ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

6o Γυµνάσιο Κέρκυρας Σχολικό έτος 2013 2014 ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Οι γλύπτες, τα έργα τους και λίγες σταγόνες Κερκυραϊκής ιστορίας µέσα από το Δηµοτικό Νεκροταφείο της Κέρκυρας Με την υπεύθυνη καθηγήτρια Π. Ζούµπου συνεργάστηκαν οι παρακάτω µαθητές του τµήµατος Γ1: Αγάθου Αλίκη Αγάθου Αιµιλία Αλαµάνου Ελπίδα Ανωγιάτη Δανάη Βασιλείου Σπυριδούλα Βλάχου Ειρήνη Γεραµάνης Χρήστος Γουδέλη Δήµητρα Γρίµας Γεώργιος Δέδε Νεφέλη Διαβάτη Αικατερίνη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ Α ΜΕΡΟΣ ΓΛΥΠΤΕΣ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ 2. ΓΛΥΠΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑΦΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ 3. ΓΛΥΠΤΕΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ (19 ος 20 ος ΑΙ.) 4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΛΛΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ Ή ΑΛΛΟΥ 5. ΕΙΔΗ ΓΛΥΠΤΩΝ ΤΟΥ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ - ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Β ΜΕΡΟΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΣ ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ 1. ΕΠΙΛΟΓΗ 2. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΛΕΞΑΜΕ (καταγωγή, σχέση τους µε την Κέρκυρα, οικονοµική και κοινωνική θέση, δραστηριότητες, σχέση τους µε την κερκυραϊκή ιστορία, κάποιου είδους τιµές που τους απονεµήθηκαν από τους φορείς του νησιού) 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΛΥΠΤΩΝ ΣΤΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ ΤΟΥΣ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ και όπου βρέθηκαν- ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΟΤΑΝ ΗΤΑΝ ΕΝ ΖΩΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2 Η εργασία που ακολουθεί είναι αποτέλεσµα της φιλότιµης προσπάθειας µιας οµάδας µαθητών της Γ τάξης του 6 ου Γυµνασίου και προέκυψε µάλλον τυχαία. Η ιδέα ξεκίνησε, όταν τα παιδιά αυτά ήταν στη Β τάξη και µια µέρα, την ώρα των αρχαίων Ελληνικών, χτύπησε η πόρτα της αίθουσας και µπήκε η Διευθύντρια να ενηµερώσει τους µαθητές ότι αν υπάρχει κάποιο θέµα που τους ενδιαφέρει, µπορούν να το προτείνουν σε κάποιον από τους καθηγητές τους και να συνεργαστούν µαζί του, για να κάνουν µια εργασία. Μόλις έκλεισε η πόρτα, µε κοίταξαν µάλλον αινιγµατικά. Μου ζήτησαν να κάνουµε κάτι µαζί. Αρχικά αρνήθηκα πεισµατικά να συνεργαστώ µε µαθητές που µε ταλαιπωρούσαν µε την αδιαφορία τους για το µάθηµά µου και για να τους αποτρέψω, σκέφτηκα να κάνω µια µακάβρια πρόταση: Νεκροταφείο! Θα µπαίναµε µε τα 13χρονα στο Δηµοτικό Νεκροταφείο να το περιηγηθούµε και να ανακαλύψουµε την τέχνη και την ιστορία ανάµεσα στους τάφους! Φαίνεται, όµως, πως αυτή τη γενιά δεν την τροµάζει τίποτε! Και έτσι συµφωνήσαµε να ξεκινήσουµε, µε τον όρο η εργασία να είναι δική µας και όχι δική µου. Βέβαια, την περυσινή χρονιά δεν προλάβαµε να την ολοκληρώσουµε, αφού κάποιοι από τους µαθητές υπαναχώρησαν και ανέλαβαν οι υπόλοιποι το µέρος της εργασίας που τους αναλογούσε, οπότε υπήρξε µια καθυστέρηση. Φέτος, όµως, µπορούµε να παρουσιάσουµε το αποτέλεσµα. Οφείλω να ευχαριστήσω τα παιδιά που µε διέψευσαν και εργάστηκαν πρόθυµα και µε σοβαρότητα, παρά τις πολλές σχολικές και εξωσχολικές υποχρεώσεις τους και ελπίζω να τα βοήθησα να ανακαλύψουν πολλά περισσότερα από αυτά που θα ανακάλυπταν αν κλείναµε την τοπική ιστορία στους τέσσερις τοίχους της σχολικής αίθουσας. Ευχαριστώ, λοιπόν, την Αλίκη, την Αιµιλία, την Ελπίδα, τη Δανάη, τη Σπυριδούλα, την Ειρήνη, το Χρήστο, τη Δήµητρα, το Γιώργο, τη Νεφέλη και την Κατερίνα και τους εύχοµαι καλή συνέχεια. Η υπεύθυνη καθηγήτρια Π. Ζούµπου 28/2/2014

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 Το Ορθόδοξο Νεκροταφείο της Κέρκυρας ιδρύθηκε επί Αγγλοκρατίας, το 1840. Σύµφωνα µε τον πατέρα Αθ. Τσίτσα, όταν ο αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος πρότεινε την ίδρυσή του, οι κάτοικοι αντέδρασαν, γιατί θεωρούσαν φυσική και πιο οικεία την ταφή των νεκρών στους χώρους λατρείας τους, δηλαδή στο εσωτερικό των ναών. Τελικά, το Νεκροταφείο εγκαινιάστηκε στις 4/6/1840, εορτή της Αναλήψεως. Α ΜΕΡΟΣ ΓΛΥΠΤΕΣ Ι. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΟ 19 ο ΑΙ. Η κοιµητηριακή γλυπτική άργησε να αναπτυχθεί στα ορθόδοξα Νεκροταφεία, ίσως επειδή οι κάτοικοι δεν είχαν εξοικειωθεί µε την ιδέα του ταφικού µνηµείου και η Εκκλησία αντιµετώπιζε µε κάποια προκατάληψη την ιδέα αυτή. Επίσης, δεν επέτρεπαν παραγγελίες και οικονοµικοί λόγοι. Η συνήθεια εξαπλώθηκε µετά το 1850. ΙΙ. ΓΛΥΠΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑΦΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ α. ΤΟ 19 Ο ΑΙ. ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ Με την κοιµητηριακή γλυπτική εκδηλώνεται η επιθυµία των συγγενών να τιµήσουν τους νεκρούς τους, αλλά και να διακριθούν κοινωνικά και οικονοµικά µέσα από τη µεγαλοπρέπεια και την επιβλητικότητα των ταφικών τους µνηµείων. Τις περισσότερες φορές, βέβαια, το γλυπτό του ταφικού µνηµείου εξαρτάται από τη θέληση και την προσωπική αισθητική του παραγγελιοδότη και ο γλύπτης υποτάσσει την προσωπική του έµπνευση.

4 Οι παραγγελίες ταφικών µνηµείων, όµως, παρέχουν στους γλύπτες πόρους ζωής και σε µερικούς από αυτούς επιτρέπουν να δηµιουργήσουν τα ελεύθερα γλυπτά τους µε τα έσοδα από τα ταφικά µνηµεία. Όπως είχε γράψει ο συγγραφέας Γ. Βιζυηνός, «οι γλύπτες ζουν από τα ταφικά µνηµεία! Από τους νεκρούς!» Φαίνεται ωστόσο ότι οι επτανήσιοι γλύπτες δεν ασχολούνται µε την κοιµητηριακή γλυπτική, ίσως επειδή το θεωρούν υποτιµητικό. Το 19 ο αι. ιδρύονται στην Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο και την Κεφαλλονιά αγγλικά Νεκροταφεία, στα οποία στήνονται ταφικά µνηµεία, γεγονός που θα περιµέναµε να σηµαίνει ότι θα κατασκευάζονταν τα γλυπτά από ντόπιους γλύπτες. Στο Δηµοτικό Νεκροταφείο της Κέρκυρας, όµως, κατά περίεργο τρόπο, δεν υπάρχουν µνηµεία φτιαγµένα από Κερκυραίους γλύπτες. Κατά πάσα πιθανότητα τα µνηµεία αυτά µεταφέρονται έτοιµα από τη Μάλτα ή κατασκευάζονται από Μαλτέζους λαϊκούς τεχνίτες της πέτρας. β. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ 20 Ο ΑΙ. Μετά την Ένωση των Επτανήσων µε την Ελλάδα το 1864 ελάχιστοι γλύπτες ζουν και δηµιουργούν στην Κέρκυρα. Τότε αρχίζει και η εισβολή των νεοελληνικών εργαστηρίων γλυπτικής στο χώρο της Κέρκυρας. Όπως είχε διαφανεί ήδη από τις αρχές του αιώνα η γλυπτική στην Κέρκυρα περνά µια περίοδο παρακµής, η οποία συνεχίζεται και µετά τον πόλεµο. Οι ελάχιστοι κερκυραίοι δηµιουργοί που ασχολούνται µε την γλυπτική σπάνια ανοίγουν εργαστήριο στην γενέτειρα τους. Δραστηριοποιούνται συνήθως στην Αθήνα, αλλά διατηρούν την επαφή τους µε την Κέρκυρα δηµιουργώντας µερικά έργα που στήνονται σε δηµόσιους χώρους. ΙΙΙ. ΓΛΥΠΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ (19 ος 20 ος ΑΙ.) Στο Δηµοτικό Νεκροταφείο της Κέρκυρας συναντάµε ενυπόγραφα και ανυπόγραφα γλυπτά. Τα ανυπόγραφα είναι έργα λαϊκών τεχνιτών, που αποφεύγουν να

5 υπογράφουν τα γλυπτά τους ή έργα καλλιτεχνών που αντιγράφουν έργα δασκάλων της νεοελληνικής γλυπτικής. Από τους επώνυµους συναντάµε έργα των : Απέργη Αχιλλέα, Βούλγαρη Εµµανουήλ, Γογγάκη Σπύρου, Δούκα Λουκά, Κωσταγιόλα Ιωάννη, Σουρτζίνου Παναγιώτη, Μπουχάγηαρ Ιωάννη, Κάλλου Γεώργιου, Κάλλου Ευάγγελου, Κάλλου Αδαµάντιου, Κάλλου Γεράσιµου, Κάλλου Ηρακλή, Μπουχάγηαρ Φίλιππου, Χαλδούπη Ιωάννη, Μάκοτσι Φίλιππου. 1. Ο Απέργης Αχιλλέας (Κέρκυρα 1909 Αθήνα 1986) σπούδασε στην ΑΣΚΤ γλυπτική. Ο Απέργης είχε το εργαστήριό του στην Αθήνα. Πειραµατίστηκε µε το σίδηρο και µε το χαλκό. Με έργο που τον κατατάσσει στην πρωτοπορία της εποχής του ο Απέργης από την δεκαετία του 60 δίνει έργα που χαρακτηρίζονται από την χρησιµοποίηση νέων υλικών, τον αφαιρετικό τους χαρακτήρα. Ωστόσο στην Κέρκυρα τα γλυπτά που στήνει κινούνται όλα πλην ενός στο πεδίο των παραδοσιακών τάσεων. Έφτιαξε την προτοµή του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του Ζαβιτσιάνου, του Σπύρου Σαµάρα, του Διονυσίου Σολωµού και του Ιακώβου Πολυλά που βρίσκονται στην Κέρκυρα και δηµιουργήθηκαν το 1978. Επίσης έφτιαξε, το 1951, τον τάφο του Κωνσταντίνου Ζαβιτσιάνου που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Αντίθετα στην περιοχή των αφαιρετικών διατυπώσεων µας µεταφέρει το έργο του στην πλατεία του παλαιού λιµένα της Κέρκυρας όπου όγκοι, επίπεδα και επιφάνειες ολοκληρώνουν την πλαστική του γλώσσα. Εκπροσώπησε την Ελλάδα σε διεθνείς εκθέσεις, το 1956 και το 1968 στη Μπιενάλε Βενετίας, και το 1957 στη Μπιενάλε Σάο Πάουλο (Βραζιλία) και στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας. 2. Βιτάλης Νικόλαος : Δεν είναι γνωστό κανένα βιογραφικό στοιχείο. Ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης που έστησε έργο του στο Δηµοτικό Νεκροταφείο της Κέρκυρας, τον τάφο της Μαρίας Δελβινιώτη (1863) 3. Βουλγαραίοι : ήταν οικογένεια Τηνιακών γλυπτών. Γενάρχης θεωρείται ο Ιωάννης Βούλγαρης και γιοι του ο Εµµανουήλ και ο Λεωνίδας.

6 Ο Βούλγαρης Εµµανουήλ (1849 1895) διατηρούσε εργαστήριο στην Αθήνα και ήταν µέλος της εταιρείας «αδελφότης µαρµαρογλύφων».έφτιαξε τον τάφο Κουταβά, το 1914, που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας και τον τάφο του Τυπάλδου, το 1905, που βρίσκεται στο νεκροταφείο Ληξουρίου. 4. Ο Γογγάκης Σπύρος (Κέρκυρα 1925- Αθήνα 2001) : Σπούδασε γλυπτική στην ΑΣΚΤ. Ασχολήθηκε µε τη φιλοτέχνηση πολλών µνηµειακών έργων, ανδριάντων και µεταλλίων, στα οποία ακολουθεί µια κλασικιστική τεχνοτροπία,έργα προσανατολισµένα στις παραδοσιακές µορφές έκφρασης Στην προτοµή του Στέφανου Παδοβά (1982) είναι σαφής η εξάρτηση από το ρεαλιστικό λεξιλόγιο, ενώ τα ταφικά του µνηµεία, όπως αυτά στους τάφους Γκρέµου (1975) και Κουλούρη (1973) στο Δηµοτικό Νεκροταφείο της Κέρκυρας και Δηµήτριου Γκούση (+1985) στο νεκροταφείο της Αγίας Κυριακής στη Λευκίµµη επικεντρώνονται στο να αποδώσουν τη φυσιογνωµική οµοιότητα µε το νεκρό και συχνά να τονίσουν ιδεαλιστικά στοιχεία. Ο Γογγάκης εργαζόταν στην Αθήνα. 5. Ο Δούκας Λουκάς (Τήνος 1890 1925). Μαθήτευσε αρχικά στο εργαστήριο του Δ. Φιλιππότη και Θ. Θωµόπουλου. Το 1903 γράφτηκε στην ΑΣΚΤ. Το 1914 πήρε υποτροφία για σπουδές στο Παρίσι. Το 1922 άνοιξε εργαστήριο στο Παρίσι και το 1923 στην Αθήνα. Το 1925 διορίστηκε έκτακτος καθηγητής πλαστικής στο Πολυτεχνείο, αλλά µετά από λίγους µήνες πέθανε σε ηλικία 35 ετών. Έφτιαξε τον τάφο Ευγ. Ραπ το1904, που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας, καθώς και τον τάφο του Χαρ. Πυλαρινού, το 1910 που βρίσκεται στο Αργοστόλι. 6. Η Οικογένεια Κάλλου Ο Κάλλος Γεώργιος (ο πατέρας) έφτιαξε τον τάφο του Αντώνιου Κόλλα, το 1841, του Σταύρου Χάτση, το 1873, του Αγγέλου Σκάρπα, το 1887 του James Taylor, το 1879, της Getrude Spangelin, τo1885, που βρίσκονται στο νεκροταφείο Κέρκυρας. Τέλος δηµιούργησε τον τάφο του Giovanni Pavia, το 1868, της Maria Padovan, το 1869, και του Francesco Caleca, το 1888, που βρίσκονται στο καθολικό νεκροταφείο Κέρκυρας.

7 O Κάλλος Ευάγγελος (1861 1931), γιος του προηγούµενου, µαθητής του Λεωνίδα Δρόση, του γλύπτη της Ακαδηµίας Αθηνών, είχε εργαστήριο, όπου συµµετείχαν και τα αδέλφια του. Ο Ευάγγελος Κάλλος έφτιαξε 17 γνωστά έργα, 16 στην Κέρκυρα και 1 στην Ιθάκη. Από τα έργα του µόνο ένα βρίσκεται εκτός νεκροταφείων, η προτοµή του Πέτρου Βράιλα Αρµένη, που κατασκευάστηκε κατά παραγγελία της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας Στα επιτύµβια αυτά µνηµεία διακρίνεται η προσπάθειά του να εντάξει γνωστούς τύπους του κλασικισµού, όπως το θρηνούν πνεύµα στον τάφο Fels και τις συµβολικές µορφές της Νύχτας και των παιδιών της, του Ύπνου και του Θανάτου, στον τάφο Παλιού και στο µνηµείο Ασπιώτη. Είναι όλες προσπάθειες στις οποίες ο γλύπτης κατορθώνει να συνδυάσει την εσωτερική συγκίνηση µε την τεχνική ολοκλήρωση. Στις προτοµές του Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου και του φιλόσοφου Πέτρου Βράιλα-Αρµένη, διακρίνονται εύκολα οι επιδράσεις που έχει δεχτεί ο Κάλλος, αλλά και η πίστη του στον κλασικισµό. Εκτός από τον τάφο του Κων. Παλιού (1879) και τον τάφο της Bertha Fels, που αναφέραµε παραπάνω, το 1879 έφτιαξε και τον τάφο του Διονυσίου Τσερετόπουλου το 1888 που βρίσκεται επίσης στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Το 1889 δηµιούργησε το µνηµείο της οικογένειας Μάρµορα, που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας, και του Σπύρου Λάσκαρη, που βρίσκεται στο νεκροταφείο του Αγίου Σπυρίδωνα. Έφτιαξε το 1890 τον τάφο του Τσαταλόπουλου, που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας, το 1891 τον τάφο της Rosa Marinaro, που βρίσκεται στο καθολικό νεκροταφείο Κέρκυρας. Επίσης έφτιαξε το 1901 τον τάφο της οικογένειας Ασπιώτη, που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Δηµιούργησε το 1905 τον οικογενειακό τάφο Καλαβρέντζου στο νεκροταφείο της Κέρκυρας και του Σίβερα στο καθολικό. Το 1921 έφτιαξε τον τάφο της Αµαλίας Ασπιώτη και της οικογένειας Καλαντζή, που είναι στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Το 1922 δηµιούργησε τον οικογενειακό τάφο Βρυώνη και µετά από ένα χρόνο τον τάφο του Γ. Παππά που βρίσκονται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας, και της οικογένειας Τσίπη, που

8 βρίσκεται στο καθολικό νεκροταφείο Κέρκυρας. Τέλος έφτιαξε τον τάφο του Λαυρεντίου Βροκίνη και την προτοµή του Νικολάου Μάντζαρου, που επίσης βρίσκονται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Ο Κάλλος Αδαµάντιος έφτιαξε το 1905 τον τάφο του Ευσταθίου Ορτεντζάτου και το 1913 του Ν. Βελιανίτη που βρίσκονται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Ο Κάλλος Γεράσιµος δηµιούργησε το 1920 τον τάφο της Αναστασίας Κόλλα, που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Ο Κάλλος Ηρακλής έφτιαξε το 1892 τον τάφο του Μανιάκη, που βρίσκεται στο νεκροταφείο του Αγίου Σπυρίδωνα. Το 1915 δηµιούργησε τον τάφο Πολίτη. Έφτιαξε το 1934 τον τάφο του Θ. Κοτάρδου και µετά από ένα χρόνο τον οικογενειακό τάφο Κάλλου, που βρίσκονται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Τέλος δηµιούργησε τον τάφο του Λογοθέτη που βρίσκεται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Ο τύµβος της οικογένειας Κάλλου στο νεκροταφείο της Κέρκυρας.

9 Λεπτοµέρεια του τύµβου της οικογενείας Κάλλου όπου φαίνονται τα εργαλεία του γλύπτη 7. Ο Κωσταγιόλας Ιωάννης (Κέρκυρα 1900 µετά το 1979). Δεξιοτέχνης στο πλάσιµο του υλικού, αλλά χωρίς ιδιαίτερη εσωτερική πνοή, το έργο του διακρίνεται σε προσκόλληση τύπων του παρελθόντος. Έφτιαξε τον τάφο του Πλασκασοβίτη, το 1979, και του Παπαντωνάτου, το 1939, που βρίσκονται στο νεκροταφείο της Κέρκυρας. Επίσης τον τάφο της Margherita Montano, το 1921, και του Spiridone D Alo, το 1937, που βρίσκονται στο καθολικό νεκροταφείο Κέρκυρας. Τέλος δηµιούργησε τον τάφο του Πρίφτη, το 1934, που βρίσκεται στο νεκροταφείο Κέρκυρας. 8. Ο Μάκοτσις Φίλιππος (Κέρκυρα 1911 1985). Ζωγράφος και γλύπτης. Σπούδασε στην Ιταλία και τη Γιουγκοσλαβία. Δίδαξε για πολλά χρόνια στην Καλλιτεχνική Σχολή της Κέρκυρας. Δείχνει ενδιαφέρον για όλα τα θέµατα και στη γλυπτική του παρουσιάζει συνήθως ιδεαλιστικά στοιχεία. Κερκυραϊκά Νέα, Ιούλιος 1985

10 Ο Φίλιππος Μάκοτσις δίνει µερικά γλυπτά µικρών διαστάσεων που χαρακτηρίζονται για τον ρεαλισµό τους. Έργα του βρίσκονται στην Π.Δ. Κέρκυρας. Δηµιούργησε το 1985 το γλυπτό του δικού του τάφου, το οποίο είναι το µοναδικό µπρούτζινο γλυπτό του νεκροταφείου της Κέρκυρας. 9. Αδελφοί Μαλακατέ, Ιάκωβος (Τήνος; - 1903) και Φραγκίσκος (; - 1914) Είναι οι πρώτοι µαρµαρογλύπτες που αναφέρονται στην Αθήνα στην Οθωνική περίοδο. Πρώτοι ενσωµατώνουν στο έργο τους τύπους της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Είναι δηµιουργοί του πρώτου εργαστηρίου γλυπτικής, που άνοιξαν το 1835, µε τίτλο «Ερµογλυφείον», όπου αρχικά ασχολούνταν µε διακοσµητικές εργασίες και αργότερα µε την κοιµητηριακή γλυπτική. Ο Μαλακατές έφτιαξε το ανάγλυφο στον τάφο του Ιωάννη Δαλιέτου και το µνηµείο των πεσόντων στο Γαστούρι της Κέρκυρας. 10. Ο Μπουχάγηαρ Φίλιππος : Με καταγωγή από µαλτέζους τεχνίτες της πέτρας, χωρίς σπουδές. Η οικογένεια έφτασε στην Κέρκυρα επί αγγλοκρατίας. Έφτιαξε τον τάφο της Ellen Victoria Barry, το 1892, και του Ιωάννη Λαµπριάδη, το 1888, που βρίσκονται στο νεκροταφείο Κέρκυρας. Τέλος έφτιαξε τον τάφο της Eleonora Camilleri, το 1887, που βρίσκεται στο καθολικό νεκροταφείο Κέρκυρας. 11. Ο Μπουχάγηαρ Ιωάννης, γιος του προηγούµενου. Έφτιαξε τον τάφο του T.Saltalamacchia, τo 1891, και τον τάφο του Nicolo Marchi, το 1901, που βρίσκονται στο καθολικό νεκροταφείο Κέρκυρας. Επίσης τον τάφο του Νικ. Σούλου και της οικογένειας Αλαµάνου που βρίσκονται στο νεκροταφείο Κέρκυρας. Τέλος δηµιούργησε τους τάφους Μάνεση, Σπ.Θεοτόκη, της οικογένειας Κογεβίνα, Καλλιβοκά και Καρούσου από το 1881 έως το 1919, που βρίσκονται στο νεκροταφείο Κέρκυρας Τα θέµατά τους είναι σχεδόν αποκλειστικά διακοσµητικές γιρλάντες, µε τους οποίους αναδεικνύονται οι σταυροί στους τάφους, όπου όµως διακρίνεται η ευαισθησία του λαϊκού τεχνίτη. 12. Ο Σουρτζίνος Παναγιώτης έφτιαξε τους τάφους της Σάρρας Βαϊανού το 1939 και της Βάγιας Βαϊανού, το 1951, που βρίσκονται στο νεκροταφείο Κέρκυρας. Επίσης

11 έφτιαξε τον τάφο Σακάλογλου που βρίσκεται στο νεκροταφείο Κέρκυρας και τον τάφο του Κουρή, το 1957, που βρίσκεται στο νεκροταφείο του Αγίου Σπυρίδωνα. 13. Ο Χαλδούπης Ιωάννης έφτιαξε τον τάφο του Μιχαήλ Παραµυθιώτη, το 1888, του Νικ. Κογεβίνα, το 1897, και του Αλ. Βελιανίτη που βρίσκονται στο νεκροταφείο Κέρκυρας. Τέλος δηµιούργησε τον τάφο του Διονυσίου Κουρκουµέλη, το 1900, που βρίσκεται στο νεκροταφείο Μεταξάτων.

IV. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΛΛΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ Ή ΑΛΛΟΥ 12 Δούκας Λουκάς: Γυναικεία Μαρµάρινη κεφαλή Φ. Μάκοτσις: Άποψη από το εργαστήριό µου Σπύρος Γογγάκης: Σύνθεση (σίδηρος)

Ευάγγελος Κάλλος: Προτοµή Πέτρου Βράιλα-Αρµένη, Αναγνωστική Εταιρεία (µάρµαρο) 13

14 Κωσταγιόλας Ιωάννης: Ταφικό µνηµείο Πλασκασοβίτη Αχιλλέας Απέργης: Α Νεκροταφείο Αθήνας, τάφος οικ. Βελλή

15 Ι. Χαλδούπης: Α Νεκροταφείο Αθήνας - τάφος οικ. Διαµαντοπούλου Μαλακατές Ιάκωβος: Α Νεκροταφείο Αθήνας ταφικό µνηµείο Ε. Κοζόκη

V. ΕΙΔΗ ΓΛΥΠΤΩΝ ΤΟΥ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ - 16 ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΝΑΠΟΔΗ ΤΡΙΑΙΝΑ Στο δηµοτικό νεκροταφείο της Κέρκυρας συναντάµε την ανάποδη τρίαινα µόνο στον τάφο του Μιχαήλ Παραµυθιώτη. Ο συµβολισµός αυτός βρίσκεται στο κέντρο του τάφου, µέσα στο στεφάνι, ίσως για να µας δείξει ότι ο Μιχαήλ Παραµυθιώτης πνίγηκε σε ναυάγιο. Ο συµβολισµός αυτός δεν βρίσκεται πάνω σε άλλους τάφους στο δηµοτικό νεκροταφείο της Κέρκυρας. ΦΟΙΝΙΚΑΣ Ο φοίνικας συµβολίζει τον Παράδεισο. Όταν ζωγραφίζονται τα κλαδιά του φοίνικα συµβολίζουν την νίκη κατά του θανάτου. Ο φοίνικας θεωρείται κατ εξοχήν δέντρο της ζωής και πολλές φορές απεικονίζονται γύρω του οι Απόστολοι µε την µορφή προβάτων. Τάφος οικ. Βούλγαρη

ΤΕΦΡΟΔΟΧΟΙ 17 Ένας από τους εντυπωσιακότερους συµβολισµούς που περιέχονται σε τάφους του δηµοτικού νεκροταφείου της Κέρκυρας είναι η τεφροδόχος. Η τεφροδόχος συνοδεύεται συνήθως από ένα πλήθος διακοσµητικών µοτίβων, όπως ανθοπλόκαµους, κοµµάτια υφάσµατος και σκαλιστά λουλούδια. Μνηµείο Μ. Παραµυθιώτη Η τεφροδόχος επαναχρησιµοποιείται σε µνηµεία της Αναγέννησης και ιδιαίτερα στη Γαλλία κατά τον 16 ο αιώνα, οπότε τοποθετούν µέσα σε αυτήν την καρδιά και τα σπλάχνα του νεκρού. Τα τελευταία χρόνια όµως χρησιµοποιείται µόνο σαν συµβολισµός, αφού δεν τελείται πλέον καύση των νεκρών αλλά ενταφιασµός. Τον συµβολισµό αυτό των συναντάµε στον τάφο του Μιχαήλ Παραµυθιώτη (1888), του Φραγκίσκου Πλασκασοβίτη (1979), σε αυτόν του Αντωνίου Κ. Παλατιανού (1993) και της Έλλης Α. Παλατιανού (2008), στον οικογενειακό τάφο Καλαβρέντζου (1905) και στον τάφο του Θεµιστοκλή Κοτάρδου (1934). Στον τάφο των Παλατιανών η τεφροδόχος δεν είναι απλή αλλά είναι φλογοφόρο αγγείο γιατί µέσα από αυτήν βγαίνει ένας αναµµένος πυρσός. Μνηµείο Φ. Πλασκασοβίτη

18 Οικογένεια Παλατιανού Θ. Κοτάρδος Οικογένεια Καλαβρέντζου

ΟΒΕΛΙΣΚΟΙ 19 Ο οβελίσκος αποτελεί ένα από τα πιο συχνά θέµατα στο Αγγλικό νεκροταφείο και πρόκειται πιθανότατα για έργα µαλτέζων καλλιτεχνών. Σε αυτές τις πρώιµες περιπτώσεις εµφάνισής του ο οβελίσκος διατηρεί συνολικά το πυραµειδοειδές σχήµα του, ενώ δίνεται λιτός και χωρίς διακοσµητικά θέµατα. Στο δηµοτικό νεκροταφείο Κέρκυρας, τον συναντάµε σε τάφους όπως στου Ιωάννη Σ. Καλλιβοκά (1912), του Μιχαήλ Δεσύλλα (1895) και του Πέτρου Βράιλα-Αρµένη (1884). Οβελίσκος µε ανάποδο πυρσό - τάφος οικ. Αλαµάνου Οβελίσκος - τάφος Χάτση

ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΙ - ΛΑΡΝΑΚΕΣ 20 Με τις σαρκοφάγους παρατηρείται µια επιστροφή στα αρχαία ελληνικά και ρωµαϊκά πρότυπα. Σιγά-σιγά η σαρκοφάγος πλουτίζεται µε πολλά διακοσµητικά στοιχεία. Η χρήση της σαρκοφάγου καθιερώνεται στα Ιόνια νησιά από τους Άγγλους και περιορίζεται µόνο στο 19 ο αι. Στο δηµοτικό νεκροταφείο της Κέρκυρας συναντάµε και δύο σαρκοφάγους οι οποίες είναι εµπνευσµένες από το παλιό τρόπο ταφής στην αρχαία Αίγυπτο. Η πρώτη σαρκοφάγος είναι διακοσµηµένη µε µαίανδρο, ενώ η δεύτερη µε σκαλιστά λουλούδια. Και οι δυο δίνουν ένα διαφορετικό τόνο σε ολόκληρο το νεκροταφείο και µας θυµίζουν µια άλλη εποχή. Λάρνακα για τον ιεροµόναχο Αρσένιο

ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ 21 Στην κατηγορία των µνηµείων µε την εικόνα του νεκρού ανήκουν τα περισσότερα γλυπτά των κοιµητηρίων. Η εικόνα του νεκρού αποδίδεται µε περίοπτα γλυπτά, αγάλµατα και προτοµές, ή µε ανάγλυφα Στο δηµοτικό νεκροταφείο Κέρκυρας βρίσκεται η προτοµή του Ν. Μάντζαρου και κάτω από αυτήν µουσικά όργανα µαζί µε λουλούδια που συµβολίζουν ότι ήταν µουσικός. Σηµαντικό κοµµάτι του τάφου είναι εκείνο που γράφει ότι ο Δήµος Κερκυραίων είναι ευγνώµων προς αυτόν για την σηµαντική του προσφορά. Προτοµή τάφος οικ. Σαούλη

Προτοµή - τάφος Ν. Μάντζαρου 22

ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΣΗΜΑ 23

ΜΠΡΟΥΤΖΙΝΟ ΑΓΑΛΜΑ (στον τάφο του Φ. Μάκοτσι) 24 Ο Φίλιππος Μάκοτσις έφτιαξε πολλά από τα γλυπτά του δηµοτικού νεκροταφείου της Κέρκυρας. Επιθυµία του ήταν να τοποθετηθεί στον τάφο του το µπρούτζινο αγαλµατίδιο το οποίο είχε φτιάξει ο ίδιος, όπως και έγινε. Αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι είναι το µοναδικό µπρούτζινο αγαλµατίδιο σε όλο το νεκροταφείο. ΤΑΦΙΚΟΙ ΝΑΪΣΚΟΙ (οικογένεια Παλιού) Το θέµα του επιτύµβιου ναΐσκου έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική τέχνη. Όµως, ο τάφος Παλιού (αγνώστου κατασκευαστή, µε γλυπτά του Ευ. Κάλλου) θεωρείται ότι είναι φτιαγµένος στα πρότυπα γοτθικής εκκλησίας και είναι µνηµείο µοναδικό στα Ιόνια νησιά. Διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά της γοτθικής αρχιτεκτονικής µε τα οξυγώνια σχήµατα και µε έµφαση στην απόδοση του ύψους. Επίσης, διατηρεί και µια σειρά από άλλα στοιχεία, όπως ο υπαινιγµός του ρόδακα επάνω από την πύλη, που εδώ µετατρέπεται σχεδόν σε σταυρό, ενώ οξυγώνιοι πυργίσκοι στις τέσσερις γωνίες του ναΐσκου τονίζουν ακόµη περισσότερο την αίσθηση της ανύψωσης προς το θείο.

25

ΘΡΗΝΟΥΝ ΠΝΕΥΜΑ-ΑΓΓΕΛΟΣ 26 Το θρηνούν ή πενθούν πνεύµα είναι από τα πιο συνηθισµένα στην κοιµητηριακή γλυπτική. Το θέµα σχετίζεται ίσως µε τους δύο γιους της Νύχτας, τον Ύπνο και το Θάνατο. Κατά µια άποψη η φτερωτή νεανική µορφή πάνω στον τάφο προσφέρει συµπαράσταση στους πενθούντες Μνηµείο Σπυρ. Αβράµη

27 Μνηµείο Βελλιανίτη Τάφος Θεοτόκη

Τάφος οικογένειας Ασπιώτη 28 Αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση ταφικού µνηµείου λόγω των πολλών και διαφορετικού είδους γλυπτών που το κοσµούν. Στο µπροστινό µέρος του τάφου βλέπουµε τα δυο γυµνά φτερωτά αδέλφια, Θάνατο και Ύπνο. Ο ένας στηρίζεται σε ένα ανεστραµµένο δαυλό και ο άλλος τον πατάει. Αυτό συµβολίζει την εικόνα του θανάτου και ο ανεστραµµένος δαυλός συµβολίζει και αυτός τον θάνατο. Σε δεύτερο πλάνο βρίσκονται οι προτοµές της Αµαλίας Ασπιώτη (1921) και του Γεράσιµου Ασπιώτη (1901). Στην αριστερή πλευρά του µνηµείου, πάνω από τα ονόµατα της οικογένειας, βλέπουµε ένα γλυπτό, που απεικονίζει µια παλέτα ζωγράφου, σύµβολο που θυµίζει την επαγγελµατική ιδιότητα του πατέρα του Γεράσιµου Ασπιώτη, που ήταν ζωγράφος αγιογράφος. Στη δεξιά πλευρά του µνηµείου βλέπουµε δύο ανεστραµµένους πυρσούς και στη µέση το σύµβολο του θεού Ερµή, το κηρύκειο, µε πέτασο στην κορυφή (ο Ερµής µε την ιδιότητα του θεού του εµπορίου µε το οποίο ασχολούνταν η οικογένεια λόγω των προϊόντων του εργοστασίου ή µε την ιδιότητα του ψυχοποµπού;)

29 Η δεξιά και η αριστερή πλευρά του µνηµείου Ασπιώτη µε γλυπτές διακοσµήσεις Η εικόνα του θανάτου στους τάφους εκφράστηκε κυρίως µε αλληγορικές µορφές Η πιο συνηθισµένη είναι του γυµνού φτερωτού νέου που στηρίζεται σε ανεστραµµένο δαυλό ή λαµπάδα, σύµβολα της ζωής που σβήνει. Όταν ο Winckeimann (1717-1768) λίγο µετά τα µέσα του 18ου αιώνα είχε περιγράψει τους ωραίους νέους µε τις ανεστραµµένες δάδες, τ' αδέλφια Θάνατο και Ύπνο. όπως εµφανίζονταν πάνω σε αρχαίες σαρκοφάγους, ήδη οι σκελετοί είχαν αρχίσει να εξαφανίζονται από τους τάφους και τις εκκλησίες της Δύσης. Ο Lessing (1729-1781) παρατήρησε ότι οι Γραφές µιλούσαν για αγγέλους θανάτου και γι αυτό τίποτε δεν εµπόδιζε τους καλλιτέχνες ν' απεικονίζουν αγγέλους και όχι σκελετούς, ενώ ο Goelhe (1749-1832) ενθουσιάστηκε µπροστά στην πετυχηµένη ιδέα των Αρχαίων να παρουσιάσουν σαν δίδυµα αδέλφια τον θάνατο και τον ύπνο και είδε το ζευγάρι αυτό ως έκφραση της οµορφιάς στην υψηλότερη έκφανσή της. Η ιδέα αυτή του Νεοκλασικισµού για τον ήρεµο και ωραίο θάνατο βρήκε την πληρέστερη εικαστική απόδοσή της στο εργαστήριο του Canova. Ξεχωριστή άνθηση γνώρισε στα νεοελληνικά κοιµητήρια. Κατά πάσα πιθανότητα το έφεραν γερµανόφωνοι γλύπτες, οι οποίοι γύρω στα 1835 ήρθαν στην Αθήνα για να βοηθήσουν και αυτοί µε τον τρόπο τους να στηθεί το µεγαλείο του Όθωνα. Είχε

30 µεγάλη απήχηση στα αθηναϊκά εργαστήρια αποκλειστικά σχεδόν µε τη µορφή αναγλύφου πάνω σε στήλη και σε λίγες περιπτώσεις ως ολόγλυφο. Φαίνεται ότι το κοινό το ζητούσε και γι αυτό τόσο οι αδελφοί Μαλακατέ όσο και οι Φυτάληδες προχώρησαν γρήγορα στην τυποποιηµένη παραγωγή του. Επινοήθηκαν βέβαια διάφοροι συνδυασµοί. Η παρουσία τους σφραγίζει την ταφική γλυπτική του 19ου και των αρχών ιου 20ού αιώνα.

31 Γ. ΕΠΙΦΑΝΕΙΣ ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΣ ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ 1. Στην παρακάτω ενότητα της εργασίας, περιλαµβάνονται πληροφορίες για κάποιες επιφανείς Κερκυραϊκές οικογένειες ή για σπουδαίους Κερκυραίους, που επηρέασαν µε διάφορους τρόπους το νησί και είναι γνωστοί ακόµα και στις µέρες µας. Επίσης, στο τέλος κάθε κειµένου βρίσκονται οι φωτογραφίες των µνηµάτων τους. Συγκεκριµένα, ασχοληθήκαµε µε τους τάφους των : Ασπιώτη (Γεράσιµος Ασπιώτης), Βράιλα Αρµένη, Βούλγαρη, Βροκίνη (Λαυρέντιος Βροκίνης), Γιαλλινά (Άγγελος Γιαλλινάς), Δαλιέτου, Δεσύλλα (Αλέξανδρος Δεσύλλας), Δηµουλίτσα (Δονάτος Δηµουλίτσας), Ζαµπέλη (Ναπολέων Ζαµπέλης), Θεοτόκη (Ιωάννης, Νικόλαος, Σπυρίδων Θεοτόκης), Κογεβίνα (Λίνος Κογεβίνας), Κοτάρδου (Θεµιστοκλής Κοτάρδος), Μαβίλη (Λορέντζος Μαβίλης), Μάντζαρου (Νικόλαος Μάντζαρος), Μάρµορα (Αντρέας Μάρµορας), Όσιου Αρσενίου εκ Φαράσων, Παλατιανού, Τριβόλη και το κενοτάφιο του Διονύσιου Σολωµού. (η σειρά που ακολουθείται είναι τυχαία) 2. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΛΕΞΑΜΕ 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΛΥΠΤΩΝ ΣΤΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ ΤΟΥΣ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ και όπου βρέθηκαν - ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΟΤΑΝ ΗΤΑΝ ΕΝ ΖΩΗ ΛΙΝΟΣ ΚΟΓΕΒΙΝΑΣ Ο Κογεβίνας, πολιτικός, που γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1886, είναι η εξαίρεση του κανόνα που θέλει τον άνθρωπο µακριά από τη πολιτική και την πολιτική µακριά από την ανθρωπιά. Ασχολήθηκε από τη νεαρή του ηλικία µε την πολιτική. Το 1911 βλέπουµε τον βουλευτή της Κέρκυρας µαζί µε τον Κ. Ζαβιτσιάνο. Το 1932 πήρε το χρίσµα του υφυπουργού συγκοινωνιών και από τη θέση αυτή δούλεψε όσο λίγοι υπεύθυνοι του νευραλγικού αυτού τοµέα. Διέκοψε την πολιτική του καριέρα µε την

32 δικτατορία του Μεταξά και µε το Β Παγκόσµιο πόλεµο για να επανέλθει και να αποσυρθεί εντελώς µετά τις εκλογές του 1952, όπου εκλέχτηκε για τελευταία φορά βουλευτής της Κέρκυρας. Ο Λίνος Κογεβίνας, αρχίζοντας την πολιτική του καριέρα, ήταν πλούσιος και όπως λέγεται από τους πλουσιοτέρους Κερκυραίους, για να καταλήξει στο τέλος ένας φτωχός αλλά καταξιωµένος έντιµος άνθρωπος. Μέχρι το 1958 άσκησε το επάγγελµα του πολιτικού µηχανικού. Αν θα έλεγε κανείς ότι ο Κογεβίνας θα µπορούσε να σταθεί ένα ζωντανό παράδειγµα για να τον µιµούνται οι νεότεροι, ίσως θα ήταν η µεγαλύτερη αναγνώριση προς τον έντιµο αυτόν άνθρωπο, της µεγάλης του πίστης για βοήθεια προς τον τόπο, µέσα από καθαρά ανιδιοτελή κίνητρα.

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΑΜΠΕΛΗΣ 33 Η καταγωγή του ήταν από την Λευκάδα. Γεννήθηκε το 1804 και το όνοµα του λέγεται ότι το πήρε προς τιµή του Αυτοκράτορα της Γαλλίας Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Σήµερα θεωρείται ο µεγαλύτερος ευεργέτης της Κέρκυρας. Διέθεσε την περιουσία του σε χρεόγραφα, τα οποία είχε κατατεθειµένα στη Γαλλική Τράπεζα Κρεντί Λυοναί, για την αποξήρανση ελών και λιµνών που ήταν εστίες µολύνσεων και ασθενειών, και σε άλλα έργα. Με µια διαθήκη της 13 Μαΐου 1887 και τρεις επιδιαθήκες έδινε οδηγίες για την καλή εκτέλεση των επιταγών του σε τρόπο, ώστε να ευεργετηθεί η Κέρκυρα και να σταµατήσουν να υπάρχουν οι σοβαρές και επικίνδυνες µολυσµατικές εστίες. Έτσι έγιναν έργα σε πολλές περιοχές. Και όλα αυτά µεταξύ των ετών 1899-1915. Επιθυµία του διαθέτη ήταν να ισοπεδωθεί η πάνω πλατεία και να έλθει στο επίπεδο της κάτω. Άφησε 100.000 δραχµές και το σπίτι του, που βρισκόταν στην οδό Αλεξάνδρου, σηµερινή Ν. Ζαµπέλη, στο Ορφανοτροφείο Κέρκυρας. Το κληροδότηµα Ζαµπέλη χρηµατοδοτούσε επί 40 ολόκληρα χρόνια διάφορα έργα στο δήµο Κερκυραίων. Πέθανε το 1896 σε ηλικία 82 ετών.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ 34 Η οικογένεια Βούλγαρη είναι µια αριστοκρατική οικογένεια της Κέρκυρας η οποία ανάγει την καταγωγή της στον πρίγκιπα Στέφανο Βούλγαρη που εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα στα µέσα του 15 ου αιώνα. Το 1544 η οικογένεια γράφτηκε στην Χρυσή Βίβλο (Libro d Oro) των ευγενών. Το 1698 της απονεµήθηκε ο τίτλος του κόµη. Στην κατοχή της οικογένειας βρισκόταν το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνα στην χρονική περίοδο (1521-1950). Μια από της εξέχουσες προσωπικότητες της οικογένειας ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης. Η οικογένεια Βούλγαρη είχε συνάψει γαµήλιους δεσµούς µε µεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες της Κέρκυρας, όπως ήταν η οικογένεια Καλοχαιρέτη και η οικογένεια Καποδίστρια, καθώς και µε την οικογένεια Βλασοπούλου.

35 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΡΙΒΟΛΗ Από το 1490, τα µέλη της οικογένειας Τριβόλη έχουν συνεχή παρουσία στο Γενικό Συµβούλιο µέχρι και το τέλος της ενετικής κυριαρχίας, το 1797. Οι Τριβόλη ήλθαν στην Κέρκυρα από το Μυστρά µέσω Άρτας. Πρόκειται για εξέχουσα οικογένεια, πολλά µέλη της οποίας έπαιξαν σηµαντικό ρόλο στα γεγονότα της εποχής. Ο Κάλλιστος Τριβόλης κατέλαβε το 1350 το ύπατο αξίωµα της Ορθόδοξης Εκκλησίας ανερχόµενος στον Οικουµενικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης.

36 Πατριάρχευσε µέχρι το 1363 και άφησε αξιόλογο θεολογικό έργο. Ο Μιχαήλ Τριβόλης, ο <<φωτιστής των Ρώσων>>, ήταν προσωπικότητα πανευρωπαϊκή. Ο Ιάκωβος Τριβόλης ήταν συγγραφέας ποιητικών έργων στη δηµώδη γλώσσα της εποχής. Παρότι η οικογένεια Τριβόλη ήταν από τις πιο ολιγοµελείς οικογένειες του Γενικού Συµβουλίου, καθώς είχε µόνο ένα κλάδο, η συµµετοχή της στα υψηλά κοινοτικά αξιώµατα ήταν µεγάλη. Ο πλούτος της οικογένειας της έδινε τη δυνατότητα να αντλεί ψήφους από µέλη άλλων οικογενειών. Ο γάµος του Ιωάννη Τριβόλη µε την Ελένη, κόρη του κόµη Έκτορα Λουκάνη, έφερε στην οικογένεια και τον τίτλο του κόµη. Η Ελένη τον κληροδότησε µε την διαθήκη της. Το 1770 ο Δόγης της Βενετίας επικύρωσε τη διαθήκη και έτσι η οικογένεια απέκτησε την τιµητική αυτή διάκριση. Ο Κόµης Γεώργιος Τριβόλης ήταν διορισµένος δήµαρχος Κερκύρας από τους Ιταλούς επί κατοχής (εφηµερίς των Ιονίων 23/11/1941)

37 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΛΑΤΙΑΝΟΥ Η οικογένεια εισήλθε στο Γενικό Συµβούλιο της κερκυραϊκής κοινότητας το 1552. Σύµφωνα µε ανεπιβεβαίωτη οικογενειακή παράδοση, οι Παλατιανοί κατέφυγαν στην Κέρκυρα στα µέσα του 15 ου αιώνα, µετά την άλωση της Πόλης. Οι Παλατιανοί ήταν ορθόδοξοι χριστιανοί και πολλά µέλη της οικογένειας ακολούθησαν τον ιερατικό κλάδο. Το 1577 ο ιερέας Φώτιος Παλατιανός εξελέγη Μέγας Πρωτοπαπάς Κέρκυρας. Εποίµανε την Ορθόδοξη Εκκλησία του νησιού για περίπου δεκαέξι χρόνια, ως το θάνατό του, το 1593. Τέσσερις φορές ανανεώθηκε η εκλογή του. Διακρίθηκε για την παιδεία και τις διοικητικές του ικανότητες. Κατά τη διάρκεια της ποιµαντορίας του προέκυψαν προστριβές µε τη Λατινική Εκκλησία, κυρίως για τους µεικτούς γάµους και το νέο ηµερολόγιο. Κατόπιν ενεργειών του, εκδόθηκε δουκική διαταγή, µε την οποία ο Μέγας Πρωτοπαπάς κηρύχθηκε ανεξάρτητος από κάθε

38 ανώτερη αρχή. Τέσσερα µέλη της οικογένειας, ο Μέγας Πρωτοπαπάς Φώτιος, ο Αρτέµιος, ο Σπυρίδων και ο Φραγκίσκος, εργάστηκαν ως νοτάριοι. Ο ιερέας Ελευθέριος Παλατιανός, αξιόλογος µουσικός, ασχολήθηκε µε την καταγραφή της παραδοσιακής επτανησιακής εκκλησιαστικής µουσικής και συµµετείχε στην προσπάθεια του Νικολάου Μάντζαρου να συνθέσει έντεχνη µουσική µε ύµνους της Θείας Λειτουργίας. Με συνεχή αρρενογονία η οικογένεια έφθασε ως τις µέρες µας. Στο Δηµοτικό Νεκροταφείο βρίσκουµε το µνηµείο του Αντώνιου Κ. Παλατιανού. Στην εφηµερίδα «Ηχώ των Ιονίων» 6/1/1943, διαβάζουµε άρθρο για το θάνατο του Κωνσταντίνου Παλατιανού, πατέρα του Αντώνιου, όπου εγκωµιάζεται η προσωπικότητα και το έργο του.

39

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΕΣΥΛΛΑΣ 40 Ο Αλέξανδρος Δεσύλλας γεννήθηκε το 1851 και ήταν πατέρας του δήµαρχου Σταµατίου και του υπουργού Θεόδωρου Δεσύλλα. Υπήρξε µια από τις πιο δραστήριες και πρωτοποριακές προσωπικότητες όχι µόνο της Κέρκυρας αλλά και ολόκληρης της χώρας. Αρχικά ο Αλέξανδρος Δεσύλλας εργάστηκε σε κατάστηµα αποικιακών. Υπήρξε επίσης µεγάλος εισαγωγέας ξερού µπακαλιάρου. Ίδρυσε το εργοστάσιο Καννάβεως, Λίνου και Ιούτης τα ερείπια του οποίου υπάρχουν ακόµη στη Γαρίτσα. Η έναρξη των εργασιών της βιοµηχανίας άρχισε µε την κατασκευή σχοινιών, για να επεκταθεί στη συνέχεα στην κατασκευή σακιών. Η βιοµηχανία αυτή ιδρύθηκε το 1871 και εξελίχθηκε σε έναν κολοσσό µε κατανάλωση, που κάλυπτε τις ανάγκες της ελληνικής αλλά και της ξένης αγοράς. Ο Αλέξανδρος Δεσύλλας ήταν ένας αγωνιστής που προσπαθούσε µε κάθε τρόπο να δώσει στην πρωτοποριακή αυτή µονάδα την λειτουργικότητα και ευελιξία που απαιτούσαν οι καιροί. Πέτυχε απολύτως τους στόχους του. Το 1947 χρηµάτισε υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας και συνέβαλε στην οργάνωση των παιδοπόλεων. Το 1950 διατέλεσε υπουργός Ναυτικών. Πέθανε το 1968

Εργοστάσιο Δεσύλλα 41

42 Προτοµή του Αλ. Δεσύλλα έξω από το εγκαταλελειµµένο εργοστάσιο

43 ΑΓΓΕΛΟΣ ΓΙΑΛΛΙΝΑΣ Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1857, από πολύ παλιά Κερκυραϊκή οικογένεια. Από πολύ µικρός έδειξε µεγάλη κλίση στη ζωγραφική. Για να ολοκληρώσει τις γνώσεις του πήγε στην Βενετία, στην Νάπολη και στη Ρώµη. Με άνεση µπορεί να χαρακτηριστεί ο καλύτερος Έλληνας υδατογράφος. Απέκτησε πανευρωπαϊκή φήµη και δηµιούργησε τη δική του <<σχολή>>. Εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα µέχρι τον θάνατό του. Υπήρξε ο µεγαλύτερος µελετητής του Κερκυραϊκού τοπίου. Σήµερα

44 πίνακες του Άγγελου Γιαλλινά κοσµούν αίθουσες σε όλη την Ευρώπη. Έχει χαρακτηριστεί ο <<ζωγράφος της Κέρκυρας>>. Σε έκθεση που έκανε στο Λονδίνο πουλήθηκαν όλα τα έργα του αυθηµερόν. Εφηµερίδες και περιοδικά της εποχής αφιέρωναν στο όνοµά του τις καλύτερες κριτικές. Σήµερα τα έργα του αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος στο χώρο των εικαστικών τεχνών. Το 1902 ίδρυσε στην Κέρκυρα Καλλιτεχνική Σχολή, ενώ το 1907 διακόσµησε το περίφηµο Αχίλλειο. Πέθανε σε ηλικία 82 ετών το 1939 στην Κέρκυρα. Το σπίτι που έζησε ο Άγγελος Γιαλλινάς στην Πάνω Πλατεία

45

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ 46 Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798 και καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Πέρασε τα νεανικά του χρόνια στο νησί του, από όπου σε πολύ µικρή ηλικία έφυγε για την Ιταλία. Από µικρός ζούσε δίπλα σε φωτισµένους δασκάλους. Το 1815 τον βρίσκουµε στην Παβία φοιτητή της νοµικής, την οποία τελειώνει το 1818. Ξαναγυρνώντας στην Ελλάδα παρακολουθεί τα πάντα γύρω από το ελληνικό θέµα, που βρίσκεται στα πρόθυρα της επανάστασης και το 1821 προσφέρει χρήµατα αλλά και την πατριωτική του φωνή. Καθώς παρακολουθεί τον αγώνα, οραµατίζεται τη λύτρωση του έθνους και γράφει <<Σε γνωρίζω από την κόψη χαίρε, ω χαίρε, λευτεριά>>. Το 1825 τον δέχεται τιµητικά η πρωτεύουσα των ηνωµένων κρατών των Ιονίων νησιών, η Κέρκυρα. Ο Σολωµός συνεχίζει αδιάκοπα το έργο του. Η ποιητική του δηµιουργία ήταν τέλεια και µεγάλη. Εκτός από τον <<Ύµνο στην ελευθερία>>, γράφει τους <<Ελεύθερους Πολιορκηµένους>>, το επίγραµµα των Ψαρών, τον <<Πειρασµό>>, και πολλά άλλα αριστουργήµατα. Στην Κέρκυρα ο ποιητής έζησε µέχρι το τέλος της ζωής του (9 Νοεµβρίου 1857). Το σπίτι της οδού Αρσενίου, όπου έζησε ο εθνικός µας ποιητής Διονύσιος Σολωµός, έχει µεταµορφωθεί σε µουσείο µε τη φροντίδα της Εταιρείας Κερκυραϊκών σπουδών.

47 Όταν έγινε γνωστός ο θάνατός του, η Βουλή των Επτανησίων διέκοψε αµέσως τις εργασίες της και κηρύχθηκε δηµόσιο πένθος. Η κηδεία του έγινε µε δηµόσια δαπάνη και ενταφιάστηκε στο Α νεκροταφείο της Γαρίτσας. Εκεί έµεινε για 8 χρόνια µέχρι να µεταφερθούν τα οστά του στη Ζάκυνθο, το 1865, αφού ήδη τα Επτάνησα είχαν ενωθεί µε την Ελλάδα. Στον απλό τάφο του, που αρχικά δέχθηκε το σώµα του εθνικού µας ποιητή, διαβάζουµε:

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΑΛΙΕΤΟΣ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΑΛΙΕΤΟΣ - ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΛΙΕΤΟΣ 48 Ο Ιωάννης Δαλιέτος ήταν ιδιοκτήτης µιας από τις πιο παλιές και πιο µεγάλες βιοµηχανίες ζυµαρικών της χώρας. Συνεχίζοντας το έργο που από χρόνια άρχισε ο πατέρας του Γεώργιος Δαλιέτος διεύρυνε το φάσµα σε επίπεδα που γρήγορα ξέφυγαν από τα στενά κερκυραϊκά όρια και κάλυψαν τον ελληνικό και ξένο καταναλωτικό χώρο. Δεν ξεχνούσε να προσφέρει και να σκέφτεται τους συνανθρώπους του και έριχνε το βάρος του ενδιαφέροντος του στους κατοίκους του προαστίου Γαρίτσα, από όπου αντλούσε το εργατικό και υπαλληλικό προσωπικό του. Έγραψε µια διαθήκη µε την οποία κληροδοτούσε προς το δήµο Κερκυραίων το ισόγειο και ηµιυπόγειο µαζί µε τον κήπο του επί της οδού Ακαδηµίας 2 κτιρίου, στο οποίο σήµερα στεγάζεται το Κ.Α.Π.Η. Με την ίδια διαθήκη άφησε σε πολλά ιδρύµατα, όπως η Αναγνωστική Εταιρεία, χρηµατικά ποσά για οικονοµική ενίσχυση. Για όλα αυτά ο δήµος Κερκυραίων τον ανακήρυξε µεγάλο ευεργέτη. Πέθανε στις 10 Νοεµβρίου του 1965.

49 Με δυσκολία µπορούµε να διακρίνουµε στη βάση του µνηµείου το όνοµα του Ιούλιου, του Αλέξανδρου και του Ιωάννη Δαλιέτου

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΑΣΠΙΩΤΗΣ 50 Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1844. Η µικρή αρχική µονάδα, την οποία ίδρυσε το 1873 στην οικία Βαλέττα, έµελε µε την πάροδο του χρόνου να µεταβληθεί στην απέραντη βιοµηχανική µονάδα, την οποία οι παλιοί Κερκυραίοι ασφαλώς θυµούνται, στην περιοχή <<Αβράµη>>. Ιδρυτής της χαρτοποιίας ήταν ο Γεράσιµος Ασπιώτης. Από ένα απλό εργαστήρι κατασκευής τραπουλόχαρτων έφθασε κάποια στιγµή να αποτελεί "Εθνικό τυπογραφείο", αφού τύπωνε από τους νόµους του κράτους µέχρι και χαρτονοµίσµατα ή γραµµατόσηµα. Με γοργούς ρυθµούς και µε οραµατισµούς που δεν απέβλεπαν µόνο στα οικονοµικά οφέλη η µικρή αυτή µονάδα αναπτυσσόταν και η ανοδική της πορεία δεν σταµατούσε µε τίποτε. Για αρκετά χρόνια πρόσφερε µεγάλες υπηρεσίες στην οικονοµία του κράτους. Όταν το 1884 η κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη ζήτησε από τις ανάλογες βιοµηχανίες να συνεργαστούν µε το κράτος, ο Γεράσιµος Ασπιώτης ήταν ο πρώτος που ανταποκρίθηκε στο κάλεσµα αυτό. Η <<πίστη>> τόσο του κράτους όσο και των άλλων πελατών είχε ως αποτέλεσµα να ανοιχθούν νέοι ορίζοντες για την ανάπτυξη των στόχων της επιχείρησης. Η τελειότητα της λειτουργίας ολόκληρου του εργοστασίου, η µεθοδικότητα και οι ασυνήθιστες συνθήκες εργασίας συντελούσαν ώστε και το εργατικό προσωπικό να συµβάλει µε τον δικό του τρόπο στην µεγάλη ανάπτυξη. Πέθανε σε ηλικία 57 ετών, στις 27 Φεβρουαρίου του 1901. Έφυγε από τη ζωή, έχοντας βάλει τις σωστές βάσεις για να συνεχίσει να αναπτύσσεται η βιοµηχανία του. Ο καρπός που έσπειρε ο Γεράσιµος Ασπιώτης δεν σταµάτησε να αποδίδει. Δυστυχώς, όµως η κήρυξη του Παγκοσµίου Πολέµου έσβησε όλα όσα είχαν µε πολλή προσπάθεια και κόπο δηµιουργηθεί.

Γ. Σαµαρτζής: προσωπογραφία Γ. Ασπιώτη (Δ. Π. Κερκύρας) 51

ΛΑΥΡΕΝΤΙΟΣ ΒΡΟΚΙΝΗΣ 52 Ο Βροκίνης, γεννηµένος στην Κέρκυρα την 8 η Απριλίου του 1850, ήταν γιος του Σπύρου Βροκίνη, ο οποίος είχε έξι παιδιά. Άρχισε να µελετάει ξένες γλώσσες και κατόρθωσε να µάθει τέσσερις. Ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο µε τη φιλολογική και πολιτική ιστορία της Κέρκυρας. Ασχολήθηκε επίσης συστηµατικά µε το αρχειοφυλάκιο Κέρκυρας, από όπου άντλησε ανεκτίµητες πηγές για την ιστορία αλλά και για τις παλιές οικογένειες της Κέρκυρας. Σταθµός στην εξέλιξη του υπήρξε ο γάµος του µε την Κερκυραία Κόµησσα Αικατερίνη Μπενεβίτη. Αµέσως άνοιξαν οι πόρτες των ευγενών και ο Βροκίνης βρέθηκε µέσα στον κόσµο της αριστοκρατίας. Αυτό στάθηκε αφορµή να ασχοληθεί συστηµατικά µε την περιγραφή βιογραφικών σηµειωµάτων, τα οποία ονόµασε <<Σχεδάρια>>. Εκτός από αυτά έγραψε για τις λιτανείες του Αγίου Σπυρίδωνα, για τον τειχισµό της πόλης και για την Πόρτα Ριάλα, για την πολιορκία του 1716 και τη βιογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια. Εργάστηκε σαν βιβλιοθηκάριος και έφορος της Δηµόσιας Βιβλιοθήκης της Κέρκυρας. Σήµερα µπορούµε να πούµε ότι είναι ο µοναδικός Κερκυραίος, ο οποίος µελέτησε και ερεύνησε µε σύστηµα το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας. Πέθανε σε ηλικία 60 ετών, το 1910.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ 53 Ο Νικόλαος Θεοτόκης είχε γεννηθεί στην Κέρκυρα και ήταν µια από τις εξέχουσες προσωπικότητες της γνωστής οικογενείας των πολιτικών. Γιος του Γ. Θεοτόκη, πρωθυπουργός και αδελφός του Τζων Θεοτόκη. Σπούδασε νοµικά και πολιτικές επιστήµες στην Αθήνα, στο Παρίσι και στο Βερολίνο. Έγινε υπουργός Δικαιοσύνης, Ναυτικών και, τέλος, των Στρατιωτικών. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την ατυχή εκστρατεία του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία το 1922. Η µεγάλη του αισιοδοξία συντέλεσε ώστε πολλές φορές να πάρει λάθος αποφάσεις και να δηµιουργήσει την εικόνα του ανθρώπου που του έλειπε η διορατικότητα. Τουφεκίσθηκε στις 15-11-1922, αφού καταδικάστηκε στη «Δίκη των Εξ» από έκτακτο στρατοδικείο ύστερα από την Μικρασιατική Καταστροφή. ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ Ένας πολιτικός µε ευγένεια, ευπρέπεια και εντιµότητα. Απόγονος της µεγάλης οικογένειας των πολιτικών Θεοτόκηδων, γιος του Γ. Θετόκη, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1880. Μετά τις γυµνασιακές του σπουδές στην Κέρκυρα αποφασίζει να φύγει για την Αυστρία. Παίρνοντας το δίπλωµα του γεωπόνου ξαναγυρνά στην Κέρκυρα και εγκαθίσταται µόνιµα. Το 1914 διορίζεται αυλάρχης της τότε Βασίλισσας της Ελλάδος Σοφίας. Σε ηλικία 40 ετών, αποφασίζει να δοκιµάσει τη τύχη του στην πολιτική, αφού ήδη υποβάλλει την παραίτηση του από την θέση του αυλάρχη. Το 1920 εκλέγεται βουλευτής Κέρκυρας. Οι συνεχείς επιτυχίες έφεραν και τα µεγάλα αξιώµατα. Διατέλεσε υπουργός Γεωργίας το 1932 στην κυβέρνηση Π. Τσαλδάρη, από την οποία απεχώρησε λόγω διαφωνίας. Το 1935 χρηµάτισε αντιπρόεδρος της

54 κυβέρνησης Γ. Κονδύλη. Το 1936 διαµαρτυρήθηκε για την ανοχή την οποία επέδειξε προς τον νέο δικτατορικό καθεστώς. Μετά το Β Παγκόσµιο πόλεµο τον συναντάµε µε τη ιδιότητα του βουλευτή Κέρκυρας. Το 1946 εκλέγεται πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής µέχρι το 1949. Αναλαµβάνει πρόεδρος από την 6η Ιανουαρίου 1950 µέχρι την 23η Μαρτίου 1950, όποτε αποσύρθηκε για πάντα από την πολιτική. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΘΕΟΤΟΚΗΣ Γεννήθηκε στην Κέρκυρα. Καταγόταν από την παλιά αρχοντική οικογένεια Θεοτόκη και ήταν γιος του πρωθυπουργού Ιωάννη Θεοτόκη και εγγονός του πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη, ανιψιός του Νικολάου Θεοτόκη και α ξάδερφος του πρωθυπουργού Γεωργίου Ράλλη. Σπούδασε νοµικά και πολιτικές επιστήµες στο Πανεπιστήµιο Αθηνών και συµπλήρωσε τις σπουδές του στην Λωζάνη και το Παρίσι. Ασχολήθηκε µε την πολιτική σε νεαρή ηλικία και το 1934 εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής στην περιφέρεια Κέρκυρας. Επανεξελέγη το 1935, το 1936, το 1946 µε το Λαϊκό Κόµµα, το 1951 µε τον Ελληνικό Συναγερµό, το 1952 µε τον Ελληνικό Συναγερµό, το 1956, το 1958, το 1961, το 1963 και το 1964 µε την Ε.Ρ.Ε, της οποίας και διετέλεσε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος. Με το ξέσπασµα της Χούντας των Συνταγµαταρχών συνελήφθη για να απελευθερωθεί αργότερα µε αµνηστία και εγκατέλειψε την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της Χούντας αποτέλεσε έναν από τους βασικούς συνδετικούς κρίκους µεταξύ Βασιλιά και Καραµανλή. Το 1974 εξελέγη βουλευτής Κέρκυρας µε την Νέα Δηµοκρατία, αξίωµα από το οποίο παραιτήθηκε υπερασπιζόµενος τον βασιλικό θεσµό. Στη συνέχεια µαζί µε τον Στέφανο Στεφανόπουλο ίδρυσε την Εθνική Παράταξη, το οποίο στις εκλογές του 1977 συγκέντρωσε 7% µε αποτέλεσµα να εκλεγεί βουλευτής. Με την άνοδο στην αρχηγία της Νέας Δηµοκρατίας του ξαδέλφου του Γεωργίου Ράλλη, επέστρεψε στη Νέα Δηµοκρατία και εντάχθηκε στην τρίτη θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας, µε το οποίο και εξελέγη για τελευταία φορά βουλευτής το 1981.

55 Είχε διατελέσει υπουργός δηµόσιας τάξεως (1946) στην Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, υπουργός εξωτερικών την περίοδο 1955 1956 στην κυβέρνηση Καραµανλή, θέση από την οποία αναγκάστηκε να παραιτηθεί λόγω αντιδράσεων ως προς την πολιτική που ακολουθούσε στο Κυπριακό, υπουργός γεωργίας (1957) στην κυβέρνηση Καραµανλή, θέση από την οποία παραιτήθηκε λόγω άρνησης του Κωνσταντίνου Καραµανλή να χρηµατοδοτήσει ένα σχέδιό του για το ελαιόλαδο, υπουργός οικονοµικών (1961) στην Κυβέρνηση Καραµανλή καθώς και υπουργός εσωτερικών στην κυβέρνηση Κανελλόπουλου. Το 1952 διορίστηκε υπουργός παιδείας στην κυβέρνηση Παπάγου, διορισµό όµως τον οποίο δεν αποδέχθηκε. Κηδεύτηκε στην Κέρκυρα στις 10 Σεπτεµβρίου 1988.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΡΜΟΡΑΣ 56 Ήταν Έλληνας ιστορικός. Στην Κέρκυρα η οικογένεια ήλθε το 1462. Το 1573 ο Ανδρέας Μάρµορας, παππούς του ιστορικού, έχτισε το σπίτι που γεννήθηκε ο εγγονός του και όπου σήµερα στεγάζεται η Παλαιά Φιλαρµονική. Γεννήθηκε το 1618 στην Κέρκυρα και πέθανε το 1684. Σπούδασε νοµικά στην Πάντοβα και αργότερα κατατάχτηκε στο στρατό της Βενετίας. Πήρε µέρος στους πολέµους της Κρήτης και της Ιταλίας. Το 1656 συνεργάστηκε στην ίδρυση της Ακαδηµίας των Εξησφαλισµένων στην Κέρκυρα, ενώ το όνοµά του το συναντάµε καταχωρισµένο στο libro d oro από το 1637 Το 1672 εξέδωσε στη Βενετία την πρώτη συστηµατική ιστορία της Κέρκυρας. Το έργο του, που έχει τίτλο de la historia di Corfu, άνοιξε το δρόµο για πιο σωστές έρευνες και οι ιστορικοί που εµφανίστηκαν αργότερα είχαν ως βάση την ιστορία της Κέρκυρας του Μάρµορα.

57 Ο τάφος της οικογένειας Μάρµορα µε µορφή σαρκοφάγου και το οικόσηµο στην κορυφή Π. ΒΡΑ'Ι'ΛΑΣ-ΑΡΜΕΝΗΣ Ο Πέτρος Βράιλας Αρµένης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1812 και σπούδασε στην Ιόνιο Ακαδηµία. Από εκεί πήγε στο Παρίσι, όπου ασχολήθηκε µε την Φιλοσοφία. Μετά από πολυετείς σπουδές επέστρεψε στην πατρίδα του και διορίστηκε καθηγητής της Φιλοσοφίας στην Ιόνιο Ακαδηµία. Στην Κέρκυρα εξέδωσε από τα µέσα του 1864 µέχρι τις αρχές του 1867 στα Ελληνικά και Γαλλικά την εφηµερίδα «Ελλάς» (Hellas). Εξέδωσε επίσης το «Περί πρώτων ιδεών και αρχών δοκίµιον» καθώς επίσης και το φιλοσοφικό σύστηµα µε τον τίτλο «Θεωρητικής και πρακτικής φιλοσοφίας στοιχεία», το οποίο συµπληρώθηκε στην Κέρκυρα το 1864 και εκδόθηκε µε τον τίτλο «Φιλοσοφικαί Μελέται». Έφυγε από τη ζωή στο Λονδίνο το 1884. Μία οδός στο κέντρο της Κέρκυρας πήρε, προς τιµήν του, το όνοµά του.

58 Ο τάφος του Π. Βράιλα-Αρµένη. Ο οβελίσκος είναι λιτά διακοσµηµένος και έχει έναν ανάποδο πυρσό που συµβολίζει τον θάνατο. ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΚΟΤΑΡΔΟΣ Γεννήθηκε το 1867 και πέθανε 1934. Η καταγωγή του ήταν από τη Σµύρνη της Μ. Ασίας. Με εµπορικές και επιχειρηµατικές δραστηριότητες στην Ελλάδα και το εξωτερικό απέκτησε µεγάλη περιουσία. Όταν ήταν άρρωστος και κατάλαβε ότι έφτανε το τέλος της ζωής του, συνέταξε τη διαθήκη του στην οποία κληροδοτούσε το µεγαλύτερο µέρος της περιουσίας του στο Δήµο Κερκυραίων, για να προικοδοτούνται δέκα άπορα κορίτσια,

59 πέντε από την πόλη και πέντε από την ύπαιθρο της Κέρκυρας. Επίσης ενίσχυσε οικονοµικά το Πτωχοκοµείο, το Ιατρείο και την εκκλησία του Αγ. Βασιλείου στην Κέρκυρα, ενώ ένα µέρος της περιουσίας του άφησε και σε εκτός Κερκύρας ιδρύµατα και σε συγγενικά και φιλικά πρόσωπα. Το σπίτι του βρισκόταν στην οδό που σήµερα φέρει το όνοµά του. Ο τάφος του είναι περίτεχνα διακοσµηµένος µε µία λυπηµένη φτερωτή γυναικεία µορφή που κρατάει στα χέρια της λουλούδια και συµβολίζει την ψυχή.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΧΑΛΙΚΙΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΝΤΖΑΡΟΣ 60 Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος (26 Οκτωβρίου 1795-12 Απριλίου 1872) ήταν σπουδαίος Έλληνας συνθέτης, ιδρυτής της µουσικής Επτανησιακής Σχολής και θεωρείται από τους ανθρώπους που έβαλαν τις βάσεις για την ελληνική µουσική. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα από πλούσια οικογένεια και ο πατέρας του Ιάκωβος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος ήταν έγκριτος νοµικός. Σπούδασε µουσική στην Κέρκυρα. Το 1813, σε ηλικία µόλις 18 χρονών, παντρεύεται την µοναχοκόρη του δούκα Αντωνίου Ιουστινιάνη, Μαριάννα, και απέκτησαν µαζί τρεις κόρες και δύο γιούς. Στη γενέθλια πόλη του παρουσίασε και τα πρώτα του έργα ήδη από το 1815. Από το 1819 συνέχισε τις µουσικές ενασχολήσεις του στην Ιταλία (την οποία επισκεπτόταν κατά διαστήµατα), όπου συνδέθηκε ιδιαίτερα µε το περιβάλλον του Βασιλικού Ωδείου της Νάπολης και τον διευθυντή του Νικολό Αντόνιο Τσινγκαρέλι. Στην Κέρκυρα εγκαταστάθηκε οριστικά το 1826 µε σκοπό να ασχοληθεί µε την

61 µουσική εκπαίδευση της πατρίδας του, παρά τις προσπάθειες του Τσινγκαρέλι να τον πείσει για να παραµείνει στην Νάπολη. Για να επιτύχει αυτό, έδινε δωρεάν µαθήµατα θεωρίας και µουσικής και ίδρυσε την Φιλαρµονική Εταιρεία Κερκύρας το 1840 της οποίας έγινε και ισόβιος καλλιτεχνικός διευθυντής. Χάρη σ' αυτές τις εκπαιδευτικές ενέργειες του Μάντζαρου, πολλοί Επτανήσιοι µορφώθηκαν µουσικά και δηµιουργήθηκε η πρώτη γενιά Επτανήσιων συνθετών. Γι' αυτό ο Μάντζαρος θεωρείται και ο θεµελιωτής της Επτανησιακής Σχολής. Στον χαρακτήρα ήταν ανεξίκακος, γενναιόδωρος, ευγενικός και µετριόφρων. Λόγω του έργου του και της κοινωνικής του θέσης, πολλοί Ιταλοί συνθέτες αλλά και Έλληνες ποιητές συνήθιζαν να παρευρίσκονται και να µιλάνε µαζί του, καθώς είχε και στενή σχέση φιλίας µε τον Διονύσιο Σολωµό. O ίδιος βέβαια δεν θεωρούσε τον εαυτό του επαγγελµατία µουσικό και αυτοχαρακτηριζόταν "ερασιτέχνης" (αυτός είναι και από τους λόγους που δεν δεχόταν χρήµατα για τις υπηρεσίες του). Την 29η Μαρτίου του 1872, ο Μάντζαρος έπεσε σε κώµα κατά τη διάρκεια µαθήµατος και τελικά πέθανε στις 12 Απριλίου του ίδιου έτους. Σελίδα από partimenti του Μάντζαρου Σπουδαιότερο έργο του θεωρείται η µελοποίηση του Ύµνου εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωµού, της οποίας το 1865 η πρώτη στροφή της (1829) καθιερώθηκε ως ο Εθνικός ύµνος της Ελλάδας. Ο Μάντζαρος στην πραγµατικότητα είχε δηµιουργήσει 5 συνολικά µελοποιήσεις για τον Ύµνο εις την Ελευθερίαν, η 1η το 1829 για τετράφωνη ανδρική χορωδία και πιάνο σε 24 µέρη, η 2η το 1837, η 3η το 1839-40, η 4η το 1844 πιο αντιστικτική σε σχέση µε τις τρεις πρώτες και η 5η το 1861 που µοιάζει κυρίως σε εµβατήριο.

62 Επίσης, είναι ο συνθέτης της µονόπρακτης κωµικής όπερας Don Crepuscolo, που είναι η πρώτη σωζόµενη όπερα Έλληνα δηµιουργού (1815). Έχει συνθέσει, επίσης, τα πρώτα γνωστά έργα σε ελληνική γλώσσα για φωνή και ορχήστρα, την 'Aria Greca' (1827), τη συλλογή τραγουδιών 16 Arie Greche (1830) που περιλαµβάνει µελοποιήσεις πολλών ποιηµάτων του Σολωµού (Ξανθούλα, Φαρµακωµένη) αλλά και του Θουρίου του Ρήγα Φερραίου, τον κύκλο 6 τραγουδιών σε στίχους του ποιητή Γεώργιου Κανδιανού Ρώµα µε τίτλο Οι παλµοί της καρδιάς µου, µελοποιήσεις ιταλικών ποιηµάτων αλλά και δικών του στίχων. Είναι επίσης συνθέτης των πρώτων γνωστών ελληνικών έργων για κουαρτέτο εγχόρδων (Partimenti, έργα του Ιταλού Fedele Fenaroli, τα οποία ο Μάντζαρος επεξεργάστηκε περίπου το 1850), του πρώτου ελληνικού πιανιστικού ρεπερτορίου, του πρώτου ελληνικού έργου σε µορφή φούγκας, της πρώτης µνηµονευόµενης ελληνικής συµφωνίας (χαµένη) αλλά και άλλων πολλών συµφωνιών, καθώς και ο συγγραφέας του πρώτου δοκιµίου µουσικής ανάλυσης (Rapporto, 1851) και των πρώτων µουσικοπαιδαγωγικών συγγραµµάτων στην Ελλάδα. Προτοµή του Ν. Μάντζαρου βρίσκεται επίσης έξω από το Δηµοτικό θέατρο της Κέρκυρας

ΔΟΝΑΤΟΣ ΔΗΜΟΥΛΙΤΣΑΣ 63 Ο Δονάτος Δηµουλίτσας γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1826. Ήταν απόγονος Σουλιωτών, που έφτασαν στην Κέρκυρα µετά την κατάληψη του Σουλίου από τον Αλή Πασά. Ίδρυσε βιοµηχανία παραφίνης και πάγου και τροφοδοτούσε όλη την Ελλάδα µε παραφίνη δηµιουργώντας µια πολύ σηµαντική περιουσία. Ο Δηµουλίτσας είχε έντονη συµµετοχή στην κοινωνική ζωή της Κέρκυρας, όπου έκανε διάφορες δωρεές. Με τη διαθήκη του, που συνέταξε το 1937, διέθεσε στο Δήµο Κερκυραίων 1.000.000 δραχµές και όρισε την οικονοµική ενίσχυση ενός άπορου κοριτσιού κάθε χρόνο µε 40.000 µε τη µορφή προικοδότησης. Επίσης, άφησε 100.000 στη Φιλαρµονική Εταιρεία Κερκύρας, 50.000 στη Φιλαρµονική Εταιρεία «Μάντζαρος», 50.000 στο Ωδείο Κερκύρας και 100.000 στην Αναγνωστική Εταιρεία. Εκλέχτηκε Γερουσιαστής της Ελληνικής επικράτειας το 1929. Πέθανε το 1947 και θάφτηκε στον οικογενειακό τάφο των Δηµουλίτσα στο Δηµοτικό Νεκροταφείο της Κέρκυρας.