ΝΟΡΒΗΓΙΑ & ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ

ΝΟΡΒΗΓΙΑ & ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ «Παρουσίαση της Νορβηγίας ως παράδειγμα αναφοράς για την Ελλάδα στην βιομηχανία των υδρογονανθράκων» 11/2012-12/2013 Ερευνητής ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΙΤΑΤΖΗΣ 0

ΝΟΡΒΗΓΙΑ Το Βασίλειο της Νορβηγίας είναι χώρα της Ευρώπης στο δυτικό μέρος της Σκανδιναβίας. Συνορεύει με την Σουηδία, την Φινλανδία και την Ρωσία στην ξηρά, ενώ τα θαλάσσια σύνορά της είναι με την Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η χώρα έχει επίμηκες σχήμα και η εκτεταμένη ακτογραμμή της εκτείνεται κατά μήκος του Ατλαντικού Ωκεανού, όπου βρίσκονται και τα περίφημα Φιορδ. Διατηρεί τρεις υπερπόντιες κτήσεις, το μικρό νησί Γιαν Μάγεν και το νησιωτικό σύμπλεγμα Σβάλμπαρντ (συμπεριλαμβανομένης της νήσου Μπιερνέια) στον Αρκτικό Ωκεανό και το ακατοίκητο ηφαιστειογενές νησί Μπουβέ[4] στον νότιο Ατλαντικό. Έχει επίσης εδαφικές διεκδικήσεις στην Ανταρκτική, το Νησί του Πέτρου Α' και την Γη της Βασίλισσας Μάουντ.(Wikipedia) Χάρτης της Νορβηγίας 1

Οικονομία της Νορβηγίας Η Νορβηγική οικονομία είναι μία ιδιαίτερα επιτυχημένη μορφή μεικτής οικονομίας με το κράτος να ελέγχει κάποιους ζωτικούς τομείς. Η οικονομική ανάπτυξη της χώρας κορυφώθηκε το 2000 με ποσοστό ανάπτυξης 2.7%, σε σχέση με το 0.8% του 1999 και το 1.3% του 2001. Τη χρονιά εκείνη (2000) η κυβέρνηση της χώρας προχώρησε σε μερική ιδιωτικοποίηση της κρατικής εταιρίας πετρελαίου (Στατόιλ) διατηρώντας το 67% των μετοχών της εταιρίας που διαχειρίζεται το Υπουργείο Πετρελαίου και Ενέργειας της χώρας. Ο τομέας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου είναι ο σημαντικότερος της νορβηγικής οικονομίας, αφού το 1999 απέφερε το 35% των εξαγωγών. Τη χρονιά εκείνη, μάλιστα, μόνο η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία εξήγαγαν περισσότερο πετρέλαιο. Η χώρα διαθέτει άφθονους και άλλους φυσικούς πόρους όπως δάση και ορυκτά. Σημαντικό τμήμα του πληθυσμού ασχολείται και με την αλιεία, π.χ. του βακαλάου. Οι Νορβηγοί αποφάσισαν να μείνουν έξω από την Ε.Ο.Κ. και έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση με δημοψηφίσματα το 1972 και το 1994 αντίστοιχα. Πάντως η Νορβηγία, όπως και η Ισλανδία και το Λιχτενστάιν, συμμετέχει στην κοινή αγορά μέσω της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ζώνης. Οι κάτοικοι της χώρας έχουν, κατά πολλούς, το υψηλότερο επίπεδο διαβίωσης σε όλο τον κόσμο, σε μεγάλο βαθμό χάρη στο πετρέλαιο. Ωστόσο, ο φυσικός αυτός πόρος πρόκειται να εξαντληθεί σε μερικές δεκαετίες. Προκειμένου να αμβλυνθούν οι συνέπειες του γεγονότος αυτού στο μέλλον, μεγάλα ποσά από τα κέρδη από το πετρέλαιο επενδύονται από κρατικούς φορείς στο εξωτερικό. (Wikipedia) Αποτύπωση του νορβηγικού μοντέλου οικονομίας και κοινωνίας. 2

Country statistical profile: Norway 2013 (Source: OECD Fact book statistics. For explanatory notes, see OECD Fact book 2013 (DOI: 10.1787/factbook-2013-en) 3

4

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΕ ΓΕΝΙΚΑ Δημοσιονομικό ισοζύγιο και χρέος της γενικής κυβέρνησης, 2008-2011 (% του ΑΕΠ) - Πηγή: Eurostat Όπως είναι ξεκάθαρο από το διάγραμμα η νορβηγική οικονομία είχε μεγάλα πλεονάσματα κατά τη διάρκεια της μεγάλης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης σε αντίθεση με πολλές χώρες της ΕΕ, για να μην αναφέρουμε σχεδόν όλες. Ακόμη η πορεία του δημοσίου χρέους της μειώνεται σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ που αυξάνεται. 5

Έσοδα και δαπάνες του δημοσίου, 2011 (% του ΑΕΠ) - Πηγή: Eurostat Το διάγραμμα μας δείχνει ξεκάθαρα ότι η Νορβηγία ήταν η μόνη χώρα στην Ευρώπη το οικονομικό έτος 2011 πού είχε μεγαλύτερα έσοδα από έξοδα η γενική κυβέρνηση της. Κύριες συνιστώσες των εσόδων του δημοσίου, 2011 (% των συνολικών εσόδων) - Πηγή: Eurostat 6

Τα καθαρά έσοδα της κυβέρνησης από τον πετρελαϊκό τομέα Πηγή: Η Νορβηγική Πετρελαϊκή Διεύθυνση, http://www.npd.no ΟΙ ΠΟΡΟΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΣΟΔΩΝ 7

Οι 10 εντολές της Νορβηγίας για τα πετρέλαια Το νορβηγικό μοντέλο στηρίζεται πάνω σε «δέκα εντολές» τις ποίες συνέταξε αρμόδια επιτροπή και οι οποίες κατατέθηκαν στη Βουλή της χώρας στις 14 Ιουνίου 1971. Οι Δέκα Εντολές της Νορβηγίας εδράζονται σε τρεις βασικές αρχές: 1. Όφελος για ολόκληρο το Έθνος 2. Τα αποθέματα πετρελαίου ανήκουν σε ολόκληρο το νορβηγικό λαό, 3. Δικαίωμα επαναφοράς των δικαιωμάτων στο κράτος. Οι δέκα εντολές όπως την παρουσίασε ο Fredrik Lindblom συνέταιρός στην DLA Piper Νορβηγίας στο συνέδριο Cyprus Natural Gas Conference είναι: 1η εντολή Διασφάλιση κρατικού ελέγχου και επίβλεψης σε ολόκληρη την υφαλοκρηπίδα της χώρας. Στόχος είναι τα πετρελαϊκά αποθέματα να συμβάλουν στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου της κοινωνίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω κεντρικοποιημένου ελέγχου και επίβλεψης η οποία θα προέλθει από τη νομοθεσία αδειοδότησης και από το φορολογικό καθεστώς. Απώτερος στόχος, η ευημερία της κοινωνίας. 2η εντολή Οι όποιες ανακαλύψεις θα πρέπει να τύχουν τέτοιας εκμετάλλευσης ώστε να εξασφαλίζεται η ανεξαρτησία της χώρας σε θέματα ενέργειας και να μην εξαρτάται από άλλους για παροχή αργού πετρελαίου. 3η εντολή Νέα επιχειρηματική δραστηριότητα πρέπει να αναπτυχθεί με βάση το πετρέλαιο. Με βάση αυτήν την εντολή δημιουργήθηκε η Statoil και το επονομαζόμενο Oil Directorate. Δόθηκε έμφαση στη δημιουργία πολλών συναφών κλάδων. Δημιουργήθηκαν εταιρείες διαχείρισης λιμένων, εταιρείες ιδιοκτήτριες πλοίων, εταιρείες που διεξάγουν σεισμικές έρευνες, μηχανολογικές εταιρείες και έρευνας και ανάπτυξης. Αποτέλεσμα είναι ο συγκεκριμένος τομέας σήμερα να είναι ο μεγαλύτερος της χώρας από πλευράς δημιουργίας αξίας. Εργοδοτεί άμεσα 43 πρόσωπα ενώ άλλες 200χιλ. θέσεις μπορούν να συνδεθούν με το τομέα του πετρελαίου. 4η εντολή Η ανάπτυξη του τομέα του πετρελαίου πρέπει να γίνεται λαμβάνοντας υπόψιν άλλες εμπορικές δραστηριότητες και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. 8

Για το συγκεκριμένο σκοπό δημιουργήθηκε από την αρχή ένα σχέδιο πολιτικής με το οποίο προστατεύονται τα συμφέροντα άλλων βιομηχανιών και το εξωτερικό περιβάλλον σε όλα τα στάδια μία ανάπτυξης. Αυτό το σχέδιο πολιτικής, το εφαρμόζουν τρία διαφορετικά υπουργεία, το καθένα ανάλογα με την ειδίκευση του. Το υπουργείο εργασίας ελέγχει τον τομέα υγείας, εργασιακού περιβάλλοντος και ασφάλειας. Το υπουργείο αλιείας και παράκτιων σχέσεων ελέγχει θέματα μόλυνσης αλλά έχει και το συγχρονισμό ιδιωτικών, δημοτικών και κρατικών παραγόντων κάτω από ένα εθνικό σύστημα. Το υπουργείο Περιβάλλοντος ελέγχει τους ρύπους που απελευθερώνονται και τις απορρίψεις αποβλήτων στη θάλασσα μέσω σχετικών αδειών που εκδίδει. 5η εντολή Καύση εκμεταλλεύσιμου αερίου στην υφαλοκρηπίδα επιτρέπεται μόνο σε περιορισμένες περιόδους δοκιμών. Σήμερα, η καύση (flaring) επιτρέπεται μόνο για λόγους ασφάλειας ενώ ο κλάδος του πετρελαίου υπόκειται σε αυστηρούς ελέγχους σε σχέση με τις εκπομπές αερίων. Αν και πρόκειται για μία καθαρά βιομηχανική περιοχή, η νορβηγική υφαλοκρηπίδα έχει από τις καλύτερες μετρήσεις εκπομπής αερίων ανά μονάδα παραγωγής. 6η εντολή Το πετρέλαιο από τη νορβηγική υφαλοκρηπίδα πρέπει, κατά κανόνα, να φτάνει σε νορβηγικό έδαφος με εξαίρεση ειδικές περιπτώσεις κοινωνικο-πολιτικών παραμέτρων που δικαιολογούν διαφορετική λύση. Η αγορά αερίου διεθνώς είναι στραμμένη προς τη Νορβηγία η οποία καλύπτει σχεδόν το 20% της ευρωπαϊκής κατανάλωσης. Αγωγοί φτάνουν μέχρι τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο και τη Γαλλία, Παράλληλα, εργοστάσιο LNG παράγει αέριο το οποίο μεταφέρεται σε Βραζιλία, ΗΠΑ, Νότια Κορέα, Τουρκία και αλλού. 7η εντολή Η πολιτεία εμπλέκεται σε όλα τα λογικά επίπεδα και συνεισφέρει στο συντονισμό ώστε τα νορβηγικά συμφέροντα να διασφαλίζονται στην πετρελαϊκή βιομηχανία. Παράλληλα, αναπτύσσει μία ολοκληρωμένη νορβηγική κοινότητα με εθνικούς και διεθνείς στόχους. 8η εντολή Σὐ σταση κρατικής εταιρείας πετρελαίου για να διασφαλίζει τα εμπορικά συμφέροντα του κράτους και να επιδιώκει τη συνεργασία μεταξύ τοπικών και διεθνών ενδιαφερόμενων μελή στην αγορά πετρελαίου. Για το σκοπό αυτό, το 1985 δημιουργήθηκε το σύστημα State s Direct Financial Interest. Mε το σύστημα αυτό, το κράτος κατέχει μερίδιο σε πολλά κοιτάσματα 9

πετρελαίου και φυσικού αερίου, Την 1η Ιανουαρίου 2011 το SDFI κατείχε συμφέρον σε 146 άδειες παραγωγής και σε 14 κοινοπραξίες αγωγών και άλλων δραστηριοτήτων στην ξηρά. Το SDFI χειρίζεται η κρατική Petoro AS. Παράλληλα, δημιουργήθηκε η Gassco AS και πάλι κρατική εταιρεία η οποία είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά του αερίου από τη νορβηγική υφαλοκρηπίδα με τρόπο όμως ανεξάρτητο και που δεν επηρεάζει τα συμφέροντα των ιδιωτών. Δημιουργήθηκε επίσης η Statoil ASA, με συμμετοχή κατά 67% του κράτους και η οποία έχει δραστηριότητες σε 41 χώρες σήμερα. 9η εντολή Υιοθέτηση σχεδίου για την περιοχή βόρεια του 62ου παράλληλου το οποίο θα ικανοποιεί τους μοναδικούς κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες εκείνης της συγκεκριμένης πολιτικής. Σχέδιο για να μην επηρεαστεί ο σημαντικός τομέας της αλιείας αλλά και για να διασφαλιστούν οι πολιτικές σχέσεις με τη Ρωσία όπου και γίνεται διαμοιρασμός των αποθεμάτων. 10η εντολή Οι νορβηγικές ανακαλύψεις πετρελαίου να δημιουργήσουν νέα δεδομένα στην εξωτερική πολιτική της χώρας. Δημιουργήθηκε πολιτική σταθερότητα, εξασφαλίστηκαν τα διεθνή περιβαλλοντικά πρότυπα και τα διεθνή πρότυπα ασφάλειας, έγιναν διμερείς και πολυμερείς συμφωνίας πώλησης αερίου μέσω αγωγών και δημιουργήθηκαν νέες προκλήσεις και συνέργειες μέσω της διεθνούς επενδυτικής πολιτικής της Statoil. Πολιτικό πλαίσιο Το νορβηγικό Κοινοβούλιο καθορίζει το πλαίσιο των νορβηγικών πετρελαϊκών δραστηριοτήτων. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν τη θέσπιση νομοθεσίας και την υιοθέτηση προτάσεων, καθώς και τη συζήτηση και την 10

ανταπόκριση σε White Papers σχετικά με τις δραστηριότητες πετρελαίου. Το άνοιγμα νέων τομέων-δραστηριοτήτων πετρελαίου, τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα ή θέματα μεγάλης δημόσιας σημασίας πρέπει να συζητηθούν από το νορβηγικό Κοινοβούλιο. Το νορβηγικό Κοινοβούλιο εποπτεύει επίσης την κυβέρνηση και τη δημόσια διοίκηση. (Source: NPD and the Norwegian fiscal budget) Η κυβέρνηση έχει την εκτελεστική εξουσία σχετικά με την πολιτική πετρελαίου και μοιράζεται την ευθύνη για την πολιτική αυτή με το νορβηγικό Κοινοβούλιο. Κατά την εφαρμογή της πολιτικής, η κυβέρνηση υποστηρίζεται από τις Διευθύνσεις υπηρεσιών των υπουργείων. Η ευθύνη για την εκτέλεση των διαφόρων ρόλων στο πλαίσιο της πολιτικής πετρελαίου κατανέμονται ως εξής: Υπεύθυνη για τη διαχείριση των πόρων και για τον τομέα στο σύνολό του Υπεύθυνος για την υγεία, το περιβάλλον εργασίας και την ασφάλεια Υπεύθυνος για τα κρατικά έσοδα Υπεύθυνος για τη λήψη μέτρων έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση πετρελαιοκηλίδας Υπεύθυνος για το εξωτερικό περιβάλλον Μέσα από τα 40 χρόνια δραστηριοτήτων πετρελαίου στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα, OLF (Oljeindustriens Landsforening)*, OLF μέλη και το Υπουργείο έχουν εκτιμήσει από κοινού τη σημασία του στενού διαλόγου, επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ της βιομηχανίας και της κυβέρνησης στον τομέα των πετρελαιοειδών. Η νορβηγική κυβέρνηση θεωρεί ότι είναι πολύ σημαντικό για το κράτος να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως ένα σημαντικό, μακροχρόνιο και σταθερό 11

ιδιοκτήτη τους, προκειμένου να διατηρηθεί η StatoilHydro στην Νορβηγία. Ο ιδιωτικός τομέας της Νορβηγίας έχει περιορισμένη ικανότητα να αντικαταστήσει το κράτος σε εντάσεως κεφαλαίου και στρατηγικά σημαντικές κρατικές εταιρείες. Συγκεκριμένα, οι πετρελαϊκές και ενεργειακές εταιρείες δεν έχουν τέτοιο σημαντικό μέγεθος ικανό ώστε σε μια εκτεταμένη πώληση συμμετοχών από την κυβέρνηση δεν θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το κράτος. * Η νορβηγική Industry Association Oil (νορβηγικά: Oljeindustriens Landsforening, OLF) είναι η οργάνωση των εργοδοτών στη Νορβηγία, που διοργανώθηκε στο πλαίσιο της Εθνικής Συνομοσπονδίας Norwegian Enterprise. Η κυβέρνηση στοχεύει στην: Συνέχιση της λήψης SDFI** (Άμεσο οικονομικό συμφέρον για το κράτους (SDFI) (νορβηγικά: Staten direkte økonomiske engasjement) είναι ένα χαρτοφυλάκιο της η κυβέρνησης της Νορβηγίας που περιέχει τις άδειες εξερεύνησης και παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Η νορβηγική κρατική εταιρεία Petoro κατέχει το SDFI χαρτοφυλάκιο από το 2001.).(Wikipedia) Διασφάλιση ότι Petoro* διαχειρίζεται το SDFI σύμφωνα με τις παραδοχές και τους στόχους που ορίζονται από την κυβέρνηση και το κοινοβούλιο της Νορβηγίας. Υπογραμμίζοντας τη σημασία του ρόλου του κράτους ως ένα μακροπρόθεσμο και σταθερό ιδιοκτήτη προκειμένου να διασφαλιστεί η εθνική βάση για την StatoilHydro. * Petoro, μια εταιρεία που ανήκει εξ ολοκλήρου στο κράτος της Νορβηγίας, διαχειρίζεται το χαρτοφυλάκιο της Νορβηγίας αδειών εξερεύνησης και παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Αυτό το χαρτοφυλάκιο καλείται συλλογικά άμεσο οικονομικό συμφέρον κράτους (SDFI). Η εταιρεία έχει επίσης μια λειτουργία ελέγχου τοπογραφικά παραγωγής Statoil για λογαριασμό της κυβέρνησης. H Petoro δεν είναι φορέας εκμετάλλευσης κάθε τεμαχίου στην νορβηγική υφαλοκρηπίδα και δεν κατέχει άμεσα τις άδειες. (Wikipedia) Ο ρόλος της κυβέρνησης Υπάρχουν δύο συστήματα για τη χορήγηση αδειών για τη νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Το 2003 η κυβέρνηση εισήγαγε το ετήσιο σύστημα των αδειών σε προκαθορισμένες περιοχές (APA) στα ώριμα τμήματα της νορβηγικής υφαλοκρηπίδας (NCS). Το σύστημα αυτό αντικατέστησε τα ετήσια βραβεία της Βόρειας Θάλασσας. Το σύστημα APA διασφαλίζει ότι οι πολύ μεγάλες περιοχές κοντά σε υφιστάμενες και 12

σχεδιαζόμενες υποδομές είναι διαθέσιμες για τη βιομηχανία. Η περιοχή APA θα επεκταθεί ως ώριμες νέες περιοχές, αλλά η περιοχή δεν πρόκειται να μειωθεί. Εκτός από την APA-σύστημα, υπάρχει ένα σύστημα των απλών γύρων παραχώρησης που πραγματοποιείτε κανονικά κάθε δεύτερο χρόνο. Οι γύροι επικεντρώνονται σε παραμεθόριες περιοχές στο ράφι όπου το δυναμικό για την άντληση πετρελαίου έχει λιγότερο εξερευνηθεί και όπου είναι χτισμένες λιγότερες υποδομές. Επιχειρηματική κουλτούρα Συνάντηση & Χαιρετισμός Οι χαιρετισμοί είναι σύνηθες φαινόμενο και δεν ακολουθούνε κάποια περπατημένη. Μια χειραψία, επαφή με τα μάτια και ένα χαμόγελο είναι αρκετά, όταν ασκούμε 13

επιχειρηματική δραστηριότητα στη Νορβηγία. Παρά το γεγονός ότι οι Νορβηγοί δεν χαρακτηρίζονται για την επισημότητά τους θα συστηθούν συχνά χρησιμοποιώντας τα επώνυμά τους. Το σχήμα είναι από το άρθρο: Loose vs. tight societies By Razib Khan May 28, 2011 2:23 pm Link: http://blogs.discovermagazine.com/gnxp/2011/05/loose-vs-tight-societies/#.uy1wgqi8csq Επικοινωνία Αν ήθελε κανείς να συνοψίσει το νορβηγικό ύφος της επικοινωνίας θα είναι ανεπίσημο, συναλλαγών και άμεσο. Λόγω της επιρροής της ισοπολιτείας, της Νορβηγίας η επιχειρηματική κουλτούρα στερείται ακόμα πολλών πραγμάτων. Στο σύνολό τους οι άνθρωποι είναι γενικά χαλαροί και ανεπίσημοι στις συναλλαγές τους και την επικοινωνία τους όταν ασχολούνται με επαγγελματικά σχέδια. Ωστόσο, παρά την ανεπισημότητα που μπορεί να χαρακτηρίζει τους Νορβηγούς επαγγελματίες, αυτό δεν σημαίνει ότι ενεργούν ερασιτεχνικά. Οι Νορβηγοί παραμένουν πάντα ευγενικοί και αντιμετωπίζουν τον έτερο τους στον επιχειρηματικό τομέα με σεβασμό. Η ανάγκη για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και αυτοπεποίθησης εξακολουθεί πάντα να υπάρχει στις επιχειρήσεις. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την οικοδόμηση συμπάθειας, αλλά την ίδια στιγμή παρέχει πολλές για γενικές πληροφορίες σχετικά με τον εαυτό σας, την εμπειρία, τα προσόντα σας αλλά και για της εταιρείας σας. Οι σχέσεις αναπτύσσονται αργά. Οι Νορβηγοί είναι ομιλητές που μιλάνε στα ίσια και δεν είναι πολύ συναισθηματικοί. Δεν έχουν καμία δυσκολία να διαφωνούν με τους ανθρώπους ή μιλώντας στο μυαλό τους στο πλαίσιο της επιχείρησης, καθώς αυτό θεωρείται ως ξεχωριστός τομέας από την προσωπική ζωή. Είναι σχολαστικοί με την ειλικρίνεια στην επικοινωνία, συχνά σε σημείο του επισημαίνουν τα αρνητικά στις προτάσεις τους με μεγαλύτερη λεπτομέρεια από ό, τι τα θετικά. 14

Η συνέπεια είναι επιτακτική ανάγκη κατά την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στη Νορβηγία, όπου Οι Νορβηγοί έχουν αναλυτική σκέψη και αυτό τους βοηθά να καταλήξουν σε συμπεράσματα εύκολα. Επίπεδο της διαφθοράς στη Νορβηγία Στην τελευταία έκδοση του δείκτη διαφθοράς, που παρουσιάστηκε από την Transparency International, η Νορβηγία κατατάσσεται ως η 7η λιγότερο διεφθαρμένη χώρα από τις 180 χώρες στην ανάλυση. Αυτή είναι μια πολύ καλή θέση και η νορβηγική κυβέρνηση συνεχίζει να θέσει πολλή έμφαση σε αυτό το θέμα και το αντιμετωπίζει με πολύ σοβαρό τρόπο. 15

Αυτό το αυξημένο ενδιαφέρον των κυβερνήσεων έχει συντελείται τώρα κάποιες πολύ θετικές πρωτοβουλίες για την αύξηση της ευαισθητοποίησης και την προθυμία μεταξύ νορβηγικών εταιρειών να αναφέρουν τις πράξεις διαφθοράς στις αρμόδιες αρχές. Η Νορβηγία έχει το χαμηλότερο επίπεδο της διαφθοράς στο πλαίσιο του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Ο παρακάτω χάρτης δείχνει το επίπεδο της διαφθοράς σε όλο τον κόσμο. Όσο πιο σκούρο είναι το χρώμα, τόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο της διαφθοράς είναι στη δεδομένη χώρα. Source: www.transparency.no Η Νορβηγία επέλεξε να εφαρμόσει το EITI (Extraction Industries Transparency International) που καλύπτει το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, και την εξόρυξη των στερεών ορυκτών πόρων. Αυτό γίνεται προκειμένου να εξασφαλιστεί η διαφάνεια σε 16

αυτούς τους τομείς και θεωρείται ως ένα σημαντικό μήνυμα προς όλες τις χώρες και στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ. Οι τομείς αυτοί συχνά υπόκεινται στη διαφθορά, καθώς συχνά περιλαμβάνουν σημαντικές επενδύσεις, καθώς και ιδιωτικά και κυβερνητικά συμφέροντα. ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ Η νορβηγική υφαλοκρηπίδα καλύπτει ενάμισι εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα, σχεδόν πέντε φορές το μέγεθος της ηπειρωτικής χώρας.. Η πρώτη διάτρηση στην περιοχή της υφαλοκρηπίδας ξεκίνησε το 1965 και η πρώτη παραγωγή το 1971. Μέχρι σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής βρίσκεται στη Βόρεια Θάλασσα και στη Νορβηγική Θάλασσα, βορειότερα. Πρόσφατα και μετά την επίλυση της 17

μακροχρόνιας διαφωνίας για τα θαλάσσια σύνορα με τη Ρωσία, άρχισαν οι δραστηριότητες και στην περιοχή του Μπάρεντς. Τεράστιες περιοχές δεν περιλαμβάνονται στη διαδικασία εξόρυξης, σε ορισμένες περιπτώσεις για σκοπούς προστασίας του περιβάλλοντος, όπως είναι η περίπτωση της περιοχής γύρω από τα νησιά Lofoten. Μέχρι σήμερα, η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου ανήλθε σε περισσότερο από 5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ισοδύναμα πετρελαίου (Sm3 ΟΕ), ενώ υπάρχουν αποδεδειγμένα αποθέματα ύψους έως 4 δισεκατομμυρίων Sm3 ΟΕ και εκτιμάται ότι υπάρχουν άλλα 3 δισ. Τα οποία δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα. 18

Η νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Πηγή: http://www.npd.no/publikasjoner/faktahefter/fakta-2011/kap-5/ Παραγωγή και έσοδα Μερικά γεγονότα και αριθμοί Η κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας στη Νορβηγία είναι από τις υψηλότερες στον κόσμο και οφείλεται κυρίως στις μεταφορές και στη θέρμανση. Ωστόσο, με μόλις 5 εκατομμύρια κατοίκους, η συνολική κατανάλωση ενέργειας βρίσκεται σε σχετικά 19

χαμηλό επίπεδο και, ως εκ τούτου, εξάγεται περισσότερο από το 90% της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η Νορβηγία είναι σήμερα η πέμπτη μεγαλύτερη παραγωγός ενέργειας στον κόσμο και η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγέας φυσικού αερίου (η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη). Η Νορβηγία είναι η 6η μεγαλύτερη εξαγωγέας χώρα πετρελαίου στον κόσμο, με περισσότερα από 2 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα. Η Ε.Ε. είναι η μεγαλύτερη αγορά της. Στην πραγματικότητα, η Νορβηγία προμηθεύει το 15% του συνολικού φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ετήσια εξαγωγή των προϊόντων πετρελαίου ανέρχεται σε 75 δισ. Ευρώ περίπου, ανάλογα την τρέχουσα τιμή της αγοράς. Στο Σχήμα παρουσιάζεται η ετήσια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου από το 1971. Αν και το πετρέλαιο ήταν ανέκαθεν το κύριο προϊόν, πρόσφατα έχει διαφανεί πως θα αντικατασταθεί από το φυσικό αέριο. Ετήσια παραγωγή φυσικού αερίου, συμπυκνωμένου και υγρού φυσικού αερίου και πετρελαίου (μονάδα: ένα εκατομμύριο κυβικά μέτρα, ισοδύναμο με πετρέλαιο). Η Πηγή: δραστηριότητα Νορβηγική αυτή Διεύθυνση έχει προφανώς Πετρελαίου, μεγάλο http://www.npd.no αντίκτυπο στη νορβηγική οικονομία, όπως φαίνεται σε ορισμένα στοιχεία του δείγματος, ιδιαίτερα από το έτος 2008: Ο τομέας των πετρελαιοειδών είναι υπεύθυνος για το 25% του ΑΕΠ. Παράγει περίπου το ένα τρίτο των συνολικών ετήσιων δημόσιων εσόδων (κυρίως από φόρους, καθώς και από την άμεση εμπλοκή του κράτους). Περίπου το 30% των συνολικών επενδύσεων γίνονται στον τομέα των πετρελαιοειδών. 20

Τα προϊόντα πετρελαίου αντιπροσωπεύουν λίγο περισσότερο από το μισό των συνολικών εξαγωγών. Η παράμετρος των δημόσιων εσόδων του τομέα, βέβαια, κυμαίνεται σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με την τρέχουσα τιμή της αγοράς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Οι καθαρές ταμειακές ροές του κράτους από τη δραστηριότητα πετρελαίου (φόροι που συλλέγονται, καθώς και τα έσοδα από την άμεση συμμετοχή) σημείωσαν στην πραγματικότητα πτώση, από 50 δισεκατομμύρια ευρώ το 2008, σε περίπου 35 δισ. το 2009. Ωστόσο, η τιμή του πετρελαίου κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους έχει παραμείνει αρκετά σταθερή, λίγο πάνω από 100 δολάρια ΗΠΑ ανά βαρέλι, συνεπώς οι ταμειακές ροές βρίσκονται κάπου πιο κοντά προς το μεγαλύτερο από τα δύο ποσά που προαναφέρθηκαν. Η μέση τιμή χωρίς απώλειες του πετρελαίου (δηλαδή, το κόστος παραγωγής) στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα φαίνεται να είναι κάπου γύρω στα 20 δολάρια ΗΠΑ ανά βαρέλι, αλλά μπορεί να ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με την απόσταση από την ακτή, το ποσοστό επιτυχίας και ως εκ τούτου το κόστος των διατρήσεων, το μέγεθος του τομέα του πετρελαίου (μικρότερα πεδία έχουν υψηλότερο κόστος ανά μονάδα παραγωγής), το ποσοστό των πόρων του πεδίου που έχουν εξαχθεί (το κόστος συνήθως αυξάνει προς το τέλος του κύκλου ζωής ενός πεδίου), τις καιρικές συνθήκες και το ιξώδες και τα γενικά χαρακτηριστικά της ποιότητας του προϊόντος. Το φορολογικό καθεστώς Ενώ στη Νορβηγία ο φορολογικός συντελεστής για επιχειρήσεις και φυσικά πρόσωπα είναι 28%, ο τομέας των πετρελαιοειδών υπόκειται σε ειδικό φορολογικό συντελεστή 78%. Το επιχείρημα για ένα τόσο υψηλό ποσοστό φορολογίας είναι ότι οι νορβηγικοί πόροι από τους υδρογονάνθρακες δεν ανήκουν στην British Petroleum ή οποιονδήποτε άλλο φορέα που καταφέρνει να καταλήξει σε ένα πειστικό σχέδιο για την αποδοτική και ασφαλή εκμετάλλευσή τους. Αποτελούν μέρος της φυσικής κληρονομιάς όλων μας, του λαού ο οποίος εκπροσωπείται από την κυβέρνηση. Θεωρείται επομένως ότι είναι δίκαιο αφού ο φορέας εξόρυξης θα ανταμειφθεί για το έργο που εκτελεί το κύριο μέρος των εσόδων να επιστραφεί στον λαό, ιδίως λόγω των μεγάλων λειτουργικών περιθωρίων που υπάρχουν στον τομέα. Έτσι, επειδή γίνεται λόγος για ένα περιορισμένο φυσικό πόρο ο οποίος ανήκει στον λαό, και όπου τα περιθώρια της παραγωγής είναι ιδιαίτερα μεγάλα, ο έκτακτος φορολογικός συντελεστής φαίνεται δικαιολογημένος και φαίνεται να υπάρχει ευρεία συναίνεση γι αυτό σε όλο το νορβηγικό πολιτικό φάσμα. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι όλοι οι φορείς στην υφαλοκρηπίδα πρέπει να έχουν φορολογική έδρα τους τη Νορβηγία (η απαίτηση αυτή δεν έχει αρθεί μαζί με τα υπόλοιπα μέτρα απελευθέρωσης της αγοράς στις αρχές της δεκαετίας του 1990). Η αποφυγή του φόρου, που μπορεί εύκολα να συμβεί διαφορετικά (όπως φαίνεται, για 21

παράδειγμα, στην τάση που υπάρχει για νορβηγικές ναυτιλιακές εταιρείες να μετακινηθούν προς την Κύπρο), δεν αποτελεί ζήτημα. Μπορεί αυτός ο τόσο υψηλός ειδικός φορολογικός συντελεστής να αποτρέψει επενδυτές; Ο πιο ενδεδειγμένος δείκτης για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα είναι ίσως ο αριθμός των προσφορών που υποβάλλονται στους διαγωνισμούς για την αδειοδότηση. Η προσέλευση ήταν ανέκαθεν αρκετά επαρκής ώστε να εδραιωθεί, αντί να αμφισβητηθεί, η πεποίθηση ότι ο φορολογικός συντελεστής είναι απόλυτα ενδεδειγμένος. (Αλλά ακόμη και αν η προσέλευση μειωθεί, το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί είναι ότι οι πόροι παραμένουν στον ωκεανό, αρκετά ασφαλείς, και η εξόρυξή τους αναβάλλεται για τις επόμενες γενεές.) Ομοίως, ο φορολογικός συντελεστής του 78% ισχύει και για την αφαίρεση των δαπανών, ιδίως εκείνων των αποσβέσεων και των διατρήσεων. Αυτό παρέχει ένα ισχυρό κίνητρο για επενδύσεις στον πετρελαϊκό τομέα, καθώς και τις έρευνες, και διευκολύνει ένα υψηλό επίπεδο δραστηριότητας. Επιβολή της διάκρισης Το φορολογικό καθεστώς διακριτικής μεταχείρισης συνεπάγεται ορισμένα πρακτικά προβλήματα. Οι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν φορολογικά κίνητρα για την απόκρυψη εξόδων ή εσόδων. Η ειδική Φορολογική Αρχή Πετρελαίου, oljeskattekontoret, συστάθηκε προκειμένου να εντοπίζει τέτοιες πρακτικές, με πιο συνηθισμένα παραδείγματα τα παρακάτω (που χαρακτηρίζονται από μεγάλη ευρηματικότητα): «Απατηλή» μεταβιβαστική τιμολόγηση: Ο φορέας στην υφαλοκρηπίδα πωλεί τα προϊόντα του σε παράρτημα στην ξηρά ή στο εξωτερικό, σε τεχνητά χαμηλή τιμή, και συνεπώς το κέρδος κατανέμεται εκτός της φορολογικής δικαιοδοσίας του 78%. Για να αποφευχθεί αυτό, η εν λόγω Αρχή καθορίζει τις τιμές στόχου για τις πωλήσεις του πετρελαίου, οι οποίες θα εφαρμόζονται και για τη φορολόγηση στη συναλλαγή, ανεξάρτητα από την τιμή που πράγματι καταβλήθηκε. Οι τιμές στόχου καθορίζονται με βάση την τιμή αγοράς. Ο καθορισμός τέτοιων τιμών στόχου για το φυσικό αέριο είναι πιο περίπλοκη διαδικασία από ό,τι για το πετρέλαιο, καθώς η αξία της σύμβασης για φυσικό αέριο είναι πιθανόν να ποικίλλει ανάλογα με διάφορους παράγοντες οι οποίοι δεν ισχύουν για τις συμβάσεις πετρελαίου, αλλά η Αρχή θα αντιδράσει σε κάθε περίπτωση που η τιμή της συναλλαγής εμφανίζεται να είναι φανταστική. (Λεπτομέρειες όλων των αγοραπωλησιών πρέπει να αναφέρονται σε αυτή την Αρχή.) Υπερτιμολογήσεις των εσωτερικών υπηρεσιών.: Συχνά, ο φορέας στην υφαλοκρηπίδα αγοράζει υπηρεσίες από μια θυγατρική στην ξηρά, ή το αντίθετο. Μπορεί να πρόκειται για τεχνική εμπειρογνωμοσύνη, για λογιστικές υπηρεσίες κ.λπ. Από φορολογική άποψη υπάρχει κίνητρο για υπερτιμολόγηση των υπηρεσιών που προσφέρονται προς την υφαλοκρηπίδα και υπερτιμολόγηση των υπηρεσιών που 22

προσφέρονται από την υφαλοκρηπίδα στις χερσαίες θυγατρικές. Η Αρχή εξετάζει εάν οι υπηρεσίες εκτελέστηκαν σύμφωνα με την τιμολόγηση, αν ήταν πραγματικά αναγκαίες και ότι η τιμή ήταν λογική. Η υπερβολή χρέους: Ένας επιχειρηματικός όμιλος μπορεί να παρουσιάσει τον εταιρικό του κλάδο στην υφαλοκρηπίδα υπερβολικά χρηματοδοτούμενο μέσω χρέους, ενώ κλάδοι του που υπόκεινται σε χαμηλότερο φορολογικό καθεστώς να χρηματοδοτούνται από το καθαρό ενεργητικό του ομίλου. Αυτό, βέβαια, έχει να κάνει με την κατανομή των δαπανών για τόκους και την ενδεχόμενη εξαίρεσή τους από τη φορολογία. Προκειμένου να προλαμβάνονται τέτοια φαινόμενα, η Αρχή εξετάζει τον βαθμό στον οποίο η κεφαλαιοποίηση του κλάδου στην υφαλοκρηπίδα υπολείπεται σε σύγκριση με τους άλλους κλάδους του ομίλου. Υπερβολικά ασφάλιστρα για εσωτερικές δέσμιες χρήσεις.: Είναι σύνηθες για τις επιχειρήσεις που λειτουργούν σε τομείς υψηλού κινδύνου να έχουν εσωτερικές ασφαλιστικές ρυθμίσεις. Το ασφάλιστρο είναι συχνά αδικαιολόγητα υψηλό για τις θυγατρικές στην υφαλοκρηπίδα. Με προφανή τα κίνητρα για την αδικαιολόγητη κατανομή του κόστους μεταξύ της υφαλοκρηπίδας και της χερσαίας μονάδας, πρέπει να υπάρχει ένα πολύ αυστηρό καθεστώς αναφοράς και γνωστοποίησης για τους εν λόγω φορείς. Η διαχείριση περιουσιακών στοιχείων Η τεράστια ροή εσόδων που προκύπτει από την πετρελαϊκή περιπέτεια απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό για τη χρήση. Η χάραξη μιας τέτοιας στρατηγικής είναι κάθε άλλο παρά απλή. Ο πιο προφανής κίνδυνος είναι η ολλανδική νόσος. Αυτό που συνέβη στην Ολλανδία τη δεκαετία του 1960 ήταν ότι η κυβέρνηση απέκτησε μεγάλα κέρδη από την εξόρυξη και εξαγωγή των υδρογονανθράκων της χώρας στα υπεράκτια κοιτάσματα. Αποφασίστηκε ότι αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται για την αύξηση του 23

βιοτικού επιπέδου, κι έτσι προσθέτονταν αμέσως στον γενικό κρατικό προϋπολογισμό. Τα δύο συμπτώματα της ολλανδικής νόσου έκαναν τότε γρήγορα την εμφάνισή τους: Κατ αρχάς όλα τα κέρδη, τα οποία ήταν σε δολάρια ΗΠΑ (το παγκόσμιο νόμισμα για τις συναλλαγές πετρελαίου), έπρεπε να μετατρέπονται σε εγχώριο νόμισμα, πράγμα που ενίσχυσε την αξία του τοπικού νομίσματος και τη ζήτηση γι αυτό. Από τη μια, βραχυπρόθεσμα ήταν θετικό για τους εισαγωγείς (και τους καταναλωτές εισαγόμενων εμπορευμάτων), αλλά, φυσικά, αρνητικό για τον κλάδο των εξαγωγών, ο οποίος έχασε γρήγορα τη μεγάλη ανταγωνιστικότητα, με συνέπεια τις απολύσεις και τις πτωχεύσεις.* * Αν η Ελλάδα πουλήσει τους υδρογονάνθρακες της στην Ε.Ε,. η σταθερή νομισματική ισοτιμία θα αποτρέψει προφανώς την ανατίμηση του νομίσματος που συνήθως προκαλείται από την αύξηση των δαπανών. Στην περίπτωση αυτή, η αύξηση των δαπανών θα επιφέρει αύξηση του εγχώριου πληθωρισμού. Δεύτερον, συνέπεια της μεγάλης επέκτασης του κρατικού προϋπολογισμού ήταν η αυξημένη εγχώρια ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. Καθώς δεν υπήρχε ταυτόχρονη αύξηση της εγχώριας παραγωγής, ο πληθωρισμός αυξήθηκε απότομα. Ένα ορισμένο ποσοστό πληθωρισμού θεωρείται φυσικό και υγιές, αλλά το πολύ υψηλό ποσοστό πληθωρισμού γενικά δημιουργεί αποθαρρυντικό κλίμα για τους επενδυτές, καθώς οδηγεί σε μείωση της πραγματικής αξίας των μετρητών και λοιπών χρηματικών στοιχείων, ωθεί προς τα πάνω τις τιμές των επιτοκίων και επηρεάζει αρνητικά το εμπορικό ισοζύγιο, καθώς οι εξαγωγές που δεν σχετίζονται με το πετρέλαιο χάνουν περαιτέρω την ανταγωνιστικότητά τους στις ξένες αγορές. Πράγματι, η Νορβηγία είναι χώρα υψηλού κόστους. Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι το κόστος εργασίας στη Νορβηγία είναι περίπου 140% του μέσου όρου στην Ε.Ε.-27,7 δημιουργώντας εμπόδιο για την ανταγωνιστικότητα του νορβηγικού μεταποιητικού τομέα όσον αφορά τις εξαγωγές. Το γεγονός ότι ο πληθωρισμός είναι σαφώς κάτω από τον στόχο της κεντρικής τράπεζας του 2,5% (σήμερα περίπου 1%)8 θεωρείται από ορισμένους ως ένδειξη ότι η οικονομία απέχει πολύ ακόμα από την υπερθέρμανση, αλλά αυτό είναι πιο πιθανό να οφείλεται στη γενική ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας, παρά στην έλλειψη εγχώριας ζήτησης. Ωστόσο, ο προσεκτικός σχεδιασμός των δαπανών συνέβαλε στην αποφυγή ανεπιθύμητων διαταραχών στις συναλλαγματικές ισοτιμίες και στα επίπεδα τιμών αφότου τα έσοδα από τον πετρελαϊκό τομέα άρχισαν να απογειώνονται, στα τέλη της δεκαετίας του 1990. **Πολλές από αυτές τις πληροφορίες αναφέρονται από την έκθεση που προέρχεται αυτό το κείμενο. (το όνομα και οι συντάκτες αυτής της έκθεσης θα αναφέρονται στο τέλος της έρευνας) Το κρατικό επενδυτικό ταμείο 24

Κατ αρχάς, η κυβέρνηση έδωσε προτεραιότητα στην εξόφληση του εξωτερικού χρέους, ενώ αντιστάθηκε στον πειρασμό να επεκτείνει αδικαιολόγητα τον κρατικό προϋπολογισμό. Όλο το χρέος είχε αποπληρωθεί μέχρι το 1995. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο. Κάθε χρόνο, το σύνολο των εσόδων του κράτους από τον τομέα του πετρελαίου προστίθεται στο ταμείο. Το ταμείο επενδύει σε ομόλογα και σε μετοχές στο εξωτερικό, ως εκ τούτου, δεν αυξάνεται η ζήτηση για το νόμισμα της χώρας. Περίπου το 60% έχει μέχρι σήμερα (ως το τέλος του 2011) επενδυθεί σε συμμετοχικούς τίτλους το υπόλοιπο σε τίτλους σταθερού εισοδήματος, όπως ομόλογα και προϊόντα χρηματαγοράς. Το ταμείο μόλις πρόσφατα άρχισε να επενδύει και σε ακίνητα. Καθώς το ταμείο γρήγορα εξελίχθηκε σε μεγάλων διαστάσεων, η κυβέρνηση δημιούργησε μια επαγγελματική επενδυτική ομάδα αναφερόμενη στην κεντρική τράπεζα, η οποία είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του ταμείου. Η επενδυτική ομάδα διαθέτει ένα τμήμα ηθικής, το οποίο ασχολείται με τις ηθικές κατευθυντήριες γραμμές του επενδυτικού προφίλ και μεριμνά για την τήρηση από το ταμείο των εν λόγω κατευθυντήριων γραμμών. Το ταμείο μπορεί επιβάλει κυρώσεις σε εταιρίες οι οποίες, για παράδειγμα, ασχολούνται με την κατασκευή παράνομων όπλων ή παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα. Το Νορβηγικό «Ταμείο Πετρελαίου», έχει αξία αγοράς 400 δισ. ευρώ (80.000 ευρώ ανά κάτοικο), ίση με πάνω από ένα πλήρες ετήσιο ΑΕΠ. Από τα τέλη του 2011, είναι ο μεγαλύτερος μεμονωμένος επενδυτής στον κόσμο. Ωστόσο, δεν αποτελεί ένα μέσο για τη νορβηγική εξωτερική πολιτική και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την προώθηση πολιτικών ή στρατηγικών στόχων. Απαιτεί μακροπρόθεσμη προοπτική για τις επενδύσεις του, με στόχο τη μεγιστοποίηση του ποσοστού της απόδοσης, ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο μέσω της κατάλληλης διαφοροποίησης. Οι επενδύσεις του ταμείου πετρελαίου είναι εκτεθειμένες στον γενικό κίνδυνο που υπάρχει στις διεθνείς αγορές. Για παράδειγμα, υπέστη μη υλοποιηθείσα ζημία κατά το ένα τέταρτο περίπου του ΑΕΠ στη διάρκεια των τελευταίων μηνών του 2008. Επιπλέον, λόγω της αλματώδους αύξησης του όγκου που διακυβεύεται, δεν είναι τόσο εύκολο να βρεθούν μέσα αντιστάθμισης για τη διασφάλιση των περιουσιακών στοιχείων όταν υπάρχουν αναταραχές στις αγορές. Ως εκ τούτου, μπορεί να τεθεί το ζήτημα του αν οι πόροι θα ήταν ασφαλέστεροι στον βυθό του ωκεανού, μέχρι να προκύψει η ανάγκη για τα συγκεκριμένα έσοδα, αντί να μετατραπεί σε ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο. Ωστόσο, η ιδέα είναι πως το ταμείο θα επιτρέπει για πάντα στις μελλοντικές γενιές να αντλούν ένα σταθερό μερίδιο από τους πόρους. Για τον λόγο αυτόν είναι αναγκαίος ο δημοσιονομικός κανόνας, όπως αναλύεται στη συνέχεια. 25

Ο δημοσιονομικός κανόνας Τα έσοδα διατίθενται για τις επενδύσεις ή την κατανάλωση σύμφωνα με τις ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές. Κάθε χρόνο, ο κρατικός προϋπολογισμός συντάσσεται χωρίς τα έσοδα από τον πετρελαϊκό τομέα, αλλά περιλαμβάνει μια ενίσχυση από τους πόρους του ταμείου ίση με το 4% της αξίας αγοράς του ταμείου. Αυτό εξασφαλίζει μια σχετικά σταθερή παροχή εσόδων στην οικονομία, ανεξάρτητα από τις διακυμάνσεις των τιμών στην αγορά πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ο χρυσός αυτός κανόνας για τη χρήση των εσόδων είναι σεβαστός από όλους τους αρμόδιους και τα πολιτικά κόμματα, και αφότου τέθηκε σε εφαρμογή το 2001, τηρείται από όλες τις κυβερνήσεις γενικά. Υποθέτοντας ότι το 4% είναι επίσης μια λογική εκτίμηση του μέσου πραγματικού (μετά τον πληθωρισμό) ποσοστού απόδοσης που μπορεί κανείς να αναμένει να λάβει από τις επενδύσεις του ταμείου, αυτό θα επιτρέψει κατ αρχήν στον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό να λαμβάνει σταθερές «ενισχύσεις» από τα έσοδα του τομέα πετρελαίου για πάντα. Οι μελλοντικές γενιές, στις οποίες ανήκει η ιδιοκτησία των πόρων, θα ωφεληθούν έτσι όσο και οι σημερινές, παρά το γεγονός ότι κάποια στιγμή οι πόροι θα έχουν εξαντληθεί πλήρως. Υπάρχει κάποια ευελιξία στον δημοσιονομικό κανόνα ανάλογα με τους οικονομικούς κύκλους. Όταν υπάρχει οικονομική ύφεση, μπορεί κανείς να επιλέξει να λάβει περισσότερο από το 4%. Για παράδειγμα, το 2009, η κυβέρνηση βρέθηκε ξαφνικά υποχρεωμένη να παράσχει πακέτα τόνωσης τα οποία χρηματοδότησε από το ταμείο για το πετρέλαιο πέρα από το ποσοστό που επιτρέπει ο δημοσιονομικός κανόνας. Όταν η γενική κατάσταση της οικονομίας, από την άλλη πλευρά, είναι ιδιαίτερα καλή, αντλείται ποσοστό μικρότερο από το 4%. Ως εκ τούτου, το ταμείο εκ των 26

πραγμάτων λειτουργεί επίσης ως εργαλείο άμβλυνσης της επίδρασης των οικονομικών κύκλων. Όταν τα καθαρά έσοδα από τον τομέα του πετρελαίου στη συνέχεια προστίθενται στους εθνικούς λογαριασμούς στο τέλος του έτους, τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται πλεονάσματα κοντά στο 10% του ΑΕΠ. Κατανομή των εσόδων και απουσία σύγκρουσης για τους πόρους Η βασική αρχή είναι απλή: Όλα τα δημόσια έσοδα από τη δραστηριότητα πετρελαίου πηγαίνουν στον κρατικό τομέα. Ο γενικός κρατικός προϋπολογισμός, προβλέποντας κατανομή των εσόδων αυτών σύμφωνα με τον δημοσιονομικό κανόνα, στη συνέχεια τα διανέμει σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης κατά τον συμφωνημένο βαθμό απο/συγκέντρωσης στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Δεν υπάρχει, επομένως, σύστημα αντιστοίχισης των εσόδων με τον βαθμό στον οποίο συνέβαλαν για την απόκτησή τους συγκεκριμένες ομάδες ή περιοχές. Ούτε φαίνεται να απαιτείται κάτι τέτοιο. Αυτό σε μεγάλο βαθμό αποπολιτικοποιεί τη χρήση των εσόδων. Είναι πιθανότερο να τύχει γενικότερης αποδοχής η πιο πάνω αρχή όταν οι φυσικοί πόροι βρίσκονται στην ανοιχτή θάλασσα. Όταν οι πόροι και κατά συνέπεια η παραγωγή βρίσκονται σε χερσαίες περιοχές, θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι ανήκουν σε μεμονωμένους δήμους. Όμως δεν μπορούν να διεκδικηθούν τίτλοι ιδιοκτησίας όταν οι πόροι εξορύσσονται από τον πυθμένα των ωκεανών εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Όντως, τα προϊόντα μεταφέρονται στην ακτή χάρη σε εγκαταστάσεις υποδοχής. Οι δήμοι που φιλοξενούν αυτές τις εγκαταστάσεις ανταμείβονται με τη μορφή της ενίσχυσης της απασχόλησης και τη συνεπαγόμενη φορολογία φυσικών προσώπων, καθώς και από τη γενικότερη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται από την εγκατάσταση, συμβάλλοντας στην τοπική οικονομική δραστηριότητα. Οι τοπικές αρχές δύνανται επίσης κατ αρχήν να επιβάλουν φόρο επί των παγίων περιουσιακών στοιχείων, θεωρητικά μέχρι και 1% της αξίας της μονάδας ανά έτος, αν και στην πράξη κανένας δήμος σχεδόν ποτέ δεν έχει κάνει χρήση της δυνατότητας αυτής, η οποία συχνά αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης προτού καν αποφασιστεί η χωροθέτηση της εγκατάστασης. H απουσία συγκρούσεων για την αναδιανομή των εσόδων ενδέχεται να οφείλεται στο γεγονός ότι ο κρατικός προϋπολογισμός έχει κατά παράδοση ισχυρή περιφερειακή πολιτική, με σημαντικά μέτρα για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας σε δημοτικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης των υποδομών, όπως είναι οι δρόμοι και οι ευρυζωνικές υπηρεσίες στις αγροτικές περιοχές. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό συνεπάγεται οφέλη για τον γενικότερο παραγωγικό τομέα (δηλαδή, την παραγωγή εκτός του τομέα του πετρελαίου), ο οποίος συχνά πλήττεται σε οικονομίες εξαρτώμενες από τους φυσικούς πόρους. Ένας επιπλέον παράγοντας είναι ότι η Νορβηγία είναι εξαρχής μια εθνικά ομοιογενής χώρα ως εκ τούτου δεν υπάρχουν διαφορετικές εθνοτικές ομάδες οι οποίες να 27

διεκδικούν ειδικότερα οποιαδήποτε κυριότητα των πόρων, όπως είναι πολύ πιθανό να συμβεί στην περίπτωση του Σουδάν, του Ισραήλ ή της Κύπρου. Αν και υπάρχει η φυλή των sami στα βόρεια, η οποία ωστόσο δεν έχει κάποια ειδική απαίτηση για την ιδιοκτησία των υδρογονανθράκων, όπως ισχύει άλλωστε στην περίπτωση του γενικού πληθυσμού των μεταναστών. Οι διατάξεις του κρατικού προϋπολογισμού για τα ειδικά συμφέροντα οποιασδήποτε από αυτές τις ομάδες, ως εκ τούτου και οι σχετικές διαπραγματεύσεις, διαμορφώνονται ανεξάρτητα από τα θέματα που σχετίζονται με υδρογονάνθρακες. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι ήδη από καιρό οι δείκτες που αφορούν τη διαφθορά στο νορβηγικό κράτος είναι σε άριστο επίπεδο, καθώς και τις προσπάθειες για την επίτευξη διαφάνειας, με αποτέλεσμα να έχει επιτευχθεί κλίμα πολιτικής εμπιστοσύνης, που εγγυάται τον διάλογο για τη διαχείριση των πόρων και των εσόδων. Στο πλαίσιο των προσπαθειών για τη διαφάνεια, τόσο ο κρατικός προϋπολογισμός όσο και οι εθνικοί λογαριασμοί δημοσιεύονται ηλεκτρονικά με λεπτομερειακό τρόπο, καθώς και οι πληροφορίες για τις κατευθυντήριες γραμμές και τοποθετήσεις του πετρελαϊκού ταμείου. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η απάντηση το ερώτημα η ευλογία των πόρων ή η κατάρα των πόρων; εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αρχικές συνθήκες και τον βαθμό εκδημοκρατισμού στα οποία η ενίσχυση της οικονομίας με σημαντικές ποσότητες φυσικών πόρων θα έχει πολλαπλασιαστική επίδραση. Τα καλά γίνονται καλύτερα, ενώ τα άσχημα χειροτερεύουν. Αν αυτό ισχύει, ήταν ευτυχές ότι η ποιότητα των δημοκρατικών δομών και των θεσμών ήταν αρκετά καλή στη Νορβηγία πολύ πριν την ανακάλυψη και παραγωγή των υδρογονανθράκων. Η πορεία των δαπανών: προνοώντας για το μέλλον Από καιρό σε καιρό, υπάρχουν λαϊκιστές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης οι οποίοι απαιτούν μια πιο επιθετική διαχείριση των δαπανών από το ταμείο για το πετρέλαιο. Οι απαιτήσεις αφορούν συνήθως μεγαλύτερα κονδύλια για την κατασκευή οδών, τη φροντίδα των ηλικιωμένων και τον εκπαιδευτικό τομέα. Κατ αρχάς, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η κυβέρνηση επέβαλε το ποσοστό 4% του προϋπολογισμού σε μια εποχή όπου το μέγεθος του ταμείου, καθώς και τα έσοδα, ήταν πολύ χαμηλότερα από ό,τι σήμερα. Το μέγεθος του ταμείου έχει αυξηθεί κατά πολύ περισσότερο από τον γενικό κρατικό προϋπολογισμό. Αυτό από μόνο του είναι 28

ένα επιχείρημα για τη μείωση του ποσοστού, καθώς η αξία της ενίσχυσης από το πετρελαϊκό ταμείο ως μέρους του κρατικού προϋπολογισμού είναι μεγαλύτερη σήμερα, όπως και η τάση να εμφανιστούν συμπτώματα της «ολλανδικής νόσου» και υπερθέρμανσης της οικονομίας. Αυτό θα γίνει πιο εμφανές καθώς το ταμείο για το πετρέλαιο εξακολουθεί να αναπτύσσεται ταχέως. Χρήσιμο είναι, επίσης, να υπάρχει προβληματισμός για την πιθανή υπερβολική εξάρτηση από τον τομέα του πετρελαίου. Ο τομέας ευθύνεται για το 25% του ΑΕΠ και απασχολεί (άμεσα και έμμεσα) περίπου το 10% του συνολικού εργατικού δυναμικού, σε αυξητική πορεία, ενώ η συμβατική εξαγωγική βιομηχανία χαρακτηρίζεται από ήπια πτωτική τάση. Ταυτόχρονα, και ενώ κατατάσσεται μεταξύ των μεγαλύτερων παραγωγών στον κόσμο, η Νορβηγία δεν βρίσκεται ψηλά στη λίστα των χωρών με αποθέματα που δεν έχουν αντληθεί ακόμη. Τα εκτιμώμενα μη αντληθέντα αποθέματα πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας, για παράδειγμα, είναι 25 φορές μεγαλύτερα από της Νορβηγίας, τα οποία στο τέλος του 2010 ήταν 7,3 δισεκατομμύρια Sm3 Ο.Ε., ενώ η παραγωγή το 2010 ανήλθε σε 250 εκατομμύρια, γεγονός που υποδηλώνει ότι με την τρέχουσα παραγωγή, οι πόροι θα εξαντληθούν εντός 30 ετών.20 Ως εκ τούτου, η Νορβηγία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για μειωμένη ροή εσόδων από τη βιομηχανία πετρελαίου πιο γρήγορα από τους περισσότερους άλλους μεγάλους παραγωγούς, παρά τα σχετικά ενθαρρυντικά αποτελέσματα από τις πρώτες διερευνητικές γεωτρήσεις στην περιοχή του Μπάρεντς. Αυτό θα χρησιμεύσει μόνο για να υπογραμμίσει περαιτέρω τη σημασία της συνεπούς συμμόρφωσης με τον δημοσιονομικό κανόνα. Από την άλλη πλευρά, η δημογραφική καμπύλη μαρτυρεί το γεγονός ότι, συνεπεία των υψηλών ποσοστών γονιμότητας κατά τα έτη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, πρόκειται να έχουμε σύντομα ένα αυξημένο ποσοστό συνταξιούχων. Ως εκ τούτου, αυτός θα μπορούσε πράγματι να είναι ο σωστός και απαραίτητος χρόνος για τις επενδύσεις σε υποδομές για τη φροντίδα της υγείας και των ηλικιωμένων. Και πρέπει να αναγνωριστεί ότι οι επενδύσεις του κρατικού πλούτου σε έργα υποδομής διατρέχουν μειωμένο κίνδυνο να οδηγήσουν σε συμπτώματα της «ολλανδικής νόσου», σε αντίθεση με τη διοχέτευσή του στην άμεση κατανάλωση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση όπου ξένες εταιρείες θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία των υποδομών αυτών και ως εκ τούτου θα δημιουργηθεί μικρότερη ζήτηση και συνακόλουθη ανατίμηση του εγχώριου νομίσματος. Ωστόσο, προκύπτουν δύο προκλήσεις σε συνδυασμό με τη λειτουργία μιας τέτοιας εκτεταμένης υποδομής: Τα συμπτώματα της «ολλανδικής νόσου» είναι πιο πιθανό να προκύψουν από την αύξηση του επιπέδου των δαπανών, ακριβώς στην πιο ακατάλληλη στιγμή, όταν η έκρηξη τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου τελειώσει και η μη πετρελαϊκή εξαγωγική βιομηχανία χρειάζεται μια «αναγέννηση». Τα επίπεδα ανεργίας είναι σήμερα τόσο χαμηλά (περίπου 3%),που μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθεί το εργατικό δυναμικό για τη λειτουργία της 29

υποδομής. Η μεταφορά της εργασίας από τον τομέα των πετρελαιοειδών, καθώς αυτός αρχίζει να φθίνει, μπορεί να προβλεφθεί, ωστόσο αξίζει να έχουμε κατά νου τη φύση αυτής της εργασίας, όπου η εξειδίκευση συνήθως επιτυγχάνεται επιτόπου και η κινητικότητα αυτού του εργατικού δυναμικού, συνεπώς, είναι κάπως περιορισμένη. Δημογραφικά στοιχεία ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Νορβηγίας. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΗΣ ΝΟΡΒΗΓΙΑΣ Πετρέλαιο Χαρακτηριστικά της αγοράς και βασικά θέματα Η εγχώρια παραγωγή πετρελαίου Η Νορβηγία είναι μια μεγάλη παραγωγός χώρα πετρελαίου και είναι ένας από τους τρεις καθαρούς εξαγωγείς (μαζί με τον Καναδά και τη Δανία) στις χώρες μέλη της IAE. Το μεγαλύτερο μέρος της εγχώριας παραγωγής αργού πετρελαίου προέρχεται από υπεράκτιες πλατφόρμες που λειτουργούν στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα (NCS). Από τις πλατφόρμες, το αργό πετρέλαιο μεταφέρεται στην ξηρά σε τερματικούς 30

σταθμούς πετρελαίου, είτε μέσω αγωγών είτε μέσω φόρτωσης βυτιοφόρων για τη μεταφορά του πετρελαίου σε διυλιστήρια πετρελαίου. Το διυλιστήριο Mongstad συνδέεται με αγωγό με τις κάποιες από τις υπεράκτιες πλατφόρμες παραγωγής στην ανοικτή θάλασσα. Η Νορβηγία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη χώρα παραγωγός πετρελαίου του ΟΟΣΑ, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μεξικό και τον Καναδά. Παρήγαγε 2,16 mb / d το 2010. Το αργό Νορβηγίας είναι τόσο ελαφρύ και γλυκό, και πάνω από τα τρία τέταρτα της παραγωγής της εξάγεται, με πάνω από το 90% να κατευθύνετε σε χώρες του ΟΟΣΑ στην Ευρώπη. Αυτές οι ποσότητες τοποθετούν την Νορβηγία ως την έβδομη μεγαλύτερη παραγωγό χώρα πετρελαίου στον κόσμο. Οι καθαρές εξαγωγές πετρελαίου της Νορβηγίας (συμπεριλαμβανομένων των προϊόντων) ανήλθε σε 1,9 mb / d το 2010. Από το 2002, στην νορβηγική υφαλοκρηπίδα (NCS) η παραγωγή πετρελαίου έχει μειωθεί. Σε περίπτωση που δεν υπάρξουν νέοι πόροι να αξιοποιηθούν, αναμένεται να κορυφωθεί η παραγωγή. Η παραγωγή στη Νορβηγία από το 2010 έχει μειωθεί κατά περίπου 35% σε σύγκριση με το 2000, και πάνω από 25% σε σύγκριση με το 2005. Από το 2010, τα συνολικά αποδεδειγμένα αποθέματα εκτιμώνται σε 7,1 δισεκατομμύρια βαρέλια. Προκειμένου να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που σχετίζονται με τις ώριμες περιοχές παραγωγής, οι νορβηγικές αρχές έχουν αναλάβει αρκετές αλλαγές πολιτικής. Τα δύο πιο σημαντικά από αυτά είναι το άνοιγμα του NCS σε ένα ευρύτερο φάσμα των επιχειρήσεων και σε όλες τις περιοχές εξερεύνησης γύρω από ώριμα πεδία μέσω ετήσιων γύρων αδειοδότησης. Υπάρχουν τώρα δύο ξεχωριστά συστήματα για τη χορήγηση νέων αδειών ένα για τις παραμεθόριες περιοχές και ένα για τις ώριμες περιοχές στο NCS. Από την αρχή της δημιουργίας της νορβηγικής βιομηχανίας πετρελαίου, οι αρχές έχουν προσελκύσει μεγάλες διεθνείς εταιρείες που θα μπορούσαν να συμβάλουν ενεργά στην ανάπτυξη της βάσης των πόρων για την NCS. Ταυτόχρονα, ένας από τους κύριους στόχους καθ 'όλη τη δεκαετία του 1970 και του 1980 έχει να ενθαρρύνει την ανάπτυξη της νορβηγικής επάρκειας πετρελαίου. Καθώς στο NCS είναι σταδιακή η ωρίμανση, η διάρθρωση της βιομηχανίας προσαρμόζετε ανάλογα ώστε να αντανακλά την κατάσταση αυτή. Ένας αυξανόμενος αριθμός μικρότερων νορβηγικών και διεθνών εταιρειών έχουν εισέλθει στην NCS, με ενδιαφέρον κυρίως σε αναπτυσσόμενες περιοχές με λιγότερους πόρους ή σε τομείς στη φάση παραγωγής άλλων προϊόντων παραγώγων του πετρελαίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η έκταση στο Lofoten μέχρι στιγμής δεν έχει ανοίξει για εξερεύνηση, και θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω μελετών αξιολόγησης. Τον Απρίλιο του 2010, η Ρωσία και η Νορβηγία κατέληξαν σε συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων τους, στη Θάλασσα του Μπάρεντς και στον 31

Αρκτικό Ωκεανό. Μια έκταση 175 000 τετραγωνικών χιλιομέτρων είχε το ζήτημα της διαφοράς μεταξύ της Νορβηγίας και της Ρωσίας. Τα εδάφη της Αρκτικής πιστεύεται ότι κατέχουν τεράστια ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, και αυτή η συμφωνία θα επιτρέψει νέες εξερευνήσεις τόσο στα Νορβηγικά όσο και στα ρωσικά ύδατα. Ένα σημείο ανησυχίας είναι το γεγονός ότι το κόστος έχει αυξηθεί πολύ γρήγορα για το NCS, όπως και αλλού στη βιομηχανία πετρελαίου. Αύξηση του κόστους είναι μια σημαντική ανησυχία για την κυβέρνηση, καθώς και ο έλεγχος του κόστους είναι μια συνεχής πρόκληση για όλες τις πετρελαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην NCS. Εγχώρια παραγωγή πετρελαίου και Ζήτησης Η ζήτηση για πετρέλαιο Σύνολο η νορβηγική ζήτηση πετρελαίου το 2010 ανήλθε σε 213 kb / d, κάτω από 218 kb / d του 2009 και κάτω από τα 229 kb / d του 2008. Η συνολική ζήτηση πετρελαίου στην Νορβηγίας έχει αρχίσει να μειώνεται σταδιακά από το 2006 (όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες του ΟΟΣΑ) και μειώνεται με ένα μέσο ποσοστό αύξησης του 2,7%. Η συνολική ζήτηση αναμένεται να συνεχίσει προς αυτή την σταδιακή πτωτική τάση τα επόμενα χρόνια, κυρίως λόγω μιας προοδευτικής υποχώρησης της ζήτησης της βενζίνης. Ο τομέας των μεταφορών αντιπροσωπεύει πάνω από το ήμισυ αυτής της ζήτησης, με τους κινητήρες βενζίνης, φυσικού αερίου / 32

πετρελαίου ντίζελ και της κηροζίνης τζετ να είναι τα κύρια καύσιμα μεταφορών. Οποιαδήποτε μελλοντική αύξηση της ζήτησης πετρελαίου θα είναι το αποτέλεσμα της αύξησης στη χρήση των καυσίμων αυτών. Αντίθετα, το μερίδιο του βιομηχανικού τομέα ήταν 30%. Η κατανάλωση πετρελαίου ανά προϊόν Φόροι και μηχανισμός μέγιστων τιμών Η Νορβηγία διαθέτει ένα ειδικό πλεονασματκό σύστημα φορολόγησης για την παραγωγή πετρελαίου και την υδροηλεκτρική ενέργεια. Η φορολόγηση των πετρελαϊκών δραστηριοτήτων βασίζετε τους κανόνες που διέπουν την τακτική φορολογία των επιχειρήσεων. Υπάρχει σημαντική υπεραπόδοση (πόρος ενοίκιο) που σχετίζονται με την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ως εκ τούτου, ένας ειδικός φόρος του 50% επί του εισοδήματος από την εξόρυξη πετρελαίου έχει εισαχθεί, πέραν του συνήθους εταιρικού φόρου του 28%. Κατά συνέπεια, ο οριακός φορολογικός συντελεστής στο τομέα του πετρελαίου είναι 78%. Υπάρχουν ειδικοί φόροι για την αγορά ορισμένων τελικών προϊόντων όπως η βενζίνη, το πετρέλαιο κίνησης, πετρέλαιο θέρμανσης και το πετρέλαιο λιπαντικό. Όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες του ΟΟΣΑ, οι φόροι για το πετρέλαιο είναι χαμηλότεροι από τους φόρους για τη βενζίνη (βλέπε σχήμα παρακάτω για λεπτομέρειες), με αποτέλεσμα την προοδευτική «ντηζελοποίησης" των στόλων οχημάτων. 33

Εισαγωγές / εξαγωγές και η εξάρτηση από τις εισαγωγές Η παραγωγή της Νορβηγίας ανήλθε σε 2,39 mb / d το 2009, εκ των οποίων περίπου το 90% εξάγεται. Με δύο διυλιστήρια παράγουν περίπου 308 kb / d των προϊόντων στην εγχώρια ζήτηση της αγοράς μόνο 220 kb / d (στοιχεία του 2010), η Νορβηγία είναι επίσης ένας καθαρός εξαγωγέας των προϊόντων διύλισης, συμπεριλαμβανομένων τόσο του πετρελαίου όσο του φυσικού αερίου αλλά και της βενζίνης. 34

Δραστηριότητα της Εταιρίας Πετρελαίου Την 1η Οκτωβρίου 2007, η Statoil ASA και το τμήμα των πετρελαϊκών δραστηριοτήτων της Norsk Hydro συγχωνεύθηκαν. Το νορβηγικό κράτος κατείχε περίπου το 62,5% των μετοχών της νέας οντότητας. Ωστόσο, η εισαγωγή στο χρηματιστήριο της Statoil, το 2001 εγκρίθηκε από το νορβηγικό κοινοβούλιο με την προϋπόθεση ότι το κράτος θα πρέπει να κατέχει όχι λιγότερο από τα δύο τρίτα της εταιρείας. Ως αποτέλεσμα της συγχώνευσης, το νορβηγικό κράτος εξαγόρασε μετοχές στην ανοικτή αγορά στα μέσα του 2008. Στις 5 Μαρτίου του 2009, αυτή η διαδικασία τερματίσθηκε γιατί το νορβηγικό κράτος απέκτησε το 67% του μετοχικού κεφαλαίου της απορροφούμενης εταιρείας, StatoilHydro ASA. Η νέα εταιρεία μετονομάστηκε σε Statoil ASA από την 1η Νοεμβρίου 2009. Σχεδόν εξήντα εταιρείες πετρελαίου σήμερα ασχολούνται με τον τομέα της νορβηγικής βιομηχανίας πετρελαίου. Περισσότερο από το ένα τρίτο από αυτές κατέχουν μία ή περισσότερες άδειες παραγωγής. Η Statoil μόνη της αντιπροσωπεύει σχεδόν το 70% του συνόλου των δραστηριοτήτων στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα (NCS). Με την ωρίμανση των πεδίων για την NCS, έχει υπάρξει μια ανανεωμένη έμφαση στην προσέλκυση νέων επενδυτών στον τομέα εξόρυξης του πετρελαίου. Στα τέλη του 2009, το κράτος έχει συμμετάσχει σε 137 άδειες παραγωγής και σε 14 συνεργασίες που αφορούν τους αγωγούς και τις χερσαίες εγκαταστάσεις. Η αγορά διύλισης είναι συγκεντρωμένη στα χέρια λίγων εταιρειών, με τους τέσσερις μεγαλύτερους παίκτες την Shell, την Statoil, την Esso και την Uno-X Energi να ελέγχουν το 97% της συνδυασμένης λιανική αγοράς βενζίνης ντίζελ, και την κορυφή τρεις μόνο (Statoil, η Shell και Esso), αντιπροσωπεύοντας το 80% της αγοράς. Η Statoil έχει το μοναδικό και μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς, με σχεδόν 33% των συνδυασμένων πωλήσεων των καυσίμων. Υποδομές εφοδιασμού για το πετρέλαιο Διύλιση Η νορβηγική βιομηχανία διύλισης αποτελείται από δύο διυλιστήρια: Η Mongstad εγκατάσταση που βρίσκετε κοντά στο Bergen, και το εργοστάσιο Esso στην περιοχή Slagen νότια του Όσλο. Η ετήσια δυναμικότητα τους ανέρχεται σε περίπου 310 000 βαρέλια την ημέρα. Το εργοστάσιο Mongstad (200 kb / d) έχει περίπου διπλάσια χωρητικότητα των εγκαταστάσεων SLAGEN (110 kb / d). 35

Τα δύο διυλιστήρια αγοράζουν αργό πετρέλαιο και πωλούν τα προϊόντα στην παγκόσμια αγορά, όμως δεν είναι όλες οι πρώτες ύλες που παράγονται στην NCS. Περίπου το 30% της παραγωγής από αυτά τα διυλιστήρια (90 kb / d) καταναλώνεται από την εγχώρια αγορά, ενώ το υπόλοιπο εξάγεται. Παραμένοντας στην εγχώρια κατανάλωση των προϊόντων πετρελαίου, που ανέρχονται σε περίπου 140 kb / d, αυτά παράγονται σε ξένα διυλιστήρια. Αγωγοί Η Νορβηγία έχει δημιουργήσει ένα εκτεταμένο δίκτυο με υποθαλάσσιους αγωγούς πετρελαίου με σκοπό να συνδέσει υπεράκτιες πετρελαιοπηγές με χερσαία τερματικά. Η Statoil λειτουργεί το Oseberg Transport System (765 kb / d) για να συνδέει το πεδίο Oseberg με τον τερματικό σταθμό παραλαβής στο Sture. Η Statoil λειτουργεί επίσης ένα άλλο αγωγό 265 kb / d) που ονομάζεται Grane, για να συνδέει τον Grane τομέα με τον τερματικό σταθμό στο Sture. Η χωρητικότητα αποθήκευσης του τερματικού σταθμού Sture είναι 6,3 mb αργού πετρελαίου. Η Statoil διαχειρίζεται επίσης το δίδυμο σύστημα αγωγών που ονομάζεται Troll I και II (565 kb / d), που συνδέει το τερματικό Mongstad σε υπεράκτιες πετρελαιοπηγές. Το τερματικό μπορεί να αποθηκεύσει 9,4 mb αργού πετρελαίου. Το μεγαλύτερο μέρος του αργού που παράγεται από το Mongstad εξάγεται με δεξαμενόπλοια, αλλά το διυλιστήριο διατηρεί ένα ορισμένο ποσό για δική του χρήση. Ο αγωγός πετρελαίου Norpipe AS λειτουργεί από την ConocoPhillips Σκανδιναβία AS. Ο αγωγός πετρελαίου (810 kb / d) είναι περίπου 354 χλμ., ξεκινώντας από το κέντρο Ekofisk και διασχίζοντας το Ηνωμένο Βασίλειο Continental Shelf για να έρθει στην ξηρά στο Teeside του Ηνωμένου Βασιλείου. Λιμάνια Δεδομένης της μακράς ακτογραμμής της χώρας και το γεγονός ότι οι περισσότερες πόλεις βρίσκονται στην ακτή, η Νορβηγία έχει πολλά λιμάνια σε όλη τη χώρα, τα οποία χρησιμεύουν ως τα κύρια κέντρα μεταφοράς για τη μετακίνηση εμπορευμάτων σε όλη τη χώρα. Το κύριο λιμάνι για τη βιομηχανία πετρελαίου της χώρας είναι περίπου κοντά στο Bergen / Stavanger στη δυτική ακτή, η οποία συνδέεται με αγωγό με την υπεράκτια παραγωγή, και συνδέεται με το κύριο διυλιστήριο της χώρας στο Mongstad. Η περιοχή γύρω από την πρωτεύουσα, του Όσλο, στην ανατολική ακτή έχει επίσης ένα αξιοσημείωτο επίπεδο λιμενικής δραστηριότητας. Άλλο ένα διυλιστήριο της χώρας, SLAGEN, βρίσκεται στο Toensberg, περίπου 100 χιλιόμετρα νότια του Όσλο. 36

Χωρητικότητα αποθήκευσης Η Νορβηγία έχει 26 κύριες εγκαταστάσεις αποθήκευσης, απλώνονται σε πάνω από 17 τοποθεσίες, καθώς και περίπου 50 εγκαταστάσεις αποθήκευσης διανομής. Εάν συμπεριληφθούν οι υπο-αποθήκευση και εσωτερικών αποθηκών, η Νορβηγία έχει περίπου 400 εγκαταστάσεις αποθήκευσης συνολικά, τα οποία ανήκουν στις νορβηγικές εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών. Εκτός από τα διυλιστήρια στο Slagen και στο Mongstad, τα οποία από κοινού μπορούν να αποθηκεύσουν περίπου 15,7 mb αργού πετρελαίου, οι νορβηγικές εταιρείες εμπορίας πετρελαίου έχουν διάφορους τύπους εγκαταστάσεων αποθήκευσης, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων τερματικών σταθμών αποθήκευσης (παρέχεται από δεξαμενόπλοια απευθείας από τα διυλιστήρια), 37

αποθήκευσης διανομής (που παρέχεται από δεξαμενόπλοια από τα διυλιστήρια ή από τους κύριους χώρους αποθήκευσης) και τις παράκτιες αποθήκες ή υπο-τόπους αποθήκευσης για την παράδοση πετρελαίου σκάφη και τα πλοία (παρέχεται με το πλοίο και λειτουργούν από ανεξάρτητους εμπόρους). Οι εταιρείες έχουν επίσης μεγαλύτερες εγκαταστάσεις αποθήκευσης που βρίσκονται κοντά σε βάσεις παροχής υπηρεσιών για τις υπεράκτιες δραστηριότητές τους. Αυτά λειτουργούν από τις εταιρείες παροχής υπηρεσιών τους. Επιπλέον, υπάρχουν εσωτερικές αποθήκες για μικρής κλίμακας διανομής («μικροπωλητές»), οι οποίες παρέχουν το πετρέλαιο θέρμανσης και το ντίζελ αυτοκινήτων για τα νοικοκυριά και τη γεωργία. Τα προϊόντα από τις κύριες θέσεις αποθήκευσης, αποθήκες διανομής και αποθήκες μικροεμπόρων μεταφέρονται από φορτηγά. Για τις παραδόσεις σε μεγάλους πελάτες, τα μικρά δεξαμενόπλοια ή φορτηγίδες (είδος πλοίου), επίσης χρησιμοποιούνται. Αρκετές εταιρείες έχουν συνάψει συμφωνίες η μία με την άλλη για την άντληση από τα αποθέματα της άλλης που έχουν στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης όταν υπάρξει ανάγκη. Οι συμφωνίες μειώνουν το κόστος διανομής και έτσι οι εταιρίες εξοικονομούν μεγάλα χρηματικά ποσά. Το Υπουργείο δεν συλλέγει και δεν διατηρεί πληροφορίες πλέον σχετικά με τους όγκους των δυνατοτήτων αποθήκευσης των εταιρειών πετρελαίου. Δομή λήψης αποφάσεων για τις έκτακτες ανάγκες πετρελαίου Πολιτική απόκρισης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης Ως παραγωγός αργού πετρελαίου και ένας από τους σημαντικότερους εξαγωγείς πετρελαίου η Νορβηγία έχει μια ιδιαίτερη θέση στο πλαίσιο της IAE και με βάση τη συμφωνία με το Διεθνές Πρόγραμμα Ενέργειας (IEP), που συνήφθη το Φεβρουάριο του 1975, η νορβηγική κυβέρνηση έχει τυπικά το δικαίωμα να αποφασίσει κατά πόσον και με ποιον τρόπο (σε κάθε περίπτωση-κατά περίπτωση) θα συμμετέχει στο σύστημα ανταλλαγής της IEA. Επίσης η Νορβηγική συμμετοχή σε οποιοδήποτε συντονισμένο σχέδιο αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης της IAE στο πλαίσιο των συντονισμένων μέτρων έκτακτης 38

ανάγκης (CERM) εμφανίζεται επίσης, σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν τη συμφωνία. Όπως αποδεικνύεται το 1991 και το 2005, καθώς και σε ειδικές περιπτώσεις, όταν άλλα μέλη της IAE έχουν άλλα σχέδια απόκρισης τα έχουν βάλει μαζί, αλλά δεν έχουν υλοποιηθεί, η Νορβηγία έχει μέχρι στιγμής συμβάλει σε τέτοια σχέδια με όγκους σε μέγεθος, όπως υπολογίζεται βάσει της εσωτερικής κατανάλωσης, όπως και για όλες τις άλλες χώρες μέλη της IAE. Έτσι, μολονότι η συμφωνία δίνει στη Νορβηγία επίσημα και ειδικά δικαιώματα σε σύγκριση με άλλες χώρες μέλη της IAE, η Νορβηγία δεν έχει κάνει χρήση αυτής της ειδικής θέσης. Οργανισμός έκτακτης ανάγκης Η νορβηγική οργάνωση αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης αναδιοργανώθηκε το 2006 και μετονομάστηκε σε Εκτάκτου Ανάγκης Οργανισμός (ΕΟ). Η αναδιοργάνωση περιλαμβάνει την εγκατάλειψη του πρώην Εθνικού Οργανισμού Έκτακτης ανάγκης κοινής αντιμετώπισης (πρώην NESO), αντανακλώντας έτσι τη νορβηγική αλλαγή πολιτικής για να δοθεί προτεραιότητα στη χρήση της αποδέσμευσης των αποθεμάτων παρά την εφαρμογή των μέτρων περιορισμού της ζήτησης. Ο ρόλος και τα καθήκοντα της EO αντανακλώνται από ένα βασιλικό διάταγμα του 1982. Επί του παρόντος, η ΕΟ απαρτίζεται από υπαλλήλους των: Του Υπουργείου Πετρελαίου και Ενέργειας (MPE - το οποίο έχει τα μέτρα έκτακτης ανάγκης στη διάθεση του και τη νόμιμη εξουσία να τα θέσει σε ισχύ) Του Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) Του Υπουργείου Οικονομικών (με συμβουλευτικό ρόλο) Της στατιστικής υπηρεσίας της Νορβηγίας Του Διοικητικού Συμβουλίου πετρελαίου έκτακτης ανάγκης (εκπρόσωποι υψηλού επιπέδου από τις νορβηγικές εταιρείες πετρελαίου). Τμήμα του υπουργείου MPE λειτουργεί ως γραμματεία για την ανάπτυξη και παραγωγή του EO, υπεύθυνος για τις επαφές με την ΙΑΕ. Ο ΕΟ θα πρέπει να επανδρώνονται ανάλογα με τη φύση και το μέγεθος του ελλείμματος του εφοδιασμού με πετρέλαιο. *ΕΟ= Εκτάκτου Ανάγκης Οργανισμός **IAE= International Energy Agency ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ Χαρακτηριστικά της αγοράς και βασικά θέματα Η παραγωγή φυσικού αερίου και τα αποθέματα 39

Η Νορβηγία είναι μια σημαντική χώρα παραγωγός φυσικού αερίου (η παραγωγή ανήλθε σε 105,9 bcm το 2009) και προβλέπεται να παραμείνει έτσι για τις επερχόμενες δεκαετίες. Ως εκ τούτου, όλες οι παραδόσεις προέρχονται απευθείας από την εγχώρια παραγωγή στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Η νορβηγική διοίκηση υπολόγισε το «υπόλοιπο φυσικού αερίου" στο 4,0 TCM, εκ των οποίων 69% ανακαλύφθηκαν ήδη και 31% είναι ανεξερεύνητα ακόμη. Η έκθεση της BP Statistical Review για την Παγκόσμια Ενέργεια 2010 τοποθετεί τα αποθέματα φυσικού αερίου της Νορβηγίας στα 2,05 TCM. Το 2009, η νορβηγική διοίκηση ανέφερε ότι η συνολική παραγωγή φυσικού αερίου ήταν 103,2 δισ. κυβικά μέτρα, εκ των οποίων 96,6 bcm εξαγόταν στην Ευρώπη μέσω αγωγού και 3,4 bcm παράγεται και εξάγεται από το εργοστάσιο Snøhvit υγροποιημένου φυσικού αερίου στη Θάλασσα του Μπάρεντς. Η ΙΕΑ υπολογίζει τη συνολική εγχώρια παραγωγή (συμπεριλαμβανομένου του αερίου που χρησιμοποιείται για την ανάγκη εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου), για το 2009 105,9 δισ. κυβικά μέτρα, από 102 bcm το 2008. Η νορβηγική διοίκηση αναμένει την παραγωγή να κυμαίνεται μεταξύ 105 και 130 bcm για την περίοδο 2010-2020, ανάλογα με τα αποτελέσματα έρευνας και όταν τα νέα έργα ξεκινήσουν την λειτουργία τους. Το Snøhvit LNG έργο κατασκευάστηκε για την αξιοποίηση των πόρων των τριών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Θάλασσα του Μπάρεντς - Snøhvit, Albatross και Askeladd (από 240m μέχρι 345m βάθος) - που βρίσκονται περίπου 140 χλμ βορειοδυτικά από Hammerfest στη Νορβηγία. Το τερματικό εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2007 και η ετήσια εξαγωγική του ικανότητα είναι 5.75 bcm (σε ισοδύναμο αερίου). Η ζήτηση φυσικού αερίου Η Νορβηγία είναι μια μεγάλη χώρα παραγωγός και εξαγωγέας φυσικού αερίου, αλλά δεν είναι μια μεγάλος καταναλωτής. Πράγματι, η οικιακή χρήση του φυσικού αερίου ανέρχεται σε ένα πολύ μικρό ποσοστό της παραγωγής φυσικού αερίου της χώρας (περίπου 5%). Η συνολική κατανάλωση φυσικού αερίου ανήλθε σε περίπου 5,9 bcm ετησίως το 2009. Περίπου το 80% της κατανάλωσης, ή περίπου 4,7 bcm, εμφανίζεται στον τομέα της πετρελαϊκής βιομηχανίας, δηλαδή την ενέργεια που καταναλώνετε για την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου κατά την διαδικασία εξόρυξης. Η χρήση φυσικού αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι πολύ μικρή, διαμορφώθηκε σε 767 mcm το 2009 - που αντιπροσωπεύει το 3,5% των συνολικών εισροών ενέργειας. Η συνολική τελική κατανάλωση ανέρχεται σε περίπου 1 δισ. κυβικά μέτρα, εκ των οποίων ο μεγαλύτερος τομέας κατανάλωσης είναι η 40

βιομηχανία, ιδίως όσον αφορά το φυσικό αέριο όταν αυτό χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για την παραγωγή χημικών προϊόντων. Η κατανάλωση είναι ελάχιστη σε όλους τους άλλους τομείς. Κατανάλωση φυσικού αερίου ανά κλάδο Εξάρτηση από τις εισαγωγές φυσικού αερίου Η Νορβηγία εξάγει σταθερά σχεδόν το 95% της παραγωγής φυσικού αερίου (99,9 bcm το 2009, από 105,9 παράγονται bcm). Οι εξαγωγές κατευθύνονται παραδοσιακά στην Ευρώπη με απευθείας αγωγό (στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Γερμανία). Με το άνοιγμα του Snøhvit τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου, οι εξαγωγές της Νορβηγίας θα είναι περισσότερο διαφοροποιημένες. Εργασίες των εταιρειών φυσικού αερίου Στη Νορβηγία, υπάρχουν δύο κύριες φυσικές διανομείς φυσικού αερίου, η Gasnor AS και η Lyse Gass AS. Η Gasnor λειτουργεί στο νότιο-δυτικό τμήμα της Νορβηγίας και η Lyse Gass λειτουργεί στην περιοχή Stavanger. Η Lyse Gass όπως έχει αναφέρει απελευθέρωσε 59 εκατ. κυβικών μέτρων (580 GWh) του φυσικού αερίου το 2009. Η Gasnor ανέφερε απελευθέρωση των 206.500.000 κυβικών μέτρων το 2009, εκ των οποίων 51,7 mcm ήταν μέσω αγωγών διανομής. Υποδομές Εφοδιασμού Φυσικού Αερίου Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη εθνική υποδομή αποθήκευσης φυσικού αερίου ή αγορά φυσικού αερίου που καλύπτει την Νορβηγία με ολοκληρωμένο τρόπο. Επίσης, δεν υπάρχουν δημόσια ή στρατηγικά αποθέματα φυσικού αερίου ή υγροποιημένου φυσικού αερίου στη Νορβηγία. 41

Οι αγωγοί που χτίστηκαν στη Νορβηγία καλύπτουν πολύ περιορισμένες γεωγραφικές περιοχές: Η Gasnor έχει περίπου 100 χλμ. αγωγών στο νότιο-δυτικό τμήμα της Νορβηγίας, στην περιοχή Haugesund Karmøy. Η Lyse Gass AS έχει περίπου 450 χλμ. αγωγών διανομής και διανέμει φυσικό αέριο σε πολύ περιορισμένη γεωγραφική περιοχή στο νότιο-δυτικό τμήμα της Νορβηγίας, στο Stavanger. Μικρής κλίμακας LNG-διανομής έχει γίνει για την Νορβηγία μια εναλλακτική λύση μεταφοράς φυσικού αερίου και για τα δίκτυα διανομής της. Το 2007, υπήρχαν περίπου 30 τερματικοί σταθμοί υποδοχής υγροποιημένου φυσικού αερίου σε λειτουργία στη Νορβηγία. Οι οικιακοί πελάτες δεν εξυπηρετούνται από αυτές τις μικρής κλίμακας LNG-υποδοχής τερματικά. Η Gassco είναι ο χειριστής του ολοκληρωμένου συστήματος μεταφοράς φυσικού αερίου από τη νορβηγική υφαλοκρηπίδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η δημιουργία της Gassco αποτελεί μέρος μιας εκτεταμένης αναδιοργάνωσης του νορβηγικού πετρελαϊκού τομέα από το 2001. Πριν από την ημερομηνία αυτή, το φυσικό αέριο μεταφερόταν και παρέχονταν από αρκετές εταιρείες. Η νορβηγική διοίκηση αναφέρει επίσης ότι η Gassco χρησιμεύει ως φορέας για το φυσικό αέριο που λαμβάνουν τα τερματικά σε Δουνκέρκη (Γαλλία), Zeebrugge (Βέλγιο), Emden και Dornum (Γερμανία). 42

Πολιτική Έκτακτης ανάγκης για το Φυσικό Αέριο Η Διεύθυνση νορβηγικών Υδατικών Πόρων και Ενέργειας είναι η ανεξάρτητη εθνική ρυθμιστική αρχή για την αποθήκευση και μεταφορά της αγοράς φυσικού αερίου, και η Νορβηγία έχει εφαρμόσει τις σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρά τις μεγάλες ποσότητες παραγωγής, η νορβηγική εσωτερική αγορά φυσικού αερίου είναι μικρή, με τη συνολική εγχώρια κατανάλωση φυσικού αερίου το 2009 να ανήλθε σε 5,9 bcm, που αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 20% της συνολικής εγχώριας χρήση της ενέργειας. Αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω από το 80% του φυσικού αερίου καταναλώνεται στην βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η κατανάλωση στον οικιακό, εμπορικό και τον μεταφορικό τομέα είναι ελάχιστη. Σύμφωνα με τη νορβηγική διοίκηση, η ασφάλεια του εφοδιασμού δεν είναι ένα ζήτημα στην ανεπαρκώς ανεπτυγμένη νορβηγική αγορά φυσικού αερίου. Πράγματι, οι πελάτες φυσικού αερίου στη Νορβηγία θα είναι πάντα συνδεδεμένοι με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, με αποτέλεσμα να προμηθεύονται με ενέργεια για διάφορες ανάγκες. Σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες της IAE, για την Νορβηγία το φυσικό αέριο δεν είναι μια βασική πηγή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Πράγματι, η υδροηλεκτρική ενέργεια αντιπροσωπεύει από μόνη της σταθερά πάνω από το 96% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2002-2003, η Νορβηγία αντιμετώπισε μια ξηρασίας που ακολουθείτο από ένα ψυχρό κύμα, με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα υδροηλεκτρικά αποθέματα της και τα ποσοστά της ηλεκτρικής ενέργειας να έχουν τετραπλασιαστεί μέσα σε λίγες εβδομάδες. Σε απάντηση σε αυτό, ο πρώτος εμπορικός σταθμός φυσικού αερίου της Νορβηγίας στην ξηρά χτίστηκε από τη Naturkraft στο Kårstø. Είναι ενδιαφέρον, ότι το εργοστάσιο των 420 MW εγκαταστάσεων ισχυρίζεται ότι έχει τις χαμηλότερες εκπομπές αερίων από κάθε άλλη μονάδα που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, με κόστος περίπου 253 εκατ. ευρώ (NOK 2 δισ.). Το εργοστάσιο στο Kårstø χρησιμοποιεί τους τεράστιους πόρους του φυσικού αερίου από τη νορβηγική υφαλοκρηπίδα, και άρχισε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας το χειμώνα του 2007. Το έργο μπορεί θεωρητικά μπορεί να προσφέρει μέχρι και 3% περίπου της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Νορβηγίας (που ισοδυναμεί με περίπου 175 000 νοικοκυριά). Το εργοστάσιο επίσης μπορεί να χρησιμοποιήσει μέχρι 600 mcm φυσικού αερίου ετησίως, ή περίπου το 0,5% των ετήσιων εξαγωγών φυσικού αερίου της Νορβηγίας. 43

ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΥΓΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ (LNG)- (ΥΦΑ) Χαρακτηριστικά του LNG: ψύξη φυσικού αερίου σε θερμοκρασία -161οC μείωση όγκου του αερίου κατά 1/600 ατμοσφαιρική πίεση υγρή μορφή εγκαταστάσεις υγροποίησης του φυσικού αερίου και φόρτωσης του ΥΦΑ σε πλοία (παραγωγή ΥΦΑ) λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής του ΥΦΑ καθώς και εγκαταστάσεις αποθήκευσης και αεριοποίησης του (παραλαβή ΥΦΑ) η μεταφορά του ΥΦΑ γίνεται από ειδικά κατασκευασμένα πλοία τέτοιες εγκαταστάσεις και πλοία μεταφοράς βρίσκονται σε λειτουργία ανά το παγκόσμιο εδώ και δεκαετίες. Η "αλυσίδα" του LNG Εξόρυξη Μεταφορά μέσω αγωγών στις εγκαταστάσεις υγροποίησης Υγροποίηση Αποθήκευση σε κρυογενικές δεξαμενές Φόρτωση στα δεξαμενόπλοια μεταφοράς LNG Μεταφορά δια θαλάσσης Εκφόρτωση στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης (τερματικοί σταθμοί LNG) Επαναεριοποίηση Τροφοδοσία του δικτύου 44

Σχηματική απεικόνιση αεριοποίησης ΥΦΑ(Πηγή: Macleod Dixon LLP) 45

Οι τρεις τρόποι παραγωγής ψύξης σε βιομηχανική κλίμακα: Ελεύθερη εκτόνωση (μέθοδος εκτόνωσης Joule-Thomson) Εκτόνωση μέσω προσφοράς μηχανικού έργου (μέθοδος Claude) Μέσω διαδοχικών κύκλων συμπύκνωσης εξάτμισης (κύκλοςνpictet) Για την υγροποίηση του φυσικού αερίου, ιδιαίτερα σε μεγάλη κλίμακα, στην πράξη χρησιμοποιείται μόνο η τελευταία μέθοδος. Δεξαμενές Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου Σκοπός των δεξαμενών αυτών είναι η αποθήκευση του LNG στο εσωτερικό τους κατά τρόπον ώστε αφενός μεν να ελαχιστοποιείται η εξάτμιση του LNG (boil-off gas), αφετέρου δε η στεγανότητα έναντι διαρροών. Οι δεξαμενές έχουν ισχυρή θερμική μόνωση και εξαιρετικά ισχυρή κατασκευή έναντι διαρροών (ρωγμών, σεισμών, εξωτερικών πληγμάτων). Διακρίνονται σε: Υπέργειες Υπέρ: Χαμηλότερο κόστος κατασκευής Κατά: 1. Υψηλότερος ρυθμός εξάτμισης 2. Υψηλότερος κίνδυνος έναντι διαρροών Υπόγειες Υπέρ: 1. Χαμηλός ρυθμός εξάτμισης 2. Σημαντικά μικρότερος κίνδυνος έναντι διαρροών Κατά: Υψηλότερο κόστος κατασκευής Δεξαμενή Φυσικού Αερίου 46

Υπόγεια Δεξαμενή Υπέργεια Δεξαμενή 47

Εσωτερικό Δεξαμενής LNG Τερματικοί Σταθμοί LNG Εγκαταστάσεις εκφόρτωσης, αποθήκευσης, επανεξάτμισης και αποστολής του LNG προς το δίκτυο μεταφοράς Αποτελούνται από: 1. Δεξαμενές αποθήκευσης LNG 2. Προβλήτα εκφόρτωσης LNG με: Βραχίονες εκφόρτωσης Βραχίονες επιστροφής ατμών (Boil-off) 3. Αντλίες LNG χαμηλής πίεσης βυθισμένες στο εσωτερικό των δεξαμενών 4. Αντλίες LNG υψηλής πίεσης που συμπιέζουν το LNG έως την πίεση λειτουργίας του δικτύου μεταφοράς. Η συμπίεση LNG, απαιτεί 30 φορές λιγότερη ενέργεια από τη συμπίεση φυσικού αερίου 5. Συμπιεστές boil-off gas προς επανυγροποίηση 6. Επανυγροποίηση boil-off 7. Εξατμιστήρες: Θαλασσινού νερού (κάλυψη φορτίων βάσης) Καύσης (κάλυψη φορτίων αιχμής) 8. Πυρσό καύσης περίσσειας boil-off gas. 9. Βοηθητικές εγκαταστάσεις 48

Φωτογραφίες από Τερματικούς Σταθμούς LNG: Εικόνα 1 49

Εικόνα 2 Εικόνα 3 50

Δεξαμενόπλοια Μεταφοράς LNG Δεξαμενόπλοια προηγμένης τεχνολογίας, που κατασκευάζονται για την εξυπηρέτηση μακροχρόνιων συμβάσεων μεταφοράς LNG. Έχουν διάρκεια ζωής 30-35 χρόνια. Ανάλογα με την φιλοσοφία κατασκευής διακρίνονται σε δεξαμενόπλοια: 1. Πρισματικών δεξαμενών (Conch, Gas Transport, Self Supporting) 2. Σφαιρικών δεξαμενών Οι δεξαμενές έχουν ειδική μόνωση ή και ειδικές διατάξεις (κάποιοι από τους τύπους των δεξαμενών) στο εσωτερικό τους για την ελαχιστοποίηση του boiloff gas. Στα σχήματα και τις εικόνες που ακολουθούν παρουσιάζονται οι διάφορες τεχνικές κατασκευής δεξαμενοπλοίων μεταφοράς LNG καθώς και κατασκευαστικές λεπτομέρειες τους. Φωτογραφίες από δεξαμενόπλοια μεταφοράς LNG: Εικόνα 1 51

Εικόνα 2 Πλοίοαεριοποίησης ΥΦΑ(Πηγή: Excelerate Energy LP) 52

Υποδομές Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου LNG-ΥΦΑ Τερματικός Σταθμός LNG Ρεβυθούσας Ο Τερματικός Σταθμός Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου συμπλήρωσε δεκατρία (13) χρόνια λειτουργίας, αποδεικνύοντας ότι είναι μια Εθνική υποδομή με στρατηγικό χαρακτήρα για την διασφάλιση της ενεργειακής τροφοδοσίας της χώρας, ένα σύγχρονο και καινοτόμο έργο για τον ενεργειακό τομέ-α και για την εύρυθμη και ανταγωνιστική λειτουργία του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου. Στα δεκατρία (13) χρόνια λειτουργίας του σταθμού γίνεται μια συνεχής προσπάθεια αναβάθμισης και εξέλιξης των εγκαταστάσεων και των δυνατοτήτων του, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας μεγάλα επενδυτικά έργα, που ενισχύουν ακόμη περισσότερο τον ρόλο του στον ενεργειακό χάρτη της χώρας. Τερματικός Σταθμός Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου Ρεβυθούσας Ο Τερματικός Σταθμός ΥΦΑ στη νήσο Ρεβυθούσα αποτελεί έναν από τους δεκατέσσερις σταθμούς παραλαβής και αεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου που λειτουργούν σήμερα στην Ευρώπη και στη λεκάνη της Μεσογείου. Βρίσκεται στον κόλπο της Πάχης Μεγάρων, 10 ναυτικά μίλια δυτικά του Πειραιά και περί τα σαράντα χιλιόμετρα από την Αθήνα. Η έκταση του νησιού είναι περίπου 1,8 τετραγωνικά χιλιόμετρα 53

Σταθμοί ΥΦΑ στην Ευρώπη Ο Τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου έχει σχεδιαστεί για να πραγματοποιεί τις διαδικασίες παραλαβής φυσικού αερίου σε υγρή κατάσταση από δεξαμενόπλοια, της αποθήκευσής του (storage), της μετατροπής του από την υγρή στην αέρια κατάσταση (vaporization) και της έγχυσής του στο Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ). Στον Τερματικό Σταθμό του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου μεταφέρεται με δεξαμενόπλοια φυσικό αέριο σε υγρή μορφή και αποτελεί μια από τις τρεις εισόδους φυσικού αερίου στο Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς. Χάρτης με τα σημεία εισόδου ΦΑ στην Ελλάδα 54

Ο Τερματικός Σταθμός ΥΦΑ του ΔΕΣΦΑ αποτελεί ένα σπουδαίο ενεργειακό κεφάλαιο για την Ελλάδα, αφού παρέχει ασφάλεια ενεργειακής τροφοδοσίας, λειτουργική ευελιξία στο σύστημα μεταφοράς και αυξημένη δυνατότητα κάλυψης αιχμιακών απαιτήσεων της αγοράς ΦΑ και εξισορρόπησης φορτίου. Λειτουργία Τερματικού Σταθμού Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου Η εισαγωγή και η αεριοποίηση ΥΦΑ τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά και αποδεικνύεται καθημερινά η αναγκαιότητα και η προσφορά της Εγκατάστασης ΥΦΑ στην εύρυθμη και ανταγωνιστική λειτουργία του Εθνικού συστήματος ΦΑ. Οι διεθνείς εξελίξεις και η διατήρηση των υψηλών προδιαγραφών λειτουργίας μιας τέτοιας εγκατάστασης απαιτούν τη συνεχή παρακολούθηση και αναθεώρηση των πρακτικών διαχείρισης και αναβάθμισης των συστημάτων έτσι ώστε να διατηρεί το υψηλό επίπεδο παροχής υπηρεσιών. Από το 2007 η αυξανόμενη ζήτηση ΥΦΑ οδήγησε στην αναζήτηση διαφορετικών πηγών προμήθειας με αποτέλεσμα την προσέγγιση μεγαλύτερων πλοίων. Η συνεργασία με μεγάλες διεθνείς εταιρείες διαχείρισης φορτίων και πλοίων υψηλών απαιτήσεων και προδιαγραφών, αποδεικνύει καθημερινά ότι η εγκατάσταση ΥΦΑ αποτελεί ένα ανταγωνιστικό ενεργειακό κέντρο και μια σπουδαία Εθνική ενεργειακή υποδομή. Στα δεκατρία χρόνια λειτουργίας έχουν παραληφθεί πάνω από 386 φορτία υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ), που φθάνουν στη χώρα μας με δεξαμενόπλοια. Ο Σταθμός έχει διαχειριστεί δεξαμενόπλοια από 30.000m3 έως 177.000m3 και με μέγιστο μήκος 300m. Τα φορτία αποθηκεύονται προσωρινά στις δύο δεξαμενές συνολικής χωρητικότητας 130.000 κ.μ. ΥΦΑ και στη συνέχεια, στις ειδικές εγκαταστάσεις αεριοποίησης του Σταθμού, το ΥΦΑ μετατρέπεται ξανά σε αέριο και τροφοδοτεί το Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου. 55

Στα δεκατρία (13) χρόνια λειτουργίας κυρίως συμμετέχει με ποσοστό περί το 20% στο συνολικό ισοζύγιο ΦΑ στο Εθνικό σύστημα. Ο τερματικός σταθμός ΥΦΑ της Ρεβυθούσας, με την απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου και την εισαγωγή spot φορτίων από νέους Χρήστες, συμμετέχει ενεργά στην διαμόρφωση της παγκόσμιας αγοράς του ΥΦΑ και συμβάλλει στη διαμόρφωση του παγκόσμιου ενεργειακού χάρτη Διεθνή περιοδικά ενέργειας ασχολήθηκαν με την απελευθέρωση της αγοράς στην Ελλάδα και την εισαγωγή spot φορτίων ΥΦΑ στη Ρεβυθούσα. Η απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου στον Ελληνικό σύστημα πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά με την εισαγωγή φορτίων ΥΦΑ νέων Χρηστών στον Τερματικό Σταθμό της Ρεβυθούσας. Το πρώτο φορτίο νέου Χρήστη εκφορτώθηκε στην Εγκατάσταση στις 11/5/2010. Με την πρόσβαση νέων Χρηστών στο ΕΣΦΑ η χρήση της Εγκατάστασης σχεδόν τριπλασιάστηκε από τον ίδιο μήνα και για τους μήνες Μάιο και Ιούνιο, το 45% του συνολικού ΥΦΑ που αεριοποιήθηκε και εγχύθηκε στο Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φ.Α., εισήχθη από νέους Χρήστες (εκτός της ΔΕΠΑ). Για το τρίμηνο Μάιος, Ιούνιος και Ιούλιος του 2010 το ποσοστό του ΥΦΑ στο συνολικό ισοζύγιο του ΕΣΦΑ για πρώτη φορά έφθασε στο 35%. Αυξήθηκε σημαντικά η ζήτηση για την πιστοποίηση νέων πλοίων και ο αριθμός αποδεκτών πλοίων για εκφόρτωση στην εγκατάσταση ΥΦΑ ξεπερνά τα 60 πλοία. Αγωγοί Μεταφοράς Φυσικού Αερίου 56

Οι αγωγοί μεταφοράς φυσικού αερίου διακρίνονται ανάλογα με την πίεση σε: 1. Αγωγούς μεταφοράς Υψηλής Πίεσης (40 100 bar) 2. Αγωγούς μεταφοράς Μέσης Πίεσης (~ 20 bar) 3. Αγωγούς διανομής Χαμηλής Πίεσης (4 7 bar) Οι αγωγοί υψηλής και μέσης πίεσης: I. Μεταφέρουν οικονομικά μεγάλους όγκους αερίου II. Προσφέρουν ισορροπία στο σύστημα μεταφοράς III. Προσφέρουν σχετική ελαστικότητα στο σύστημα μεταφοράς καθώς χρησιμεύουν ως προσωρινοί χώροι αποθήκευσης του φυσικού αερίου Οι αγωγοί διανομής χαμηλής πίεσης χρησιμοποιούνται για την προμήθεια αερίου στις πόλεις επειδή: 1. Η χαμηλότερη πίεση αερίου προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια 2. Έχουν χαμηλότερο κόστος 3. Η τελική χρήση αερίου γίνεται υπό ατμοσφαιρική πίεση Αγωγοί Υψηλής και Μέσης Πίεσης To Δίκτυο Μεταφοράς Υψηλής και Μέσης Πίεσης αποτελείται από: 1. Χαλύβδινους αγωγούς 2. Μετρητικούς σταθμούς στα σημεία εισαγωγής αερίου στον αγωγό, παροχής αερίου σε πελάτες και σε σημεία ελέγχου 3. Σταθμούς ρύθμισης πίεσης του αερίου, κυρίως σε διακλαδώσεις ή στα σημεία σύνδεσης με το δίκτυο μέσης πίεσης. 4. Σταθμούς ρύθμισης ροής του αερίου 5. Βαννοστάσια 6. Διατάξεις καθαρισμού του αερίου 7. Μονάδες αφύγρανσης του φυσικού αερίου, όπου απαιτείται 8. Συλλέκτες συμπυκνωμάτων 9. Διατάξεις όσμησης του φυσικού αερίου (προσθήκη κατάλληλων ουσιών) 10. Σταθμούς αποστολής και υποδοχής ξέστρων (scrapper stations) 11. Κέντρα ελέγχου και διανομής φορτίου Έλεγχος συστήματος (παρακολούθηση διακύμανσης φορτίων, παροχής προς τους πελάτες, ομαλής λειτουργίας του συστήματος μεταφοράς) Συντήρηση δικτύου Προγραμματισμός λειτουργίας Θάλαμος Ελέγχου (Control Room) 12. Σύστημα επικοινωνιών και μεταφοράς δεδομένων Σταθερή τηλεφωνία (καλωδίωση κατά μήκος του αγωγού) Σταθμοί κινητής τηλεφωνίας 13. Σύστημα τηλεμετρίας, τηλεχειρισμού και μεταφοράς δεδομένων (SCADA) 14. Χώρους αποθήκευσης αερίου (υπόγειες αποθήκες, δεξαμενές LNG) Αγωγοί Χαμηλής Πίεσης Δίκτυο Διανομής Χαμηλής Πίεσης 1. Πολύ απλούστερο δίκτυο 57

2. Αγωγοί από πολυαιθυλένιο (ΡΕ) 3. Προσφέρει την δυνατότητα ηλεκτρονικής παρακολούθησης, τηλεμετρίας και μεταφοράς δεδομένων μέσω καλωδίων. 4. Προσφέρει την δυνατότητα ανάπτυξης συστήματος τηλεφωνίας Είναι πολύ σημαντικό να είναι γνωστή με ακρίβεια η θέση των αγωγών. Αυτό γίνεται εύκολα στους αγωγούς υψηλής πίεσης και δύσκολα στους αγωγούς χαμηλής πίεσης. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν πολύ αναλυτικά σχέδια των δικτύων και να επικαιροποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου Οι κυριότεροι προμηθευτές της Ευρώπης με φυσικό αέριο είναι: 1. Ρωσία, Τρεις εναλλακτικές οδοί: Κεντρικός, μέσω Σλοβακίας και Αυστρίας Νότιος, προς Βαλκάνια και Τουρκία Βόρειος (μελλοντικά) μέσω Βαλτικής και Πολωνίας προς Γερμανία 2. Νορβηγία προς Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία 3. Αλγερία: Μέσω υποθαλάσσιου αγωγού (Mangreb) προς Ισπανία- Πορτογαλία -Γαλλία Μέσω υποθαλάσσιου αγωγού (Transmed) προς Ιταλία Με πλοία (LNG) προς Γαλλία, Βέλγιο, Ισπανία, Ιταλία, Τουρκία, Ελλάδα 4. Ολλανδία προς Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο και μικρές ποσότητες προς γειτονικές χώρες 5. Αγγλία, μέσω υποθαλάσσιου αγωγού (Interconnector) 6. Οι χώρες του Περσικού κόλπου μέσω πλοίων ΥΦΑ 7. Στους παραπάνω προμηθευτές θα προστεθούν η Νιγηρία (μέσω πλοίων) και στο προσεχές μέλλον οι χώρες της Κασπίας Θάλασσας, (μέσω Τουρκίας). Η ροή του αερίου γίνεται κυρίως μέσω αγωγών (80%) με χρήση της ίδιας πίεσης των κοιτασμάτων αλλά και μεγάλου πλήθους σταθμών ανασυμπίεσης. Συχνά η άντληση γίνεται υπό εξαιρετικά δυσχερείς συνθήκες (π.χ. Σιβηρία). 58

Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου Σχετικό Κόστος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου Το κόστος μεταφοράς εξαρτάται από τη δυναμικότητα, την απόσταση και τον τρόπο: 59

Μια ανασκόπηση και προοπτικές για το παγκόσμιο εμπόριο LNG Απεικόνιση της κατάστασης LNG μέσω διαγραμμάτων: Εξέλιξη του LNG εμπορίου 1990-2010 με μια πρόβλεψη για το 2020. Ιστορική εξέλιξη των LNG εξαγωγών και οι εισαγωγές κατά περιοχή (πηγή δεδομένων: BP στατιστική επιθεώρηση Ιούνιο του 2011) με τις προβλέψεις (από τον συγγραφέα) για την προμήθεια και την αύξηση της ζήτησης από την περιοχή έως το 2030. 60

Εξέλιξη του μεγέθους της υγροποίησης φυσικού αερίου από το 1960. 61

Οι εισαγωγές LNG κατά χώρα από το 1996 μέχρι το 2010. Τα δεδομένα προέρχονται από την BP στατιστική κριτικές και ο κωδικός του χρώματος χωρίζει τις αγορές του Ατλαντικού Ωκεανού, της Μέσης Ανατολής και του Ειρηνικού. Γραφική σύγκριση των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου κατά χώρα από το 1996 εώς το 2010. Τα δεδομένα προέρχονται από την BP στατιστική κριτικές και ο κωδικός του χρώματος χωρίζει τις αγορές του Ατλαντικού, της Μέσης Ανατολής και του Ειρηνικού. 62

Συγκρίνοντας εισαγωγές LNG κατά περιοχή το 1996 και το 2010. Τα δεδομένα προέρχονται από την ΒΡ αξιολογήσεις στατιστικών Ο κατάλογος των χωρών που εισάγουν LNG το 2012 ή σχεδιάζουν να εισάγουν σε κάποια φάση στο μέλλον. 63

LNG εξαγωγών κατά χώρα το 2010. Τα δεδομένα από την BP στατιστική επιθεώρηση Ιούνιο (2011b). Ο κατάλογος των χωρών που εξάγουν LNG το 2012 ή σχεδιάζουν να εξάγουν σε κάποια φάση στο μέλλον. 64