτηρέσια. Συνοψίζοντας, στην παρούσα εργασία, η επίδραση των διαφορετικών επιπέδων διατροφής στην ανάπτυξη του λαβρακιού και συγκεκριμένα στη τιμή του μέσου βάρους, δεν φαίνεται να διαφέρει σημαντικά για τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 4,54% και 5,17% (Πίνακας 3.1 & Γράφημα 3.2). Τα αποτέλεσμα διακυμάνθηκαν μέσα σε ένα επιθυμητό εύρος, καθώς τα ιχθύδια παρουσιάζουν εν τέλει παρόμοια ανάπτυξη ακόμη και όταν η μείωση της τροφής ήταν της τάξης του 12,23%. Φαίνεται επίσης ότι η χορήγηση υψηλότερων ποσοστών τροφής οδηγεί σε μεγαλύτερες διαφορές στο βάρος των ατόμων ενός πληθυσμού γεγονός που οδηγεί αναγκαστικά σε περισσότερες διαχειριστικές ενέργειες π.χ. συχνές διαλογές ψαριών. Σε αντίθετη 38

περίπτωση η έλλειψη διαλογών θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερες αποκλίσεις βάρους στον ίδιο πληθυσμό. 4.1.2 Ειδικός Ρυθμός Ανάπτυξης (SGR) και Συντελεστής Μετατρεψιμότητας Τροφής (FCR) Σύμφωνα με τους Ofojekwu & Ejike (1984), Παπουτσόγλου (2008) και Wypych (2010), οι κύριοι Δείκτες που συμβάλουν καθοριστικά στην αξιολόγηση των εφαρμοζόμενων διατροφικών πρακτικών κατά τη διάρκεια της παραγωγής είναι οι Συντελεστές ανάπτυξης των ιχθύων (επί τοις % αύξηση βάρους WG, ο ειδικός ρυθμός ανάπτυξης-sgr) καθώς και οι Συντελεστές αξιοποίησης της προσληφθείσας τροφής και των συστατικών της (ο Συντελεστής μετατρεψιμότητας της τροφής-fcr, ο Συντελεστής του επιπέδου των παραγόμενων πρωτεϊνών-ppv, ο Συντελεστής απόδοσης των καταναλωθέντων πρωτεϊνών-per, ο Συντελεστής του επιπέδου των παραγόμενων λιπών-lpv και ο Συντελεστής απόδοσης των καταναλωθέντων λιπών- LEV). Στην παρούσα εργασία από τα αποτελέσματα που προέκυψαν παρατηρήθηκε η μεταβολή του ειδικού ρυθμού ανάπτυξης-sgr, του Συντελεστή μετατρεψιμότητας τροφής-fcr, του Συντελεστή επιπέδου παραγόμενων πρωτεϊνών-ppv και του Συντελεστή απόδοσης καταναλωθέντων πρωτεϊνών-per για τα διαφορετικά επίπεδα διατροφής των οργανισμών που συμμετείχαν στο πείραμα. 4.1.2.1 Ειδικός ρυθμός ανάπτυξης SGR Απαραίτητη προϋπόθεση για την εκτίμηση των απαιτήσεων σε τροφή που έχει ένα είδος είναι η πρόβλεψη της ανάπτυξής του. Στις υδατοκαλλιέργειες αυτό συνήθως γίνεται με τον ειδικό ρυθμό ανάπτυξης-sgr (Lupatsch et al., 2001). Σύμφωνα με τα αποτέλεσμα που προέκυψαν με την ολοκλήρωση του πειράματος παρατηρήθηκαν διαφοροποιήσεις στην τιμή του ειδικού ρυθμού ανάπτυξης-sgr των ατόμων μεταξύ των τριών πειραματικών δεξαμενών, (Πίνακα 3.3). Ο ειδικός ρυθμός ανάπτυξης-sgr είχε μικρότερη τιμή για τα ιχθύδια με Συντελεστή Τροφής Βιομάζας (Σ.Τ.Β.) 4,54% ενώ ακολουθούν με μεγαλύτερες τιμές τα ιχθύδια με Σ.Τ.Β. 5,17% και 5,76%. Ο ειδικός ρυθμός ανάπτυξης καθορίζεται από διάφορους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες (Αγγελοπούλου, 2007). Κάποιοι από αυτούς είναι η θερμοκρασία, η φωτοπερίοδος, το είδος του ψαριού, η ηλικία, η υγεία του οργανισμού, η ποιότητα, η 39