Η «γέννηση» του 2 ου Γυμνασίου είναι στενά δεμένη με τη δημογραφική έκρηξη, που ξεκίνησε στην περιοχή των Συκεών λίγο πριν από την πτώση της δικτατορίας της 21 ης Απριλίου και συνεχίζεται αδιάπτωτα ως τις μέρες μας. Ο πληθυσμιακός κορεσμός της Θεσσαλονίκης ώθησε την εποχή εκείνη πολλούς κατοίκους του κέντρου προς αναζήτηση κατοικίας στην περιοχή των Συκεών. Συνέπειες αυτού του φαινομένου ήταν η αγορά οικοπέδων με αμφισβητούμενους τίτλους ιδιοκτησίας και η αυθαίρετη οικοπεδοποίηση δημόσιας γης, ιδιαίτερα μάλιστα στις περιοχές εκείνες που, λόγω του δύσβατου εδάφους τους, βρίσκονταν έως τότε έξω από τις «παραδοσιακές» ζώνες προτίμησης για αγορά διαμερισμάτων ή ανέγερση πρώτης κατοικίας. Έως το χρονικό αυτό διάστημα ο Δήμος Συκεών διέθετε ελάχιστα δημοτικά σχολεία, οι απόφοιτοι των οποίων είτε διοχετεύονταν στο μοναδικό Γυμνάσιο 1 που υπήρχε στην περιοχή είτε φοιτούσαν στα πλησιέστερα Γυμνάσια των όμορων προς τις Συκιές Δήμους, Θεσσαλονίκης, Νεάπολης και Πολίχνης. Η αγωνία όλων των παρατάξεων, που συγκροτούν το Δημοτικό Συμβούλιο της εποχής εκείνης, για την εξεύρεση χώρων στέγασης του πλεονάζοντος μαθητικού πληθυσμού, είναι διάχυτη στα γραπτά ντοκουμέντα των συνεδριάσεών του. Όροι, όπως «τροποποίηση ρυμοτομικού σχεδίου», «αποχαρακτηρισμός τμήματος σχολικού χώρου και χαρακτηρισμός αυτού σαν οικοδομήσιμου χώρου», «αυθαίρετες καταλήψεις χώρων», «διοικητικές αποβολές», «νόμιμη διαδικασία για αποβολή αυτών που κατέλαβαν δημόσια γη», «ανταλλαγές οικοπέδων», εμφανίζονται συχνά στα Πρακτικά των πολυάριθμων συνεδριάσεων, που έχουν ως αποκλειστικό θέμα τους τη Σχολική Στέγη. 1. Για λόγους ιστορικούς, οφείλουμε να πούμε ότι το οίκημα που στεγάζει σήμερα το 3 ο Γυμνάσιο και το 1 ο Δημοτικό Σχολείο αναγέρθηκε με δαπάνες των αδελφών Φωκά στη μνήμη του αδελφού τους Οδυσσέα (γεγονός που αποτυπώθηκε τιμής ένεκεν και στην ονομασία του) πάνω σε μια έκταση γης που ανήκε σε διάφορους ιδιώτες. Ένα μέρος αυτής της έκτασης ανταλλάχθηκε με άλλα οικόπεδα, ενώ για το υπόλοιπο χρειάστηκαν να γίνουν από το Δήμο «διοικητικές αποβολές», διότι είχε «καταληφθεί αυθαιρέτως». Όταν αργότερα χρειάστηκε να δημιουργηθεί και τρίτο Γυμνάσιο, τότε προκρίθηκε το μεν 3 ο να στεγασθεί στο χώρο του 1 ου, ενώ για το 1 ο να κατασκευαστεί νέο κτίριο. Τειχών. Εννοείται ότι φεύγοντας το 1 ο Γυμνάσιο πήρε μαζί του και την ονομασία των δωροθετών του ( αδελφών «Φωκά»), κάτι που ελάχιστος κόσμος γνωρίζει σήμερα, γι αυτό εξακολουθεί να προσαγορεύει το 3 ο Γυμνάσιο ως Γυμνάσιο «Φωκά». 7
Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από τη συνεδρίαση του Δ.Σ. της 11 ης Οκτωβρίου 1977: «[ ]Πολλές γυναίκεςεπισκέφθηκαν τον Δήμο και διατύπωσαν τις ανησυχίες των για το πώς θα πάνε τα παιδιά των στο σχολείο, αφού υπάρχει ανεπάρκεια σχολικών διδακτηρίων. Αφού πήρε τον λόγο ο κ. Δήμαρχος, ανέπτυξε την δύσκολη κατάσταση στην οποία ευρίσκεται η περιοχή του Δήμου, λόγω ανεπαρκείας των σχολικών διδακτηρίων. Εκπρόσωποι συλλόγων γονέων και κηδεμόνων, οι οποίοι βρέθηκαν στην αίθουσα της συνεδριάσεως [ ] ζήτησαν την συμπαράσταση του Δημοτικού Συμβουλίου για την εξεύρεση χώρων προς στέγαση των μαθητών [.]. Ύστερα από τη συζήτηση αυτή το Δημοτικό Συμβούλιο Αποφασίζει ομόφωνα : Εγκρίνει να συγκροτηθεί επιτροπή[ ], η οποία, σε συνεργασία με εκπροσώπους των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων, θα μελετήσει το πρόβλημα των σχολικών διδακτηρίων και θα προβεί σε ενέργειες για την επίλυσή του. Η επιτροπή αυτή θα είναι μόνιμη». Ο σεισμός του 1978 υπήρξε ο καταλύτης για την επίλυση του στεγαστικού προβλήματος των Συκεών. Σε χρόνο-ρεκόρ για τα ελληνικά δεδομένα αποφασίστηκε η αλλαγή χρήσης γης για πολλές περιοχές και, με την ανοχή της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ορίστηκε ο χώρος της κλιτύος της βόρειας πλευράς του Επταπυργίου ως ο πλέον κατάλληλος για την ανέγερση ενός νέου διδακτηρίου 2. Εικόνα 2. Το Επταπύργιο από την πλευρά της σημερινής οδού Επταπυργίου. Στο βάθος δεξιά χτίστηκε το 2 ο Γυμνάσιο. Φωτογραφία από καρτ ποστάλ περιόδου του Μεσοπολέμου. (Αρχείο Κ. Νίγδελη) Οι συνθήκες «έκτακτης ανάγκης» που επικρατούσαν την περίοδο εκείνη, ευνόησαν την παράκαμψη του αρμόδιου φορέα για την ανάληψη του έργου από τον Ο.Σ.Κ. Έτσι το έργο έφερε εις πέρας η αλήστου μνήμης Μ.Ο.Μ.Α., διότι, κατά τη γνώμη των υπευθύνων, «προείχε η άμεση στέγαση των πλεοναζόντων μαθητών». Κατηγορηματική εξάλλου ήταν τότε η διαβεβαίωση εκ μέρους των 2. Σύμφωνα με πληροφορίες από έγκυρες πηγές, ο χώρος αυτός και μέχρι το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται στο 1 ο Γυμνάσιο Συκεών προοριζόταν από τη Χούντα για την ανέγερση διαφόρων πανεπιστημιακών σχολών. Αμέσως μετά από το σεισμό, επιλέχθηκε για να ανεγερθεί ένα προκατασκευασμένο κτίριο, με σκοπό να στεγάσει προσωρινά το 23 ο Λύκειο Θεσσαλονίκης, το οποίο είχε υποστεί μεγάλες ζημιές. 8
παραγόντων της Πολιτείας ότι το σχολείο αυτό είχε προσωρινό χαρακτήρα και ότι σύντομα θα ακολουθούσε η ανέγερση ενός κανονικού διδακτηρίου. Η διαβεβαίωση αυτή θεωρήθηκε πειστική, διότι οι τεχνικές προδιαγραφές του προκατασκευασμένου κτιρίου δεν του επέτρεπαν ζωή πέραν της δεκαετίας. Ο διαχωρισμός λοιπόν του 1 ου Γυμνασίου με τη συνακόλουθη δημιουργία του 2 ου μπορεί να φαντάζει, μέσα στις δεδομένες συνθήκες εκείνης της εποχές, ως ο ρεαλιστικότερος τρόπος ανακούφισης του μαθητικού υπερπληθυσμού, αλλά η κατασκευαστική λύση που προκρίθηκε είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πλείστων προβλημάτων λειτουργικής και παιδαγωγικής υφής, τα οποία ταλαιπώρησαν χιλιάδες μαθητές και εκατοντάδες καθηγητές επί τρεις σχεδόν δεκαετίες. Εικόνα 3. Το πρώτο κτίριο του 2 ου Γυμνασίου Συκεών. Έτος κατασκευής το 1979. Το πρόχειρο οίκημα στήθηκε για να έχει ζωή πέντε χρόνων και διατηρήθηκε επί είκοσι εφτά! Τα δύο άχαρα κτίρια που υψώθηκαν στις υπώρειες του μαρτυρικού Επταπυργίου, αποτελούν τεκμήριο αρχιτεκτονικής και κατασκευαστικής προχειρότητας. Ο αποκρουστικός όγκος τους προσέβαλλε βάναυσα το ιστορικό μνημείο και επηρέαζε ψυχολογικά μαθητές και καθηγητές. Επιπλέον αποτελούσαν μια διαρκή πηγή κινδύνου για την υγεία των παραγόντων της σχολικής ζωής, ενώ υστερούσαν εμφανώς στον τομέα της λειτουργικότητας: υποτυπώδεις και σκοτεινοί διάδρομοι, παντελής αδυναμία απορρόφησης θορύβων, έλλειψη γυμναστηρίου και στεγασμένων χώρων μαζικής συνάθροισης, έλλειψη εργαστηρίων, αδυναμία προστασίας από το ψύχος και τη θερμότητα κλπ. Η σύνθλιψη σωμάτων και ψυχών σε ένα κτιριακό σύμπλεγμα ακατάλληλο ακόμα και για φυλακή αποτυπώνεται ευκρινώς στις μαρτυρίες των παλαιών μαθητών αλλά και των καθηγητών της «ηρωικής περιόδου», που δημοσιεύνται στην παρούσα εργασία. Χρειάζονταν, πράγματι, μεγάλες δόσεις υπομονής και επιμονής, για να τα βγάλουν πέρα με τις δυσκολίες ενός κτιρίου που δε διέθετε τις στοιχειώδεις λειτουργικές υποδομές ενός σύγχρονου διδακτηρίου και ήταν εκτεθειμένο όχι μόνο στη μήνη του βορρά και των κυνικών καυμάτων αλλά και στις διαθέσεις του πρώτου κακοήθους περαστικού. 9
Εικόνα 4. Η νότια είσοδος του σχολείου, που οι παλιοί μαθητές το θυμούνται ως «Γεντί».Στο βάθος διακρίνεται το πραγματικό «Γεντί Κουλέ». Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ήρθε να προστεθεί και ένα ακόμα τεράστιο πρόβλημα, με τη συστέγαση στον ίδιο κτιριακό χώρο του 2 ου Γυμνασίου Συκεών, ενός μέρους του 23ου Λυκείου Θεσσαλονίκης αλλά και του 1 ου Λυκείου Συκεών. Το γεγονός αυτά υποχρέωσε τα τρία σχολεία να λειτουργούν, για ένα χρονικό διάστημα, σε εναλλασσόμενες βάρδιες και με μειωμένο το χρόνο διδασκαλίας των μαθητών 3. Η ανάληψη, το 1994, της Δημαρχίας από το Σίμο Δανιηλίδη σηματοδοτεί μια νέα εποχή προς την κατεύθυνση της δυναμικής αντιμετώπισης του συνολικού προβλήματος της σχολικής στέγης του Δήμου Συκεών. Οι καρποί της πολιτικής αυτής δεν άργησαν να φανούν και για τα δύο σχολεία, που στοιβάζονταν στο διαβόητο «Γεντί»: Ένα νέο διδακτήριο ανεγέρθηκε κάτω από το παλαιό, ανακουφίζοντας από το 1998 διδάσκοντες και διδασκομένους. Εικόνα 5. Το παλαιό και το νέο διδακτήριο. Στο βάθος δεξιά διακρίνεται η νέα πτέρυγα, η ολοκλήρωση της οποίας θα σημάνει και την κατεδάφιση του τερατουργήματος που κατ ευφημισμό ονομάστηκε «σχολείο». 3. Η συσσώρευση κάτω από την ίδια στέγη ενός τεράστιου αριθμού μαθητών οδήγησε αρχικά τους υπευθύνους να προκρίνουν τη λύση της μεταφοράς ενός μέρους των μαθητών του 2 ου Γυμνασίου σε διδακτήριο του Δήμου Πολίχνης. Η απόφαση αυτή ίσχυσε μόνο για ένα σχολικό έτος, ύστερα από τις έντονες διαμαρτυρίες του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. 10
Όμως η ανέγερση του νέου διδακτηρίου δε σήμανε και την οριστική επίλυση του κτιριακού προβλήματος, αφού οι αίθουσες που παραδόθηκαν προς χρήση 4 ήταν λιγότερες από αυτές που απαιτούνταν για τη διδασκαλία σε ένα μόνο κύκλο (δηλαδή τον πρωινό) των μαθητών και των δύο σχολείων. Έτσι προκρίθηκε η «σολομώντεια λύση» της συλλειτουργίας των δύο σχολείων σε ένα κύκλο, με ταυτόχρονη παράταση ζωής του παλαιού διδακτηρίου, έως ότου η προσθήκη μιας καινούριας πτέρυγας στο νέο διδακτήριο θα καθιστούσε εφικτό τον οριστικό διαχωρισμό του Γυμνασίου από το Λύκειο. Το διάστημα που μεσολαβεί από την κατασκευή του νέου κτιρίου έως σήμερα μπορεί να χαρακτηριστεί ως «παράταση ενός ονείρου» για το 2 ο Γυμνάσιο Συκεών. Η πρόκριση 5 του 1 ου Λυκείου ως του σχολείου που θα καταλάμβανε τα δύο τρίτα περίπου των χώρων του νέου διδακτηρίου, και η εξακολούθηση της λειτουργίας ενός μεγάλου τμήματος ( αιθουσών και εργαστηρίων) του Γυμνασίου στο παλαιό, επέτειναν τις δυσκολίες που είχαν να αντιμετωπίσουν διδάσκοντες και διδασκόμενοι. Μια νέα «ηρωική περίοδος» άρχιζε για το Γυμνάσιό μας, κατά την οποία οι πάντες ήταν υποχρεωμένοι να ζουν μέσα σε συνθήκες τραγελαφικές. Μιλάμε για ένα σχολείο με χώρους διδασκαλίας κατακερματισμένους ( οχτώ αίθουσες σε μια πτέρυγα του νέου κτιρίου, τέσσερις έως πέντε αίθουσες και όλα τα εργαστήρια στο παλαιό, τα γραφεία των καθηγητών και του Διευθυντή απέναντι από τις αίθουσες διδασκαλίες του Λυκείου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αίθουσα μουσικής στο υπόγειο, Αίθουσα Τελετών σε κοινή χρήση με το Λύκειο ), με τους μικρούς μαθητές να υφίστανται την πίεση των «μεγάλων» του Λυκείου και τους καθηγητές μας να ανεβοκατεβαίνουν, πολλές φορές τη μέρα, ασθμαίνοντες τις σκάλες που οδηγούν από το ένα κτίριο στο άλλο Οι εργώδεις προσπάθειες της Δημοτικής Αρχής προς κάθε κατεύθυνση, για την ολοκλήρωση του νέου διδακτηρίου και την κατεδάφιση του παλαιού, έφεραν τελικά τους καρπούς τους: Από τα τέλη του 2005 άρχισε η κατασκευή της νέας πτέρυγας, πράγμα που σημαίνει ότι, αν όλα εξελιχθούν ομαλά, από την καινούρια σχολική χρονιά (2006-2007), το μεν τερατούργημα του «Γεντί» θα αποτελεί μιαν κακή ανάμνηση, το δε Γυμνάσιό μας θα στεγάζεται σε ένα χώρο, που θα του επιτρέπει να λειτουργεί σχεδόν αυτόνομα. Θα μειωθούν δηλαδή, σε μεγάλο βαθμό, τα προβλήματα της συστέγασης με ένα σχολείο, που από τη φύση του έχει άλλη αποστολή και επομένως διαφορετική δομή λειτουργίας. Βεβαίως, για όσους γνωρίζουν καλά τη σχολική πραγματικότητα της περιοχής, δεν έχει έρθει ακόμη η ώρα για την οριστική αυτονόμηση του Γυμνασίου μας. Η προσθήκη της νέας πτέρυγας είναι μια κίνηση προς τη σωστή 4. Η έγκριση της μελέτης για το νέο διδακτήριο συνάντησε μεγάλες δυσκολίες από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία, όπως είναι φυσικό, έθετε αυστηρούς όρους δόμησης λόγω της άμεσης γειτνίασης του κτιρίου με το Επταπύργιο. 5. Η απόφαση για την κατάληψη από το 1 ο Λύκειο του μεγαλύτερου μέρους του νέου διδακτηρίου έγινε ύστερα από συμφωνία μεταξύ των παραγόντων των κοινοτήτων των δύο σχολείων, που δεσμεύτηκαν ότι όταν στο μέλλον ανεγερθεί η καινούρια πτέρυγα και κατεδαφιστεί το παλαιό διδακτήριο, τότε στη νέα πτέρυγα θα εγκατασταθεί το Γυμνάσιο.(Βλ. σχετική αναφορά του πρώην Διευθυντή του 2 ου Γυμνασίου, κυρίου Ευστράτιου Τσορλιανού, στο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας με τον τίτλο «Μαρτυρίες».) 11
κατεύθυνση, αλλά δεν επιλύει το πρόβλημα της κάλυψης όλων των αναγκών μας. Χρειαζόμαστε επειγόντως περισσότερες αίθουσες διδασκαλίας και αυτό θα γίνει εφικτό μόνο όταν ανεγερθεί ένα καινούριο διδακτήριο. Πιστεύουμε ότι οι συνθήκες σήμερα είναι ώριμες, για να προχωρήσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Χώρος υπάρχει αρκετός, η βούληση επίσης των αρμόδιων αρχών είναι δεδομένη. Μέλλει να γίνουν έγκαιρα και οι συντονισμένες προσπάθειες που απαιτούνται από όλους τους φορείς για την οριστική απαλλαγή της περιοχής από τον «κτιριακό εφιάλτη», που την ταλανίζει εδώ και δεκαετίες. Έτσι θα μπορούν, επιτέλους, να απολαμβάνουν απρόσκοπτα τα παιδιά των Συκεών τα αγαθά της δημόσιας Παιδείας μέσα σε ένα περιβάλλον που θα καλύπτει ολόπλευρα τις μαθησιακές τους ανάγκες. Άνοιξη του 2006 Χρήστος Μουχάγιερ Εικόνα 6. Σφυρηλατώντας τη δημοκρατική συνείδηση των μαθητών μας. Επίσκεψη στη γενέτειρα της Δημοκρατίας. 12
SCRIPTA MANENT Εικόνα 7. Σχολικό Έτος 1979-1980. 1 η Σεπτεµβρίου.Ένα καινούριο σχολείο γεννιέται Από το Βιβλίο Πράξεων, Πράξη 1 η : Ανάληψη υπηρεσίας από τους εκπαιδευτικούς Τέκο Χρίστο (Γυµνασιάρχη), Νικησανλή Στυλιανή, Παπαδήµο Αθανάσιο, Σεντελίδη Θωµά και Ματζαρίδου Μαγδαληνή. 13